Vladičin Han

Vladičin Han
Vladičin Han;
	Vladičin Han
	Grb
Administrativni podaci
Država	Srbija
Upravni okrug	Pčinjski
Opština	Vladičin Han
Stanovništvo
— 2022.	7.343
Geografske karakteristike
Koordinate	42° 42′ 23″ S; 22° 03′ 30″ I / 42.70635° S; 22.05821° I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina	386 m
	Vladičin Han Vladičin Han na karti Srbije
Ostali podaci
Poštanski broj	17510
Pozivni broj	017
Registarska oznaka	VR

Vladičin Han je gradsko naselje i sedište istoimene opštine u Pčinjskom okrugu. Prema popisu iz 2022. bilo je 7.343 stanovnika. Ima dobar položaj jer je na prometnom putnom pravcu od Beograda i Niša preko Skoplja do Soluna. Vladičin Han pripada grupi opština u dolini Južne Morave, i obuhvata 51 naselje.

Istorija uredi

Vladičin Han spada u red mladih naselja — prvi put se pominje pre oko 120 godina. Ime je dobio po usamljenoj kući — hanu, koja se nalazila na „carskom drumu”, u ataru sela Kalimance. Prema podacima publiciste Tatomira P. Vukanovića, kuću je, polovinom 19. veka, podigao izvesni Stefan Grk, koji je, bežeći od Turaka, ovde našao utočište, sagradivši han za prihvat karavana. Stefan je kasnije han prodao skopskom mitropolitu Pajsiju, po čijoj je crkvenoj tituli (vladika), han dobio ime — Vladičin Han. Ubrzo je isto ime dobilo i naselje koje se tu formiralo.

OD 1887. godine, Vladičin Han je u službenim spisima naselje koje je i sedište sreza poljaničkog. Razvoju naselja i ovog kraja posebno je doprinela izgradnja železničke pruge 1886. i mosta na Južnoj Moravi 1910. godine. Prema prvom popisu stanovnika od 1890. godine, Vladičin Han imao je 26 kuća i 101 stanovnika, a 1895. godine 60 domaćinstava sa 325 stanovnika. Već 1921. godine, proglašen je za varošicu, iako se opština u narednih šest godina zvala - kalimanska.

Kao i svi ovi krajevi i Vladičin Han je, u toku balkanskih i Prvog svetskog rata, veoma stradao od bugarskog i nemačkog okupatora. O tome govore podaci iz popisa od 1921. godine, kada je registrovano samo 66 domaćinstava i 317 stanovnika. Već 1930. godine, popisom je zabeleženo da ovo mesto ima 450 stanovnika i 117 kuća za stanovanje.

Između dva svetska rata Vladičin Han je bio varošica sa razvijenom trgovinom i zanatstvom. Podaci kažu da je varoš 1930. godine imala 20 trgovaca koji su godišnje izvozili 50 do 100 vagona jabuka i krušaka, 30 vagona volova i oko 6000 ovaca i koza. Te 1930. godine, varoš je imala 5 vodeničara, 2 kazandžije, 12 kovača, 3 kolara, 5 krojača, 2 obućara, 5 pekara, 2 potkivača, 2 stolara, 15 terzija i po jednog limara i užara. U 57 radnji, pored majstora, radilo je 96 kalfi i šegrta.

Prvo industrijsko preduzeće ovde je formirano u kamenolomu (majdanu) Momin Kamen, koji je, po nekim podacima, radio još u vreme Turaka. Zvanično, prvo industrijsko preduzeće je Fabrika za proizvodnju crepa i cigle, sagrađena 1930/31. godine, koja je bila vlasništvo Miodraga Kostića, Dragutina Stankovića i Mihajla Đorđevića, a zapošljavala je 25 radnika. Prvo državno industrijsko preduzeće bila je Duvanska stanica, koja je počela rad 1937. godine (zgrada završena 1938),^[1] mada je ovde duvan otkupljivan još pre Prvog svetskog rata. Industrijski i ukupan razvoj mesta posebno je živnuo 1938. godine, kada je Vladičin Han dobio struju.

Novi, ukupni slom, grad je doživeo u Drugom svetskom ratu, kada ga je okupirala bugarska vojska, koja je za četiri godine odavde internirala oko 2300 meštana, a spalila 1160 zgrada. Iz ove opštine je 1850 boraca pristupilo partizanskim jedinicama, od kojih je 152 dalo živote na ratištima širom Jugoslavije. Vladičin Han je 8. septembra 1944. godine oslobodila 8. srpska brigada 22. divizije. Od tada počinje jedna nova stranica istorije ovog grada i njegov nagli ekonomski, kulturni i sveukupni razvoj.

Po prvom posleratnom popisu 1948. godine Vladičin Han je imao 1262 stanovnika i 350 domaćinstava. Već 1953. godine je bilo 1782 žitelja. Značajna promena je da je varoš 1956. godine dobila svoj prvi Urbanistički plan, a u rasponu od 1958. do 1962. urađen je i Detaljni urbanistički plan. Time je ova varoš počela da dobija urbane konture i lik varoškog naselja industrijskog tipa. Vodovod je izgrađen 1964. godine.

Demografija uredi

Crkva „Svetog kneza Lazara" u Vladičinom Hanu

U naselju Vladičin Han živi 6524 punoletna stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 36,5 godina (35,9 kod muškaraca i 37,2 kod žena). U naselju ima 2643 domaćinstva, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,15.

Ovo naselje je skoro u potpunosti naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002), a u poslednja tri popisa, primećen je porast u broju stanovnika.

Demografija^[2]
Godina	Stanovnika
1948.	1.262
1953.	1.782
1961.	2.395
1971.	3.809
1981.	6.207
1991.	7.835	7.772
2002.	8.338	8.529
2011.	8.030
2022.	7.343

Etnički sastav prema popisu iz 2002.‍^[3]

Srbi	7.821	93,79%
Romi	361	4,32%
Bugari	26	0,31%
Makedonci	18	0,21%
Crnogorci	6	0,07%
Jugosloveni	6	0,07%
Hrvati	4	0,04%
Muslimani	2	0,02%
Ukrajinci	1	0,01%
Rusi	1	0,01%
Nemci	1	0,01%
Mađari	1	0,01%
Goranci	1	0,01%
nepoznato	9	0,10%

Stanovništvo prema polu i starosti^[4]


	m	ž
?	15	18
80+	33	54
75—79	56	86
70—74	92	134
65—69	153	210
60—64	179	191
55—59	208	201
50—54	364	328
45—49	388	379
40—44	327	336
35—39	277	295
30—34	288	299
25—29	340	327
20—24	319	359
15—19	340	296
10—14	269	273
5—9	233	221
0—4	222	228
Prosek :	35,9	37,2

Domaćinstva

**Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002.**
Godina popisa	1948.	1953.	1961.	1971.	1981.	1991.	2002.
Broj domaćinstava	350	485	778	1.121	1.826	2.289	2.643

**Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002.**
Broj članova	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10 i više	Prosek
Broj domaćinstava	354	603	528	793	231	95	26	6	3	4	3,15

Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu

Pol	Ukupno	Neoženjen/Neudata	Oženjen/Udata	Udovac/Udovica	Razveden/Razvedena	Nepoznato
Muški	3.379	965	2.249	117	44	4
Ženski	3.513	716	2.276	411	99	11
UKUPNO	6.892	1.681	4.525	528	143	15

Stanovništvo po delatnostima koje obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija
Muški	1.795	152	0	1	789
Ženski	1.175	81	0	0	520
UKUPNO	2.970	233	0	1	1.309
Pol	Proizvodnja i snabdevanje	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	55	116	125	28	113
Ženski	25	27	141	19	10
UKUPNO	80	143	266	47	123
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad
Muški	12	9	164	95	39
Ženski	14	8	57	102	121
UKUPNO	26	17	221	197	160
Pol	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	26	0	0	71
Ženski	19	0	0	31
UKUPNO	45	0	0	102

Značajni ljudi uredi

Radoslav Zlatanović, pesnik i prevodilac s engleskog jezika, urednik u Izdavačkoj kući "Jedinstvo" u Prištini, živi u Polomu, selu nadomak Vladičinog Hana, inače je do 1999. godine živeo na Kosovu i Metohiji.
Zoran M. Mandić pesnik, esejista i književni kritičar rođen je 1950. godine u Vladičinom Hanu, Živi i radi u Apatinu i Somboru. Autor je dvadesetak knjiga poezije. Zastupljen je u velikom broju antologija i pregleda srpske poezije u zemlji i inostranstvu. Mandiću je jednoglasno za knjigu pesama "Srbija u dubokim vodama" dodeljena nagrada "Jovan Skerlić" za 2016. godinu. Pesnik Zoran M. Mandić dobitnik je književne nagrade "Milan Rakić" za poeziju za 2019. godinu, koju tradicionalno dodeljuje Udruženje književnika Srbije. Mandiću je ova prestižna srpska nagrada dodeljena za knjigu "Odbrana izbora" u izdanju Književne zajednice "Borisav Stanković" iz Vranja.

Sport uredi

FK Morava Vladičin Han, fudbalski klub osnovan 1929. godine.

Reference uredi

^ Vreme, 9. dec. 1938, str. 10 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (30. jun 2020). digitalna.nb.rs
^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.
^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.
^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.

Spoljašnje veze uredi

[1] Vreme, 9. dec. 1938, str. 10 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (30. jun 2020). digitalna.nb.rs

[2] „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.

[3] „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.

[4] „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.

[1]

[2]

[3]

[4]