Википедија

Vladan Desnica

српски и југословенски књижевник

Vladan Desnica (Zadar, 17. septembar 1905 — Zagreb, 4. mart 1967) bio je srpski i jugoslovenski književnik i prevodilac.[1]

Vladan Desnica
Lični podaci
Datum rođenja(1905-09-17)17. septembar 1905.
Mesto rođenjaZadar, Austrougarska
Datum smrti4. mart 1967.(1967-03-04) (61 god.)
Mesto smrtiZagreb, SFRJ
ObrazovanjeSveučilište u Zagrebu
Književni rad
Najvažnija delaZimsko ljetovanje (1950)
Proljeća Ivana Galeba (1957)

Porijeklo uredi

Vladan Desnica rođen je u Zadru u srpskoj porodici Desnica, pravoslavne veroispovesti.[2] Njegov otac je Uroš Desnica, a majka Fani Desnica, rođ. Luković. Vladan Desnica je po majčinoj liniji potomak Stojana Mitrovića Jankovića[3] (oko 1635—1687), u srpskoj narodnoj pesmi poznatog kao Janković Stojan, vođe srpskih kotarskih uskoka u XVII veku, serdara Kotara, kavaljera sv. Marka, konjičkog kapetana, zapovednika tvrđave Ostrovice.[4]

Desnice su srpska porodica poreklom iz Srba u Lici, odakle je pradeda Vladana Desnice, Danilo Desnica, trgovac i posednik, došao u Obrovac gde mu se rodio sin Vladimir Desnica (1850—1922) koji je sa Olgom Janković, kćerkom grofa (conte veneto) Ilije Dede-Jankovića (1818—1874), potomkom Stojana Jankovića, poznatim slovenofilom, pesnikom, prvakom srpskog naroda u Dalmaciji, imao sina Uroša Desnicu, pravnika i člana Srpske stranke. Pošto je konte Ilija Dede-Janković bio poslednji muški izdanak svoje porodice, Jankoviće su po njegovoj kćerki Olgi, nasledile Desnice, celokupnu imovinu u Islamu Grčkom, uključujući dvore Jankovića, porodičnu crkvu, zemljišne posede i dr.[5]

Uroš Desnica se oženio sa Fani Luković, kćerkom pomorskog kapetana Đure Lukovića iz Prčnja u Crnoj Gori.[6] Uroš Desnica je sa Fani Desnica, rođ. Luković imao sina Vladana Desnicu i kćerke Olgu i Natašu.

U hrvatskim kulturnim krugovima postoje nastojanja da se Desnica predstavi kao primarno hrvatski pisac. Sam Desnica je u pismu predsedniku UKS D. Jeremiću naveo da duhovno pripada srpskoj kulturi.[2] Od pojedinačnih književna on je svojim duhovnim nasleđem smatrao Simu Matavulja, Dantea i Flobera, Dositeja Obradovića i Njegoša.[7]

Biografija uredi

 
Kuća Desnica u Zadru bila je mjesto okupljanja gradskih intelektualaca i umjetnika

Vladan Desnica studirao je prava i filozofiju u Zagrebu i Parizu, diplomirao na zagrebačkom Pravnom fakultetu 1930. Radio je kao advokat, a zatim je prešao u državnu službu.[8] 1934. pokrenuo je književno-istorijski godišnjak „Magazin sjeverne Dalmacije“, koji je uređivao dve godine i štampao ćirilicom u Splitu.[7] U njemu je, između ostalog, objavio dva sopstvena eseja „Jedan pogled na ličnost Dositejevu” (1933/34) i „Mirko Korolija i njegov kraj” (1935). U periodu između 1935 i 1940. napisao je zbirku pripovedaka, koju je poslao beogradskom izdavaču Geci Konu. Zbirka zbog početka Drugog svetskog rata nije štampana, a sam rukopis je izgubljen.[9]

Roman „Zimsko ljetovanje“ objavio je 1950. U romanu se pripoveda o sukobu i nerazumevanju između seoskog stanovništva i građana izbeglica iz Zadra, koji su se u seosku sredinu sklonili bežeći od bombardovanja njihovog grada. Književna kritika je negativno dočekala „Zimsko ljetovanje”, jer su ton i vizija sveta u njemu bili u suprotnosti sa vladajućom komunističkom ideologijom i nezvaničnim pravilima na koji način se pisalo o Drugom svetskom ratu. Braneći se od kritika, Desnica je napisao tekst „O jednom gradu i jednoj knjizi“.[10]. Potom izlaze zbirke pripovedaka „Olupine na suncu” (Zagreb, 1952), „Proleće u Badrovcu” (1955), zbirka pesama „Slijepac na žalu” (Zagreb, 1955) i zbirka pripovedaka „Tu odmah pored nas” (Beograd, 1956). Paralelno radi na svom romanu Proljeća Ivana Galeba. Kad je delo završeno, u autoru se javio strah da ga niko neće hteti objaviti, jer je po svemu odudaralo od ondašnje književne produkcije.[11] Izdavačka kuća „Svjetlost” objavljuje roman u Sarajevu 1957. Naredne godine delo osvaja Zmajevu nagradu. Glavni junak Ivan Galeb je pedesetogodišnji propali violinista, koji se nalazi u bolnici, gde se budi iz postoperacione narkoze. On se u danima koji slede seća sopstvenog života i refleksivno meditira o različitim idejama (lepoti, umetnosti, vlasti, smrti, vremenu, itd).

Neke od njegovih pripovedaka imaju antologijsku vrednost: Posjeta, Priča o fratru sa zelenom bradom, Florjanović, Konac dana, Bunarevac, Solilokviji gospodina Pinka. U značajnija dela ubraja se zbirka pesama Slijepac na žalu i drama Ljestve Jakovljeve.

Bavio se i filmom, napisao je scenario za film „Koncert“ 1954. jedan od najznačajnijih filmova jugoslovenske kinematografije. Po njegovom scenariju je snimljen i film „Prvada“ 1962, a posle njegove smrti „Pred zoru“ 1974. na osnovu istoimene novele, koja je realistička analiza gradsko-seoskih odnosa u okviru ratnih dešavanja. 1974. po noveli „Florijanović“ snimljena je istoimena TV drama.

 
Pravoslavna crkva Svetog Đorđa, Janković-crkva, u Islamu Grčkom, izgrađena 1675, u kojoj je sahranjen Vladan Desnica.

Vladan Desnica je sahranjen u srpskoj pravoslavnoj crkvici Svetog Georgija pored dvora Janković Stojana u Islamu Grčkom. Crkvu u kojoj je sahranjen su uništile hrvatske snage tokom operacije Maslenica u januaru 1993. godine.[12]

Desničina „Sabrana djela” u četiri knjige izlaze u Zagrebu u izdanju „Prosvjete” 1974. i 1975. Tada su objavljena i neka dela koja su ostala u rukopisu, kao na primer, njegov nezavršeni roman „Pronalazak Athanatika”.[11][13] U pripremi je novo izdanje Desničinih Sabranih djela u devet knjiga u izdanju Instituta za književnost i umetnost u Beogradu[14].

Desnica je govorio pet jezika i bio je svestrano obrazovan. Prevodio je sa italijanskog, francuskog i ruskog.[15]

On i supruga Ksenija Carić imali su četvoro djece.[15]

Nasljeđe uredi

Smatra se nastavljačem Sime Matavulja odnosno dalmatinske proze.[2]

Povodom stogodišnjice Desničinog rođenja u Biblioteci grada Beograda je 2005. organizovana izložba o njegovom stvaralaštvu i životu.[16]

Od 2016. u Srbiji se organizuje trodnevna manifestacija Desničini susreti.[17]

Ulica na Zvezdari nosi njegovo ime od 2021. godine.[18]

Djela uredi

 
Knjige Vladana Desnice. „Zasluženi odmor”, priredio Vladan Bajčeta

Selektivna bibliografija Vladana Desnice obuhvata 202 bibliografske jedinice.[19]

  • Zimsko ljetovanje, Zagreb, 1950.[20]
  • Olupine na suncu, Zagreb, 1952.[21]
  • Koncert, scenario za film, 1954.[22]
  • Proljeće u Badrovcu, Beograd, 1955.[23]
  • Slijepac na žalu, zbirka pjesama, Zagreb, 1956.[24]
  • Tu, odmah pored nas, Beograd, 1956.[25]
  • Proljeća Ivana Galeba, Zagreb i Sarajevo, 1957.[26]
  • Fratar sa zelenom bradom, zbirka pripovjetki, Zagreb, 1959.[27]
  • Ljestve Jakovljeve, psihološka drama, 1961.[28]
  • Sabrana djela I-IV, Zagreb, 1975.
  • Pronalazak Athanatika [Brajevo pismo]: nedovršeni roman, 1979.[29]
  • Progutane polemike, Beograd, 2001.[30]
  • Hotimično iskustvo: diskurzivna proza Vladana Desnice I, Zagreb, 2005.[31]
  • Hotimično iskustvo: diskurzivna proza Vladana Desnice II, Zagreb, 2006.[32]

Reference uredi

  1. ^ Jugoslovenski književni leksikon (2. izd.). Novi Sad: Matica srpska. 1984. str. 145—146. 
  2. ^ a b v Štrbac, Savo. „Čiji je Vladan Desnica”. Politika Online. Pristupljeno 2021-07-08. 
  3. ^ Rodoslov Jankovića i Desnica vid. Baština dvora Jankovića, Istorijski muzej Srbije, Beograd 2006. pp. 92.
  4. ^ Gulić, Milan (2018). Politički predstavnici dalmatinskih Srba u vrijeme Kraljevine SHS/Jugoslavije. Institut za savremenu istoriju, Hrvatski institut za povijest. Beograd, Zagreb. str. 45. Arhivirano iz originala 09. 07. 2021. g. Pristupljeno 04. 07. 2021. 
  5. ^ Rodoslov Jankovića i Desnica, kao i detaljnu porodičnu istoriju vid. Baština dvora Jankovića, Istorijski muzej Srbije, Beograd 2006. pp. 92.
  6. ^ Lukovići su porodica katoličke veroispovesti. U bokokotorskom zalivu ima mnogo katoličkih porodica poreklom iz crnogorskih brda, koji su primili katolicizam dolaskom u primorje. Simo Matavulj govori o srpskom poreklu Lukovića u knjizi Boka i Bokelji. Lukovići su, prema porodičnom predanju, poreklom iz Foče (Srbinje) u današnjoj Republici Srpskoj, odnosno Bosni i Hercegovini, odakle su preko crnogorskih brda, došli u crnogorsko primorje u XVII veku. U prošlosti bili su najbrojnija prčanjska porodica. Rodonačelnik grane Lukovića koja se iz Prčnja preselila u Boku kotorsku, kapetan Marko Luković za zasluge stečene u ratu dobio je od venecijanskih vlasti naslov konte 27. 3. 1773. O Lukovićima iz Prčnja, vid. Don Niko Luković, Prčanj, Kotor 1937. pp. 217.
  7. ^ a b Serbia, RTS, Radio televizija Srbije, Radio Television of. „Vladan Desnica i na svoj 117. rođendan za nas ima lekovitu lektiru”. www.rts.rs. Pristupljeno 2022-09-21. 
  8. ^ „Desnica, Vladan | Hrvatska enciklopedija”. enciklopedija.hr. Pristupljeno 2021-07-08. 
  9. ^ Korać 2015, str. 415.
  10. ^ Radulović 1986, str. 154.
  11. ^ a b Korać 2015, str. 416.
  12. ^ „Godišnjica stradanja Srba u akciji „Maslenica“”. RTV.rs. 22. 01. 2011.  (jezik: srpski)
  13. ^ Nedovršeni roman Vladana Desnice („Politika”, 3. avgust 2020)
  14. ^ Vulićević, Marina. „Najlepše stranice „Proljeća Ivana Galeba” jesu poezija”. Politika Online. Pristupljeno 2023-05-06. 
  15. ^ a b „Vladan Desnica : Kula Jankovića”. www.kulajankovica.hr. Pristupljeno 2021-07-08. 
  16. ^ „Vreme - Jedna stogodišnjica - Vladan Desnica (1905–2005): O usporavanju sveta”. www.vreme.com. Pristupljeno 2021-07-08. 
  17. ^ „Desničini susreti prvi put održani u Beogradu ⋆ P-portal”. P-portal (na jeziku: hrvatski). 2016-09-29. Pristupljeno 2021-07-08. 
  18. ^ Serbia, RTS, Radio televizija Srbije, Radio Television of. „Skupština grada Beograda usvojila budžet za 2022. godinu”. www.rts.rs. Pristupljeno 2021-12-21. 
  19. ^ Vladan, Desnica (2017). „VLADAN DESNICA (1905–1967) SELEKTIVNA BIBLIOGRAFIJA” (PDF). Književnost i jezik. LXIV/1–2: 281. 
  20. ^ Maribor, IZUM-Institut informacijskih znanosti. „Zimsko ljetovanje :: COBISS+”. plus.sr.cobiss.net (na jeziku: srpski). Arhivirano iz originala 09. 07. 2021. g. Pristupljeno 2021-07-08. 
  21. ^ Maribor, IZUM-Institut informacijskih znanosti. „Olupine na suncu :: COBISS+”. plus.sr.cobiss.net (na jeziku: srpski). Arhivirano iz originala 09. 07. 2021. g. Pristupljeno 2021-07-08. 
  22. ^ Srna. „Vladan Desnica - veliki srpski pripovjedač”. Glas Srpske (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2021-07-08. 
  23. ^ Maribor, IZUM-Institut informacijskih znanosti. „Proljeće u Badrovcu : pripovetke :: COBISS+”. plus.sr.cobiss.net (na jeziku: srpski). Arhivirano iz originala 09. 07. 2021. g. Pristupljeno 2021-07-08. 
  24. ^ Maribor, IZUM-Institut informacijskih znanosti. „Slijepac na žalu :: COBISS+”. plus.sr.cobiss.net (na jeziku: srpski). Arhivirano iz originala 09. 07. 2021. g. Pristupljeno 2021-07-08. 
  25. ^ Maribor, IZUM – Institut informacijskih znanosti,. „Tu, odmah pored nas : priče o proljeću, o ljubavi, o smrti :: COBISS+”. plus.sr.cobiss.net (na jeziku: srpski). Arhivirano iz originala 09. 07. 2021. g. Pristupljeno 2021-07-08. 
  26. ^ Maribor, IZUM – Institut informacijskih znanosti,. „Proljeća Ivana Galeba : (igre proljeća i smrti) :: COBISS+”. plus.sr.cobiss.net (na jeziku: srpski). Arhivirano iz originala 09. 07. 2021. g. Pristupljeno 2021-07-08. 
  27. ^ Maribor, IZUM-Institut informacijskih znanosti. „Fratar sa zelenom bradom :: COBISS+”. plus.sr.cobiss.net (na jeziku: srpski). Arhivirano iz originala 09. 07. 2021. g. Pristupljeno 2021-07-08. 
  28. ^ Maribor, IZUM-Institut informacijskih znanosti. „Ljestve Jakovljeve; Pozorišni katalog : drama u dva čina od Vladana Desnice :: COBISS+”. plus.sr.cobiss.net (na jeziku: srpski). Arhivirano iz originala 09. 07. 2021. g. Pristupljeno 2021-07-08. 
  29. ^ Maribor, IZUM-Institut informacijskih znanosti. „Pronalazak Athanatika; Brajevo pismo : nedovršeni roman :: COBISS+”. plus.sr.cobiss.net (na jeziku: srpski). Arhivirano iz originala 09. 07. 2021. g. Pristupljeno 2021-07-08. 
  30. ^ Maribor, IZUM-Institut informacijskih znanosti. „Progutane polemike :: COBISS+”. plus.sr.cobiss.net (na jeziku: srpski). Arhivirano iz originala 09. 07. 2021. g. Pristupljeno 2021-07-08. 
  31. ^ Maribor, IZUM – Institut informacijskih znanosti,. „Hotimično iskustvo : diskurzivna proza Vladana Desnice. [Knj. 1] :: COBISS+”. plus.sr.cobiss.net (na jeziku: srpski). Arhivirano iz originala 09. 07. 2021. g. Pristupljeno 2021-07-08. 
  32. ^ Maribor, IZUM-Institut informacijskih znanosti. „Hotimično iskustvo : diskurzivna proza Vladana Desnice. Knj. 2 :: COBISS+”. plus.sr.cobiss.net (na jeziku: srpski). Arhivirano iz originala 09. 07. 2021. g. Pristupljeno 2021-07-08. 

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Владан_Десница&oldid=26232899”