Википедија

Beograd

главни и највећи град Србије

Za druge upotrebe pogledajte stranicu Beograd (višeznačna odrednica).
„Belgrad” preusmerava ovde. Za grad u Rumuniji pogledajte stranicu Belgrad (Rumunija).

Beograd je glavni i najnaseljeniji grad Republike Srbije i privredno, kulturno i obrazovno središte zemlje. Leži na ušću Save u Dunav, gde se Panonska nizija spaja sa Balkanskim poluostrvom. Beograd je upravno središte Grada Beograda, posebne teritorijalne jedinice sa svojom mesnom samoupravom. Po broju stanovnika četvrti je u jugoistočnoj Evropi posle Istanbula, Atine i Bukurešta.

Beograd
Panorama Beograda
Narodna skupština Srbije
Novi dvor
Avalski toranj
Poslovni centar Ušće
Kula Gardoš
Palata SANU
Hram Svetog Save
Beogradska tvrđava
Spomenik Neznanom junaku
Administrativni podaci
Država Srbija
GradGrad Beograd
Stara imenaSingidunum
Stanovništvo
Stanovništvo‍
 — 2022.1.197.714
 — gustina3.078,01 st./km2
Aglomeracija (2022.)1.681.405
Geografske karakteristike
Koordinate44° 48′ 57″ S; 20° 27′ 34″ I / 44.81577° S; 20.45937° I / 44.81577; 20.45937
Vremenska zonaUTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina116,75 m
Površina389,12 km2
Beograd na karti Srbije
Beograd
Beograd
Beograd na karti Srbije
Beograd na karti Grada Beograda
Beograd
Beograd
Beograd na karti Grada Beograda
Ostali podaci
GradonačelnikAleksandar Šapić (SNS)
Poštanski broj11000
Pozivni broj+381 (0)11
Registarska oznakaBG/BG
Veb-sajt
www.beograd.rs

Jedan je od starijih gradova u Evropi. Prva naselja na teritoriji Beograda datiraju iz praistorijske Vinče, 4.800. godina p. n. e. Sam grad su osnovali Kelti u 3. veku p. n. e, pre nego što je postao rimsko naselje Singidunum.[1][2] Beograd je glavni grad Srbije od 1405. godine i bio je prestonica južnoslovenskih država od 1918. pa do 2003, kao i Srbije i Crne Gore od 2003. do 2006.[3]

Broj stanovnika u Beogradu prema popisu stanovništva iz 2022. iznosio je 1.197.714, dok je u široj okolini živelo 1.681.405 stanovnika.[4] Uži deo grada zauzima površinu od 389,12 km² i gustina naseljenosti je oko 3.078 stanovnika po km². Grad Beograd ima status posebne teritorijalne jedinice u Srbiji sa svojom lokalnom samoupravom, a njegova površina iznosi 3.234,96 km².[5] Njegova teritorija je podeljena na 17 gradskih opština, od kojih svaka ima svoje lokalne organe vlasti.[6]

Naziv

Slovensko ime Beligrad (od staroslovenskog Бѣлградъ i kao Бѣлиградъ) prvi put je zabeleženo 878. godine.

Ime Objašnjenje
Singidūn(on) keltsko ime grada
Singidūnum romanizovano keltsko ime
Београд, Beograd slovensko ime; prvi put se javlja 878. u pismu pape Jovana VIII caru Borisu bugarskom
Bijograd Po Vukovu rečniku (1818)[7]
Биоград на Дунаву, Biograd na Dunavu naziv u Crnoj Gori i Dalmaciji
Alba Graeca latinizovano ime grada
Fehérvár mađarsko ime
Weißenburg nemačko ime
Castelbianco italijansko ime
Nandoralba u srednjovekovnoj Mađarskoj do 14. veka
Nándorfehérvár u srednjovekovnoj Mađarskoj
Landorfehérvár u srednjovekovnoj Mađarskoj
Veligradon vizantijsko ime
Veligradi, Βελιγράδι grčko ime
Dar Ul Jihad osmansko ime, znači „Kuća rata”
Belgrat tursko ime
Prinz-Eugen-Stadt nacističko ime
Белград ruski, ukrajinski bugarski i makedonski naziv

Geografija

Položaj i prostranstvo

 
Satelitski snimak

Beograd se nalazi na 116,75 metara nadmorske visine, na koordinatama 44°49'14" severno i 20°27'44" istočno. Istorijsko jezgro Beograda (današnja Beogradska tvrđava) nalazi se na desnoj obali Save.

U sastavu Beograda su Novi Beograd i Zemun koji su na levoj obali reke Save, pa time i u srednjoj Evropi. Grad leži na ušću Save u Dunav.

Urbanizovana površina grada iznosi 359,92 kvadratnih kilometara. Beograd se nalazi na raskrsnici zapadne i istočne evropske kulture.[8]

Reljef

Jezgro i najveći deo grada podignuti su na severnom rtu Šumadijske grede koja se pruža od Rudnika do Kalemegdanskog rta, iznad stave Save i Dunava. Grad leži na dodiru dna i oboda Panonskog basena, granici Balkanskog poluostrva i srednje Evrope, u zoni južnopanonske dislokacije. U Panonskoj niziji nalaze se Novi Beograd i Zemun dok je peripanonski deo Beograda brežuljkast. Novi Beograd podignut je u nekada močvarnoj kvartarnoj ravni Save, u podnožju Bežanijske lesne kose.

Na jugu je planina Avala i kraški reljef koji pripada merokrasu (tip krasa). Karakteristika reljefa su i fosilne i recentne urvine. Pojedini delovi grada ugroženi su klizištima.

Deo Beograda južno od Save i Dunava podignut je na 7 brežuljaka, terazijskoj, bulbuderskoj i pinosavskoj fluviodenudacionoj površi, dolinama i dolinskim stranama, na razvođima Topčiderske reke, Bulbuderskog i Mokroluškog potoka.[9]

Veliko ratno ostrvo je ada na Dunavu, locirana u opštini Zemun. Nalazi se na ušću Save u Dunav. Zbog velikog broja različitih ptičijih vrsta ostrvo je zaštićeno kao prirodni rezervat. Na severu ostrva se nalazi plaža Lido.

Klima

Beograd
Klimatogram
J
F
M
A
M
J
J
A
S
O
N
D
 
 
49
 
 
4
−1
 
 
44
 
 
7
0
 
 
50
 
 
12
4
 
 
59
 
 
18
8
 
 
71
 
 
23
13
 
 
90
 
 
26
16
 
 
67
 
 
29
17
 
 
40
 
 
29
18
 
 
51
 
 
24
13
 
 
51
 
 
18
9
 
 
54
 
 
11
4
 
 
58
 
 
5
0
Prosečne maks. i min. temperature u °C
Ukupne padavine u mm

Beograd ima umerenu kontinentalnu klimu. Prosečna godišnja temperatura je 12,3 °C, dok je najtopliji mesec jul, sa prosečnom temperaturom od 21,8 °C, a najhladniji januar sa prosečnom temperaturom od 0,6 °C. Beograd u proseku ima oko 25 dana u godini sa temperaturom preko 30 °C. Od 1887. od kada se vrše redovna zvanična meteorološka osmatranja u Beogradu[10], najviša zabeležena temperatura vazduha bila je 24. jula 2007. godine 43 °C[11], a najniža 10. januara 1893. godine -26 °C[12]. Prosečna godišnja količina padavina je oko 680 milimetara. Godišnje Beograd ima oko 2.025 sunčanih sati, sa julom i avgustom kao najsunčanijim, i decembrom i januarom kao najmračnijim danima, sa tek 2—2,3 sunčana sata dnevno.[13]

Klima Beograd (1991–2020, ekstremovi 1936–danas)
Pokazatelj \ Mesec .Jan. .Feb. .Mar. .Apr. .Maj. .Jun. .Jul. .Avg. .Sep. .Okt. .Nov. .Dec. .God.
Apsolutni maksimum, °C (°F) 20,7
(69,3) 		23,9
(75) 		30,0
(86) 		32,4
(90,3) 		34,9
(94,8) 		37,4
(99,3) 		43,6
(110,5) 		40,0
(104) 		41,8
(107,2) 		33,7
(92,7) 		28,4
(83,1) 		22,6
(72,7) 		43,6
(110,5)
Maksimum, °C (°F) 5,2
(41,4) 		7,8
(46) 		13,1
(55,6) 		18,9
(66) 		23,6
(74,5) 		27,1
(80,8) 		29,3
(84,7) 		29,7
(85,5) 		24,3
(75,7) 		18,7
(65,7) 		12,2
(54) 		6,1
(43) 		18,0
(64,4)
Prosek, °C (°F) 1,9
(35,4) 		3,8
(38,8) 		8,3
(46,9) 		13,6
(56,5) 		18,2
(64,8) 		21,9
(71,4) 		23,8
(74,8) 		23,8
(74,8) 		18,5
(65,3) 		13,3
(55,9) 		8,1
(46,6) 		3,0
(37,4) 		13,0
(55,4)
Minimum, °C (°F) −0,7
(30,7) 		0,6
(33,1) 		4,2
(39,6) 		8,8
(47,8) 		13,2
(55,8) 		16,7
(62,1) 		18,4
(65,1) 		18,5
(65,3) 		14,1
(57,4) 		9,4
(48,9) 		5,1
(41,2) 		0,5
(32,9) 		9,1
(48,4)
Apsolutni minimum, °C (°F) −24,5
(−12,1) 		−20,5
(−4,9) 		−12,4
(9,7) 		−3,4
(25,9) 		0,4
(32,7) 		4,6
(40,3) 		8,3
(46,9) 		6,7
(44,1) 		0,6
(33,1) 		−6,9
(19,6) 		−8,3
(17,1) 		−15,8
(3,6) 		−24,5
(−12,1)
Količina padavina, mm (in) 47,9
(1,886) 		43,5
(1,713) 		48,7
(1,917) 		51,5
(2,028) 		72,3
(2,846) 		95,6
(3,764) 		66,5
(2,618) 		55,1
(2,169) 		58,6
(2,307) 		54,8
(2,157) 		49,6
(1,953) 		54,8
(2,157) 		698,9
(27,516)
Dani sa padavinama (≥ 0.1 mm) 13,5 12,3 11,3 12,4 13,5 12,2 10,0 8,4 9,5 10,5 10,8 13,8 138,2
Dani sa snegom 9,7 7,3 4,2 0,7 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 3,0 7,8 32,8
Relativna vlažnost, % 77,9 71,4 62,7 59,9 61,9 62,5 59,8 59,5 65,8 71,4 75,1 79,5 67,3
Sunčani sati — mesečni prosek 70,7 96,2 146,7 186,7 224,7 253,9 278,8 262,6 192,6 155,0 92,1 60,3 2.020,3
UV indeks 1 2 3 5 7 8 8 7 5 3 2 1 4,3
Izvor #1: Republički hidrometeorološki zavod Srbije[14]
Izvor #2: Weather Atlas (UV),[15]Meteo Climat (rekordni maksimum i minimum)[16]


Istorija

 
Antropomorfna figurina Vinčanske kulture, 5500-4500. god. p. n. e.
Glavni članci: Istorija Beograda, Vinčanska kultura i Singidunum

U strogom centru Beograda, ispod današnje Palate Albanija, pronađeni su tokom njene gradnje 1938. godine skeleti neandertalca koji je poginuo u borbi sa mamutom čiji je skelet nađen u blizini, što govori o naseljenosti prostora današnjeg Beograda još u praistorijsko doba.[17] Kasnije se na prostoru Balkana, pre oko 7.000 godina, razvila Vinčanska kultura, pa se njeni ostaci mogu pronaći i u okolini Beograda kod istoimenog naselja, po kome je cela kultura dobila ime.[18] Naseljen u trećem veku p. n. e. od Kelta, taj prostor ubrzo prelazi u ruke Rimljana i postaje naseobina Singidunum.[2] Za vladavine cara Dioklecijana, tokom progona hrišćana, u Singidunumu se pominju prvi hrišćanski mučenici.[19] Jedni od najstarijih po imenu poznatih hrišćanskih stradalnika u ovom gradu su Ermil i Stratonik. Podelom rimskog carstva ostaje pod kontrolom Vizantije.

Srednji vek

Glavni članci: Srednjovekovna istorija Beograda i Pad Beograda (1521)
 
Turska opsada Beograda 1456.

Singidunum su osvajali mnogi osvajači, poput Huna, Sarmata, Ostrogota i Avara — pre dolaska Slovena oko 630. godine nove ere. Prvi zapisi o slovenskom imenu Beograd datiraju iz 878. godine (slovenski oblik Bjelgrad), za vreme vladavine Prvog bugarskog carstva, upućujući na utisak tvrđave sačinjene od belog kamena posmatrane sa strane reke i panonske ravnice. Grad je ostao predmet razmirica između Vizantije, Mađarske i Bugarske naredna četiri veka.[20]

Grad konačno prelazi pod vlast Srba kao deo Srema 1284. godine. Prvi srpski kralj koji je vladao Beogradom bio je Stefan Dragutin (1276—1282), vladar Kraljevine donjeg Srema (Mačve), kog je dobio na poklon od svog tasta, mađarskog kralja Ladislava IV.[21] Nakon velikih gubitaka u Kosovskom boju 1389. godine, Srpsko carstvo počinje da se raspada i njegovi južni delovi velikom brzinom prelaze u ruke Turaka Osmanlija.[22] Ipak, sever je dugo odolevao. Srpski despot Stefan Lazarević dobio je Beograd od ugarskog i rimskog kralja Žigmunda Luksemburškog nakon što je postao njegov vazal. Godine 1405. Stefan Lazarević je proglasio Beograd svojom prestonicom. U narednom periodu Beograd je doživeo veliki uspon. Ponovno su utvrđene stare zidine grada zajedno sa zamkovima, a crkve i tvrđave su obnovljene, što je pomoglo da grad odoleva navalama Turaka čak 70 godina.

U ovo vreme Beograd je postao utočište mnogim balkanskim narodima koji su bežali od vlasti Osmanlija. Veruje se da je broj stanovnika tada dostizao i 40.000—50.000. Tokom vladavine Đurđa Brankovića veći deo despotstva dospeva pod tursku vlast, međutim, Beograd dolazi pod zaštitu mađarskih kraljeva.[21] Turci su želeli da pokore Beograd jer im je predstavljao prepreku u daljem napredovanju ka srednjoj Evropi. Napali su 1456. kada se odigrala čuvena Opsada Beograda, gde je hrišćanska vojska pod vođstvom Sibinjanin Janka uspešno odbranila grad od turskog napada.[23] Beograd se citira i u najstarijoj sačuvanoj pesmi iz 1476. godine koja peva o armadi kralja Matije, mađarskim danima Opsade, Mehmedu II Osvajaču, Đerzelez Aliji i Pavlu Stremljaninu.[24]

Osmansko carstvo

Glavni članak: Beogradski pašaluk
 
Beograd u 16. veku

Vojska pod vođstvom Sulejmana Veličanstvenog 28. avgusta 1521. je osvojila Beograd od Mađara, što je označilo pad grada pod Osmansko carstvo. Turci Osmanlije nakon toga naseljavaju srušen i spaljen grad, postepeno ga pretvarajući u kitnjasti orijentalni grad, čija je panorama sa mnogobrojnim munarama izdaleka oduševljavala mnoge evropske putnike tog doba.[25] Oko 1571. godine u Beogradu je bilo 27 naselja — (mahala). Grad je 1594. zahvatila velika srpska pobuna (Banatska pobuna) koju su Turci uspeli da uguše. Spaljene su mnoge crkve, relikvije i mošti Svetog Save na Vračaru, zbog čega je ovo mesto kasnije odabrano za gradnju Hrama Svetog Save.[26]

 
Nekadašnja Batal džamija, oko 1860.

Sledećih decenija grad je bio miran, a bio je i važno sedište okruga (Smederevskog sandžaka, poznatog i kao Beogradski pašaluk), povezano sa Istanbulom Carigradskim drumom. Privukao je mnoge trgovce i stanovnike — Turke, Jermene, Grke, Rome i ostale. Prema osmanlijskom putopiscu Evliji Čelebiji, koji je boravio u Beogradu 1660. godine, Beograd je tada imao oko 98.000 stanovnika, od kojih su 77.000 bili Muslimani.[25] Postao je više od običnog grada, sa islamskom arhitekturom, javnim kupatilima i mnogim novim džamijama.[27] Beograd je već koncem 16. veka po svojoj lepoti i veličini umnogome nadmašivao Budim, Sofiju, Sarajevo, Skoplje i mnoge druge gradove evropskog dela Osmanskog carstva.[25] Prema Evliji Čelebiji, 1660. godine u gradu je bilo čak sedamnaest derviških tekija u kojima su se izučavala dela velikih sufijskih mislilaca.[28] Najvećom i najlepšom džamijom Beograda smatrana je Batal džamija, koju su putopisci upoređivali sa Aja Sofijom.[29] Danas je jedina preostala Bajrakli džamija na Dorćolu.

 
Austrijska opsada Beograda 1717. godine

Beograd je tri puta od Turaka osvajala Austrija (1688—1690, 1717—1739, 1789—1791), a Osmanlije su ga ponovo zauzimale, uz velika razaranja.[27] Beograd postaje „Dar-ul-džihad” — Tvrđava Džihada, kako su ga Osmanlije tada nazivale.[25] Tokom ovog perioda, grad su zahvatile dve velike seobe Srba, u kojima su se stotine hiljada Srba, predvođenih patrijarsima, povlačile zajedno sa Austrijancima u Habzburško carstvo 1690. i 1737—39, gde su se naselili u današnjoj Vojvodini i Slavoniji.

Nakon turskog poraza pod Bečom, septembra 1688. godine Austrijanci su zauzeli Beograd. Osmanlije su uspele nakratko da povrate Beograd 1690—1717. Vojska Austrijskog carstva pod zapovedništvom nadvojvode Eugena Savojskog po drugi put je osvojila Beograd 1717. Posle pobede nad austrijskom vojskom 1739. godine kod Grocke, Osmanlije su ponovo zagospodarile Beogradom, i njime vladale narednih 50 godina (1739—1789).

Glavni članak: Beograd u ustaničkoj Srbiji

U Prvom srpskom ustanku ustanici su oslobodili Beograd 1806. godine.[25] Ustanici su držali grad od 8. januara 1806. do 1813, kada su ga ponovo zauzele Osmanlije.[30]

Kraljevine Srbija i Jugoslavija

 
Spomen-kosturnica branilaca Beograda 1914—1918.
Glavni članak: Beograd u 19. veku

Od 1817. Beograd je bio prestonica Kneževine Srbije (sem u periodu od 1818—1841, kada je Kragujevac bio glavni grad). Prestonicu iz Kragujevca u Beograd je premestio knez Mihailo Obrenović. Kad je Srbija stekla potpunu nezavisnost 1878. i postala Kraljevina Srbija, Beograd je opet postao ključni grad na Balkanu koji se veoma brzo razvijao.[30][31] Međutim, uprkos izgradnji železničke pruge do Niša, ukupni uslovi u Srbiji bili su kao i u ostalim pretežno poljoprivrednim zemljama, a Beograd je 1900. imao samo 69.100 stanovnika.[32] Ubrzo, 1905. broj stanovnika se povećava na preko 80.000, a na početku Prvog svetskog rata 1914. i do 100.000, ne računajući Zemun koji je tada pripadao Austrougarskoj.[33]

Glavni članci: Beograd u Prvom svetskom ratu i Beograd između dva svetska rata

Nakon Prvog svetskog rata, okupacije austrougarskih i nemačkih trupa i rušenja značajnih delova grada,[34] Beograd je doživeo brz razvoj i značajnu modernizaciju kao prestonica nove Kraljevine Jugoslavije. Malo je poznata činjenica da je Beograd tada imao prvi budistički hram u Evropi.[35][36] Tokom dvadesetih i tridesetih godina 20. veka, broj stanovnika se popeo na 239.000 do 1931. zajedno sa zapadnim predgrađem Zemunom, koje je ranije bilo u Austrougarskoj. Do 1940. broj stanovnika je bio oko 320.000. Priraštaj stanovništva između 1921. i 1948. je iznosio približno 4,08% godišnje.[37]

Drugi svetski rat

 
Beograd posle bombardovanja 1941.
Glavni članci: Beograd tokom Drugog svetskog rata i Beogradska operacija

Jugoslavija je 25. marta 1941. potpisala Trojni pakt i pridružila se silama Osovine. Zbog ovoga je 27. marta usledio masovni protest u Beogradu i državni udar. Grad je 6. i 7. aprila teško bombardovao Luftvafe i usmrtio 2.274 ljudi. U bombardovanju je zapaljena i izgorela Narodna biblioteka Srbije, gde su nastradale hiljade knjiga i srednjovekovnih rukopisa.[38] Jugoslaviju su napale nemačke, italijanske, mađarske i bugarske snage, uz pomoć Albanaca i Hrvata. Nakon kapitulacije Kraljevine Jugoslavije, sremska predgrađa Beograda (Zemun) su ušla u sastav Nezavisne Države Hrvatske, nacističke marionetske države. U Beogradu i centralnoj Srbiji nacisti su podržali formiranje vlade Milana Nedića.[39]

Beogradski Srbi, Jevreji, Romi, komunisti i drugi antifašisti odvedeni su u logore Sajmište i Banjica, kroz koje je u toku rata prošlo oko 125.000 logoraša. Jevrejska zajednica je od 1643. godine živela u četvrti Dorćol pored Dunava. Pre rata tu ih je bilo 10.400. Okupaciju je preživelo svega oko 10% njih. Na Sajmištu je stradalo oko 40.000 Srba i 7.000—8.000 Jevreja.[40] Na Banjici je ubijeno oko 4.200 ljudi. Likvidacije su vršili nemački okupatori, dok su logoraše uglavnom hapsili srpski kvislinzi, koji su činili i administraciju Banjičkog logora.[41]

Grad su bombardovali i saveznici 16. i 17. aprila 1944. godine. Tada je poginulo 1.600 ljudi.[38]

Borbe za oslobođenje grada su počele 13. i 14. oktobra, a grad je konačno oslobođen 20. oktobra 1944. Oslobodili su ga zajedničkim snagama partizani i Crvena armija. Gubici partizana su bili oko 1.000 boraca, a Crvene armije oko 2.000. U toku celog rata Beograd je izgubio oko 50.000 ljudi i pretrpeo teška razaranja.[38]

SFR Jugoslavija

Glavni članak: Istorija Novog Beograda
 
Prvi pomen slovenskog imena Beograd (Bjelgrad, Belograd), 16. april 878. u pismu Pape Jovana VIII bugarskom knezu Borisu, deseti red
 
Prva konferencija Pokreta nesvrstanih 1961.

U posleratnom periodu Beograd se razvijao kao glavni grad nove Jugoslavije i ubrzo izrastao u veliki industrijski centar.[42]

Godine 1951, je počela izgradnja Novog Beograda sa druge strane reke Save, gde su se do tada nalazile samo močvare i trska. Grad su, bar u početku, gradile dobrovoljne omladinske radne brigade.

Godine 1961, povodom mučkog ubistva Patrisa Lumumbe (januar 1961), u Beogradu su održane žestoke demonstracije, sa više povređenih. Tom prilikom je izvršen i upad u belgijsku ambasadu.

Prva konferencija nesvrstanih održana je u Beogradu 1961. godine.

Beograd je bio i poprište velikih studentskih demonstracija 1968.

Marta 1972. Beograd je bio centar poslednje epidemije velikih boginja u Evropi. Epidemija, koja je uključivala prisilne karantine i masovne vakcinacije, okončana je krajem maja.[43]

U maju 1980. umro je i doživotni predsednik SFRJ, Josip Broz Tito. Pored gotovo svih vodećih svetskih državnika, sahrani je prisustvovalo i oko 700.000 građana.

Raspad Jugoslavije i skorašnja istorija

 
Zgrade Generalštaba vojske i Ministarstva odbrane nakon NATO bombardovanja 1999.

U vreme prerastanja političke krize u SFRJ u građanski rat, 9. marta 1991. u Beogradu su održane velike demonstracije, predvođene Vukom Draškovićem, SPO-om i DS-om, protiv predsednika Srbije Slobodana Miloševića i vladajuće SPS.[44] Tom prilikom su poginule dve osobe, sedamnaestogodišnji srednjoškolac Branivoje Milinović i policajac Nedeljko Kosović, 203 ljudi je povređeno, a 108 uhapšeno.[45] Prema raznim medijskim izvorima, na ulicama tog dana je bilo između 100.000 i 150.000 ljudi.[46] Prema odobrenju Predsedništva SFRJ, uveče na ulice su izvedeni tenkovi JNA u cilju uspostavljanja mira.[47]

Kada se raspadala SFRJ preostali članovi Saveznog veća Skupštine SFRJ (iz Srbije i Crne Gore) u Beogradu 27. aprila 1992. proglasili su Ustav Savezne Republike Jugoslavije (SRJ), to jest njeno stvaranje.[48] Beograd je bio i prvo sedište komande UNPROFOR-a od marta 1992. do avgusta 1992. godine, ali zbog sankcija Saveta bezbednosti UN za Saveznu Republiku Jugoslaviju komanda UNPROFOR-a napustila je njen glavni grad Beograd u avgustu 1992. godine.[49] Kao deo kažnjavanja SRJ, iz Beograda su otišli i ambasadori članica EU.[50]

Nakon nepriznavanja rezultata lokalnih izbora 1996, opozicija je u Beogradu organizovala svakodnevne građanske i studentske proteste protiv Miloševićeve vladavine u periodu između novembra 1996. i februara 1997.[51] Posle popuštanja režima i priznavanja rezultata izbora u drugoj polovini februara 1997. Zoran Đinđić postaje gradonačelnik Beograda, a na tom mestu je ostao do kraja septembra 1997. godine.[52]

U vreme građanskog rata na Kosovu, došlo je do NATO bombardovanja Beograda i SRJ od 24. marta do 10. juna 1999. godine, koje je prouzrokovalo značajnu štetu gradskoj infrastrukturi. Među pogođenim objektima bile su i zgrade nekoliko ministarstava, zgrada RTS u kojoj je poginulo 16 zaposlenih, nekoliko bolnica, hotel „Jugoslavija”, nekadašnja zgrada Centralnog komiteta, televizijski toranj na Avali, rezidencija predsednika SRJ Slobodana Miloševića na Dedinju, ali i ambasada Narodne Republike Kine na Novom Beogradu.[53][54]

 
Spomenik Pobednik sa pogledom na Ušće

U vreme napada NATO-a na SRJ, njen glavni grad Beograd su posetili predsednik Ruske Federacije Jevgenij Maksimovič Primakov 31. marta 1999. godine i patrijarh moskovski i sve Rusije Aleksej II 20. aprila 1999.[55]

Pokušaj Slobodana Miloševića da odbaci poraz na izborima 24. septembra 2000. godine, doveo je do masovnih demonstracija u Beogradu sa 800.000 po policijskim procenama, a po drugim izvorima i do 1.000.000 učesnika, koje su dovele do konačnog pada Miloševića sa vlasti.[56][57][58] U neredu je opljačkana i zapaljena i zgrada Skupštine SRJ.[59]

Predsednik Rusije Vladimir Vladimirovič Putin posetio je Beograd prvi put 16. i 17. juna 2001.[60]

Oko 12:25, 12.3.2003. na ulazu u zgradu Vlade Srbije u Beogradu, zrnima iz snajperske puške ubijen je predsednik vlade Zoran Đinđić, a ubistvo su organizovali pripadnici Zemunskog klana i dela specijalne policije Srbije koji je sarađivao sa njima.[61]

U septembru 2011. godine u Beograd je došlo oko 100 delegacija država koje čine Pokret nesvrstanih da obeleže pedeset godina od Prve konferencije nesvrstanih zemalja.[62]

Demografija

Glavni članak: Demografija Beograda

Prema popisu stanovništva iz 2022. godine Beograd ima 1.681.405 stanovnika. Prema etničkim grupama, stanovnici Beograda su se izjasnili kao Srbi (86,14%), Romi (1,38%), Jugosloveni (0,62%), Crnogorci (0,31%), nepoznato (7,25%), nisu se izjasnili (1,79%), ostali (0,53%)[63]

Nacionalni sastav prema popisu iz 2011.‍[64]
Srbi
  
 1.050.213 90%
Romi
  
 16.846 1,4%
Crnogorci
  
 8.454 0,7%
Jugosloveni
  
 7.312 0,6%
Hrvati
  
 6.619 0,6%
Makedonci
  
 5.545 0,5%
Goranci
  
 3.394 0,3%
Muslimani
  
 3.084 0,3%
neizjašnjeni
  
 32.346 2,8%
Ukupno: 1.166.763

Iako postoji nekoliko religioznih zajednica u Beogradu, taj sklop je relativno homogen. Pravoslavna zajednica je daleko najbrojnija sa 1.429.170 vernika. Takođe ima 20.366 muslimana i 16.305 katolika. Do nacističke okupacije 1941. i velike emigracije Jevreja u Izrael postojala je i velika jevrejska zajednica, ali je njihov broj danas opao na 415. U Beogradu takođe ima i 3.796 protestanata.[65]

Pored rođenih Beograđana, grad je dom i velikog broja Srba sa prostora cele bivše Jugoslavije, koji su u grad došli bilo u potrazi za boljim životom, bilo bežeći od rata i etničkog čišćenja.[66] Nezvanično, uzimajući u obzir veliki broj srpskih izbeglica iz Hrvatske, Bosne i Hercegovine kao i proteranih lica sa Kosova, studenata i ljudi popisanih u mestima njihovih stalnih prebivališta, broj stanovnika Beograda potencijalno prelazi 2 miliona. U Beogradu takođe žive i mnogi pripadnici drugih naroda i narodnosti bivše SFRJ, što je u velikoj meri proizvod njegovog nekadašnjeg statusa glavnog grada multietničke Jugoslavije.[67] Takođe je procenjeno da u Beogradu živi i nekoliko hiljada Kineza, koji su u grad počeli da se doseljavaju sredinom devedesetih godina 20. veka. Novobeogradski blok 70 je među Beograđanima poznat i kao Kineska četvrt.[68] Beograd je dom i izvesnom broju Arapa koji su došli sedamdesetih i osamdesetih godina 20. veka kao studenti, ali su se trajno naselili i zasnovali porodice. Većina Arapa koji žive u Beogradu su poreklom iz Sirije, Jordana i Iraka.

Lokalna samouprava

Beograd ima status posebne teritorijalne jedinice u Republici Srbiji, sa svojim posebnim organima lokalne samouprave.[42]

Skupština grada

 
Zgrada Skupštine grada, poznata i kao Stari dvor

Skupština grada Beograda je predstavnički organ koji vrši osnovne funkcije lokalne vlasti utvrđene zakonom i Statutom grada. Skupština ima 110 odbornika koji se biraju na lokalnim izborima, na četiri godine. Skupština grada sastaje se po potrebi, a najmanje jednom u tri meseca.

Gradonačelnik

Glavni članak: Spisak Gradonačelnika Beograda

Gradonačelnik Beograda predstavlja i zastupa Grad i obavlja izvršnu funkciju u Gradu Beogradu.

Gradonačelnik se bira istovremeno kad i odbornici za Skupštinu grada neposrednim tajnim glasanjem na četiri godine. Gradonačelnik ne može biti odbornik Skupštine grada, niti obavljati drugu javnu funkciju.

Gradonačelnik Beograda, izabran 2022. godine je Aleksandar Šapić.[69]

Gradsko veće

Gradsko veće je organ Grada Beograda koji usklađuje ostvarivanje funkcija Gradonačelnika i Skupštine grada i vrši kontrolno-nadzornu funkciju nad radom Gradske uprave.

Gradsko veće čine Gradonačelnik, zamenik gradonačelnika i 9 članova. Članove Gradskog veća bira Skupština grada, na predlog Gradonačelnika, na četiri godine.

Gradska uprava

Gradska uprava obavlja upravne poslove u okviru prava i dužnosti Grada Beograda i određene stručne poslove za potrebe Skupštine grada, Gradonačelnika i Gradskog veća.

Načelnik Gradske uprave, koga postavlja Skupština grada na predlog Gradonačelnika, rukovodi radom Gradske uprave. Načelnik Gradske uprave može imati zamenika koji se postavlja i razrešava na isti način kao načelnik.

Gradske opštine

Glavni članak: Beogradske opštine

Gradska opština je deo teritorije Grada Beograda u kojoj se vrše određeni poslovi lokalne samouprave utvrđeni Statutom grada. Građani učestvuju u vršenju poslova gradske opštine preko izabranih odbornika u skupštini gradske opštine, putem građanske inicijative, zbora građana i referenduma, u skladu sa Ustavom, zakonom, Statutom grada i aktima gradske opštine.

Većina opština se nalaze južno od Dunava i Save, u Šumadijskom regionu. Tri opštine (Zemun, Novi Beograd i Surčin) se nalaze sa severne strane Save, u Sremu, dok se opština Palilula nalazi na obe strane Dunava, u Šumadiji i Banatu.

  • Spisak beogradskih opština:
 
Karta beogradskih opština
Ime Površina (km²) Stanovništvo (1991) Stanovništvo (2002) Stanovništvo (2011) Stanovništvo (2022)
Barajevo 213 20.846 24.641 27.036 26.431
Voždovac 148 156.373 160.768 157.152 174.864
Vračar 3 67.438 58.386 55.463 55.406
Grocka 289 65.735 75.466 83.398 82.810
Zvezdara 32 135.694 132.621 148.014 172.625
Zemun 150 141.695 152.950 166.292 177.908
Lazarevac 384 57.848 58.511 58.224 55.146
Mladenovac 339 54.517 52.490 53.050 48.683
Novi Beograd 41 218.633 217.773 212.104 209.763
Obrenovac 411 67.654 70.975 71.419 68.882
Palilula 451 150.208 155.902 170.593 182.624
Rakovica 31 96.300 99.000 108.413 104.456
Savski venac 14 45.961 42.505 38.660 36.699
Sopot 271 19.977 20.390 20.199 19.126
Stari grad 5 68.552 55.543 48.061 44.737
Surčin 288 34.463 38.695 42.012 45.452
Čukarica 156 150.257 168.508 179.031 175.793
UKUPNO 3.227 1.552.151 1.576.124 1.639.121 1.681.405
Izvor: Republički zavod za statistiku[42][4]

Područje naselja Beograd, užeg i urbanizovanog dela ukupne površine 360 km², obuhvata sledeće gradske opštine: ceo Vračar, Zvezdaru, Savski venac, Stari grad, Rakovicu i Novi Beograd i delove Voždovca, Zemuna, Palilule i Čukarice.


Znamenitosti

Glavni članci: Spomenici i arhitektura Beograda i Spisak spomenika kulture u Beogradu
 
Visine nekih beogradskih znamenitosti

Među stranim i domaćim turistima najpoznatije znamenitosti Beograda su:

Privreda

Glavni članak: Privreda Beograda
 
Zgrada Narodne banke Srbije u blizini Slavije

Beograd je ekonomski najrazvijeniji deo Srbije. Više od 30% BDP u Srbiji dolazi iz Beograda, koji daje više od 30% radne snage u Srbiji. Tokom devedesetih godina 20. veka, grad je bio pod sankcijama Ujedinjenih nacija, kao i cela tadašnja SR Jugoslavija. Hiperinflacija jugoslovenskog dinara je takođe desetkovala privredu grada.

Privreda grada se oporavlja, raste brzo od 2000. godine, nakon pada režima Slobodana Miloševića i ukidanja sankcija UN. Sedište Narodne banke Srbije je u Beogradu. Glavne kompanije u Beogradu, između ostalih su: Er Srbija, Telekom Srbija, Telenor Srbija, Delta Holding, i mnoge druge.

Sa 6.924 kompanije, Beograd je, uz veliki rast i jedan od glavnih IT centara u ovom delu Evrope. Jedan od Majkrosoftovih razvojnih centara se nalazi u Beogradu, a u vreme osnivanja je bio peti centar te vrste na svetu.[70] Mnoge svetske kompanije biraju Beograd kao regionalni ili evropski centar, kao što su Asus, Intel, Dell, NCR Corporation, Cisco Systems, SAP AG, Acer, Intel Computers, Hewlett-Packard, Huawei, Microsoft.[71][72][73][74]

Grad ima prvorazredni saobraćajni značaj, kao železničko i drumsko čvorište (panevropski koridor 10). Kao grad na ušću dveju reka, Beograd je i važno međunarodno rečno pristanište (panevropski koridor 7), a tu je i međunarodni aerodrom „Nikola Tesla”. Beograd je takođe značajan telekomunikacioni centar za fiksnu i mobilnu telefoniju i internet. U njemu su razvijeni značajni privredni i poljoprivredni kapaciteti, posebno metalska, metaloprerađivačka i elektronska industrija, zatim trgovina i bankarstvo. Na širem području Beograda, Smedereva i Pančeva, na obalama Dunava, locirana je slobodna trgovinska zona na površini od 2.000 m².

Septembra 2006. prosečan dohodak u Beogradu je iznosio 40.891 dinar, što je najviši prosečni dohodak u Srbiji. Prosečna neto plata iznosila je 27.998 dinara.[75]

Kultura

Glavni članci: Kultura Beograda i Kulturne institucije u Gradu Beogradu
 
Enterijer Narodnog pozorišta

Beograd je domaćin mnogim kulturnim manifestacijama, uključujući FEST (Međunarodni filmski festival), BITEF (Beogradski internacionalni teatarski festival), BELEF (Beogradski letnji festival), BEMUS (Beogradske muzičke svečanosti), Beogradski sajam knjiga, i Beogradski festival piva.[76] Dobitnik Nobelove nagrade Ivo Andrić je napisao svoja najpoznatija dela: „Na Drini ćuprija” i „Prokleta avlija” u Prizrenskoj ulici u Beogradu. Ostali istaknuti srpski književnici koji su živeli i radili u Beogradu su: Branislav Nušić, Miloš Crnjanski, Borislav Pekić, Milorad Pavić, Meša Selimović i mnogi drugi.[77][78][79]

Većina srpske filmske industrije se nalazi u Beogradu, a jedan od najpoznatijih filmova snimljenih ovde je i film Emira Kusturice iz 1995, dobitnik Zlatne palme na Kanskom festivalu — Podzemlje. Grad je bio jedan od glavnih centara jugoslovenskog „novog talasa”: VIS Idoli, Ekatarina Velika i Šarlo Akrobata muzički bendovi koji su svi iz Beograda. Ostali poznati beogradski rok umetnici: Riblja čorba, Bajaga i instruktori i ostali. Tokom devedesetih, grad je bio glavni centar (u bivšoj Jugoslaviji) muzičkog žanra turbofolk. Danas je centar srpske hip hop scene, sa izvođačima kao što su Beogradski Sindikat, Škabo, Marčelo i mnogi drugi.[80] Beograd takođe ima mnogo pozorišta, a najpoznatiji među njima su Beogradsko narodno pozorište, Jugoslovensko dramsko pozorište, Zvezdara teatar, i Atelje 212. U Beogradu se nalazi i Srpska akademija nauka i umetnosti, Narodna biblioteka Srbije i Istorijski arhiv Beograda.

Na teritoriji grada Beograda postoji preko 1650 skulptura i spomenika.[81][82]

Muzeji

Glavni članak: Spisak muzeja u Beogradu
 
Miroslavljevo jevanđelje, srednjovekovni rukopis koji se čuva u Narodnom muzeju

Najpoznatiji muzej u Beogradu je Narodni muzej, osnovan 1844. godine. Sadrži kolekcije više od 400.000 izložbenih materijala, uključujući mnoga strana remek-dela. Poznato Miroslavljevo jevanđelje se nalazi u ovom muzeju. Vojni muzej je naročito popularan za strane turiste, najviše zbog delova „nevidljivog” (stelt) aviona F-117 kog je jugoslovenska protivvazdušna odbrana oborila u toku NATO bombardovanja 1999. U muzeju se takođe nalazi još preko 25.000 ostalih izložbenih predmeta od kojih neki datiraju iz rimskog perioda.[83] Sličan muzej je Muzej jugoslovenskog vazduhoplovstva koji ima više od 200 aviona, od kojih su 50 stalna postavka. Nekoliko aviona u Muzeju su jedini „preživeli” primerci tog tipa, kao npr. Fijat G.50. Muzej izlaže i neke delove oborenih američkih i NATO aviona.

Etnografski muzej, osnovan 1901, sadrži više od 150.000 predmeta ruralne i urbane kulture Balkana, tačnije država bivše Jugoslavije.[84] Muzej savremene umetnosti sadrži kolekciju sa oko 8.540 primeraka umetničkih dela iz Jugoslavije od 1900. godine[85]

Muzej Nikole Tesle, osnovan 1952. godine, čuva lične stvari Nikole Tesle, naučnika po kome je jedinica Tesla dobila ime. Muzej čuva oko 160.000 originalnih dokumenata i oko 5.700 ostalih predmeta.[86] Još jedan od većih beogradskih muzeja je Muzej Vuka i Dositeja, koji sadrži eksponate koji govore o životu, delu i zaveštanju Vuka Stefanovića Karadžića i Dositeja Obradovića, reformatora srpskog književnog jezika iz 19. veka koji su takođe ujedno i bili prvi ministri srpskog obrazovanja.[87] U Beogradu takođe postoji i Muzej afričke umetnosti, osnovan u vreme socijalističke solidarnosti sa nerazvijenim nacijama Trećeg sveta.

Obrazovanje

Glavni članak: Spisak obrazovnih institucija u Beogradu
 
Zgrada Rektorata Univerziteta u Beogradu, Kapetan-Mišino zdanje

Beograd ima tri državna univerziteta i više privatnih institucija za više i visoko obrazovanje. Beogradski univerzitet vodi poreklo od Velike škole, osnovane 1808.[88] Prvi srpski univerzitet formalno je osnovan 27. februara 1905. Više od 70.000 studenata studira na Beogradskom univerzitetu na ukupno 31 fakultetu. Pored fakulteta, univerzitet je sačinjen i od Univerzitetske biblioteke „Svetozar Marković”, naučno istraživačkih instituta i centara, od kojih su najpoznatiji Institut za nuklearne nauke Vinča, Elektrotehnički institut Nikola Tesla, Institut Mihajlo Pupin...

Dana 21. maja 1973. godine, umetničke akademije prerasle su u fakultete umetnosti, a Umetnička akademija postala je Univerzitet umetnosti, drugi samostalni beogradski univerzitet.[89] Od 2011. godine postoji i Univerzitet odbrane, koji u svom sastavu ima dva fakulteta, vojnu i vojnomedicinsku akademiju.[90]

Naučno-istraživačke institucije Vojske Srbije koje se nalaze u Beogradu su Vojnogeografski institut, Vazduhoplovnomedicinski institut i Vojnotehnički institut Beograd (nekada Vazduhoplovnotehnički institut).

U Beogradu postoji 195 osnovnih i 85 srednjih škola. Od osnovnih, postoji 162 redovnih, 14 specijalnih, 15 umetničkih i četiri škole za osnovno obrazovanje odraslih. Srednjoškolski sistem obuhvata 51 stručnu, 21 gimnaziju, 8 umetničkih i pet specijalnih škola. 230.000 upisanih učenika uči 22.000 zaposlenih u preko 500 objekata, koji pokrivaju oko 1.100.000 m².[91]

Noćni život

 
Skadarlija
 
Beogradski splavovi

Beograd ima reputaciju prestonice koja nudi svakodnevni, živopisan noćni život, sa mnoštvom klubova otvorenih do svitanja širom grada. Najprepoznatljiviji su klubovi smešteni na splavovima duž obala Save i Dunava.[92]

Vikend-posetioci, posebno oni iz Makedonije, Bosne i Hercegovine, Hrvatske i Slovenije, smatraju Beograd većom metropolom od svojih prestonica zbog prijateljske atmosfere, sjajnih klubova i barova, pića, nepostojanja jezičke barijere, kao i liberalne regulative vezane za noćni život.

Poznata mesta za ljubitelje alternativne muzike, odnosno kulture koja ne potpada pod mejnstrim, bili su afirmisani klubovi kao što su Akademija (Klub studenata na FLU), smeštena u podrumu Fakulteta likovnih umetnosti i KST (Klub studenata tehnike), smešten u podrumu zgrade Tehničkih fakulteta.[93] Jedno od najpoznatijih mesta za alternativne kulturne događaje u gradu je SKC (Studentski kulturni centar), koji se nalazi preko puta Beograđanke, jedne od najznamenitijih građevina Beograda. Koncerti brojnih domaćih i poznatih stranih grupa se često održavaju u SKC-u, kao i umetničke izložbe i javne debate i diskusije.

Oni koji su naklonjeni tradicionalnijem srpskom noćnom životu, a ljubitelji su starogradske muzike, tipične za severne krajeve Srbije, mogu da se odluče za veče u Skadarliji, staroj boemskoj četvrti grada gde su se okupljali pesnici i umetnici krajem 19. i početkom 20. veka. U Skadarskoj ulici i okolini nalaze se neki od najstarijih beogradskih restorana. Na jednom kraju četvrti nalazi se nekadašnja najstarija beogradska pivara, osnovana u prvoj polovini 19. veka.

Sport

U Beogradu postoji oko hiljadu sportskih objekata, od kojih mnogi svojim kapacitetom zadovoljavaju potrebe velikih i gotovo svih vrsta sportskih događaja.[94] Beograd je bio domaćin mnogim bitnim sportskim događajima u prošlosti, kao što su SP u vodenim sportovima 1973, EP u fudbalu 1976, EP u košarci 2005, EP u odbojci 2005, EP u vaterpolu 2006. i 2016, Evropski olimpijski festival mladih 2007, Letnja univerzijada 2009, EP u odbojci za žene 2011, EP u rukometu 2012, EP u rukometu za žene 2012, SP u rukometu za žene 2013, EP u futsalu 2016, EP u atletici u dvorani 2017 i EP u košarci za žene 2019. Beograd se dva puta neuspešno kandidovao za Letnje olimpijske igre i to za Olimpijadu 1992., kada je ispao u trećem krugu glasanja Međunarodnog olimpijskog komiteta (tada su se igre održale u Barseloni), i Letnje olimpijske igre 1996., kada je grad domaćin bila Atlanta.[95]

 
Beogradska arena

Beograd je dom dva najveća i najuspešnija sportska društva u Srbiji, Crvene zvezde i Partizana. Dva najveća fudbalska stadiona u Beogradu su Stadion Rajko Mitić (stadion „Crvene zvezde”) i Stadion Partizana (stadion „JNA”).[96] Beogradska arena se koristi za košarkaške i odbojkaške utakmice, zajedno sa Halom Pionir, dok se Sportski centar „Tašmajdan” koristi za vaterpolo utakmice.[97]

Ada Ciganlija je bivše ostrvo na reci Savi i najveći beogradski sportsko-rekreativni kompleks. Nakon njegovog povezivanja s obalom, napravljeno je veštačko jezero. Jedna je od najpoznatijih destinacija za Beograđane tokom vrelog leta. Ada Ciganlija ima 7 km dugu plažu i objekte za razne sportove uključujući golf, ragbi, fudbal, košarku, odbojku, bejzbol i tenis. Ekstremni sportovi su takođe dostupni, kao što su bandži džamping, skijanje na vodi i pejntbol. Na ostrvu se nalaze i staze za vožnju bicikla, šetnju i džogiranje.

Turizam

Glavni članak: Turizam u Beogradu

Od 2000. godine, uporedo sa obnavljanjem diplomatskih odnosa Srbije sa zapadnom Evropom i Amerikom, u Beogradu se primećuje povratak stranih turista odsutnih još od ratova iz devedesetih godina.

Istorijski delovi i zgrade Beograda su najveće gradske turističke atrakcije. One uključuju Skadarliju, Narodni muzej, Narodno pozorište, Zemun, Trg Nikole Pašića, Milošev konak, Konak kneginje Ljubice, Terazije, Studentski trg, Kalemegdan, Knez Mihailovu ulicu, Dom Narodne skupštine, Hram Svetog Save i Stari dvor. Pored ovoga, postoje mnogi parkovi, spomenici, muzeji, kafići, restorani i prodavnice i to sa obe strane reke Save. Mauzolej Josipa Broza Tita, nazvan Kuća cveća, parkovi, Ada Ciganlija, Topčider i Košutnjak koji se nalaze u blizini su takođe popularni, posebno posetiocima iz bivše Jugoslavije.

U poslednje vreme broj mladih posetilaca se veoma uvećao, naročito onih iz Hrvatske, Slovenije i Bosne i Hercegovine koji uživaju u noćnom životu grada.

 
Dvorski kompleks na Dedinju
 
Botanička bašta Jevremovac
 
Stari grad
 
Beogradska tvrđava
 
Muzej Nikole Tesle
 
Ada Ciganlija

Mediji

Glavni članak: Spisak medijskih organizacija u Beogradu

Beograd je najznačajniji medijski centar u Srbiji. U Beogradu je sedište Radio televizije Srbije — RTS, javnog medijskog servisa, koji ima dva TV programa, pet radio programa i muzičku izdavačku kuću PGP RTS.

Od komercijalnih medijskih organizacija popularne su RTV Pink, kao i B92 koja ima svoju televizijsku i radio stanicu, izdavačku delatnost i jedan od najposećenijih Internet sajtova u Srbiji.[98] Ostale televizijske stanice u Beogradu su Prva srpska televizija, Happy TV, Studio B, a postoje i mnogi specijalizovani kanali kao što su SOS (sport), Metropolis (muzika), Art TV (umetnost), Sinemanija (filmovi) i TV Ultra (dečji programi).

Najpoznatije radio-stanice u Beogradu su: Radio Beograd, Radio Beograd 202, Radio Novosti, Radio Nostalgija, Radio Top FM, Radio S i Radio Studio B.

Dnevne novine sa sedištem u Beogradu su: Politika, Večernje novosti, Blic, Danas, Sport, Sportski žurnal, Vesti, Informer, Građanski list, Alo, Kurir. Besplatne dnevne novine 24 sata su osnovane u jesen 2006. godine.[99]

Najznačajniji nedeljni listovi su: NIN, Vreme, Standard i Evropa.

Takođe, u Beogradu radi i nekoliko novinskih agencija: Tanjug, FoNet, Beta i Tiker.

Arhitektura

U različitim delovima grada arhitektura varira od tipično centralnoevropskog stila (Zemun), preko izvesnog broja zgrada u turskom stilu lociranih u starim delovima grada, do brutalističke i socijalističke arhitekture Novog Beograda. Arhitektura 19. veka je dosta uticala na arhitektonske trendove u Srbiji, uključujući i Beograd. Naročito je vidljiv uticaj austrougarske arhitekture 19. veka. Pod socijalizmom, većina stambenih objekata je građena brzo i jeftino, što je dovelo do brutalističke arhitekture blokova Novog Beograda podignutih u prvim decenijama nakon Drugog svetskog rata.

 
Zgrada Beogradske zadruge
 
Crkva Svetog Marka
 
Zgrada Prometne banke
 
Zapadna kapija
 
Hotel Moskva
 
Jugoslovensko dramsko pozorište i Beograđanka
 
Avalski toranj

Saobraćaj

Glavni članak: Saobraćaj u Beogradu

Organizacija i infrastruktura

 
Beogradski mostovi na Savi: Most na Adi, Novi železnički, Stari železnički, Gazela

U celini gledano, saobraćaj u Beogradu je konfuzan. Beograd ima samo jedan auto-put u pravcu istok-zapad (koji preko mosta Gazela povezuje Novi Beograd sa starim delom grada), dok nema ni jednu brzu saobraćajnicu u pravcu sever-jug. Postojeći mostovi su nedovoljni i sa malom propusnom moći (posebno stari most na Savi).

Pošto se grad nalazi na ušću dve glavne reke, Dunava i Save, Beograd ima nekoliko mostova — dva glavna su Brankov most i Gazela i oba povezuju centar grada sa Novim Beogradom. Prvog dana 2012. godine za saobraćaj je otvoren Most na Adi, koji je prvi most sagrađen u Beogradu u poslednjih 30 godina. Najduži most je Pančevački most, koji povezuje Beograd sa Banatom. Tokom 2011. započeta je izgradnja još jednog mosta preko Dunava. 1. decembra 2014. godine pušten je u rad novoizgrađeni most Zemun—Borča. Ime mosta je Mihajlo Pupin. Ovo je prvi most izgrađen na reci Dunav u Beogradu posle više od 40 godina. U decembru 2020. otvorena je prva dijagonalna raskrsnica u gradu sa 6 pešačkih prelaza u istom nivou.[100]

Drumski prevoz

Beogradski javni prevoz je zasnovan na autobuskom (141 linija), tramvajskom (11 linija) i trolejbuskom (7 linija) saobraćaju.

Gradski autobuski, tramvajski i trolejbuski saobraćaj obavlja Gradsko saobraćajno preduzeće. Na pojedinim linijama saobraćaju i privatni prevoznici. Beogradska prigradska naselja povezuje autoprevoznik „Lasta”.

 
CAF tramvaj

Železnica i planovi za metro

Glavni članak: BG voz
Glavni članak: Beogradski metro
 
Železnička stanica Vukov spomenik

Beograd poseduje gradsku železnicu BG voz, koja sa desetak elektromotornih garnitura RVR 412 saobraća na dve linije: Batajnica — Ovča i Beograd centar—Resnik. Do sredine 2010-ih, u upotrebi je bio i sistem prigradske železnice, Beovoz, ali je on postepeno ukinut. Beogradski metro, koji se planira još od 1950, predviđao je u prvoj fazi dve linije i u perspektivi mrežu od devet linija gradskog i regionalnog metroa, ali nije se nikada počelo sa izgradnjom.

Međugradske veze

Trenutno, železnička pruga i dalje prolazi pored Save, a mnogobrojni industrijski koloseci zauzimaju vredno građevinsko zemljište. Gradska Glavna železnička stranica povezuje Beograd sa brojnim evropskim prestonicama, kao i sa mnogo drugih gradova u Srbiji, a u izgradnji je stanica Beograd centar, koja će u budućnosti preuzeti ulogu glavnog čvorišta.

Magistralnim i auto-putevima Beograd je povezan sa Novim Sadom i mađarskom granicom kod Subotice na severu, Nišom na jugu (i dalje ka Bugarskoj na jugoistoku), kao i hrvatskom granicom (i dalje Zagrebom) na zapadu.

Vazdušni saobraćaj

 
Aerodrom "Nikola Tesla"

Beogradski aerodrom „Nikola Tesla”, međunarodnog karaktera, nalazi se u blizini Surčina na 18 km od Beograda. Na aerodromu se nalazi 18 kancelarija stranih avio-kompanija i nekoliko rentakar kompanija. Broj putnika od 2000. do 2004. dostigao je broj od 2 miliona. Nažalost, aerodrom nije povezan lakim železničkim saobraćajem sa centrom grada i na aerodromu ne postoji ni jedan hotel. Između centra grada i aerodroma saobraća autobus svakih pola sata. Na aerodromu postoji linijski taksi saobraćaj po fiksnoj ceni do određenih zona grada i šireg područja, ali još uvek nije rešeno pitanje "divljih" taksista.[101] Aerodrom 13. maj nalazi se na levoj strani auto-puta Beograd — Novi Sad, gledano iz smera Beograda, paralelno sa prugom, u naselju Zemun Polje.

Vodeni saobraćaj

Luka Beograd se nalazi na Dunavu i namenjena je prvenstveno prometu roba, dok je pristanište na Savi namenjeno turističkim brodovima.

Partnerski gradovi

Glavni članak: Spisak pobratimljenih gradova u Srbiji

Beograd je pobratimljen sa sledećim gradovima:[102]

Ostale forme saradnje i gradskog prijateljstva slične bratimljenju:

Nagrade

 
Tabla u Skupštini grada Beograda, svedočanstvo o dodeli krsta viteza legije časti gradu

Grad Beograd je primio razne domaće i međunarodne ordene i priznanja, uključujući Medalju časti, Ratni krst, Karađorđevu zvezdu sa mačevima, i Orden narodnog heroja Jugoslavije.[105] Dana 13. marta 2006. časopis „Fajnenšel tajms” iz Londona nagradio je Beograd titulom „Grad budućnosti južne Evrope”.[106]

Vidi još

Reference

  1. ^ Tasić 1990.
  2. ^ a b „Grad Beograd — Istorija (Antički period)”. Beograd.org.rs. 5. 10. 2000. Pristupljeno 20. 9. 2011. 
  3. ^ „Grad Beograd — Istorija (Važne godine u istoriji grada)”. Beograd.org.rs. Pristupljeno 20. 9. 2011. 
  4. ^ a b „Knjiga 2”. Starost i pol, podaci po naseljima (PDF). publikacije.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. 2023. ISBN 978-86-6161-230-5. 
  5. ^ Statistički godišnjak Beograda (PDF). Zavod za statistiku grada Beograda. ISSN 0585-1912. Pristupljeno 10. 3. 2024. 
  6. ^ „Grad Beograd — Gradske opštine”. Beograd.org.rs. Pristupljeno 20. 9. 2011. 
  7. ^ Karadžić, Vuk Stefanović. Srpski rječnik istolkovan njemačkim i latinskim riječma = Wolf Stephansohn's Serbisch-Deutsch-Lateinisches Wörterbuch = Lupi Stephani F. Lexicon Serbico-Germanico-Latinum, Beč (Wien, Viennae) : Gedruckt bei den P. P. Armeniern, (1818). str. 31./32., leva kolona (a).
  8. ^ „Geografska pozicija Beograda”. Beograd.org.rs. Pristupljeno 20. 9. 2011. 
  9. ^ Marković, Jovan; Pavlović, Mila (1995). Geografske regije Jugoslavije (Srbija i Crna Gora). Beograd: Savremena administracija. 
  10. ^ „125 godina zvaničnih beogradskih meteoroloških merenja 1887-2012.”. Meteologos.rs. 13. 7. 2012. Pristupljeno 9. 5. 2019. 
  11. ^ „Vrućine i rekordne temperature”. B92.net. 24. 7. 2007. Pristupljeno 9. 5. 2019. 
  12. ^ „Grad Beograd — Klima”. Beograd.rs. Pristupljeno 9. 5. 2019. 
  13. ^ „Grad Beograd — Klima”. Beograd.org.rs. Pristupljeno 20. 9. 2011. 
  14. ^ „Prosečne mesečne, godišnje i ekstremne vrednosti za standardni klimatološki period 1991-2020. godina” (na jeziku: srpski). Republički hidrometeorološki zavod Srbije. Arhivirano iz originala 15. 4. 2022. g. Pristupljeno 15. 4. 2022. 
  15. ^ „Belgrade, Serbia – Detailed climate information and monthly weather forecast”. Weather Atlas (na jeziku: engleski). Yu Media Group. Arhivirano iz originala 3. 7. 2019. g. Pristupljeno 3. 7. 2019. 
  16. ^ „Station Belgrade–Triche” (na jeziku: francuski). Meteo Climat. Arhivirano iz originala 25. 2. 2021. g. Pristupljeno 18. 12. 2019. 
  17. ^ Zoran Lj. Nikolić Vidoje D. Golubović; et al. (2004). „Beograd ispod Beograda” (4. dopunjeno izdanje). Beograd. ISBN 978-86-355-0632-6. 
  18. ^ Tasić 1990, str. pp..
  19. ^ „{Servia, Catholic Encyclopedia}”. Newadvent.org. Pristupljeno 20. 9. 2011. 
  20. ^ „Grad Beograd — Istorija (Vizantija)”. Beograd.org.rs. Pristupljeno 20. 9. 2011. 
  21. ^ a b „Grad Beograd — Istorija (Srednjovekovni srpski Beograd)”. Beograd.org.rs. Pristupljeno 20. 9. 2011. 
  22. ^ „Enciklopedija Britanika: Boj na Kosovu”. Britannica.com. 21. 6. 2023. Pristupljeno 27. 7. 2018. 
  23. ^ „Osmansko-mađarski ratovi: Opsada Beograda 1456, Tom R. Kovač (Historynet.com)”. Historynet.com. Arhivirano iz originala 7. 9. 2008. g. Pristupljeno 20. 9. 2011. 
  24. ^ Tekst Nacionalne mađarske biblioteke iz 1476. http://www.vostok.rs/index.php?option=btg_novosti&idnovost=86535
  25. ^ a b v g d „Abdulah Talundžić, Džamije u Beogradu”. Most.ba. 7. 7. 2004. Arhivirano iz originala 21. 11. 2009. g. Pristupljeno 20. 9. 2011. 
  26. ^ „Duhovni smisao Hrama Svetog Save na Vračaru — [[Amfilohije Radović]], Episkop banatski”. Arhivirano iz originala 4. 3. 2016. g. Pristupljeno 23. 5. 2013. 
  27. ^ a b „Grad Beograd — Istorija (Turska i austrijska vladavina)”. Beograd.org.rs. Pristupljeno 20. 9. 2011. 
  28. ^ Evlija Čelebija, Putopis — odlomci o jugoslovenskim zemljama I, prev. H. Šabanović, Svjetlost, Sarajevo. 1957. str. 99.
  29. ^ „Batal-džamija- najveća i najlepša građevina”. Arhiva.glas-javnosti.rs. Pristupljeno 20. 9. 2011. 
  30. ^ a b „Grad Beograd — Istorija (Oslobađanje Beograda)”. Beograd.org.rs. Pristupljeno 20. 9. 2011. 
  31. ^ „Grad Beograd — Istorija (Prestonica Srbije i Jugoslavije)”. Beograd.org.rs. Pristupljeno 20. 9. 2011. 
  32. ^ „Statistike — Jugoslavija”. Library.uu.nl. Arhivirano iz originala 2. 5. 2006. g. Pristupljeno 20. 9. 2011. 
  33. ^ Katolička enciklopedija — Beograd i Smederevo (jezik: engleski)
  34. ^ „Ožiljci od bombardovanja na arhitekturi Beograda”. Gradnja (na jeziku: srpski). 2021-04-14. Pristupljeno 2021-04-15. 
  35. ^ Arash Bormanshinov: "Prvi budstički hram u Evropi"; Elista, Šambala, 5-6/, 1997.
  36. ^ „Drugi budistički hram u Evropi nalazio se u Beogradu”. Gradnja (na jeziku: srpski). 2020-12-16. Pristupljeno 2020-12-19. 
  37. ^ Industrija i urbani razvoj Beograda — Dragan Petrović (Industrija, 2001; knj. 21, br. 1—4. str. 87—94). Pristupljeno 7. 5. 2013.
  38. ^ a b v (jezik: francuski) Dušan T. Bataković, op. cit.. str. 308 et 309
  39. ^ (jezik: francuski) Dušan T. Bataković, op. cit.. str. 325 à 327
  40. ^ „Sajmiste” (PDF). Shoah Resource Center, The International School for Holocaust Studies. 
  41. ^ HOLOCAUST HISTORY MISAPPROPRIATED Mindstream: A Monthly Jewish Review November 1992. Volume XXXVIII No.8.
  42. ^ a b v src
  43. ^ „Bioterrorism: Civil Liberties Under Quarantine”. Npr.org. 23. 10. 2001. Pristupljeno 20. 9. 2011. 
  44. ^ Logos 2019, str. 76.
  45. ^ „Srbija na mitinzima (1990—1999)”. Vreme.com. Arhivirano iz originala 19. 06. 2007. g. Pristupljeno 20. 9. 2011. 
  46. ^ Logos 2019, str. 76 u napomeni 106. "Prema Tanjugu bilo je oko 100.000 protestanata".
  47. ^ Logos 2019, str. 76 sa napomenom 107. "Oko 20:00, 9.1.1991. tenkovi i oklopna borbena vozila JNA razmešteni su u središnjim delovima Beograda, ispred zgrade RTS-a, ispred zgrade Saveznog sekretarijata za narodnu odbranu i na Trgu Republike".
  48. ^ Logos 2019, str. 167.
  49. ^ Logos 2019, str. 143.
  50. ^ Logos 2019, str. 163, 270.
  51. ^ „Grad Beograd — Istorija (Godine raspada 1988—2000)”. Beograd.org.rs. Pristupljeno 20. 9. 2011. 
  52. ^ Logos 2019, str. 274.
  53. ^ „Grad Beograd — NATO agresija”. Beograd.org.rs. Pristupljeno 20. 9. 2011. 
  54. ^ Logos 2019, str. 314-315, 318, 324-325.
  55. ^ Logos 2019, str. 320, 324-325.
  56. ^ Glenny, Misha. Can Serbia's new leaders overcome the legacy of Slobodan Milosevic?. Njujorker, 30. oktobar 2000.
  57. ^ „Grad Beograd — Istorija (5. oktobar 2000)”. Beograd.rs. Pristupljeno 20. 9. 2011. 
  58. ^ Logos 2019, str. 354-357.
  59. ^ Logos 2019, str. 356.
  60. ^ Logos 2019, str. 361.
  61. ^ Logos 2019, str. 383.
  62. ^ Logos 2019, str. 397.
  63. ^ „Nacionalna pripadnost, 2022 | Republički zavod za statistiku Srbije”. www.stat.gov.rs. 28. 04. 2023. Pristupljeno 2023-08-21. 
  64. ^ Stanovništvo prema nacionalnoj pripadnosti, po naseljima 2011. godine. Republički zavod za statistiku. 
  65. ^ „Knjige rezultata Popisa 2002: „Knjiga 3: Veroispovest, maternji jezik i nacionalna ili etnička pripadnost prema starosti i polu — podaci po opštinama”. Republički zavod za statistiku Srbije. 2003. str. 12.
  66. ^ Refugee Serbs Assail Belgrade Government: Vašington post, 22. jun 1999.
  67. ^ „Popis stanovništva, domaćinstava i stanova 2011. u Republici Srbiji — Nacionalna pripadnost” (PDF). stat.gov.rs. Pristupljeno 20. 9. 2011. 
  68. ^ Kineska četvrt u Bloku 70 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (15. jul 2007), Vreme br. 471, 15. januar 2000.
  69. ^ Serbia, RTS, Radio televizija Srbije, Radio Television of. „Aleksandar Šapić novi gradonačelnik Beograda”. www.rts.rs. Pristupljeno 2022-07-25. 
  70. ^ „Microsoft Development Center Serbia”. Microsoft.com. 1. 4. 2011. Pristupljeno 15. 5. 2013. 
  71. ^ „Asus otvorio regionalni centar u Beogradu:: emportal:: Ekonomske vesti iz Srbije”. Emportal.rs. Arhivirano iz originala 22. 05. 2011. g. Pristupljeno 16. 11. 2010. 
  72. ^ „Centar kompanije 'Intel' za Balkan u Beogradu — Srbija deo 'Intel World Ahead Program'”. E kapija. Pristupljeno 7. 7. 2009. 
  73. ^ Ana Vlahović, Beograd (25. 9. 2011). „Press Online :: Vesti dana — politika, skupština, Srbija, Tadić, vlada, premijer :: Srbija centar IT industrije”. Pressonline.rs. Arhivirano iz originala 26. 09. 2015. g. Pristupljeno 12. 3. 2013. 
  74. ^ ::: ekapija — NCR planira da udvostruči broj zaposlenih u Srbiji u 2014. :::
  75. ^ Republički zavod za statistiku: Zarade po zaposlenom u Republici Srbiji, septembar 2006.
  76. ^ „Grad Beograd — Kultura i umetnost (Kulturne manifestacije)”. Beograd.org.rs. Pristupljeno 20. 9. 2011. 
  77. ^ „Borislav Pekić — Biografija”. Rastko.rs. Pristupljeno 25. 1. 2013. 
  78. ^ „Miloš Crnjanski — Biografija”. Znanje.org. Pristupljeno 20. 9. 2011. 
  79. ^ „Meša Selimović — Biografija”. Xs4all.nl. Pristupljeno 20. 9. 2011. 
  80. ^ „Balkanmedija: Liričar među reperima”. Balkanmedia.com. 24. 11. 2008. Arhivirano iz originala 17. 1. 2010. g. Pristupljeno 20. 9. 2011. 
  81. ^ „NEDA KOVAČEVIĆ: Nek učini svako koliko je kadar, pa neće narod propasti”. presscentar.uns.org.rs (na jeziku: srpski). Pristupljeno 02. 02. 2020. 
  82. ^ Kovačević, Neda (2016). Beogradski spomenarnik: putovanje srpskom istorijom putem spomenika u Beogradu. Ličnosti u beogradskim spomenicima. Deo prvi (na jeziku: engleski). Neda Kovačević. ISBN 978-86-919895-0-7. 
  83. ^ „Grad Beograd — Muzeji 4”. Beograd.org.rs. Arhivirano iz originala 4. 10. 2011. g. Pristupljeno 20. 9. 2011. 
  84. ^ „Grad Beograd — Muzeji 3”. Beograd.org.rs. Pristupljeno 20. 9. 2011. 
  85. ^ „Grad Beograd — Muzeji 2”. Beograd.org.rs. Pristupljeno 20. 9. 2011. 
  86. ^ „Muzej Nikole Tesle — O Muzeju”. Tesla-museum.org. Arhivirano iz originala 12. 12. 2008. g. Pristupljeno 20. 9. 2011. 
  87. ^ „Grad Beograd — Muzeji 1”. Beograd.org.rs. Pristupljeno 20. 9. 2011. 
  88. ^ „Univerzitet u Beogradu — Pravni fakultet (Istorijat)”. Ius.bg.ac.rs. Arhivirano iz originala 12. 02. 2009. g. Pristupljeno 20. 9. 2011. 
  89. ^ „Zvanični sajt Univerziteta umetnosti u Beogradu. Istorijat”. Arts.bg.ac.rs. Arhivirano iz originala 4. 11. 2011. g. Pristupljeno 20. 9. 2011. 
  90. ^ Statut Univerziteta odbrane u Beogradu, Službeni Vojni list, Broj 24, 2011
  91. ^ „Grad Beograd — Obrazovanje i nauka”. Beograd.org.rs. Pristupljeno 20. 9. 2011. 
  92. ^ Beogradski noćni život leži na Dunavu: Deutsche Welle (jezik: nemački)
  93. ^ „Klub studenata tehnike — O nama”. Kst.org.rs. Pristupljeno 20. 9. 2011. 
  94. ^ „Grad Beograd — Sport i rekreacija”. Beograd.org.rs. Pristupljeno 20. 9. 2011. 
  95. ^ „Zvanična prezentacija Olimpijskog pokreta (Atlanta 1996)”. Olympic.org. Pristupljeno 20. 9. 2011. 
  96. ^ „Grad Beograd — Sport i rekreacija (Stadioni)”. Beograd.org.rs. Pristupljeno 20. 9. 2011. 
  97. ^ „Grad Beograd — Sport i rekreacija (Sportski centri i hale)”. Beograd.org.rs. Pristupljeno 20. 9. 2011. 
  98. ^ „B92 na 8.598. mestu u svetu”. B92.net. 9. 1. 2006. Pristupljeno 20. 9. 2011. 
  99. ^ Medija centar: „Štampa” Arhivirano na sajtu Wayback Machine (25. april 2013), pristup 18.4.2013
  100. ^ „Beograd dobio prvu dijagonalnu raskrsnicu - kako se snalaze pešaci”. Radio-televizija Srbije. 13. 12. 2020. Pristupljeno 13. 12. 2020. 
  101. ^ Siniša Mali: Grad rešava problem divljih taksista na Aerodromu „Nikola Tesla”
  102. ^ „Grad Beograd — Partnerski gradovi”. Pristupljeno 21. 4. 2013. 
  103. ^ „B92: Bratimljenje Beograda i Krfa”. Pristupljeno 21. 4. 2013. 
  104. ^ „Bratimljenje Beograda i Ljubljane”. Pristupljeno 21. 4. 2013. 
  105. ^ „Grad Beograd — Činjenice o Beogradu (primljene nagrade)”. Pristupljeno 21. 4. 2013. 
  106. ^ {{cite web|author= |url=http://www.beograd.org.rs/cms/view.php?id=1223834 |title=Beograd — Grad budućnosti u južnoj Evropi |date= |website= |publisher= |access-date=21. 4. 2013}}

Literatura

Spoljašnje veze

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Београд&oldid=27700597”