Википедија

Kazahstan

држава у средњој Азији

Kazahstan (kaz. Qazaqstan, rus. Казахстан), zvanično Republika Kazahstan (kaz. Qazaqstan Respublikasy, rus. Республика Казахстан) je država u srednjoj Aziji.[2] Površinom je deveta zemlja na svetu, ali veći deo teritorija čini slabo naseljena stepa. Na zapadu izlazi na Kaspijsko more. Graniči se na severu sa Rusijom, na istoku sa Kinom i na jugu sa Kirgistanom, Uzbekistanom i Turkmenistanom.

Republika Kazahstan
Qazaqstan Respublikasy  (kazaški)
Республика Казахстан  (ruski)
Himna: Мој Казахстан
(kaz. Menıŋ Qazaqstanym)
(rus. Мой Казахстан)
Položaj Kazahstana
Glavni gradAstana
Službeni jezikkazaški,
ruski
Vladavina
 — PredsednikKasim Žomart Tokajev
 — Predsednik VladeOlžas Bektenov
Istorija
Nezavisnost16. decembar 1991.
Geografija
Površina‍
 — ukupno2.724.900 km2 (9)
 — voda (%)1,7
Stanovništvo‍
 — 2015.[1]17.541.249 (62)
 — gustina6,44 st./km2
Ekonomija
ValutaKazahstanski tenge
 — stoti deo valute‍KZT‍
Ostale informacije
Vremenska zonaUTC +5 do +6
Internet domen‍.kz‍
Pozivni broj+7

Kazahstan je deveta država po površini u svetu, ali je šezdeset druga po broju stanovnika sa šest po kvadratnom kilometru. Broj stanovnika u 2006. godini je iznosio oko 15.300.000, za razliku od 1989. godine kada je broj stanovnika bio oko 16.400.000, zbog emigracije Rusa i Povoloških Nemaca.

Veći deo istorije prostor današnjeg Kazahstana su naseljavala nomadska plemena. Do 16. veka su se formirali Kazasi kao zasebna grupa, sastavljena od tri horde. Rusi su na ovaj prostor prvi put došli u 18. veku, a do sredine 19. veka celi Kazahstan je postao deo Ruske Imperije. Nakon Oktobarske revolucije 1917. i Ruskog građanskog rata koji je usledio, teritorija Kazahstana nekoliko puta biva reorganizovana da bi 1936. godine bila osnovana Kazaška SSR u okviru Sovjetskog Saveza. Tokom 20. veka Kazahstan je bio mesto mnogih sovjetskih projekata, kao što su Hruščovljeva "Devičanska polja", zatim kosmodrom u Bajkonuru i poligon u Semipalatinsku, primarna sovjetska lokacija za testiranje nuklearnog oružja.

Kazahstan je proglasio nezavisnost 16. decembra 1991. godine, kao poslednja sovjetska republika koja je to uradila. Dotadašnji komunistički lider Nursultan Nazarbajev postao je prvi i dosad jedini predsednik Kazahstana. Kazahstan je članica UN, OEBS, SZO, Saveta turkofonih država, Partnerstva za mir, Šangajske organizacije za saradnju, ODKB, Zajednice nezavisnih država i Evroazijske ekonomske unije.

Geografija uredi

 
Stepe u srednjem Kazahstanu.
 
Satelitska slika južnog Kazahstana (gore) i Kirgistana (dole). Jezero koje se vidi na slici je Balhaško jezero
 
Svemirsko uzletište Bajkonur.
 
Kaspijsko jezero
 
Kan Tengri na Tjen Šanu, najviši vrh Kazahstana
 
Rezervat Markakol na Altaju.
 
Reka Sir Darja, jedan od azijskih veletoka.


Sa površinom od 2,7 miliona km², Kazahstan je deveta država u svetu po veličini i najveća od svih koje nemaju izlaz na more. Površinski je približno jednaka zapadnoj Evropi. Ukupna dužina granice iznosi 12.012 km, od čega na granicu sa Rusijom otpada 6.846 km, sa Uzbekistanom 2.203 km, 1.533 km sa Kinom, 1.051 km sa Kirgistanom i 379 km sa Turkmenistanom. Najveći gradovi su Almati, Astana, Karaganda, Šimkent, Atirau, Oskemen i dr. Iako je najvećim delom Kazahstan smešten u Aziji, njegova teritorija zapadno od reke Ural pripada evropskom kontinentu.

Kazahstan je pretežno nizijska zemlja, ugrubo nagnuta od istoka ka zapadu. Na zapadu mu pripadaju delovi Prikaspijske i Turanske nizije. Veliki deo središnjeg prostora čine razbijena pobrđa Kazaške visije visoka između 300 i 900 m nadmorske visine. Pobrđa i veliki deo zapada zemlje izgrađeni su od starih kristalastih stena. Kristalaste stene su u nizijama prekrivene debelim nanosom koji je nastao mehaničkim trošenjem stena. Uz samu jugoistočnu granicu se prostiru visoki predeli u kojima dominiraju planinski venci Tjen Šana, Altaja, Alataua, Karataua i dr. Najveći vrh Kazahstana, Han Tengiri (7.010 m), se nalazi upravo na Tjen Šanu, na granici sa Kirgistanom. Planina Tjan Šan obiluje i drugim impozantnim reljefnim oblicima. Jedan od takvih je i kanjon Čarin u dolini istoimene reke, dubok između 150 i 300 m. Ove planine su dobrim delom građene od vulkanskih stena, što znači da su vrlo rudonosne.

Klima uredi

Kazahstan je izrazito kontinentalna zemlja koja je udaljena od mora više od 2.000 km, tako da čitav ovaj prostor ima izrazito kontinentalnu klimu. Dnevna i godišnja kolebanja temperature su velika, a prelazna godišnja doba (proleće i jesen) nisu posebno izražena. Prelazi iz hladnijeg u topliji deo godine i obrnuto su dosta nagli. Zime su surove i veoma hladne. Temperature u januaru padaju i ispod -20 °C. Leta su dosta topla. Temperature u ovom periodu dosežu i 30 °C, ali su noći i u ovo letnje doba dosta hladne. Kako je Kazahstan dobro ograđen visokim planinama sa istoka i juga, vazdušne mase do njega dospevaju kao suve. Zbog toga veliki deo zemlje ima malo padavina. Ravničarski predeli nemaju nigde više od 300 mm padavina, dok u pustinjama količina padavina ne premašuje 200 mm. Samo planinske oblasti imaju godišnje više od 1.000 mm padavina. U Kepenovoj klasifikaciji klima dominira suvi stepski klimat (BS), a posebno na jugu zemlje je prisutan i pustinjski klimat (BW). Sa povećanjem nadmorske visine javlja se i borealna (Df), te klima tundre (ET).

Vode uredi

S obzirom na veoma male količine padavina, u zemlji nema veliki broj reka. Najveća je Sir Darja, koja se uliva u Aralsko jezero. Kazahstanu pripada i gornji tok Irtiša i donji tok Urala. Jezera su većinom slana, pa im je ekonomski značaj mali. Najveća jezera su Balhaško i Aralsko, kojeg Kazahstan deli sa Uzbekistanom, a takođe mu pripada i deo Kaspijskog, najvećeg jezera na svetu. Osim ovih postoji velik broj površinski manjih jezera poput Zajsanskog, Tengiškog, Alakolskog i dr. Vode svih većih reka se koriste za natapanje zasejanih površina. Bez navodnjavanja ne bi bilo intenzivne poljoprivrede. Obilje podzemnih arteških voda veoma se koristi za sve vidove vodosnabdevanja.

Pedološka karta Kazahstana je jednostavna. Severni deo zemlje prekriva plodni černozem, središnji smeđa, dosta neplodna polupustinjska tla, dok su na jugu tipične pustinje. Upravo ovakvi pedološki uslovi i oskudica u vodi učinili su da je u zemlji razvijen vrlo oskudan biljni svet. U planinskim prostorima su zastupljene šume, ali one obuhvataju manje od 5% površine. Svi ostali delovi Kazahstana su travnate stepe i pustinje.

Nacionalni parkovi uredi

Nacionalni parkovi u Kazahstanu

U Kazahstanu postoji 10 nacionalnih parkova:

Ime Osnovan Veličina (ha) Slika
Bajanaul 1985. 68.453  
Nacionalni park Ile-Alatau 1996. 199.703  
Nacionalni park Altin-Emel 1996. 161.153  
Nacionalni park Kokšetau 1996. 112.120
Karkaralin 1998. 112.120  
Burabaj 2000. 83.511  
Katon-Karagaj 2001. 643.477  
Čarin 2004 127.050  
Sajram-Ugamsk 2006. 149.053
Koljsajska jezera 2007. 161.045  

Istorija uredi

Glavni članak: Istorija Kazahstana

Kazaški kanat uredi

 
Baktrijska kamila, simbol Puta svile ispred mauzoleja Hodže Ahmeda Jasavija u Hazrat-e Turkestanu
 
Taraz, jedan od najstarijih gradova Kazahstana

Kazahstan je bio naseljen još od kamenog doba. Klima i reljef ove oblast su bili pogodni za stočarstvo. Istoričari veruju da je konj prvi put pripitomljen upravo u stepama Evroazije. Kako su gradovi Taraz i Hazrat-e Turkestan služili kao važne stanice na Putu svile, koji je povezivao istok i zapad, ovo područje dobija veliki strateški značaj, kada su ga u 13. veku osvojili Mongoli. Pod Mongolskim carstvom, ovo područje je podeljeno na pokrajine, koje su posle postale deo Kazaškog kanata.

U ovom periodu je nomadski način života usko povezan sa stočarstvom nastavio da preovlađuje među stanovništvom u stepama. U 15. veku se počinje izdvajati zaseban kazaški identitet među turskim plemenima ovog područja, a sredinom 16. veka ovaj je proces i završio stvaranjem posebnog kazaškog jezika, kulture i privrede. Ipak, ovo područje je bilo poprište čestih sukoba između kazaških emira i persijskih naroda sa juga. Početkom 17. veka Kazaški kanat se suočio sa velikim rivalstvom među njegovim plemenima, što je za posledicu imalo podelu njegovog stanovništva u 3 horde: Veliku, Srednju i Malu. Politička razjedinjenost, rivalstvo među plemenima i važan položaj između istoka i zapada su faktori koji su slabili Kazaški kanat.

Tokom 17. veka česti su sukobi Kazaha sa Ojratima, savezom zapadnih mongolskih plemena, među kojima su Džungari bili najagresivniji. Početak 18. veka je period kada je Kazaški kanat doživio svoj vrhunac. U ovom periodu je Mala horda učestvovala u ratu protiv Džungara od 1723. do 1730. godine, koji je popraćen velikom invazijom ovog plemena na kazaške teritorije. Pod vođstvom Abul Kair Kana Kazasi su pobedili u ovom ratu. Ključne bitke su bile na reci Bulanti 1726. godine i bitka kod Anrakaja 1729. godine. Ablaj Kan je takođe učestvovao u mnogim bitkama protiv Džungara, te je proglašen za narodnog heroja. Kazasi su takođe bili žrtve čestih napada Kalmika sa Volge.

Ruska Imperija uredi

 
Kazanski sabor u Verniju, danas Almata.
 
Ruski doseljenici u Petropavlovsku.

U 19. veku Ruska Imperija se širila, između ostalog i u centralnoj Aziji. To je bio period „Velike igre“ koji je trajao skoro punih 100 godina, od 1813. do 1907. godine kada je potpisan Anglo-ruski sporazum. Ruski carevi su tada vladali većim delom teritorija današnjeg Kazahstana.

Ruska Imperija je uspostavila novi sistem administracije i povećavalo broj svojih vojnih trupa i kasarni u centralnoj Aziji u tzv. „Velikoj igri“ između njih i Britanske Imperije. Ruski jezik je bio forsiran u svim školama i u administraciji. Ove mere su dovele do jakog otpora među kazaškim stanovništvom, prvenstveno zbog narušavanja tradicionalnog nomadskog načina života i pojave gladi među ovdašnjim plemenima. Tako se razvio kazaški nacionalni pokret u kasnim 1800-tim, koji je imao za svoj primarni cilj očuvanje kazaškog jezika i identiteta nasuprot pokušajima Rusije da ih asimilira.

Od 90-ih godina 19. veka pa nadalje teče intenzivnije naseljavanje ruskog stanovništva na teritoriju današnjeg Kazahstana, posebno u provinciju Semirečje. Taj trend se još i povećao nakon izgradnje železnice Orenburg-Taškent, koja je završena 1906. godine. Ova doseljavanja nadzirala je Preseljenička uprava, sa sedištem u Sankt Peterburgu.

Rivalstvo u borbi za zemlju i vodu između Kazaha i novopridošlog stanovništva se sve više zaoštravalo u poslednjim godinama carske Rusije, što je kulminiralo ustankom iz 1916. godine. Kazasi su napali ruske i kozačke doseljenike i vojne trupe. Ustanak je rezultovao velikim brojem žrtava i masakara sa obe strane. Ruska osveta je bila nemilosrdna. 300.000 Kazaha je moralo izbeći u planine ili susednu Kinu. Kada se sledeće godine oko 80.000 njih vratilo, većina ih je bila pobijena od strane carske vojske. Za vreme 1921. i 1922. godine od gladi je umrlo oko milion Kazaha.

Kazaška SSR uredi

Glavni članak: Kazaška Sovjetska Socijalistička Republika
 
Železnica Turkestan-Sibir prolazi velikim delom kroz južne stepe Kazahstana
 
Položaj Kazaške SSR unutar Sovjetskog Saveza

Iako je za kratko vreme uspostavljena Alaška autonomija (1917—1920), ovo je bio veoma buran period praćen mnogim ustancima i pobunama, koje su brutalno ugušene, te su Kazasi ipak došli pod sovjetsku upravu. Prostor današnjeg Kazahstana je 1920. godine postao autonomna republika unutar Ruske SFSR.

Sovjetska represija nad tradicionalnom elitom zajedno sa forsiranjem kolektivizacije u kasnim 30-im dovela je do velike gladi. Između 1926. i 1939. godine broj stanovnika Kazahstana je opao za 22% usled gladi, nasilja i emigracije. Procene su da bi danas Kazahstan brojao blizu 20 miliona stanovnika da u tom periodu nije bilo gladi i masakra nad kazaškom populacijom. Tokom 30-ih godina mnogi vodeći kazaški pisci, mislioci, pesnici, političari i istoričari su likvidirani po Staljinovoj naredbi, a sve u cilju suzbijanja kazaškog identiteta i kulture. Komunistički sistem je činio velik napor da integriše Kazahstan u sovjetski sistem. Kazahstan je postao sovjetska republika 1936. godine. U ovom periodu na njegovu teritoriju se prisilno doseljava veliki broj ljudi iz drugih delova Sovjetskog Saveza. Većina deportacija u Sovjetskom Savezu su vršene u pravcu Sibira i Kazahstana, a one su često vršene samo na osnovu etničke ili religijske pripadnosti tih ljudi. Neretko su oni dospevali u velike sovjetske radne logore, kao što je Alžir u okolini Astane, koji je bio rezervisan za žene ljudi koji su smatrani za narodne neprijatelje.

U toku Drugog svetskog rata Kazaška Sovjetska Socijalistička Republika je dala 5 nacionalnih divizija Crvenoj armiji, vojsci Sovjetskog Saveza. Dve godine nakon završetka Drugog svetskog rata osnovana je glavna sovjetska lokacija za testiranje nuklearnog oružja, poligon u Semipalatinsku.

U periodu Drugog svetskog rata se forsira industrija i rudarstvo, a sve zbog ratnih potreba. No, u vreme Staljinove smrti ekonomija ove republike je i dalje bila bazirana na poljoprivredi. Nikita Hruščov je 1953. godine pokrenuo ambiciozni program „Devičanska polja“, koji je imao za cilj da prostrane stepe, koje su uglavnom koristile za ispašu stoke, pretvori u žitorodne oranice. Ovaj projekat je doneo polovične rezultate. Međutim, zajedno sa kasnijom modernizacijom koju je uveo sledeći sovjetski lider Leonid Brežnjev, doveo je do razvoja poljoprivrednog sektora, od koga je direktno zavisio veliki broj stanovnika. Kazasi su 1959. godine činili tek 30% stanovništva, dok su etnički Rusi bili najbrojniji sa 43% stanovništva Kazaške SSR.

Rastuće napetosti u sovjetskom društvu rezultovale su sve češćim zahtevima za političkim i privrednim reformama. Glavni uzrok toga je svakako odluka Lavrentija Berije da testira atomsku bombu na teritoriju Kazaške SSR u Semipalatinsku 1949. godine. Ovo je imalo za posledicu ekološku katastrofu i biološki uticaj na naredne generacije, što je svakako pojačalo bes Kazaha protiv sovjetskog režima.

U decembru 1986. godine izbile su masovne demonstracije kazaške omladine na ulicama Alma Ate, nazvane još i Želtoksan, koje su imale za cilj smenu Prvog sekretara Kazaške SSR Dinmuhameda Konajeva i Ruske SFSR Genadija Kolbina. Vladine snage su suzbile nemire. Nekoliko ljudi je smrtno stradalo, a mnogi od demonstranata su uhapšeni. Za vreme sovjetske vladavine nezadovoljstvo je stalno raslo, te je napokon potpuno došlo do izražaja u vreme politike Mihaila Gorbačova, koja se nazivala glasnost.

Nezavisnost uredi

 
Nursultan Nazarbajev, predsednik Kazahstana od 1991. do 2019., po kome je jedno vreme i nazvana prestolnica - Nur-Sultan (2019-2022); za vreme predsednika Kasim Žomart Tokajeva

U periodu kada su sve sovjetske republike tražile veći stepen autonomije, Kazahstan proglašava suverenitet kao republika u okviru Sovjetskog Saveza u oktobru 1990. godine. Nakon propalog pokušaja državnog udara u Moskvi u avgustu 1991. i raspada Sovjetskog Saveza nakon toga, Kazahstan je proglasio nezavisnost 16. decembra 1991. godine, kao poslednja sovjetska republika koja je to učinila.

Sledeće godine su bile obeležene značajnim reformama vezanim za tranziciju socijalističke ekonomije u novi kapitalistički sistem. Pod vođstvom Nursultana Nazarbajeva, koji se 1989. godine pojavio kao lider Komunističke partije Kazahstana i dve godine kasnije pobedio na izborima za predsednika Kazahstana, ova država je ostvarila značajan napredak u razvoju tržišne ekonomije. Od 2000. godine usledio je još brži privredni rast, prvenstveno zahvaljujući velikim rezervama nafte, gasa i mineralnih ruda.

Demokratija, međutim, nije ostvarila veliki zamah. U junu 2007. godine parlament je izglasao zakon koji predsedniku Nazarbajevu omogućuje doživotnu političku moć i privilegije, kao što je mogućnost ponovnog izbora za predsednički mandat, pravosudni imunitet i veliki uticaj na unutrašnju i spoljnu politiku. Kritičari tvrde da je time on postao de fakto doživotni predsednik.

Nazarbajev je u proteklih 10 godina svoje vladavine učinio nekoliko kontroverznih poteza, kao npr. cenzura medijske rasprave o nekim spornim zakonima, blokiranje opozicionih veb stranica, zabrana vehabijskog pokreta i odbijanje zahteva da se guverneri 14 provincija biraju direktno na izborima, umesto da ih postavlja predsednik.

Politika uredi

Zvanično, Kazahstan je demokratska, sekularna, ustavna unitarna republika; Nursultan Nazarbajev je vodio zemlju od 1991. do 2019.[3][4] Nasledio ga je Kasim-Žomart Tokajev.[5] [6] Predsednik može da stavi veto na zakon koji je usvojio parlament i takođe je vrhovni komandant oružanih snaga. Premijer predsedava kabinetom ministara i služi kao šef vlade Kazahstana. U kabinetu su tri potpredsednika vlade i šesnaest ministara.[7]

Kazahstan ima dvodomni parlament koji se sastoji od Mažilisa (donjeg doma) i senata (gornjeg doma).[8] Jednomandatni okruzi narodno biraju 107 mesta u Mažilisu; ima i deset članova izabranih glasanjem po partijskoj listi. Senat ima 48 članova. Po dva senatora bira svaka od izabranih skupština (meslihata) šesnaest glavnih administrativnih jedinica Kazahstana (četrnaest regiona plus gradovi Astana, Almati i Šimkent). Predsednik imenuje preostalih petnaest senatora. I poslanici Majilisa i vlada imaju pravo zakonodavne inicijative, iako vlada predlaže većinu zakona koje parlament razmatra.

2020. godine Freedom House je ocenio Kazahstan kao „konsolidovani autoritarni režim”, navodeći da se sloboda govora ne poštuje i da „izborni zakoni Kazahstana ne predviđaju slobodne i poštene izbore”.[9]

Političke reforme uredi

Reforme su počele da se sprovode nakon izbora Kasim-Žomarta Tokajeva u junu 2019. Tokajev podržava kulturu opozicije, javnog okupljanja i pojednostavljenje pravila o formiranju političkih partija.[10] U junu 2019. godine, na inicijativu predsednika Kazahstana Kasima-Džomarta Tokajeva, osnovan je Nacionalni savet javnog poverenja kao platforma na kojoj šire društvo može da razgovara o različitim pogledima i ojača nacionalni razgovor o vladinim politikama i reformama.[11] Predsednik Kazahstana je u julu 2019. najavio koncept „države slušanja“ koja brzo i efikasno odgovara na sve konstruktivne zahteve građana zemlje.[12] Biće usvojen zakon koji će predstavnicima drugiһ stranaka omogućiti da predsedavaju nekim skupštinskim odborima, kako bi gajili alternativne stavove i mišljenja.[kada?] ] Minimalni prag članstva potreban za registraciju političke stranke biće smanjen sa 40.000 na 20.000 članova.[11] Biće dodeljena posebna mesta za mirne skupove u centralnim delovima i doneće se novi nacrt zakona kojim će se precizirati prava i obaveze organizatora, učesnika i posmatrača.[11] U nastojanju da poveća javnu bezbednost, predsednik Tokajev je pojačao kazne za one koji počine zločine protiv pojedinaca.[11]

Tokajev je 17. septembra 2022. potpisao dekret kojim se predsednički mandat ograničava na jedan mandat od sedam godina.[13] On je dalje najavio pripremu novog reformskog paketa za decentralizaciju i distribuciju vlasti između vladinih institucija, kao što su ministarstva i regionalni šefovi. Paket reformi takođe nastoji da modifikuje izborni sistem i poveća ovlašćenja za donošenje odluka u regionima Kazahstana.[14] Ovlašćenja parlamenta su proširena na račun predsednikovih ovlašćenja, čijim rođacima je takođe zabranjeno da budu na državnim funkcijama, a obnovljen n je Ustavni sud i ukinuta smrtna kazna.[14][15]

Kultura uredi

Stanovništvo uredi

 
 
Etnični Kazasi
 
 
Korejka u Almatiju (levo) i Kazahinje u severnokazahstanskoj oblasti

Prema posljednjem popisu stanovništva, održanom od 28. februara do 6. marta 2009. godine, Kazahstan ima 16.402.861 stanovnika.[16]

Najbrojniji etnička grupa su Kazasi koji čine 67% stanovništva i Rusi sa 21%. Takođe postoji i značajan broj drugih etničkih grupa kao što su Tatari, Ukrajinci, Uzbeci, Belorusi, Ujguri, Azeri, Poljaci i dr. Neke od manjina poput Nemaca (Povolški Nemci), Ukrajinaca, Korejaca, Kurda, Čečena, Mešketijskih Turaka i politički nepodobnih Rusa su bile prisilno deportovane na teritoriju Kazahstana, u periodu 30-ih godina 20. veka, za vreme Staljinove vladavine SSSR-om. Neki od najvećih Staljinovih radnih logora su napravljeni baš u ovoj republici.

Značajno doseljavanje Rusa je nastavljeno i za vreme vladavine Hruščova, najpre zbog projekta „Devičanskih polja“ i izgradnje kosmodroma u Bajkonuru. Ovde postoji i mala, ali aktivna jevrejska zajednica. Pre 1991. godine, u Kazahstanu je bilo i oko milion Nemaca, od kojih se većina odselila u Nemačku nakon raspada Sovjetskog Saveza. I većina Pontskih Grka je emigrirala u Grčku. U kasnim 30-im, hiljade Korejaca Sovjetskog Saveza je preseljeno u centralnu Aziju. Oni su poznati i pod imenom Korjo-saram.

Kazahstan je dvojezična država. Kazaški jezik, koji govori 64% populacije, ima status državnog jezika, dok je ruski, kojeg znaju gotovo svi Kazahstanci, proglašen za službeni jezik, korišćen najčešće u poslovnim aktivnostima. U školama postoje paralelni razredi na ruskom i kazaškom jeziku.

Devedesete godine proteklog veka su obeležene velikim odseljavanjem Rusa i Povolških Nemaca. To je proces koji je započeo već u 70-im godinama. Pored višeg prirodnog priraštaja i doseljavanja iz susedne Kine, Rusije i Mongolije etničkih Kazaha, on je glavni faktor koji je doveo do situacije u kojoj su Kazasi dvotrećinska većina u zemlji.

Početkom ovog milenijuma, Kazahstan je postao jedna od vodećih zemalja po broju međunarodnih usvojenja dece. To je podstaklo neke ozbiljne rasprave u njihovom parlamentu, prvenstveno zbog zabrinutosti oko tretiranja te dece u inostranstvu i problema niskog stepena naseljenosti u zemlji.

Najveći gradovi uredi

Glavni članak: Spisak gradova u Kazahstanu
 

Izvor: stat.kz (2010)[17].
№ Grad Oblast Populacija
 
Almati
 
Nur Sultan
 
Šimkent
 
Karaganda 		1. Almati Almati 1.422.354  
Aktobe
 
Taraz
 
Pavlodar
 
Oskemen
2. Nur Sultan Nur Sultan 684.479
3. Šimkent Južnokazahstanska oblast 625.110
4. Karagandi Karagandinska oblast 496.173
5. Aktobe Aktjubinska oblast 387.945
6. Taraz Žambilska oblast 327.180
7. Pavlodar Pavlodarska oblast 321.815
8. Oskemen Istočnokazahstanska oblast 306.588
9. Semej Istočnokazahstanska oblast 303.878
10. Kostanaj Kostanajska oblast 215.346
11. Oral Zapadnokazahstanska oblast 210.128
12. Petropavlovsk Severnokazahstanska oblast 203.192
13. Kizilorda Kizilordinska oblast 195.838
14. Atirau Atirauska oblast 178.474
15. Temirtau Karagandinska oblast 176.588
16. Aktau Mangistauska oblast 172.904
17. Turkestan Južnokazahstanska oblast 146.449
18. Kokšetau Akmolinska oblast 137.214
19. Taldikorgan Almatinska oblast 126.944
20. Ekibastuz Pavlodarska oblast 126.538

Tradicionalna kuhinja Kazahstana uredi

Zbog nomadske tradicije Kazaha, kao i kod ostalih naroda centralne Azije, glavna jela su u velikoj meri pravljena od mesa a manje od voća i povrća. Najpoznatije jela su bešbarmak, manti, kuridak. Kao u ostalim državama bivšeg Sovjetskog Saveza i u Kazahstanu je veoma popularan boršč, i u Kazahstanu se najviše pije čaj, muslimani konzumiraju i kumis.

  •  
    Manti
  •  
    Halal jelo i kumis
  •  
    Kuridak
  •  
    Bešbarmak

Terminologija uredi

Termin Kazahstanci (kaz. qazaqstandyqtar, rus. казахстанцы) se upotrebljava za sve stanovnike Kazahstana, uključujući i one koji nisu etnički Kazasi. Reč Kazah označava one ljude koji imaju stvarno kazaško poreklo i pripadaju toj etničkoj grupi, uključujući i one koji žive u Kini, Avganistanu, Turskoj, Uzbekistanu i mnogim drugim državama.

Etnonim Kazah je izvedenica iz turske reči za nezavisnost, slobodu duha. On ima svoje korene u kazaškoj kulturi, u kojoj veliku ulogu igraju konji, pa je i povezan sa terminom Kozak. Staropersijska reč -stan označava zemlju ili mesto, tako da Kazahstan u prevodu znači „zemlja Kazaha“.


Preimenovanje države

U februaru 2014. predsednik Nazarbajev predložio je još jednu radikalnu promenu u državi. Da bi država imala bolju prepoznatljivost od ostalih centralno-azijskih „Stana“ i privukla veće investicije, predložio je da se zemlja nazove Kazah eli, što na kazahskom jeziku znači Zemlja Kazaha.[18][19] Navodno će se o tome izjasniti građani na referendumu.

Religija uredi

 
Mauzolej poznatog islamskog propovednika, pisca i sufijskog mistika iz 12. veka - hodže Ahmeda Jasavija. Grad Turkestan. Primjer timuridske arhitekture sa najvećom kupolom u srednjoj Aziji dijametra 18,2 m.
 
 
Hram Hristovog Vaznesenja u Almatiju i džamija u Petropavlovsku.

Islam je najrasprostranjenija religija u Kazahstanu, a prati je Pravoslavlje. Nakon decenija represije pod Sovjetskim Savezom, nezavisnost je donela potrebu za obnavljanjem kazaške kulture delimično i kroz religiju. Puno priznavanje verskih sloboda je dovelo do velikog rasta aktivnih vernika. U sledećim godinama je građeno stotine džamija, crkvi, sinagoga i drugih verskih objekata, povećavši njihov broj sa 670 na 4.170. U Kazahstanu su pravoslavni Božić kao i muslimanski Kurban Bajram državni praznici.

Etnički Kazasi koji čine preko 2/3 stanovništva, zajedno sa Uzbecima, Ujgurima i Tatarima su sunitski muslimani Hanefijskog mezheba. Manje od 1% su pripadnici Šafijskog mezheba (uglavnom Čečeni). Južni delovi zemlje su mesta najveće koncentracije muslimanskih vjernika. Kazahstan ima oko 2.300 džamija i one su sve povezane sa „Duhovnom Zajednicom Muslimana Kazahstana“, na čelu sa vrhovnim muftijom. Zbog same prirode Kazaha (vekovni nomadski život u stepama) Islam nije praktikovan kao u susjednom Uzbekistanu ili Tadžikistanu.

Blizu trećina stanovništva su pravoslavci, i to uglavnom etnički Rusi, Ukrajinci i Belorusi. Ostale hrišćanske grupe obuhvataju rimokatolike, grkokatolike, baptiste i protestante. Postoji 258 pravoslavnih crkava, 93 katoličke i oko 50 protestantskih. Ostale religije prisutne u Kazahstanu su judaizam, hare krišna i budizam.

Praznici uredi

Pored navedenih značajnih praznika (neradni dani), Kazahstan ima i ostale praznike koji obeležavaju neke profesije (dan geologa, dan metalurga,...)

Datum Naziv Napomene
1. i 2. januar Nova godina državni praznik
7. januar Božić verski praznik za pravoslavne vernike
8. mart Međunarodni dan žena državni praznik
21-23. mart Novruz državni praznik
1. maj Praznik jedinstva naroda Kazahstana državni praznik
7. maj Dan otadžbine državni praznik
9. maj Dan pobede državni praznik
6. jul Dan prestolnice - Astane državni praznik
30. avgust Dan konstitucije Kazahstana državni praznik
21. oktobar Kurban Bajram verski praznik za muslimane
1. decembra Dan prvog predsednika državni praznik
16-17. decembra Dan nezavisnosti nacionalni praznik

Privreda uredi

 
Izvoz Kazahstana 2006.
 
Nakon prenosa glavnog grada u Astanu grad je počeo uveliko da se razvija. Nove skulpture u gradskom parku.

Nakon tranzicijske privredne krize u devedesetima, analogne onima u drugim post-komunističkim zemljama, Kazahstan doživljava privredni preporod utemeljen na iskorištavanju nalazišta nafte. Zemlja ima i jak poljoprivredni sektor. BDP je u 2003. bio 6.300 USD po glavi stanovnika mereno po PPP-u.

U Kazahstanu se nalazi kosmodrom Bajkonur, središte sovjetskog svemirskog programa, trenutno iznajmljen Rusiji.

 
Astana je smenila Almati kao glavni grad nezavisnog Kazahstana od 1997. Uprkos tome Almati ostaje de-fakto glavni ekonomsko-logistički centar države.

Administrativna podela uredi

Glavni članak: Administrativna podela Kazahstana
 
Administrativna podela Kazahstana

Kazahstan je podeljen na četrnaest oblasti i tri grada* od republičkog značaja:

R. br. Grb Oblast Administrativni centar Površina Broj stanovnika[20]
1   Karagandinska oblast Karagandi 428.000 km² 1.411.700
2   Istočnokazahstanska oblast Oskemen 283.300 km² 1.530.800
3   Almatinska oblast Taldikorgan 224.000 km² 1.589.200
4   Žambilska oblast Taraz 144.000 km² 983.900
5   Južnokazahstanska oblast Šimkent 118.600 km² 1.976.700
6   Kizilordinska oblast Kizilorda 226.000 km² 596.300
7   Aktjubinska oblast Aktobe 300.600 km²
8   Kustanajska oblast Kustanaj 196.000 km² 1.019.600
9   Severnokazahstanska oblast Petropavlovsk 123.200 km² 725.900
10   Akmolinska oblast Kokšetau 121.400 km² 835.700
11   Pavlodarska oblast Pavlodar 124.800 km² 743.800
12   Zapadnokazahstanska oblast Oral 151.300 km² 609.100
13   Atirauska oblast Atirau 118.600 km² 439.900
14   Mangistauska oblast Aktau 118.600 km²

Svakom oblašću upravlja akim (guverner) kog bira predsednik Kazahstana.

Reference uredi

  1. ^ Nacionalna agencija za statistiku [1] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (24. septembar 2015)
  2. ^ „United Nations Statistics Division - Standard Country and Area Codes Classifications”. Arhivirano iz originala 13. 07. 2011. g. Pristupljeno 09. 04. 2014. 
  3. ^ „Yes, Kazakhstan should change its name. This map shows why.”. Washington Post. Arhivirano iz originala 11. 8. 2017. g. Pristupljeno 11. 8. 2017. 
  4. ^ „Kazakh leader resigns after three decades” (na jeziku: engleski). 19. 3. 2019. Arhivirano iz originala 25. 4. 2019. g. Pristupljeno 19. 3. 2019. 
  5. ^ Auyezov, Olzhas (19. 3. 2019). „Kazakhstan's Leader Nazarbayev Resigns After Three Decades in Power”. US News. Arhivirano iz originala 1. 4. 2019. g. Pristupljeno 1. 4. 2019. 
  6. ^ „Nazarbayev ally wins big in Kazakhstan election after hundreds arrested”. The Guardian. Arhivirano iz originala 12. 7. 2019. g. Pristupljeno 12. 7. 2019. 
  7. ^ „About Republic of Kazakhstan | CIS Legislation”. cis-legislation.com. Arhivirano iz originala 9. 1. 2021. g. Pristupljeno 2021-01-05. 
  8. ^ „Official site of the President of the Republic of Kazakhstan – Kazakhstan”. Akorda.kz. Arhivirano iz originala 23. 3. 2013. g. Pristupljeno 26. 3. 2013. 
  9. ^ „Kazakhstan: Nations in Transit 2020 Country Report”. Freedom House (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 2. 6. 2021. g. Pristupljeno 30. 5. 2021. 
  10. ^ „Kazakhstan to Liberalize Rules on Protests and Political Parties”. USNews. REUTERS. Arhivirano iz originala 24. 12. 2019. g. Pristupljeno 24. 12. 2019. 
  11. ^ a b v g „Kazakhstan President Tokayev's initiatives on public safety, rule of law, human rights”. www.iran-daily.com. 5. 1. 2020. Arhivirano iz originala 14. 1. 2020. g. Pristupljeno 8. 4. 2020. 
  12. ^ „First glimpses of Tokayev's Kazakhstan: The listening state?”. Atlantic Council (na jeziku: engleski). 17. 9. 2019. Arhivirano iz originala 20. 9. 2019. g. Pristupljeno 7. 4. 2020. 
  13. ^ „Kazakhstan limits presidential term, renames capital”. www.aljazeera.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-12-21. 
  14. ^ a b „Tokayev bites the reform bullet”. East Asia Forum (na jeziku: engleski). 2022-11-18. Pristupljeno 2022-12-21. 
  15. ^ „Kazakhstan: Voters back reforms to reject founder's legacy – DW – 06/06/2022”. dw.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-12-21. 
  16. ^ Kazakhstan Today: 16 million 402 thousand 861 people registered in Kazakhstan, Pristupljeno 8. 4. 2013.
  17. ^ Čislennostь naseleniя RK po polu v razreze oblasteй, gorodov, raйonov raйonnыh centrov i poselkov
  18. ^ Nazarbaev: Kazahstan možet bыtь pereimenovan v «Kazah Eli» - Političeskie novosti Rossii i mira - MK
  19. ^ Yes, Kazakhstan should change its name. This map shows why
  20. ^ Agency of statistics of the Republic of Kazakhstan: Čislennostь naseleniя Respubliki Kazahstan po oblastяm s načala 2013 goda do 1 fevralя 2013 goda Arhivirano na sajtu Wayback Machine (11. maj 2019) (russisch; Excel-Datei; 55 kB).

Spoljašnje veze uredi

Vlada
Vesti
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Казахстан&oldid=27510202”