Википедија

Ivan Gundulić

песник из Дубровачке републике

Ivan Dživo Gundulić (ital. Giovanni Francesco Gondola, nadimak Mačica; 9. januar 1589 — 8. decembar 1638) bio je pesnik iz Dubrovačke republike.[1]

Ivan Gundulić
Lični podaci
Datum rođenja(1589-01-09)9. januar 1589.
Mesto rođenjaDubrovnik, Dubrovačka republika
Datum smrti8. decembar 1638.(1638-12-08) (49 god.)
Mesto smrtiDubrovnik, Dubrovačka republika
20. maj 1893, službeni dan otvaranja spomenika Ivana Gundulića

Gundulić je jedan od najznačajnijih srpskih[2] pesnika.[3] Poznat je po epu Osman, koji predstavlja najznačajnije delo dubrovačke književnosti i najuspeliji slovenski barokni ep,[4] kao i po pastoralnom delu Dubravka.

Biografija uredi

Gundulić je rođen u vlastelinskoj porodici kao najstariji sin Frana[5] Gundulića i Džive Gradić[6]. Mlađi sin je bio Mato. Porodica Gundulić bila je poznata još u 13. veku, a njeni članovi obavljali su razne državno-administrativne poslove u Dubrovniku i okolini. U tridesetoj godini života oženio se sa vlastelinkom dubrovačkom Nikolicom Sarkočević.[7] Ivan Gundulić je imao tri sina, od kojih je jedan bio pesnik, a jedan maršal austrijske vojske. Bili su to sinovi, austrijski oficiri Frano (1632—1700) i Jermin te pesnik Šiško (Sigismund), (1635—1682) knez dubrovački.[8]

Prvo se učio kod jezuita, pa izučio pravo. Vek je proveo kao činovnik republike, skoro na svima položajima. Dva puta je bio knez u Konavlima, prvo 1615—1616, a drugi put 1619. godine.[a] Postaje senator[9] 1636. godine, a 1638. izabran je za člana Malog veća, ali je umro pre nego je stvarno ušao u to najviše upravno telo Republike. Osim toga postao je i član napuljske književne „Akademije dokonih”. Posle kratke bolesti umire decembra iste godine. Sahranjen je u franjevačkoj crkvi u Dubrovniku.

 
Marko Murat — Dživo Gundulić, Narodni muzej Pančevo
 
Bosanska vila o Gunduliću, 1893.

Dela uredi

Glavni članci: Ep Osman i Dubravka (Ivan Gundulić)

Ivan Gundulić je bio veoma plodan pisac, jedan od najznamenitijih pisaca dubrovačkog baroka. Napisao je 18 poznatih pesničkih dela, od kojih su 12 sačuvanih. Već u mladosti Gundulić počinje da se bavi književnim stvaralaštvom, pretežno svetovnog karaktera. Počeo je da se bavi poezijom 1610. godine.[10] U narednom periodu manje se bavi stvaranjem dela svetovnog karaktera i počinje da piše dela duhovnog karaktera. Pišući, Gundulić veoma često u svojim delima koristi kopulaciju, stilsku figuru.

Njegova najvažnija dela su: ep Osman, pobožni spev „Suze sina razmetnoga” i pastirska igra (pastorala) „Dubravka”. Napisao je veliki broj mitoloških drama. Sačuvane su kratke dramske scene „Dijana i Armida”, prerada „Proserpina ugrabljena” i prevod „Arijadna”. Ostale su izgubljene. Pored toga, prevodio je i „psalme Davidove”, sedam na broju. Njih je štampao zajedno sa pobožnom pesmom „Od veličanstva Božijeh”.

Refleksivno-religiozni spev Suze sina razmetnoga, rađen prema „Suzama svetoga Petra” od italijanskog pesnika Tansila, možda je njegovo najbolje delo, iako nije najveće. Štampan je u Veneciji 1622. godine, a drugo izdanje, zbog velike čitanosti, izlazi već naredne godine. Motiv je poznata biblijska priča o bludnom sinu, prikazana u monologu, snažnom pesničkom inspiracijom i u raskošnom ruhu renesansne poetike. Pesma je epska samo po dužini, u stvari tu nema epske radnje i pričanja događaja, već je cela pesma bolna i lična ispovest mladićkih grehova, saznanja i pokajanja. Verovatno da mu je biblijska ličnost poslužila kao zgodna alegorija za iskaz sopstvenih proživljavanja. Pesma je sva u lirskom zanosu, protkana filozofskim opažanjima o ništavilu telesnog zadovoljstva i prolaznosti sreće. Stil je veoma raskošan, pun lepih antiteza i metafora. Dikcija je krepka i uzvišena, u skladu sa predmetom. Sa čisto formalne strane Gundulić je uneo jednu novinu: strofu od šest stihova osmerca. Kao sva Gundulićeva dela, tako i ovo ima izvestan etički značaj, naime da život počiva na skromnosti i da je duhovno zadovoljstvo iznad čulnog i prolaznog.

„Dubravka” je pastirska igra, ispevana pod uticajem italijanske pastoralne poezije. Prvi put je izvedena 1628. godine pred dubrovačkom publikom. U ovoj pastorali Gundulić slavi brak iz ljubavi, poštenje i čestitost. Ta etička misao je ovde predstavljena u alegoričnoj formi. Gundulić je predmet postavio na nacionalnu osnovu, jer se radnja odigrava u Dubrovniku. On je Dubrovčane prikazao simbolično: kao vile i pastire. Na dan sv. Vlaha, zaštitnika Dubrovnika, običaj je bio da najlepši momak uzme najlepšu devojku. Pastir Miljenko je taj momak, a devojka pastirica Dubravka. Sudije budu potkupljene i Dubravku dodele ružnom i starom Grdanu, ali zbog srdžbe Božije to bude na vreme otkriveno i Dubravka polazi za Miljenka. U početku pastorale hor pastira i vila slavi slobodu i jednakost „dubrave” (Dubrovnika), a na kraju pastiri slave trijumf čiste ljubavi i poštenja nad materijalnim bogatstvom. Napisao je Himnu slobodi.

Etnicitet uredi

Gundulić je svoj narod nazivao „Slovenima”, a sve Slovene je smatrao jednom velikom celinom, jedinstvenim narodom.[11] Ep Osman posvetio je „našemu slovinskomu narodu”. Različiti istraživači opisali su ga hrvatskim pesnikom.[12][13] Prema Mari-Žanin Čalić, profesorki istorije na Univerzitetu Ludvig Maksimilijan, nakon kontrareformacije se razvila nova simbioza između reformisanog katolicizma i (ponovno) nastalog hrvatskog identiteta koja je nesumnjivo uticala na lokalnu baroknu umetnost. Dakle, ovaj reformisani katolicizam bio je jedan od najznačajnijih faktora stvaranja zasebne hrvatske etničke svesti, a Gundulićev ep Osman bio je izraz različitih hrvatskih (pred-)nacionalnih osećaja.[14] Prema rečima Slobodana Drakulića, profesora sociologije na Univerzitetu Rajerson, prethodnik savremenog hrvatskog nacionalizma je predsavremeni hrvatski nacionalizam, koji je bio autohtoni društveni fenomen 16. i 17. veka, a jedan od njegovih predstavnika bio je Gundulić.[15]

S druge strane, Gundulićeva etnička pripadnost deo je srpsko-hrvatskih podela u samoidentifikaciji zapadnih južnoslovenskih prosvetitelja, što je bio jedan od glavnih problema u Jugoslaviji 20. veka.[16]

Većina srpskih akademika, bez zvaničnog konsenzusa sa hrvatskim kolegama, dubrovačku književnost smatra zajedničkom baštinom i potkrepljuje tvrdnju argumentom da je štokavsko narečje osnova savremenog srpskog jezika i da je srpski jezik prisutan u Dubrovačkoj republici od njenog osnivanja.[17][18][19][20][21] Neki od poslednjih potomaka porodice Gundulić pripadali su srpsko-katoličkom pokretu iz 19. veka, među kojima je i gradonačelnik Dubrovnika Frano Getaldić-Gundulić.[22][23] Gundulića, poput ostalih dubrovačkih pisaca koji su pisali na štokavskom narečju,[24] srpski akademici smatraju isključivo delom srpske ili delom zajedničke srpske i hrvatske kulturne baštine.[2][25][26] Srpska akademija nauka i umetnosti ga je uvrstila među 100 najznamenitijih Srba, a njegova dela su u sastavu srpske književnosti Matice srpske, sa ostalim dubrovačkim piscima, u petom tomu knjige Deset vekova srpske književnosti.[27][28]

Hrvatski akademici i Matica hrvatska odbacuju srpske tvrdnje o dvostrukoj pripadnosti i tvrde da su „već poznata srpska prisvajanja, odnosno otimanja hrvatske kulture”.[17][29][30][31]

Nasleđe uredi

Podignut mu je 1893. spomenik u Dubrovniku. Za tu svrhu su prikupljali prilozi u Beogradu i celoj Srbiji.[32] Po njemu su nazvane osnovna škola u Beogradu i Gundulićev venac.

Napomene uredi

  1. ^ Sačuvano je njegovo pismo od 19. juna 1619. godine u kome se žali na krijumčare vina na prostoru pod njegovim nadzorom.

Reference uredi

  1. ^ Grupa autora, 100 najznamenitijih Srba, Beograd,1993.
  2. ^ a b „BALCANICA” (PDF). Annual of the Institute for Balkan Studies. XXXVII: 336. 
  3. ^ Grupa autora, 100 najznamenitijih Srba, Beograd,1993.
  4. ^ Aleksandar Milanović, „Kratka istorija srpskog književnog jezika”, Beograd. Kratka istorija srpskog književnog jezika. Zavod za udžbenike i nastavna sredstva. 2004. ISBN 978-86-17-11104-3. 
  5. ^ Đuro Popović: „Istorija oblika srpskoga i hrvatskoga jezika”, Beograd 1874.
  6. ^ „Srđ”, Dubrovnik 15. januar 1907.
  7. ^ „Stražilovo”, Novi Sad 1888.
  8. ^ „Delo”, Beograd 1. april 1895.
  9. ^ Ivan Gundulić / Kralj od pjesnika, ur. Dunja Fališevac, Mozaik knjiga. . Загреб. 2005. pp. 7. ;
  10. ^ „Ilirska čitanka za gornje gimnazije”,
  11. ^ Fine, John V. A. (Jr) (5. 2. 2010). When Ethnicity Did Not Matter in the Balkans: A Study of Identity in Pre-Nationalist Croatia, Dalmatia, and Slavonia in the Medieval and Early-Modern Periods (na jeziku: engleski). University of Michigan Press. str. 297. ISBN 978-0-472-02560-2. 
  12. ^ Greene, Roland; Cushman, Stephen (2016). The Princeton Handbook of World Poetries (na jeziku: engleski). Princeton University Press. str. 136. ISBN 978-1-4008-8063-8. 
  13. ^ Çiçek, Kemal, Kuran, Ercüment (2000). Authors of the Medieval and Renaissance Eras: 1100 to 1660 (4 izd.). University of Michigan. ISBN 9789756782170. 
  14. ^ Marie-Janine Calic, The Great Cauldron: A History of Southeastern Europe, Harvard University Press. Calic, Marie-Janine (2019). The Great Cauldron: A History of Southeastern Europe. Harvard University Press. str. 95. ISBN 978-0674983922. 
  15. ^ Drakulic, Slobodan (2008). „Premodern Croatian Nationalism?”. Nationalism and Ethnic Politics. 14 (4): 523—548. S2CID 145551084. doi:10.1080/13537110802473308. .
  16. ^ Zlatko Isakovic, Identity and Security in Former Yugoslavia, Routledge Revivals, Edition reprint, Routledge. Isakovic, Zlatko (2019). Identity and Security in Former Yugoslavia. Routledge. str. 59. ISBN 978-1351733502. 
  17. ^ a b „Mirko Vuksanović: Gundulić i Držić pripadaju i srpskoj baštini”. seebiz.eu. 27. 4. 2011. Arhivirano iz originala 21. 08. 2014. g. Pristupljeno 20. 8. 2014. 
  18. ^ „Ljubomir Stojanovic – Stare Srpske Povelje i Pisma, knjiga I, Beograd – Sremski Karlovci, 1929.”. Scribd (na jeziku: engleski). Pristupljeno 12. 2. 2019. 
  19. ^ „Vreme – Intervju – Zlata Bojović, istoričarka književnosti: Među Lavom i Drokunom”. www.vreme.com. 8. 4. 2015. Pristupljeno 12. 2. 2019. 
  20. ^ Politika. „Politika: Istoričar književnosti Zlata Bojović: U Dubrovačkoj republici štamparije su bile ćirilične, a svoj jezik su nazivali i srpskim”. Nova srpska politička misao (na jeziku: srpski). Pristupljeno 12. 2. 2019. 
  21. ^ Pijović, Marko (2018). Vlasi u dubrovačkim spomenicima do 14. stoljeća. Zagreb: Sveučilište u Zagrebu. str. 54—56. 
  22. ^ „dr Milorad Vukanović: Niko nema pravo da svojata Dubrovnik!”. Savez Srba iz regiona (na jeziku: srpski). 25. 8. 2019. Pristupljeno 1. 10. 2019. 
  23. ^ „Marko Atlagić”. www.komunikacija.org.rs. Arhivirano iz originala 27. 09. 2020. g. Pristupljeno 1. 10. 2019. 
  24. ^ Vukovic, Sanja (29. 3. 2018). „DUBROVNIK – ČIJI JE?”. Fondacija Srpski legat (na jeziku: srpski). Arhivirano iz originala 01. 04. 2018. g. Pristupljeno 12. 2. 2019. 
  25. ^ „Stražilovo”, Novi Sad 17. decembar 1887.
  26. ^ „Otadžbina”, Beograd 1. septembar 1888.
  27. ^ Poezija Dubrovnika i Boke Kotorske, Deset vekova srpske književnosti, 111, Matica srpska, 2010 
  28. ^ „Hrvatska: Svojatanje dubrovačke poezije u srpskoj ediciji”. politika.rs. 8. 4. 2011. Pristupljeno 12. 3. 2014. 
  29. ^ Tomić, Franić Viktoria (4. 5. 2011). „Starijoj hrvatskoj književnosti nije mjesto u srpskom književnom kanonu”. Vijenac. Matica hrvatska. 448. Pristupljeno 20. 8. 2014. 
  30. ^ Grčević, Mario (12. 12. 2013). „Dubrovačka književnost ni u kojem smislu nije sastavni dio srpske književnosti”. Vijenac. Matica hrvatska. 516—517. Pristupljeno 20. 8. 2014. 
  31. ^ Denis Derk (13. 6. 2014). „Ivana Gundulića uvrstili u antologiju srpske književnosti”. Večernji list (na jeziku: hrvatski). Pristupljeno 20. 8. 2014. 
  32. ^ Srpske novine (1892) Pristupljeno 26. januar 2019.

Literatura uredi

  • Milan Rešetar, Gundulićev „Osman”, Bratstvo, XVIII, 1923.
  • Isidora Sekulić, Ivana Gundulića Suze sina razmetnoga, Dživo Gundulić, Suze sina razmetnoga, Beograd, 1979.
  • Miroslav Pantić, Poetika Gundulićevog „Osmana”, Miroslav Pantić, Susreti s prošlošću, Beograd, 1984.
  • Zlata Bojović, Dživo Gundulić kralj ilirske poezije, Beograd, 1990.
  • Zlata Bojović, Osman Dživa Gundulića, Beograd, 1995.

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Иван_Гундулић&oldid=27508325”