Azija
Azija (od feničanske i akadske reči asu što znači „izlazak sunca”– prema tome, Azija je „zemlja izlaska sunca”),[2][3] najveći je i najnaseljeniji kontinent.[4] Ona zauzima 30% Zemljine površine, 80% površine Evroazije i gotovo se u potpunosti nalazi na severnoj i istočnoj hemisferi, tek se pojedina Indonezijska ostrva nalaze van ovih granica (Arhipelazi na krajnjem jugoistoku prelaze na južnu poluloptu, a Čukotsko poluostrvo na zapadnu poluloptu).[5] Sastoji se od 49 zemalja i izlazi na tri okeana: Indijski okean na jugu, Severni ledeni okean na severu i Tihi okean na istoku.[6] Azija je, u proseku, najviši kontinent na svetu (950m). Prema mišljenju geologa, Azija je najstariji kontinent.[7] Površina ovog kontinenta je 44,4 miliona km² (bez Antarktika).[6]
.svg) | |
| Površina | 44.413.000 km² |
|---|---|
| Stanovništvo | 4.164.252,000[1] |
| Države | 49 (i 5 spornih) |
Azija je kontinent superlativa, između ostalog tamo se nalazi:
- najmnogoljudnija država sveta — Narodna Republika Kina
- najveći deo najveće države po površini — Rusije, nalazi se u Aziji
- najviši planinski lanac — Himalaji i svi poznati vrhovi iznad 8.000 m
- najdublje i najstarije unutrašnje jezero — Bajkalsko jezero
- najniža vodena površina ispod nivoa mora — Mrtvo more
Azija je kontinent sa najrazličitijom vegetacijom koja se kreće od stalno zaleđene zemlje (permafrosta) u Sibiru do džungli u jugoistočnoj Aziji. Pored ekstremnih klimatskih uslova u tundrama, pustinjama i tropskim kišnim šumama, u njoj se nalaze i sve ostale poznate vegetacijske zone. Druga specifičnost Azije je da se u njoj nalazi najveći broj međukontinentalnih država na svijetu, bilo da se radi o azijskom dijelu tih država ili teritorijama azijskih država na drugim kontinentima. U te države spadaju Rusija, Kazahstan, Indonezija, Japan, Egipat i Turska.
Azija je kontinent prepun suprotnosti. U Aziji se nalaze najviše planine na svetu, a duž njenih obala se prostiru najdublje morske potoline. U Aziji se nalaze oblasti sa jakom vulkanskom aktivnošću, ali i veoma mirna područja, najveće visoravni, velike nizije i čitava područja bez odvodnjavanja ka moru. I klima Azije je veoma raznovrsna. Najveći deo svetskog stanovništva živi u Aziji, a nacionalni i jezički sastav je raznovrsniji nego na bilo kom drugom kontinentu. Aziju odlikuje bogatstvo starih kultura, ali i velike verske, ekonomske i socijalne suprotnosti.
Značenje naziva Azija kroz istoriju uredi
U vreme Rimskog carstva, u doba Hrista i apostola, Azija je označavala samo rimsku provinciju Aziju, jugozapadni deo današnje Turske. Tako apostol Luka u Delima apostolskim nabraja: ...i Kapadokiji, u Pontu i Aziji. U Frigiji i Pamfiliji... (Dap. 2,9-10). Šire značenje je Mala Azija, što se odnosi na veći deo prostora današnje Turske, a najšire (današnje) značenje obuhvata celi prostor od Bosfora, Mramornog i Egejskog mora i na severu od Urala do Japana.
Geografski položaj uredi
Severni deo Azije u potpunosti zauzima Rusija i tamo preovlađuju ledena tundra i četinarske šume. Dalje na jugu nalaze se neplodni pašnjaci ili stepe srednje Azije.
Velikim delom jugozapadne Azije, koji se naziva Bliski istok, takođe preovladava pustinja koja je često peskovita i čija je klima žarka i sušna. Južno od najvišeg planinskog venca na svetu Himalaja u zemljama južne Azije vlada monsunska klima. Duga razdoblja žarkog, suvog vremena smenjuju obilne kiše. Idući ka jugoistoku, Malajsko poluostrvo pruža se prema brojnim ostrvima Indonezije gde se nalaze velike oblasti gustih, tropskih prašuma.
Ogromna prostranstva Azije gotovo da su nenaseljena, ali Azija je ipak kontinent sa najvećim brojem stanovnika. Na jugu i istoku nekoliko zemalja obogatilo se zahvaljujući svojim velikim rezervama nafte ili uspešnoj modernoj industriji. Međutim, u mnogim drugim zemljama vlada siromaštvo. Većina ljudi bavi se obradom zemlje i zavisi od poplava ili suša. Gradovi u Aziji postaju sve veći jer se u njih doseljava sve više ljudi iz unutrašnjosti u potrazi za poslom.
Položaj uredi
Azija je najveći kontinent na svetu, a najveći deo Azije se nalazi na severnoj i istočnoj hemisferi. Deli više hiljada kilometara kopnene granice sa Evropom, i stoga se ova dva kontinenta često nazivaju zajedničkim imenom Evroazija. Po nekim mišljenjima, teoretska granica ide rekom Uralom, Kaspijskim jezerom, i Kumo-Maničkom dolinom do Azovskog mora. Postoje i mišljenja da granicu između Azije i Evrope čine Ural i Kaspijsko more, i da celo nekadašnje Sovjetsko zakavkazje još spada u Evropu. Ipak ove teorije su bez nekog velikog praktičnog značaja. Ural je posmatrano geografski i kulturno pre veza, a ne pregrada između dva kontinenta. Ranije je Azija imala kopnenu vezu sa Afrikom, ali ih sada odvaja Suecki kanal. Između Azije i Amerike se prostire Tihi okean, ali su na krajnjem severu udaljene samo 92 km. Naučnici smatraju da su preko ovog tesnaca zimi kad je more zaleđeno, preci Indijanaca došli iz Azije u Ameriku. U novije vreme, ovaj put su koristili ruski kolonisti da stignu na Aljasku.[8][9]
Podela uredi
Sledeću podelu na regije Azije (regionalna podjela), između ostalih, koristi i Direkcija Ujedinjenih naroda za statistiku (UNSD):
U mnogim publikacijama definicije granica ovih regija nisu strogo određene, te one variraju u zavisnosti od cilja, teme i pozadine. Ranije je na primer Avganistan uvrštavan u centralnu Aziju, danas ga obuhvataju u područje južne Azije. Osim toga, postoje i neke alternativne odnosno dodatne podele, kao što je na primer severoistočna Azija.
Flora i fauna uredi
Najvažnije vegetacijske zone ili ekozone u Aziji (od severa prema jugu) su:
- Tundra bez drveća severno od polarnog kruga. Najvažnije životinje za nomadsko stanovništvo, poput Neneta, su polarni sobovi.
- Šume umerene zone, uključujući tajge (zimzelene šume) u Sibiru između polarnog kruga i toka transsibirske željeznice, kao i listopadne šume na Dalekom istoku i području Kaspijskog jezera. Raznolikost životinjskog sveta imala je historijski značaj za lov, a šume su takođe imale značaj i za korištenje drveta. Ovdje žive i neke vrlo retke životinje poput amurskog tigra (sibirskog tigra) i amurskog leoparda, kao i mnogobrojni jeleni, divlje svinje, medvedi i risovi.
- Kontinentalne travnate zajednice odnosno stepe. Od životinjskih vrsta, koje prirodno naseljavaju stepe, ubrajaju se divlji konji, sajga antilope, mongolske gazele, vukovi i susluci.
- Brdovita i planinska područja siromašna vegetacijom i pustinje. U ovom području klima je uglavnom planinska sa velikim temperaturnim oscilacijama i mnogo sunčanih dana. Planine naseljavaju brojne životinje poput divokoza, divljih ovaca, gorali (Naemorhedus) i azijske koze. Najvažnija grabežljivica centralnoazijskih planinskih područja je snežni leopard. Pustinjska područja je domovina divljih deva, geparda, gazela i divljih magaraca.
- Tropska područja savana i suhih šuma, uglavnom na indijskom potkontinentu, ali i u jugoistočnoj Aziji. Karakteristične su velike životinje poput lavova, jelenskih antilopa, nilgau antilope i različite vrsta jelena.
- Tropske kišne šume. Nakon krčenja, vrlo često kao sledeći korak u uništavanju ovih područja sledi sejanje monokultura kao što su plantaže palmi ili banana, kao npr. u Sabahu (Malezija) na ostrvu Borneo.
- Tropska monsunska područja poput onog u delti reke Mekong: tamo dominira uzgoj riže a kao domaće životinje najčešće se uzgajaju živina i svinje, a zastupljen je i ribolov.
Reljef uredi
Za Azijski reljef je karakteristično veliko prostranstvo pojedinih reljefnih celina. Za razliku od evropskog reljefa, gde se na relativno malim rastojanjima reljef brzo menja, u Aziji preovlađuju znatno veća područja sličnog reljefa. Nizijski predeli su uglavnom u zapadnom Sibiru, i istočnoj i južnoj Aziji, i obuhvataju jednu četvrtinu površine kontinenta. Šestina površine Azije je na nadmorskoj visini od preko 2000 m. Ovo su uglavnom mlade venačne planine, koje su se izdigle iznad stare mase Sibira na severu i Dekana i Arabijskog poluostrva na jugozapadu. Ove planine se nastavljaju na one evropske; u Maloj Aziji se dele na: „Severni luk“ koji se pruža pored Crnog mora, preko Kavkaza i Elbrusa prema Pamiru, i „Južni luk“ – duž južnog oboda Male Azije i Irana, skrećući u pakistanskom Beludžistanu prema severoistoku, ka Pamiru. Na istočnom obodu Himalaja, najvišeg venca na svetu, venačne planine skreću ka jugu i polako se snižavaju i račvaju u indonežanskom prostoru. Takođe, na azijskom kontinentu se nalazi najviši vrh na Zemlji, Mont Everest, visok 8848m.[6] Uz istočnu obalu Azije od istočnog Sibira, preko Sahalina i Japana, ide drugi luk venačnih planina koji se na Timoru dodiruje sa evro-azijskim sistemom. Severni rub Tibeta, najveće visoravni na svetu, je oivičen starijim uveliko zaravnjenim planinama. Područje mladih venačnih planina je bogato dubokim dolinama, živim i mrtvim vulkanima, a česti su i jaki zemljotresi.
Reke uredi
Najveća reka koja se uliva u Severni ledeni okean je Ob sa pritokom Irtis. Pored nje ovom slivu pripadaju i Jenisej i Lena. U Tihi okean se ulivaju reke: Amur, Hoangho, Jangcekjang i Sikjang.
Slivu Indijskog okeana pripadaju: Ind, Gang sa Bramaputrom, Tigar i Eufrat koji spajanjem čine reku Sat-el-Arab. Postoje i neke reke u sušnoj, Srednjoj Aziji koje pripadaju unutrašnjem slivu. Najbitnije su: Amu Darja i Sir Darja. Ove i ostale reke Srednje Azije, unutrašnjeg sliva ulivaju se u Kaspijsko, Aralsko, Balhasko, Bajkalsko i ostala jezera.
Klima uredi
Najveće razlike između raznih delova Azije ogledaju se u klimi. Cela severna i srednja Azija je visokim planinama zaklonjena od uticaja toplog Indijskog okeana. Zato u ovom području vlada izrazita kontinentalna klima. U predelima koji su otvoreni prema Indijskom i Tihom okeanu vlada monsunska klima što znači da su leta vrlo vlažna, a zime suve. Klima u jugozapadnoj Aziji je suva, suptropska. Krajnji jug Azije, a naročito ostrva spadaju u pravi tropski pojas. S obzirom da ljudi već jako dugo naseljavaju ova područja, prvobitna vegetacija, koja je posledica prirodnih uslova je znatno izmenjena.
Od Indonezije do Šri Lanke se prostire uvek zeleni, vlažni tropski pojas. U krajevima gde zbog monsunske klime vladaju duže suše, rastu listopadne „monsunske šume“. Još suvlja područja, zaklonjena od monsunskih vetrova, nalaze se pod savanama i stepama. U jugozapadnoj Aziji, zbog suše, preovlađuju suve stepe, polupustinje i pustinje. Jedino je duž sredozemnih obala i u oazama vegetacija bujnija.
Prirodna bogatstva uredi
Geografija, koji su raznovrsni omogućavaju gajenje brojnih useva. Azija je domovina većine žita. Monsunske zemlje danas učestvuju sa oko 90% u svetskoj proizvodnji pirinča. Vrlo je značajna i proizvodnja ječma u severnoj Kini, i severnoj Indiji, kukuruza u južnoj Kini, i maloj Aziji. Za domaću ishranu veliki značaj ima proizvodnja krompira, i soje. U tropskim predelima se proizvode šećerna trska, začini i kokosova palma. Azija u proizvodnji čaja učestvuje sa 90%. Veliki značaj, takođe, ima i gajenje kaučuka, jer Azija daje oko 90% svetske proizvodnje.[7]
U većini azijskih zemalja, razvoj stočarstva je ometen iz verskih razloga. Indusi smatraju da je krava sveta životinja, a muslimanima je zabranjeno da gaje svinje i jedu svinjsko meso. Mnogi drugi istočnoazijski narodi, takođe, imaju razne verske predrasude o korišćenju mesa pojedinih vrst životinja.
Među svim kontinentima, Azija ima najviše prirodnih bogatstava, iako su mnoge oblasti još nedovoljno istražene. Najveća prirodna bogatstva se nalaze u Sibiru i Kini (ugalj, gvozdena ruda ...), mada je u zadnje vreme Kina usled eksplozivnog privrednog razvoja postala veliki uvoznik raznih sirovina, utičući time na rast cena na svetskom tržištu. Jugozapadna Azija je vrlo značajan proizvođač nafte i obojenih metala.
Stanovništvo uredi
Azija ima 4,2 milijarde stanovnika.[1] Najveći deo azijskog stanovništva čine Kinezi 38%. Gustina naseljenosti je 80 stanovnika po kvadratnom kilometru. Naseljenost Azije je veoma neravnomerna; devet desetina azijskog stanovništva, što čini polovinu čovečanstva živi u monsunskim zemljama. Veći deo azijskog stanovništva čine narodi mongoloidnog biološkog tipa, podeljeni u više grupa-istočnoazijsku (Kinezi, Korejci), srednjoazijsku (Mongoli), jugoistočnoazijsku (Vijetnamci), a prema gruboj proceni, u ovu grupu bi se mogli svrstati i muslimanski narodi srednje Azije koji su mešavina evropeidne i mongoloidne biološke zajednice, ali sa više mongoloidnih gena, kao i Japanci koji predstavljaju mešavinu japanskih starosedelaca negroidnog izgleda-Ainua sa doseljenicima mongoloidnog biološkog tipa. Evropeidni biološki tip nema mnogo manje pripadnika u Aziji od mongoloidnog tipa. Ovaj tip čine Indijci, kao i stanovnici severnijih azijskih zemalja, posebno arapske zemlje.[7]
Razvoj broja stanovnika Azije (u milijardama, bez Rusije, sa Turskom)[10]
Zdravlje uredi
.png)
Zdravlje i očekivana starost su u korelaciji sa dobrobiti nacije i njenih stanovnika. Viši životni standardi po pravilu znače i više resursa za vlastito kao i za zdravlje naroda. Stanovnici Makaoa, Singapura, Hongkonga i Japana imaju najduži prosečni životni vek na nivou svih Azijata. Stanovnici Saudijske Arabije, Arapskih Emirata, Bruneja, Kine, Malezije, Tajlanda, Filipina i Indonezije po dužini očekivanog prosečnog životnog veka nalaze se oko svetskog proseka. Najkraći očekivani životni vijek u Aziji imaju stanovnici Indije, Bangladeša, Mjanmara, Kambodže, Laosa, Butana i Avganistana.[11]
Malarija u južnoj i jugoistočnoj Aziji je vrlo rasprostranjena. Protiv nje, ni danas nema efektivne vakcine. Njeno širenje moguće je usporiti jedino zaštitom od insekata pomoću spreja i sličnih insekticida, međutim za većinu pogođenog stanovništva takva sredstva su nedostupna zbog visokih cena.
Sida je takođe vrlo rasprostranjena. Naročito velik broj zaraženih HIV-virusom živi u Rusiji, Indiji, Nepalu, Mjanmaru, Tajlandu, Kambodži, Vijetnamu i Maleziji. Nasuprot njih, u Japanu, Mongoliji, Šri Lanki, Bangladešu, Butanu, Avganistanu, Turkmenistanu, Saudijskoj Arabiji, Ujedinjenim Arapskim Emiratima i državama Bliskog istoka ima relativno mali broj ljudi oboljelih od side. Međutim, ove podatke treba uzeti sa rezervom, jer je stopa zaraženosti HIV-om izračunata kao prosek za celu državu, ali u velikim gradovima ovaj broj može biti znatno viši.
Jezici uredi
U Aziji se govori nekoliko stotina zasebnih jezika. Među najvažnije porodice jezika i grupe jezike spadaju::
- Slovenski jezici
- Kavkaski jezici
- Semitski jezici
- Iranski jezici
- Oguski jezici
- Kipčački jezici
- Ujgurski jezici
- Sibirski turkijski jezici
- Sinitski jezici
- Indoarijski jezici
- Dravidski jezici
- Tibetsko-burmanski jezici
- Jugozapadni tai jezici
- Austroazijski jezici
- Korejski jezik
- Japanski jezik
- Malajsko-polinezijski jezici
Istorija uredi
Ime kontinenta se kod azijskih starosedelaca i antičkih grčkih pisaca odnosilo se samo na ostrvo istočno od Kaspijskog jezera.
Istorija Azije se može posmatrati kao odvojene istorije nekoliko perifernih obalskih regiona: istočne Azije, južne Azije, jugoistočne Azije i Bliskog istoka, povezane unutrašnjim srednjoazijskim stepama. Obalske periferije su bile domovina nekih najstarijih poznatih civilizacija, a svaka od njih se razvijala oko plodnih rečnih dolina. Civilizacije Mesopotamije, dolina Inda i Hoanghoa dele mnoge sličnosti. Te civilizacije su možda razmenjivali tehnologije i ideje kao što su matematika i točak. Drugi pronalasci, kao što su pismo, čini se da su se razvili nezavisno u svakoj oblasti. Gradovi, države i carstva su se razvijale u ovim dolinama.
Pored Egipta, Azija je domovina najstarijih kultura: sumerska u Mesopotamiji, hetitska u Maloj Aziji (XX vek pre nove ere.), asirska (1250 – 600. p. n. e.) u Mesopotamiji, kao i vavilonska (oko 600. p. n. e.). Potom sledi persijski period od VI do IV veka pre nove ere.[7] U Indiji je od 20. veka pre nove ere postojala jaka država, sa najvišim stepenom razvitka tokom petog veka pre nove ere. U jugozapadnoj Aziji su se razvile tri velike monoteističke religije: judaizam, hrišćanstvo i islam. Indija je domovina hinduizma i budizma, iz kojih su se razvili konfučijanstvo i šintoizam, koji preovlađuju u Kini i Japanu. Sve ove religije imaju vrlo jak uticaj na socijalno i ekonomsko uređenje u pojedinim zemljama. Animizam i totemizam su sačuvani samo kod manje razvijenih naroda.
Privreda uredi
Prema podeli na severnu Aziju (Rusiju), zapadnu Aziju (Z), centralnu Aziju (C), južnu Aziju (J), jugoistočnu Aziju (JI) i istočnu Aziju (I), stanje je sledeće:
- Posle Afrike, u Aziji se nalazi najveći broj zemalja u razvoju. Tu pripadaju: Vijetnam (JI), Kambodža (JI), Laos (JI), Mjanmar (JI), Bangladeš (J), Butan (J), Nepal (J), Pakistan (J), Avganistan (J), Tadžikistan (C), Uzbekistan (C), Kirgistan (C), Gruzija (Z), Jermenija (Z), Azerbejdžan (Z), Jemen (Z), Mongolija (I), kao i još uvijek zabačeni dijelovi Kine (I) i Indija (J).
- U zemlje koje su se industrijalizovale pripadaju uglavnom izvoznice nafte Iran (J), Irak (Z), Kuvajt (Z), Saudijska Arabija (Z) i Ujedinjeni Arapski Emirati (Z) (i verovatno delimično i područja bivšeg Sovjetskog Saveza bogata naftom).
- Kao industrijske države smatraju se Japan (I), Singapur (JI), Južna Koreja (I), Izrael (Z) kao obe bivše kolonije koje su odnedavno sastavni delovi Kine: Hongkong i Makao. Ove države se danas ubrajaju u vodeće zemlje u oblasti visoke tehnologije. Takođe i Malezija (JI) uspešno poduzima napore da se priključi navedenim visokorazvijenim zemljama.
Industrijske nacije uredi
Bruto nacionalni proizvod meren na bazi kursa valute, Japan je najveća privreda Azije i druga u svetu. U Aziji, nakon Japana sledi Kina, Južna Koreja i Indija. Privreda Japana je već decenijama najjača privreda Azije. Dok se u Japanu od 1990-ih ekonomska situacija pogoršala, u istom periodu su Kina i Indija, na globalnom nivou, iskazale rast privrede od više od 10 odnosno 7% na godišnjem nivou. Međutim, još uvek je Japan vodeća privredna zemlja Azije i (pored Rusije koja većim delom pripada Evropi) jedina država na kontinentu članica G8 vodećih industrijskih zemalja svjeta. Svedeno na paritet kupovne moći, Kina i Indija danas imaju veći bruto nacionalni proizvod od Japana.
Zemlje-tigrovi uredi
Nakon Drugog svetskog rata, od 1960-ih ubrzan je privredni rast naročito u zemljama duž obale Tihog okeana, od čega su najviše profitirale Japan, Južna Koreja, Kina kao i bivše britanske kolonije Hongkong i Singapur, koje su svoje ekonomije vezale za ekonomiju SAD. Tek 1980-ih godina razvile su se neke države u istočnoj i jugoistočnoj Aziji iskazujući brz ekonomski rast krećući se od zemalja u razvoju prema statusu industrijske zemlje. To su "zemlje-tigrovi": Hongkong (tada još uvek krunska kolonija Ujedinjenog Kraljevstva), Kina, Singapur i Južna Koreja. Od 1997/1998. godine počeo je pravi privredni bum u mnogim od ovih zemalja čime je završena "azijska kriza", koja je bila velika finansijska i valutna kriza. Od taga ekonomije ovih država polako rastu, ali je nakon velikog rasta do 10% pre krize, sada rast ograničena samo na 5 do 6%.
Zemlje u razvoju uredi
Veliki delovi Azije su i danas obeleženi poljoprivredno orijentisanim zemljama, od čega je ribolov i uzgoj riže od posebnog značaja. Obeležja država siromašnih sirovinama i država koje su nazadovale zbog ratova ili korumpirane vlasti kao što su Avganistan, Bangladeš, Mjanmar, Laos, Kambodža i Vijetnam kao i bivše sovjetske republike u centralnoj Aziji su kao i pre poljoprivredno orijentisana proizvodnja uslovljena njihovom topografijom.
Većina država u centralnoj i severnoj Aziji bili su do raspada 1990/1991. deo Sovjetskog Saveza te tako planski orijentisane privrede. Ekonomija ovih zemalja je najvećim delom obilježena poljoprivredom i teškom industrijom. Bogatstvo sirovinama u nekim područjima poput nafte i zemnog gasa naročito oko Kaspijskog jezera i ponegde u sibirskoj tundri sve više dobijaju na značaju, zbog povećane svetske potražnje za energentima noseći sa sobom i određene nepoželjne posljedice za stanovništvo kao što su zagađenje okoline, korupcija i ratovi.
Zalivske države uredi
U jugozapadnoj Aziji, privrede gotovo svih država određene su proizvodnjom nafte. Najveće svetski poznate rezerve nafte nalaze se na Arapskom poluostrvu i okolnom području oko Persijskog zaliva, među kojima kraljevina Saudijska Arabija raspolaže sa najbogatijim naftnim poljima. Ostale zemlje proizvođači nafte su Iran i Irak. I pored malo brojnog stanovništva i malene površine, državice poput emirata Kuvajta, Katara i Ujedinjenih Arapskih Emirata kao i kraljevine Bahrein zbog izvoza i prodaje nafte ubrajaju se među najbogatije zemlje na svetu.
Religija, mitologija i filozofija uredi
Mnoga područja Azije, između ostalih Mesopotamija, dolina reke Ind (vidi civilizacije doline Inda), Iran i Kina, smatraju se "kolevkom civilizacije". Razvojem civilizacije i ranih naprednih kultura u ovom području došlo je postepeno i do pojave i širenja brojnih religija. Sve religije uopšteno opisane kao „svetske religije“ imaju svoje poreklo u Aziji. Sa preko milijardu vernika, islam je najraširenija religija Azije obuhvatajući više od četvrtine ukupnog stanovništva kontinenta. Muslimani čine većinu stanovništva u više od polovine svih država Azije.[12][13]
Države uredi
Ekonomski i politički savezi i organizacije uredi
Arapska liga osnovana je kao savez arapskih država 22. marta 1945. u Kairu, gde ima i sedište. Sastoji se iz 22 zemlje članice sa područja Azije i Afrike, uključujući i Palestinu. Osnovni cilj Arapske lige je osnaženje veza između zemalja članica na političkom, kulturnom, socijalnom i ekonomskom području. Osim toga, zalaže se za nezavisnost i suverenost članica i očuvanja arapskih interesa u spoljnoj politici te ublažavanje kriza i smanjenju napetosti unutar lige. Zemlje članice Arapske lige iz Azije su: Bahrein, Irak, Jemen, Jordan, Katar, Kuvajt, Liban, Oman, Palestina, Saudijska Arabija, Sirija i Ujedinjeni Arapski Emirati.
U septembru 1960. države Iran, Irak, Kuvajt i Saudijska Arabija zajedno sa južnoameričkom državom Venecuelom osnovali su u Bagdadu Organizaciju zemalja izvoznica nafte (OPEC), kojoj su se kasnije pridružile zemlje proizvođači nafte Katar (1961), Indonezija (1962) i Ujedinjeni Arapski Emirati (1967). Zemlje članice OPEC-a iz Azije, Afrike i Južne Amerike zajedno proizvode oko 40% ukupne svetske godišnje proizvodnje nafte a raspolažu sa oko tri četvrtine poznatih svetskih zaliha. Ciljevi OPEC-a su zajednička naftna politika, da bi se zajedničkim akcijama osigurali od pada cena nafte i ujedno osigurale svetsku ponudu nafte. Putem fiksno određenih kvota proizvodnje za pojedinačne članice OPEC-a regulisana je proizvodnja nafte. Osim OPEC-a, brojne države su pristupile i Organizaciji arapskih zemalja izvoznica nafte (OAPEC), koju su osnovali 1968. Kuvajt, Libija i Saudijska Arabija zajedno sa politički konzervativnim arapskim zemljama Azije i sjeverne Afrike kao protivteža OPEC-u. Druge članice OAPEC-a iz Azije su Bahrein, Irak, Katar, Sirija i Ujedinjeni Arapski Emirati.
ASEAN (Savez država jugoistočne Azije) osnovan je 8. augusta 1967. kao politička, ekonomska i kulturna organizacija država jugoistočne Azije: Tajlanda, Indonezije, Malezije, Filipina i Singapura. Njegov cilj je bio i jeste zajednički rad na povećanju ekonomskog rasta, socijalnog napretka i političke stabilnosti u tom području. Osnovan za vreme Hladnog rata, savez je od svojih početaka bio kapitalističko-tržišno orijentisan i povezan sa zapadnim industrijskim zemljama i stoji kao konkurencija komunističkoj plansko orijentisanoj Narodnoj Republici Kini. Sultanat Brunej je 1984. pristupio ASEAN-u, te Vijetnam 1995, Mjanmar i Laos 1997. te Kambodža 1999. godine. Papua Nova Gvineja ima status posmatrača. Osnivanjem ASEAN slobodne trgovinske zone (AFTA) 1. januara 2003. godine stvoren je slobodno tržište kojem pripadaju sve članice ASEAN-a. Australija i Novi Zeland su u pregovorima za pristup ovoj zajednici slobodne trgovine. Pojam ASEAN plus three (ASEAN plus tri) označava zajedničku konferenciju država ASEAN-a sa Kinom, Japanom i Južnom Korejom. U Tajlandu je 2000. osnovana Inicijativa Čiang-Mai, koja je utvrdila jačanje saradnje država ASEAN plus tri u finansijskom sektoru.[14]
Iran, Pakistan i Turska osnovali su 1985. Organizaciju za ekonomsku saradnju (ECO), iz koje je trebalo takođe da nastane slobodna trgovinska zona. Nakon raspada Sovjetskog Saveza, saradnji sa ovim savezom pristupili su i Avganistan, Azerbejdžan, Kazahstan, Kirgistan, Tadžikistan, Turkmenistan i Uzbekistan. Međunarodni značaj ove organizacije je prvenstveno zbog bogatih prirodnih resursa i strateškog položaja kao tranzitni koridor za ove robe prema Evropi i prema Kini.
Reference uredi
- ^ a b „Continents of the World”. The List. Worldatlas.com. Arhivirano iz originala 22. 7. 2011. g. Pristupljeno 25. 7. 2011.
- ^ „Kako su kontinenti dobili imena?”. Edukacija. 2. 2. 2015. Pristupljeno 10. 2. 2018.
- ^ „Azije - fizičko-geografske karakteristike” (PDF).[mrtva veza]
- ^ "Asia". Encyclopædia Britannica. 2006. Chicago: Encyclopædia Britannica, Inc.
- ^ „Osnovni geografski podaci Azije”. Shtreber. Pristupljeno 9. 2. 2018.
- ^ a b v „Azija“, znanje.org. Pristupljeno 28. januara 2014.
- ^ a b v g „Azija: Fizičko-geografske karakteristike“ Arhivirano na sajtu Wayback Machine (23. septembar 2015), Dr Gordana Jovanović, Daniela Arsenović, Prirodno-matematički fakultet Univerziteta u Novom Sadu, Departman za geografiju, turizam i hotelijerstvo - zvaničan sajt. Pristupljeno 29. januara 2014.
- ^ „Asia”. eb.com, Encyclopædia Britannica. Chicago: Encyclopædia Britannica, Inc. 2006.
- ^ National Geographic Atlas of the World (7th izd.). Washington, DC: National Geographic Society. 1999. ISBN 978-0-7922-7528-2. "Europe" (pp. 68–9); "Asia" (pp. 90–1): "A commonly accepted division between Asia and Europe is formed by the Ural Mountains, Ural River, Caspian Sea, Caucasus Mountains, and the Black Sea with its outlets, the Bosporus and Dardanelles."
- ^ United Nations, Department of Economic and Social Affairs: World Population Prospects: The 2010 Revision, podaci: online Arhivirano na sajtu Wayback Machine (1. јул 2014)
- ^ Statistika očekivane starosti
- ^ Frankfurter Allgemeine Zeitung od 8. marta (2013). стр. 6–7: Die Weltreligionen
- ^ Time Almanac (Encyclopaedia Britannia) (2010). стр. 508. Chicago 2010
- ^ Rana, Pradumna B. (2002). „Monetary and Financial Cooperation in East Asia: The Chiang Mai Initiative and Beyond (serija: Economics Research Department Working Paper Series)” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 6. 12. 2010. g. Pristupljeno 23. 1. 2010.
Literatura uredi
- National Geographic Atlas of the World (7th izd.). Washington, DC: National Geographic Society. 1999. ISBN 978-0-7922-7528-2. "Europe" (pp. 68–9); "Asia" (pp. 90–1): "A commonly accepted division between Asia and Europe is formed by the Ural Mountains, Ural River, Caspian Sea, Caucasus Mountains, and the Black Sea with its outlets, the Bosporus and Dardanelles."
- Lewis, Martin W.; Wigen, Kären (1997). The myth of continents: a critique of metageography. Berkeley and Los Angeles: University of California Press. ISBN 978-0-520-20743-1.
- Ventris, Michael; Chadwick, John (1973). Documents in Mycenaean Greek (2nd izd.). Cambridge: University Press.
- Higham, Charles. Encyclopedia of Ancient Asian Civilizations. Facts on File library of world history. New York: Facts On File, 2004.
- Kamal, Niraj (2002). Arise Asia: Respond to White Peril. New Delhi: Wordsmith. ISBN 978-81-87412-08-3.
- Kapadia, Feroz, and Mandira Mukherjee. Encyclopaedia of Asian Culture and Society. New Delhi: Anmol Publications, 1999.
- Levinson, David, and Karen Christensen. Encyclopedia of Modern Asia. New York: Charles Scribner's Sons, 2002.
- Bhagwat S.B. (2009). Foundation of geology. 1. Global Vision Publishing Ho. str. 218. ISBN 978-81-8220-275-7.
- Duka C. (2007). World Geography. Rex Bookstore, Inc. str. 218. ISBN 978-971-23-4696-5.
- Kondrašov, A. P. (2008). Noveйšaя kniga faktov: dlя samыh umnыh i lюboznatelьnыh v voprosah i otvetah : v 3-h tomah. 1. RIPOL classic. str. 494. ISBN 978-5-386-00347-0.
- Čubarьяn, A. O. (2005). Rossiйskiй evropeizm. M.: OLMA-PRESS. str. 416. ISBN 978-5-224-05369-8.
Spoljašnje veze uredi
- Putovanja po Aziji - veći broj članaka o Aziji sa mnogo fotografija
- „Display Maps”. The Soil Maps of Asia. European Digital Archive of Soil Maps – EuDASM. Arhivirano iz originala 12. 8. 2011. g. Pristupljeno 26. 7. 2011.
- „Asia Maps”. Perry-Castañeda Library Map Collection. University of Texas Libraries. Arhivirano iz originala 18. 7. 2011. g. Pristupljeno 20. 7. 2011.
- „Asia”. Norman B. Leventhal Map Center at the Boston Public Library. Arhivirano iz originala 29. 9. 2011. g. Pristupljeno 26. 7. 2011.
- Bowring, Philp (12. 2. 1987). „What is Asia?”. Eastern Economic Review. Columbia University Asia For Educators. 135 (7). Arhivirano iz originala 28. 07. 2011. g. Pristupljeno 12. 03. 2017.
