Википедија

Ćirilo i Metodije

браћа, творци старословенског писма и црквенословенског језика

Ćirilo i Metodije (grč. Κύριλλος και Μεθόδιος, stsl. Кѷриллъ и Меѳодїи), u narodu poznati i kao Sveta braća, bili su braća iz Soluna, koji su u 9. veku širili pismenost i hrišćanstvo među Slovenima u Velikomoravskoj kneževini i Panoniji. Svojim radom oni su pomagali kulturni napredak Slovena zbog čega su ostali upamćeni kao „slovenski apostoli“. Ćirilo i Metodije su napravili glagoljicu, pismo Slovena. Nakon njihove smrti njihovi učenici su nastavili njihov prosvetiteljski rad.[3] Pravoslavna crkva ih slavi 24. maja.

Sveti Ćirilo i Metodije[1][2]
Ćirilo i Metodije ulaze u Rim sa moštima Sv. Klimenta, detalj minijature iz Mesecoslova Vasilija II, oko 1000. godine
Spomenik u ukrajinskom gradu Mukačevu

Mladost uredi

Ova dva brata su rođena u Solunu (Ćirilo je rođen 827. ili 828, a Metodije 815. ili 820. godine). Oni su Makedonskog porekla, pošto je Solun tad bio Makedonski, okružen slovenskim stanovništvom, naučili dijalekt lokalnog življa. Roditelji su im bili građani Soluna, bogatog i uglednog roda.[4] Ćirilo je, prema knjizi „Život Ćirila”, bio najmlađi od sedam braće i njegovo kršteno ime je bilo Konstantin. Metodijevo kršteno ime je bilo Mihail, a ime Metodije je dobio kada se zamonašio na planini Uludag, u severozapadnoj Turskoj. Njihov otac Lav bio je visoki vizantijski vojni zapovednik (drungar), a njihova majka Marija je bila slovenskog porekla. Njihov otac je preminuo kada je Ćirilo imao 14 godina i ministar Teoktistos, koji je bio logotet pošte, postao je njihov staratelj. Najraniju mladost proveli su u Solunu, koji je u to vreme bio okružen Slovenima. Metodije je postao upravnik jedne arhontije u istočnoj Makedoniji, dok je Ćirilo, koji je odrastao na carskom dvoru, nakon završenih filozofskih i teoloških studija bio postavljen za bibliotekara Aja Sofije (crkve Svete Premudrosti) u Carigradu i učitelja filozofije na carigradskoj visokoj školi.

Delovanje uredi

Godine 851. Ćirilo je, zbog svog poznavanja arapskog i hebrejskog jezika, postao član vizantijskog poslanstva arapskom kalifu u Samari da bi sa arapskim teolozima raspravljao o principu Svete Trojice i da bi poboljšao odnose između abasidskog kalifata i Vizantije, a 856. u doba političkih i crkvenih trzavica, Metodije je napustio svoj položaj arhonta i povukao se u manastir na planinu Uldag zvanu mizijski „Olimp" u Maloj Aziji. Malo kasnije je za njim došao i Ćirilo. Njihovo pismo se zvalo glagoljica.

Međutim, po nalogu vizantijskog cara Mihaila III i Patrijarha Konstantinopolja Fotija, oba brata su 860. otišla kao misionari među tursko-tatarske Hazare u južnoj Rusiji da bi sprečili širenje judaizma. Ova misionarska misija je bila neuspešna, pošto je kasnije hazarski Kagan postavio judaizam kao nacionalnu religiju. Neposredno nakon povratka iz Rusije Ćirilo se zaposlio kao nastavnik filozofije na carigradskoj visokoj školi, a Metodije je postao iguman u manastiru gde je prebivao. Dve godine nakon misije u Rusiji (860. godine) braća su angažovani za novu misiju kod Slovena. Naime, 862. poslanstvo moravskog kneza Rastislava zatražilo je od cara Mihaila episkopa i sveštenike koji će propovedati na staroslovenskom jeziku hrišćansku veru. Zadatak je bio veliki i delikatan. Na području prostrane Rastislavljeve države hrišćanstvo su širili franački sveštenici iz regensburške i pasavske biskupije. Bojeći se njihovog političkog uticaja, Rastislav je u Vizantiji tražio oslonac protiv cara Ludviga Nemačkog, ispod čije se vlasti žestokom borbom istrgao. Rastislavljeva zamisao je bila da samostalna moravska crkva s domaćim sveštenstvom i vlastitim liturgijskim jezikom postane brana svakom stranom uticaju.

Vizantija je udovoljila Rastislavljevoj želji i poslala mu Ćirila i Metodija. Braća su se za ovaj posao ozbiljno spremila: Ćirilo je sastavio novo slovensko pismo (glagoljica) i na jezik Slovena iz okoline Soluna (koji su od detinjstva dobro znali) preveli su najnužnije crkvene knjige. Na taj način su stvorili slovenski književni jezik i postavili temelje slovenskoj književnosti. Godine 863. braća su krenula na put i 864. su stigli knezu Rastislavu koji ih je gostoljubivo primio. Uspeh njihove misije, mnogobrojni učenici i narodne simpatije izazvali su reakciju latinskog klera. Protiv slovenskih misionara je počela podmukla borba. Glavni argument protivnika slovenske liturgije bila je tzv. trojezična teorija prema kojoj postoje samo tri sveta jezika na kojima se mogu vršiti verski obredi: hebrejski, grčki i latinski.

Nakon trogodišnjeg boravka u Moravskoj, braća su pošla na put kako bi episkop zamonašio Metodija i nove slovenske sveštenike. Došavši u Panoniju, neko vreme su se zadržali na dvoru kneza Kocelja kako bi ga upoznali sa svojim radom na slovenskom prevodu crkvenih knjizi. Stekavši i tu mnogo učenika, pošli su u Veneciju, gde su morali da vode oštru polemiku s tamošnjim „trojezičnjacima“. Odatle nisu krenuli za Carigrad, gde je umro car Mihailo, a vlast je preuzeo Vasilije I Makedonac, već su otišli u Rim. Papa Hadrijan je u slovenskim misionarima video dobre pomagače u borbi protiv osiljenih i neposlušnih franačkih nadbiskupa i njihovog suverena, te ih je svečano primio.

U Rimu se Ćirilo razboleo i ubrzo umro. Sahranjen je u crkvi Svetog Klimenta, koja se nalazi u Rimu, oko 400 metara severno od Koloseuma, gde su sahranjene i njegove mošti. Mošti se nalaze u betonskom sarkofagu u kripti crkve i mesto su hodočašća mnogih Slovena. Iznad sarkofaga se nalazi više mermernih spomen-ploča, na kojima su ispisane izjave zahvalnosti za Ćirilov prosvetiteljski rad kod Slovena. Ploče su uglavnom sa tekstom „Kirilu Slovenskom, zahvalan ..... narod”, gde se nalaze zahvalnice Bugara, Rusa, Čeha, Slovenaca, Slovaka, Crnogoraca, Ukrajinaca, Hrvata, Makedonaca itd. Jedino još uvek ne postoji ploča sa zahvalnošću srpskog naroda (o tome je pisano Srpskoj patrijaršiji u Beogradu još 2010. godine, ali nikakav odgovor na to pismo nije dobijen iz Patrijaršije). Po smrti Ćirila, Metodije je molio papu Hadrijana da brata prenese u Solun i tamo ga sahrani (budući da su oni Solunci), ali Papa je odbio zahtev i dao nalog da se Ćirilo sahrani u gore pomenutoj bazilici, u znak zasluga za Rimsku državu i prosvetiteljski rad, kao i za činjenicu da je u Rim sa Krima doneo mošti Pape Klementa Prvog (po kome je i bazilika dobila ime), a koji je umro u izgnanstvu.[5]

Čim je Metodije došao u Panoniju, latinski sveštenici su ga napali kao jeretika, a kada je stigao u Moravsku (gde je Rastislava zbacio njegov sinovac, njitranski knez Svetopluk) lokalni biskupi su Metodija pozvali na svoj sinod, osudili ga i bacili u tamnicu, gde je ostao dve i po godine. Tek 873. godine, na papin nalog, Metodije je pušten iz tamnice, ali je slovenska liturgija zabranjena. Kako je Metodije ipak nastavio svoju delatnost, te se slovensko bogosluženje sve više širilo po Moravskoj, protiv njega je podignuta optužnica u Rimu, te je 879. pozvan pred papu da se opravda. Papa Jovan VIII, nastojeći da ne ošteti rimske pozicije u Moravskoj, potvrdio je slovensko bogosluženje bulom Marljivost tvoja (Industriae tuae) iz 880. godine. Isto je učinio i carigradski patrijarh Fotije 882. godine.

Metodije je u Moravskoj preveo na staroslovenski Bibliju. Nakon njegove smrti, u Moravskoj je zabranjena slovenska liturgija, a knez Svetopluk je prognao njegove učenike. Neki od njih su prodati u ropstvo, a neki su uspeli da se sklone u Bugarsku, Makedoniju, Rašku i primorsku Hrvatsku, gde su nastavili svoj rad.

Prevodom liturgijskih i biblijskih knjiga, Ćirilo i Metodije su udarili temelje slovenskoj pismenosti. Njihovi učenici Kliment i Naum su sastavili pismo ćirilicu.

Njihovo istorijsko putovanje i prosvećivanje nadahnjuje ljude u svim vremenima. Unesko je 2013. godinu proglasio godinom slovenskih prosvetitelja Ćirila i Metodija. Te godine je jedan Srbin, otac sa svoje dvoje dece započeo i uspešno okončao putovanje biciklom od preko hiljadu kilometara, putevima kojim su svojevremeno išli sveti Ćirilo i Metodije, iz čega je nastala putopisna knjiga Među Moravama put.

Stvaranje glagoljice i ćirilice uredi

Glagoljica i ćirilica su najstarija poznata slovenska pisma, a stvorila su ih dva brata i njihovi učenici, da bi preveli jevanđelje i bogoslužbene knjige[6] na slovenske jezike.[7] Rana glagoljica je korišćena u Velikoj Moravskoj između 863. (dolazak Ćirila i Metodija) i 885. (izgon njihovih učenika) za državne i verske dokumente i knjige, a na Velikomoravskoj akademiji (Velkomoravske učilište) koju je osnovao Ćirilo, gde su se školovali sledbenici Ćirila i Metodija, između ostalih i sam Metodije. Azbuka se tradicionalno pripisuje Ćirilu. To pripisivanje je izričito potvrđeno papskim pismom Industriae tuae (880) kojim se odobrava upotreba staroslavenskog jezika, u kojem se kaže da je pismo „izmislio Konstantin Filozof“. Izraz pronalazak ne mora da isključuje mogućnost da su braća koristila ranija pisma, već samo implicira da pre toga slovenski jezici nisu imali posebno zajedničko pismo.

Rano ćirilično pismo je razvijeno u Prvom bugarskom carstvu,[8] a kasnije su ga učenici Kliment i Naum doradili i proširili u ohridskim i preslavskim školama bugarskog cara Borisa I[9] kao pojednostavljenje glagoljice koje je više ličilo na grčko pismo. Razvili su ga učenici Svetih Ćirila i Metodija u Preslavskoj književnoj školi krajem 9. veka.

Posle Kirilove smrti, Kliment Ohridski je pratio Metodija iz Rima u Panoniju i Veliku Moravsku. Posle Metodijeve smrti 885. godine, Kliment je zajedno sa Gorazdom vodio borbu protiv nemačkog sveštenstva u Velikoj Moravskoj. Pošto je proveo neko vreme u zatvoru, proteran je iz Velike Moravske, da bi 885. ili 886. godine stigao do granica Bugarskog carstva zajedno sa Naumom Preslavskim, Angelarijem, a možda i Gorazdom (prema drugim izvorima, Gorazd je tada već bio mrtav ). Njih četvorica su potom poslata u bugarsku prestonicu Plisku, gde ih je bugarski car Boris I naložio da buduće sveštenstvo države upute na slovenskom jeziku.

Posle usvajanja hrišćanstva 865. godine, verske obrede u Bugarskoj su na grčkom vodila sveštenstva poslata iz Vizantijskog carstva. Bojeći se sve većeg vizantijskog uticaja i slabljenja države, Boris je na usvajanje staroslovenskog jezika gledao kao na način očuvanja političke nezavisnosti i stabilnosti Bugarske, pa je osnovao dve književne škole (akademije), u Pliski i Ohridu, gde je teologija bila da se predaje na slovenskom jeziku. Dok je Naum Preslavski boravio u Pliski radeći na osnivanju preslavske književne škole, Kliment je dobio nalog Borisa I da u Ohridskoj književnoj školi organizuje nastavu bogoslovije budućim duhovnicima na staroslovenskom jeziku. Za sedam godina (886-893) Kliment je predavao oko 3.500 učenika na slovenskom jeziku i glagoljici.

Nasleđe uredi

Dan Svetog Ćirila i Metodija uredi

Proces kanonizacije bio je mnogo jednostavniji u decenijama nakon Ćirilove smrti nego danas. Ubrzo nakon smrti, njegovi učenici su Ćirila smatrali za sveca. Njegovi sledbenici proširili su se među narodima koje je priveo crkvi, a potom i u široj hrišćanskoj crkvi, i bio je poznat kao sveti čovek, zajedno sa svojim bratom Metodijem. Tokom njegove pogrebne povorke, iz gomile na rimskim ulicama bilo je poziva na kanonizaciju Kirila. Prvo pojavljivanje braće u papskom dokumentu je u Grande Munus Lava XIII 1880. Poznati su kao „Apostoli Slovena“, i još uvek su veoma cenjeni i od rimokatolika i od pravoslavnih hrišćana. Njihov praznik se trenutno slavi 14. februara u Rimokatoličkoj crkvi (da se poklopi sa datumom smrti Svetog Ćirila); 11. maja u Istočnoj pravoslavnoj crkvi (mada je za istočne pravoslavne crkve koje koriste julijanski kalendar ovo 24. maj po gregorijanskom kalendaru); i 7. jula po starom sveštenom kalendaru koji je postojao pre revizija Drugog vatikanskog koncila . Proslava je i uspomena na uvođenje pismenosti i propovedanje jevanđelja na slovenskom jeziku od strane braće. Braća su 1980. proglašena „Pokroviteljima Evrope“.[10]

Prva zabeležena svetovna proslava Dana Svetih Ćirila i Metodija kao „Dan bugarskog pisma“, kako to tradicionalno prihvata bugarska istorija, održana je u gradu Plovdivu 11. maja 1851. godine, kada je lokalna bugarska škola dobila naziv „Sveti“. Ćirila i Metodija“: oba akta na inicijativu istaknutog bugarskog prosvetitelja Najdena Gerova,[11] iako je jedan jermenski putnik pomenuo svoju posetu „proslavi bugarskog pisma“ u gradu Šumenu 22. maja 1803.[12]

Ćirilo i Metodije se u Crkvi Engleske smatraju manjim praznikom[13] i manjim praznikom u kalendaru episkopske crkve 14. februara.

Kod pravoslavnih naroda obeležava se 24. maja svake godine. Kod Slovaka i Čeha obeležava se 5. jula. U Crnoj Gori postoji i krsna slava „Sveti Kiril Slovenski”, koja se slavi 14. februara (po Julijanskom), odnosno 27. februara (po Gregorijanskom kalendaru), što odgovara datumu smrti Ćirila.

Luteranske crkve zapadnog hrišćanstva obeležavaju spomen na dva sveca ili 14. februara ili 11. maja. Luteranske crkve vizantijskog obreda slave Dan svetih Ćirila i Metodija 24. maja.[14]

Ovaj dan se sada slavi kao državni praznik u sledećim zemljama:

  • U Bugarskoj se slavi 24. maja i poznat je kao „Dan bugarske prosvete i kulture i slovenskog pisma“ (bugarski: Den na bъlgarska prosveta i kultura i na slavanskata pismenost), nacionalni praznik koji slavi bugarsku kulturu i književnost, kao i azbuku. Takođe je poznat i kao „Dan azbuke, kulture i obrazovanja“ (bugarski: Den na azbukata, kulturata i prosvesenie). Sveti Ćirilo i Metodije su pokrovitelji Narodne biblioteke Bugarske. Ispred biblioteke je postavljen njihov spomenik. Sveti Ćirilo i Metodije su najslavniji svetitelji u bugarskoj pravoslavnoj crkvi, a ikone dva brata nalaze se u svakoj crkvi.
  • U Severnoj Makedoniji praznuje se 24. maja i poznat je kao „Sveti Ćirilo i Metodije, Dan slovenskih prosvetitelja“ (mkd. Св. Кирил и Методиј, Ден на словенските просветители), državni praznik. Vlada Republike Makedonije donela je statut državnog praznika u oktobru 2006. godine, a Sobranje Republike Makedonije je donelo odgovarajući zakon početkom 2007.[15] Ranije se slavio samo u školama. Poznat je i kao Dan braće solunske (mkd. Солунските браќа).
  • U Češkoj i Slovačkoj, komemoracija dvojice braće je prvobitno bila 9. marta, ali je papa Pije IX promenio ovaj datum u 5. jul iz nekoliko razloga.[16] Danas se sveti Ćirilo i Metodije tamo poštuju kao nacionalni sveci i njihov imendan (5. jul), „Sv. Ćirilo i Metodije“ je državni praznik u Češkoj i Slovačkoj. U Češkoj se slavi kao „Dan slovenskih misionara Ćirila i Metodija“ (češki : Den slovanskыch verozvestu Cirila a Metodeje); u Slovačkoj se slavi kao „Dan Svetog Ćirila i Metoda“ (slov. Sviatok svateho Cirila a Metoda).[16]
  • U Rusiji se obeležava 24. maja i poznat je kao „Dan slovenske književnosti i kulture“ (rus. Denь slavanskoj pisьmennosti i kulьturi), koji slavi slovensku kulturu i književnost, kao i pismo. Njegova proslava je crkvena (11. maj po julijanskom kalendaru Crkve). U Rusiji nije državni praznik.

Dan slovenske pismenosti i kulture uredi

Glavni članak: Dan Ćirila i Metodija

Kod Rusa, Ukrajinaca, Bugara, Makedonaca, Slovaka i Čeha dan svetih Ćirila i Metodija je kulturni Dan slovenske pismenosti i kulture, a od 2019. praznik se obeležava i u Srbiji.[17]

Druga obeležja uredi

Narodna biblioteka Bugarske u Sofiji, Univerzitet u Skoplju u Severnoj Makedoniji, i Univerzitet Sv. Ćirilo i Metodije u Velikom Trnovu u Bugarskoj i Trnavi u Slovačkoj, nose ime dva svetitelja. Bogoslovski fakultet Palackog univerziteta u Olomoucu (Češka Republika), nosi naziv „Bogoslovski fakultet Sveti Kirilo i Metodije“ .

Bratstvo Svetih Ćirila i Metodija osnovano 1846. godine bilo je kratkog veka proukrajinska organizacija u Ruskom carstvu za očuvanje ukrajinskog nacionalnog identiteta.

Sveti Ćirilo i Metodije su glavni zaštitnici Ljubljanske nadbiskupije. Ljubljanska katedrala nalazi se na Trgu Ćirila i Metodija (sloven. Ciril–Metodov trg).[18] Oni su takođe sveci zaštitnici Košičke grkokatoličke eparhije (Slovačka) i Slovačke grkokatoličke eparhije u Torontu.

Vrh Svetog Ćirila i Vrh Svetog Metodija u planinama Tangra na ostrvu Livingston, Južna Šetlandska ostrva, na Antarktiku su nazvani po braći.

Posmrtni ostaci Svetog Ćirila pohranjeni su u kapeli u bazilici San Klemente u Rimu. U kapeli se nalazi Madona od Sasoferata.

Bazilika Svetih Ćirila i Metodija u Danvilu, Pensilvanija, (jedina rimokatolička bazilika posvećena svetiteljima na svetu) je matična kapela sestara Svetih Ćirila i Metodija, rimokatolička ženska verska zajednica papskog prava posvećena apostolskim delima ekumenizma, obrazovanja, evangelizacije i staranja nad starima.[19]

Orden Svetih Ćirila i Metodija, prvobitno osnovan 1909. godine, deo je nacionalnog sistema nagrada Bugarske.

Godine 2021, istraživački brod koji je nabavila bugarska mornarica imenovan je Svetih Ćirila i Metodija a pokrovitelj je glumica Marija Bakalova.[20]

Galerija uredi

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ „Holy Men and Holy Women” (PDF). Churchofengland.org. 
  2. ^ „Notable Lutheran Saints”. Resurrectionpeople.org. Arhivirano iz originala 16. 05. 2019. g. Pristupljeno 07. 11. 2019. 
  3. ^ Jugoslovenski književni leksikon (2. izd.). Novi Sad: Matica srpska. 1984. str. 120—122. 
  4. ^ "Zastava", Novi Sad 1885.
  5. ^ Brošura iz Bazilike Svetog Klimenta. Rim. 
  6. ^ „Sts. Cyril and Methodius”. The Catholic Encyclopedia. Robert Appleton Company. 1908. Pristupljeno 2020-08-09. 
  7. ^ Encyclopædia Britannica, Major alphabets of the world, Cyrillic and Glagolitic alphabets, 2008, O.Ed. "The two early Slavic alphabets, the Cyrillic and the Glagolitic, were invented by St. Cyril, or Constantine (c. 827–869), and St. Methodius (c. 825–884).
  8. ^ Paul Cubberley (1996) "The Slavic Alphabets"
  9. ^ Daniels and Bright, eds.
  10. ^ „Nikolaos Martis: MACEDONIA”. www.hri.org. Arhivirano iz originala 2. 5. 2018. g. Pristupljeno 2. 5. 2018. 
  11. ^ "Istoriя na Bъlgariя", Tom 6 Bъlgarsko Vъzraždane 1856–1878, Izdatelstvo na Bъlgarskata akademiя na naukite, Sofiя, 1987, str. 106 (in Bulgarian; in English: "History of Bulgaria", Volume 6 Bulgarian Revival 1856–1878, Publishing house of the Bulgarian Academy of Sciences, Sofia, 1987, page 106).
  12. ^ Jubilee speech of the Academician Ivan Yuhnovski, Head of the Bulgarian Academy of Sciences, held on 23 May 2003, published in Information Bulletin Arhivirano 3 decembar 2007 na sajtu Wayback Machine of the Bulgarian Academy of Sciences, 3(62), Sofia, 27 June 2003 (in Bulgarian).
  13. ^ „The Calendar”. The Church of England (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2021-03-27. 
  14. ^ „Denь Sv. Kirila ta Mefodія, prosvіtitelіv slov'яnsьkih” (na jeziku: ukrajinski). Ukrainian Lutheran Church. 24. 5. 2014. Arhivirano iz originala 27. 07. 2021. g. Pristupljeno 19. 9. 2018. 
  15. ^ Announcement about the eleventh session of the Government of the Republic of Macedonia on 24 October 2006 from the official site Arhivirano 10 jun 2008 na sajtu Wayback Machine of the Government of the Republic of Macedonia (in Macedonian).
  16. ^ a b Votruba, Martin. „Holiday date”. Slovak Studies Program. University of Pittsburgh. Arhivirano iz originala 14. 5. 2011. g. Pristupljeno 11. 3. 2009. 
  17. ^ Vukosavljević: Dan Ćirila i Metodija - državni praznik („Politika”, 10. januar 2018)
  18. ^ „The Ljubljana Metropolitan Province”. 5. 3. 2014. Arhivirano iz originala 5. 3. 2014. g. 
  19. ^ „Sisters of Saints Cyril and Methodius”. Sscm.org. 2002-03-04. Arhivirano iz originala 23. 6. 2013. g. Pristupljeno 2013-06-14. 
  20. ^ „Bulgaria's First Military Research Vessel Christened Ss. Cyril and Methodius”. Bulgarian Telegraph Agency. 2021-07-27. Pristupljeno 2022-07-07. 

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

 
Ćirilo i Metodije na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ћирило_и_Методије&oldid=27550617”