Bratunac
Bratunac je naseljeno mjesto i sjedište istoimene opštine u istočnom dijelu Republike Srpske, BiH. Na popisu stanovništva 2013. godine, Bratunac je prema podacima Republičkog zavoda za statistiku Republike Srpske imao 7.530 stanovnika,[1] a prema podacima Agencije za statistiku Bosne i Hercegovine 7.858 stanovnika.[2]
Bratunac | |
|---|---|
 | |
 Zastava
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država | Bosna i Hercegovina |
| Entitet | Republika Srpska |
| Opština | Bratunac |
| Osnovan | prvi pomen 1381. godine |
| Stanovništvo | |
| — 2013. | 7.530 (RZS) 7.858 (AGS) |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 44° 10′ 59″ S; 19° 19′ 50″ I / 44.18317° S; 19.33065° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), ljeti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 189 m |
  Bratunac Bratunac na karti Bosne i Hercegovine | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 75420 |
| Pozivni broj | 056 |
Geografija uredi
Obuhvata područje od 855 hektara. Sam grad leži na početku prostrane doline, okružen rijekom Drinom i zelenim brdima sa velikim šumskim prostranstvom, a nalazi se u sjeveroistočnoj Republici Srpskoj. Nadmorska visina Bratunca je 189 m.
Geografski nazivi na na području opštine Bratunac su većinom praslovenskog i slovenskog porijekla. Međutim, veliki broj njih je pretrpio promjene u fiksalnofonetske prirode. Geografski nazivi u Bratuncu nastaju prema prezimenima porodica, pripadnošću etničkim grupama, riječnim tokovima, biljkama i životinjama, prema naseljima. Mnogi geografski nazivi imaju podlogu u narodnim predanjima o tome kako su nastala a što se podudara u jezičkim objašnjavanjem pojmova i većini slučajeva sa istorijskim i fizičko-geografskim činjenicama
Najveći vodotok na području opštine Bratunac je rijeka Drina. Drugi relativno veći tokovi na području opštine Bratunac su: Drinjača, Križevica, Glogovska (Glogovačka) rijeka. Manji riječni tokovi na području opštine Bratunac su: Jagodnja, Pobrđska rijeka, Žutica, Slapaška rijeka, Mlečvanska rijeka, Kravica ili Kravička rijeka, Saška rijeka, Opravdića rijeka, Loznička rijeka, Lomanac, Grabovička rijeka, Blječevska rijeka .
U geomorfološkom pogledu reljef opštine Bratunac formiran je u kvartaru (Q) i neogen-kvartaru (NQ). Reljef opštine Bratunac možemo podijeliti na ravničarki dio, uglavnom uz rijeku Drinu, koji zahvata oko 30% površine opštine sa prosječnom nadmorskom visinom od 174 m i brdsko-planinski predio koji zahvata unutrašnji dio opštine sa nadmorskim visinama od 300 do 1098 m. Cijelom dužinom toka rijeke Drine u ovoj opštini formiran je fluvijalni (riječni) reljef. Uglavnom je to erozioni fluvijalni reljef sa izuzetkom područja zvano Ade, koje se nalazi sjeverno od gradskog centra.
U neposrednoj blizini rijeke Drine formirana su manja polja i to: Krasan polje, Rakovačko polje, Pobrđansko polje, Voljavičko polje, Zaluško polje, Tegarsko polje, Žanjevačko polje i Boljevačko polje.
Na brdsko-planinskom dijelu ove opštine, sa većim nadmorskim visinama, ističu se vrh Javorak (1098 m), zatim Bijeli kamen (808 m) koji se nalazi u blizini naselja Gornji Žlijebac, Orlova bukva (932), brdo Čauš (773 m), vrh Jasenik (744 m) i dr.
Reljefni oblici u opštini Bratunac: Babino brdo, Debelo brdo, Drenjak, Čauš, Gradac brdo, Javorak, Mratinjsko brdo, Oćenovsko brdo, Orlova bukva, Straževac.
Istorija uredi
Područje opštine Bratunac bilo je naseljeno još u praistorije o čemu svjedoče praistorijske nekropole sa humkama. Na prostoru Bratunca postoji više od 1000 stećaka na raznim lokalitetima. Pored praistorijskih nekropola sa humkama, naročito su ovdje česti spomenici iz rimskog doba. Mnoštvo nađenih fragmenata rimske dekorativne arhitekture upućuje na pretpostavku da se na prostoru današnjeg Bratunca nalazio neki rimski hram ili drugi javni objekat, te da je ovo naselje ulazilo u sastav rudarskog područja Argentarie. Na lokalitetu Gradovi, u Voljavici nađeni su i sačuvani temelji dijelova rimske građevine. Ovdje se pretpostavlja da je riječ o ostatku rimskog vojnog logora iz 1. vijeka.
Takođe, 1968. godine na području Konjević polja otkrivena je rimska grobnica sa dva dijela koja pripada početku 3. vijeka, a sadržavala je veoma bogate nalaze.
Ovo područje se po prvi put spominje pod nazivom Bratunac 1381. godine u dokumentu u kojem se navodi da je preko srednjovjekovnog naselja Crnče kod Drine vodio put iz Srbije u Bosnu (lat. Cerca pireglo de Bratunac), a zatim kao selo 1391. godine Na mjestu gdje je današnji Bratunac, u srednjem vijeku je bila carinarnica, koja je zabilježena i u starim spisima iz 1333. godine. U isto ovo vrijeme spominje se crkva-manastir sv. Marije. To je bila i crkva naseobine trgovaca Dubrovčana, koji su bili katolici u Podrinju. Oni su imali nekoliko svojih naselja na prostoru opštine Bratunac. Sveštena lica ove crkve su činili posebnu Bratovštinu po čemu je vjerovatno dato ime naselju Bratuncu. Na taj način nastao je ime Bratunac. Postoji još nekoliko teorija o nastanku imena Bratunac. Naime, prema priči starijih stanovnika opštine Bratunac, ime Bratunac je nastao tako što je neki beg, koji je bio najznačajniji u to vrijeme na tom prostoru zvao svog sestrića: „Hodi amo, dajdži moj bratunac…", (sin od sestre-bratanac-bratunac). Prema jednoj verziji Bratunac je dobio ime po keltskom naselju Bratano, čiji su ostaci pronađeni na lokalitetu Mihajljevići nadomak Bratunca.
Bratunac kao zasebno naselje je staro nešto manje od 150 godina. Prostor Bratunca, odnosno grada Bratunca zasnovan je 1898. godine kada je na ovom području bilo samo pet kuća sa tridesetak stanovnika. Među prvim stanovnicima naselja Bratunac bio je Vuk Živanović, svještenik Srboljub Blažić, Vaso Popović i dr. U ovom razdoblju takođe je postojao begov han, begov čardak, i stara džamija te je kao handžija radio Bahrija Jelkić. Na prostoru gdje je sada smještena banka je bio „Begov čardak“, a pored njega je bila i prva obrazovna ustanova, osnovna škola. To je bila osnovna škola koja je tada pripadala selu Suha, napravljena 1888. godine. Kao prvi učitelj u njoj spominje se učitelj s prezimenom Lazić.
U ovom periodu Bratunac nije bio ni politička ni katastarska opština, nego je bio samo zaselak sela Suha, a katastarski je pripadao još selima Repovac i Podčauš. Početak organizovanog otkupa duvana u Bratuncu 1886. godine označava početak ekonomskog razvoja, čemu je doprinijela i izgradnja objekta za otkup i sezonsku prijeradu duvana 1911. godine.
Izgradnja mosta na rijeci Drini 1926. godine od kapitalnog je značaja kao nagovještaj nove epohe za grad Bratunac i njegovu okolinu.
Tek 1927. godine, 30. septembra, Bratunac dobija status opštine i biva uvršten u spisak mjesta koja treba proglasiti za varošice. Sakralni objekti na području opštine pripadaju novijoj istoriji i to su, uglavnom, vjerski objekti pravoslavne i islamske vjerske zajednice. Danas se dan opštine slavi 25. septembra, iako to nije dan osnivanja opštine.
U centru grada, okružen parkom, nalazi se spomenik žrtvama narodnooslobodilačkog rata 1941—1945, podignut 1978. godine.
Autentični odlomci iz starih spisa, Zorničkog sandžaka od 1519—1533: Bratunac se spominje se u dve nahije, koja je prava ne može se sa sigurnošću znati.
Nahija Budimir 1519, 1533, 1548, selo Bratina, Vjerovatno se odnosi na Bratunac, jer nijedno drugo selo pod tima nazivom (Bratunac) nije zabilježeno u 16 vijeku u okviru Nahije Budimir
Nahija Srebrenica Bratova (Bratovo) takođe se možda odnosi na današnji Bratunac: „1548. godine zabilježena je jedna baština koja je bila u posjedu popova iz crkve Sv. Marije iz Srebrenice“.
Raspad Jugoslavije uredi
Za vrijeme raspada Jugoslavije i rata u BiH u Bratuncu i okolini je pobijeno mnogo Srba od strane muslimanskih snaga. Među brojnim zločinima ističu se oni počinjeni u selima Kravica, Bjelovac, Sikirić, Zalazje, Ježeštica, Šiljkovići, Fakovići itd. Tom prilikom izmasakriran je veliki broj nenaoružanih srpskih civila, a zločin su počinili srebrenički Muslimani, dugogodišnje komšije istih tih pobijenih Srba, pod vođstvom Nasera Orića. Na teritoriji opštine Bratunac za vrijeme rata u periodu od 1992. do 1995. ukupno je poginulo 3.624 osobe srpske nacionalnosti.
Kultura uredi
U Bratuncu se u organizaciji opštine održava Međunarodni sajam poljoprivrede, prehrambene industrije i turizma „Dani maline”.[3] Deseti po redu sajam „Dani maline” održan je u ljeto 2015.[3][4]
Narodna biblioteka Bratunac je javna i centralna biblioteka opštine.
Privreda uredi
Stagnacija privrednog razvoja opštine Bratunac šezdesetih i sedamdesetih godina 20. vijeka posljedica je prvenstveno državnog dugoročnog ekonomskog plana, prema kojem je bila predviđena izgradnja hidroelektrane Velika Dubravica na rijeci Drini, a pri realizaciji projekta izgradnje akumulacije došlo bi do potapanja plodnog, ravničarskog dijela opštine, velikog broja naselja pa i samog gradskog jezgra Bratunca. Dugogodišnji izostanak ulaganja u razvoj opštine prouzrokovao je izrazitu privrednu nerazvijenost. Iako je 1970. godine došlo do odustajanja od navedenog projekta i podignuta rampa za investiciona ulaganja, dugogodišnje zaostajanje u razvoju nije bilo moguće ublažiti ni najefikasnijim mjerama ekonomske politike.
Period ekonomskog razvoja od 1970. godine do izbijanja ratnih sukoba, bio je veoma kratak da bi se ostvarila značajnija privredna osnova i povećao obim investicija. U 1991. godini u bratunačkoj opštini poslovalo je 13 preduzeća (u oblasti industrije, trgovine, ugostiteljstva, transporta i poljoprivrede), u kojima je bilo zaposleno 2.719 radnika. S obzirom da su, prema Zakonu o privatizaciji državnog kapitala u preduzećima, rezultati poslovanja i stanje imovine privrednih subjekata iz 1998. godine, postali jedinstvena osnova za izradu 9 programa privatizacije državnog kapitala u preduzećima, za realizaciju procesa privatizacije državnog kapitala pripremljeno je 15 bratunačkih preduzeća, od kojih su svi izvršili vlasničku transformaciju, kao i Veterinarska stanica „Bratunac“.
Nakon izvršene svojinske transformacije u većini bratunačkih preduzeća, shodno odredbama Zakona o javnim preduzećima, većina privrednih subjekata izvršila je preregistrovanje u novi oblik organizovanja-akcionarsko društvo i konstituisanje nove upravljačke strukture.
Na početku realizacije projekta privatizacije, odnosno 2001. godine, u 15 bratunačkih preduzeća bilo je zaposleno 965 radnika. Međutim, u očekivanju prodaje državnog kapitala, dolaska novog vlasnika i oživljavanja proizvodnje, privredne aktivnosti u preduzećima su se postepeno gasile, tako da je u 2006. godini u cjelokupnoj bratunačkoj privredi radilo oko 350 radnika. Iako je Direkcija za privatizaciju u Republici Srpskoj odobrila programe privatizacije državnog kapitala bratunačkih preduzeća, usljed obustavljene proizvodnje, dugotrajne nelikvidnosti, kao i usljed velikih dugovanja prema povjeriocima i neizmirenih obaveza prema radnicima, nad devet bratunačkih preduzeća otvoren je stečajni postupak (AD „Vihor“, AD „Gradac“, AD „Dalekovodinženjering“, AD „Unioninvest“, AD „Ingrap-Javor“, AD „Ukrasna keramika“, AD „Drina“, AD „Podrinje“ i AD „Gradina“) i imenovan stečajni upravnik, u cilju izmirivanja obaveza iz stečajne mase i oživljavanja dijela proizvodnje, koji ima razvojne pretpostavke.
Rezultati privatizacije državnog kapitala bratunačkih preduzeća, pripremljenih za gotovinske prodaje, veoma su skromni sa stanovišta broja privatizovanih preduzeća. Budući da je organizovan veliki broj licitacija u cilju njihove uspješne prodaje, nezainteresovanost potencijalnih kupaca i visok nivo dugovanja preduzeća osnovni su razlozi brojnim neuspjelim licitacijama. Od ukupno 18 bratunačkih preduzeća, čiji je državni kapital ponuđen na prodaju, do 2006. godine je privatizovano samo šest preduzeća ili 33%, a i privatizovana preduzeća ne pokazuju bilo kakve ekonomske pomake.
Zajedničke karakteristike bratunačke privrede su: nelikvidnost, odsustvo investicija, propadanje imovine, obustavljanje proizvodnje, enormna dugovanja, nezaposlenost radnika i otvaranje postupka stečaja, koji više nagovještava likvidaciju preduzeća, nego oživljavanje proizvodnje kroz stečajni plan.
Samostalno privređivanje na području opštine se odvija u okviru 69 privatnih preduzeća i 177 preduzetničkih radnji. Dominantno je učešće trgovine: od 69 privatnih preduzeća 42 su trgovinska, 14 građevinska, 8 industrijska, tri saobraćajna i 2 poljoprivredna.
I kad su samostalne radnje u pitanju, najviše je trgovinskih. Slijede zanatske i ugostiteljske, zatim privatni prevoznici u putničkom i teretnom saobraćaju. Najmanje je uslužnih samostalnih radnji, svega četiri.
Sport uredi
Lokalna zajednica opštine Bratunac glavni je nosilac razvoja sporta i fizičke kulture, sa akcentom na afirmaciji zdravstvene, socijalne i vaspitne vrijednosti fizičke kulture.
Na području opštine djeluju 2 fudbalska kluba sa sekcijama podmladaka, 1 košarkaški klub sa muškom i ženskom selekcijom, 2 karate kluba, 1 ženski odbojkaški klub i Škola tenisa.
Sportski klubovi uredi
- FK Bratstvo Bratunac
- FK „POLET“ Kravica,
- Karate klub „MILOŠ DELIĆ“,
- Karate klub „TIGAR“,
- Košarkaški klub „BRATUNAC“,
- Ženski odbojkaški klub „Bratunac“,
- Eko rafting klub „Rajska plaža“,
- Sportsko ribolovno društvo „DRINA“.
- Sportsko- rekreativnu infrastrukturu čine
- Sportska dvorana u Bratuncu,
- Gradski fudbalski stadion,
- Asfaltni tereni za male sportove u okviru:
- OŠ „Vuk Karadžić“,
- OŠ „Branko Radičević“,
- OŠ „Petar Kočić“ Kravica,
- Srednjoškolski centar,
- MZ Polom,
- MZ Osamsko,
- MZ Krasanpolje,
- MZ Slapašnica,
- MZ Bjelovac,
- MZ Fakovići,
- MZ Konjević Polje.
Izgrađeni sportski tereni u MZ i školama uglavnom su pogodni za fudbal, rukomet i košarku, dok ne postoje teniski tereni i tereni za atletiku. Izgradnjom ovih terena bi se omogućio bogatiji izbor sportskih sadržaja, koji bi svakako doprinijeli i većem uključivanju djevojčica u sportske aktivnosti.
Stanovništvo uredi
Površina opštine Bratunac iznosi 293 km² što pokriva 0,57% od ukupne teritorije Bosne i Hercegovine. U prijeratnom periodu u opštini Bratunac bilo je 13 mjesnih zajednica, 50 naselja, 7919 domaćinstva, sa prirodnim priraštajem od 12,7%, te gustinom naseljenosti od 114 stanovnika po km², a po popisu iz 1991. godine bilo je 33.575 stanovnika. U periodu od 1991 do 2011. godine, demografska slika opštine Bratunac u potpunosti je izmjenjena, tako da danas u bratunačkoj opštini živi oko 18.700 stanovnika. 11.900 su lica srpske nacionalnosti (63,8%), a 6.600 su Bošnjaci (35,3%).
U ukupnom stanovništvu značajan dio (14,3%) čine izbjegli i raseljeni iz drugih krajeva Federacije BiH. Nakon potpisivanja Dejtonskog sporazuma kada su Hadžići pripali Federaciji BiH, cjelokupno srpsko stanovništvo sa područja Hadžića koje je tada brojalo preko 6.000 se u januaru 1996. preselio u Bratunac.[5]
| Sastav stanovništva – naselje Bratunac | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2013.[6] | 1991.[7] | 1981.[8] | 1971.[9] | ||||
| Ukupno | 7 858 (100,0%) | 7 695 (100,0%) | 5 515 (100,0%) | 2 716 (100,0%) | |||
| Srbi | 6 997 (89,04%) | 3 037 (39,47%) | 2 308 (41,85%) | 1 406 (51,77%) | |||
| Bošnjaci | 730 (9,290%) | 4 311 (56,02%)1 | 2 715 (49,23%)1 | 1 210 (44,55%)1 | |||
| Pravoslavci | 38 (0,484%) | – | – | – | |||
| Hrvati | 27 (0,344%) | 32 (0,416%) | 31 (0,562%) | 32 (1,178%) | |||
| Neizjašnjeni | 23 (0,293%) | – | – | – | |||
| Ostali | 16 (0,204%) | 156 (2,027%) | 26 (0,471%) | 32 (1,178%) | |||
| Crnogorci | 11 (0,140%) | – | 15 (0,272%) | 12 (0,442%) | |||
| Nepoznato | 8 (0,102%) | – | – | – | |||
| Jugosloveni | 5 (0,064%) | 159 (2,066%) | 312 (5,657%) | 1 (0,037%) | |||
| Muslimani | 2 (0,025%) | – | – | – | |||
| Makedonci | 1 (0,013%) | – | 3 (0,054%) | 2 (0,074%) | |||
| Romi | – | – | 87 (1,578%) | 9 (0,331%) | |||
| Albanci | – | – | 18 (0,326%) | 11 (0,405%) | |||
| Mađari | – | – | – | 1 (0,037%) | |||
- 1 Na popisima od 1971. do 1991. Bošnjaci su popisivani uglavnom kao Muslimani.
 |
Poznate ličnosti uredi
- Vlajko Begović, učesnik španskog građanskog rata i Francuskog pokreta otpora.
- Velizar Blagojević, penzionisani pukovnik Vojske Republike Srpske.
- Vidoje Blagojević, penzionisani pukovnik Vojske Republike Srpske.
- Nedžad Verlašević, bivši fudbaler, igrač Slobode i Želje.
- Slavoljub Vranješević, major Jugoslovenske kraljevske vojske i komandant Zapadne Bosne pri JVuO u Drugom svjetskom ratu.
- Jezdimir Dangić, pravnik, žandarmerijski oficir i načelnik komande Istočne Bosne i Hercegovine pri JVuO.
- Miroslav Deronjić, ratni predsjednik opštinskog odbora SDS Bratunac i kriznog štaba opštine Bratunac.
- Pero Đukanović, jedan od vođa srpskog ustanka na području Bratunca, Srebrenice, Zvornika i Vlasenice tokom Drugog svjetskog rata.
- Nikola Mićić, prvi načelnik opštine Bratunac.
- Drago Nikolić, potporučnik Vojske Republike Srpske.
- Momir Nikolić, oficir Vojske Republike Srpske.
- Vinko Perić, preduzetnik, predsjednik kompanije Vikom, predsjednik predsjedništva Srpske napredne stranke Republike Srpske.
- Lazar Prodanović, političar, član SNSD i ljekar.
- Budimir Sokolović, srpski svetac sveštenomučenik, protojerej Srpske pravoslavne crkve i vjerski referent Vrhovne komande JVuO.
- Miroslav Stević, fudbaler Borusije iz Dortmunda, Minhen 1860, Partizana, Rada, Bratstva i reprezentativac SR Jugoslavije.
- Mithat Haćam, učesnik Narodnooslobodilačke borbe i narodni heroj Jugoslavije.
Galerija uredi
-
Grobovi postradalih Srba (1992-1995), Bratunac -
Grobovi postradalih Srba (1992—1995), Bratunac
Vidi još uredi
Napomene uredi
Reference uredi
- ^ „Popis stanovništva, domaćinstava i stanova u Republici Srpskoj 2013, REZULTATI POPISA” (PDF). www2.rzs.rs.ba/. Republički zavod za statistiku.
- ^ „Popis stanovništva u BiH 2013.” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 30. 06. 2016. g. Pristupljeno 18. 11. 2017.
- ^ a b „Otvoren sajam "Dani maline" u Bratuncu”. Radio-televizija Republike Srpske. 26. 06. 2015. Arhivirano iz originala 02. 08. 2015. g. Pristupljeno 14. 06. 2016.
- ^ „Kultura - Opština Bratunac”. www.opstinabratunac.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2024-01-19.
- ^ „Bratunac: služen parastos za ubijene sarajevske Srbe”. Radio-televizija Republike Srpske. 2. 6. 2012. Pristupljeno 2. 6. 2012.
- ^ „Popis 2013 BiH – Stanovništvo prema etničkoj/nacionalnoj pripadnosti i spolu, po naseljenim mjestima”. popis.gov.ba. Arhivirano iz originala 19. 9. 2017. g. Pristupljeno 19. 9. 2017.
- ^ „Nacionalni sastav stanovništva Republike Bosne i Hercegovine 1991.(str. 14)” (PDF). fzs.ba. Pristupljeno 24. 4. 2016.
- ^ „Nacionalni sastav stanovništva SFR Jugoslavije 1981.” (PDF). stat.gov.rs. Pristupljeno 24. 4. 2016.
- ^ „Nacionalni sastav stanovništva SFR Jugoslavije 1971.” (PDF). stat.gov.rs. Pristupljeno 24. 4. 2016.
Spoljašnje veze uredi
- forum Bratunačke omladine (jezik: srpski)
- KRAVICA — Genocid nad Srbima 1993. (jezik: srpski)
- Istorijski projekat Srebrenica (jezik: srpski)
- Projekat Rastko: Tihomir Burzanović: Smisao istrebljivanja Srba u Hercegovini na krsnu slavu — prije pedeset godina i danas (jezik: srpski)
- Institut za istraživanje srpskih stradanja u XX veku: Srpska zgarišta: Kravica (jezik: srpski)
