Manastir Krušedol
Manastir Krušedol pripada Eparhiji sremskoj Srpske pravoslavne crkve i predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture od izuzetnog značaja. Nalazi se na jugoistočnim obroncima Fruške gore u Vojvodini.
| Manastir Krušedol | |
|---|---|
 | |
| Osnovni podaci | |
| Jurisdikcija | SPC |
| Osnivanje | 16. vek |
| Osnivač | Vladika Maksim (Branković) |
| Mesto | Krušedol |
| Država |  Srbija |
.svg)  Manastir Krušedol Manastir Krušedol na karti Srbije | |
Sam manastir se nalazi u ataru sela Krušedol, na putu između sremskog gradića Irig i sela Maradik. Manastir je zadužbina porodice poslednjih srpskih despota u Sremu - Brankovića. Krušedol se sastoji od dve celine, muškog manastira sa crkvom posvećenom Blagovestima koji je osnovao vladika Maksim Branković i ženskog manastira sa crkvom posvećenom Sretenju, koji je podigla njegova majka, zamonašena despotica Angelina.
Vladika Maksim započinje izgradnju manastira Krušedol koji postaje sedište Beogradsko-sremske mitropolije. Sagrađeni su manastirska crkva posvećena Blagoveštenju i konaci na zemljištu srpskog despota Jovana Brankovića između 1509. i 1521. godine.[1] Prethodno je despot Jovan u Berkasovu izdao darovnu gramatu 4. maja 1496. godine. U njoj je naveo da 16 svojih u Sremu ležećih sela daje manastiru Krušedolu.[2]
Porodica Đorđa Brankovića, dva patrijarha Srpske pravoslavne crkve i kralj Milan Obrenović su sahranjeni u Krušedolu.
Istorija uredi
Krušedol se sastoji od dve celine, muškog manastira sa crkvom posvećenom Blagovestima koji je osnovao vladika Maksim Branković i ženskog manastira sa crkvom posvećenom Sretenju, koji je podigla njegova majka, zamonašena despotica Angelina.[3] Manastir je osnovao despot Đorđe Branković (u monaštvu nazvan Sveti Maksim) uz pomoć vlaškog vojvode Jovana Njagoja, između 1509. i 1516. godine. Neki istraživači smatraju da se na tom mestu nalazilo svetilište stare slovenske vere.[4]
Nedaleko od manastira Krušedola, majka Angelina je podigla crkvu i ženski manastir u kojem je i sama živela. Ta crkva je kasnije postala parohijska crkva sela Krušedola. U 19. veku su još postojali ostaci manastirskih ćelija u kojima je živela krušedolska porodica Ćelijašević.[5] U istoriji monaštva se postojanje dvojnih manastira može pratiti od najstarijih vremena, a mogućnost njihovog osnivanja predviđena je već tipikom Svetog Vasilija Velikog.[6]
U manastiru su održana dva srpska crkveno-narodna sabora 1706. i 1708. godine.
Sredinom 17. veka manastir ima impozantan broj kaluđera. Bilo ih je po svedočenju vladike Melentijevića (1723) tada - 90 kaluđera i 12 staraca koji su živeli u "kinovijskoj zajednici".[7] Prilikom povlačenja Turaka iz Srema 1716, manastirski konaci su oštećeni, a crkva spaljena. Bilo je to tokom opsade Petrovaradina, kao i nakon turskog poraza. Po arhimandritu Dimitriju Krestiću[8]: Manastir kao i sav predeo oplene; monahe koji se nisu uklonili, potuku; a telesa svetitelja iseku i iskomadaju.[9]
Obnavljanje Manastira uredi
Obnavljanje manastira je počelo 1721. godine i trajalo je 35 godina.[10] Mitropolit Vićentije Popović je napravio opštu kuhinju, trpezariju, podrum.
Autori uljanog zidnog slikarstva u obnovljenom manastiru bili su Jov Vasiljević i Stefan Tenecki.[10]
Najveće zasluge je imao Nikanor Melentijević, episkop Pečujski. On je tu bio od prvog dana monaškog života; prošao sve stepenice od đaka, preko đakona do sveštenika. Patrijarh Arsenije ga je postavio za arhimandrita Krušedolskog, a Mitropolit Sofronije - za episkopa Pečujskog. Ali kada je saznao da je izgoreo manastir Krušedol, on je ostavio svoju vladičansku stolicu u Pečuju, došao na Frušku goru i sav se posvetio obnovi Krušedola. Podigao je dugu istočnu stranu manastira sa kapelom, uz koju je napravio svoju ćeliju prozvanu Vladikina soba. Izgradio je još i gostionicu i ostave za useve, čije je plodove manastir desetkom ubirao.[11] U manastiru se Nikanor i upokojio 1739. godine, a na grobnom spomeniku je bilo uklesano: Bist velikij ktitor.
Uz zapadno krilo konaka izgrađen je visoki barokni zvonik 1726, visok 16 hvati, koji su platili Novosađani, Bogdanovići - Nedeljko, Stojić i Vasilije. Braća su i postavili zvona, ali i crkvu pokrili.[12] Između 1742. godine, kada je produžena prednja strana manastira, i 1750. godine obnovljena je crkva. Izgradnja četvorostranih manastirskih konaka završena je 1753. godine. Proiguman Pajsije podigao je pred crkvom klisarnicu sa ćelijama i podrumom. Duhovnik Sofronije obnovio je ćelije. Hadži Isaija iz manastira Grabovca, napravio je nove stolove i krstove.
Tokom 1855-1856. godine vršena je velika obnova zdanja i manastirskih krovova. Knez Mihajlo Obrenović je 1856. godine dao manastiru 2000 f. za opravku. A Karlovčanin, advokat Stefan Ristić, platio je da se plehom pokrije oltar na kapeli Sv. Maksima, arhiepiskopa i Despota srpskog, u kojoj su tada bile mošti prepodobne majke Angeline.[13]
Georgije episkop Temišvarski je 1751. godine dao da se oslika oltar. Jovan episkop Karansebeški je 1756. godine realizovao oslikavanje srednje crkve i izgradio pevnice. U crkvi postoje dva sloja zidnog slikarstva. Stariji sloj su freske slikane između 1543. i 1546, a drugi sloj su uzane zidne slike koje su nastale između 1750. i 1756. godine. Na zapadnoj fasadi crkve je freska sa predstavom strašnog suda nastala krajem XVII veka.
Godine 1724. manastirsko bratstvo je činilo 26 kaluđera, među kojima su bili: Nikanor Melentijević, episkop Krušedolski, Atanasije arhimandrit Krušedolski, proigumani Avakum i Georgije, Stefan duhovnik, Hadži Avakum, te devet jeromonaha, šest đakona i četiri prosta monaha.[14] U Drugom svetskom ratu, manastir nije razoren, ali je opljačkana bogata i vredna manastirska riznica. Manastir je posle rata obnovljen.
U crkvi, ispred ikonostasa, nalaze se kivoti u kojima su smešteni ostaci moštiju svetih Brankovića, tj. despota Đorđa Brankovića i njegovih roditelja, Angeline i slepog Stefana Brankovića. Ti kivoti su napravljeni i obojeni 1759. godine zahvaljujući novosadskom birovu Davidu Rackoviću. U priprati sa desne strane nalazila se zidana grobnica Sv. Maksima (1838).
U manastirskoj crkvi, u priprati leže i posmrtni ostaci mnogobrojnih značajnih Srba. Između ostalih tu su sahranjeni: patrijarh Arsenije III Čarnojević (1706), mitropolit Isaija Đaković (1708), patrijarh Arsenije IV Jovanović Šakabenta (1748), mitropolit Vikentije Popović (1725), grof Đorđe Branković (tu od 1744), pukovnik graničarski Atanasije Rašković (umro 1753), vojvoda Stevan Šupljikac (1848), knjeginja Ljubica Obrenović i kralj Milan Obrenović.
-
Epitaf patrijarha Arsenija III Čarnojevića na ulazu u crkvu Manastira Krušedol, kraj prve decenije 18. veka -
Grob kralja Milana -
Stevan Šupljikac -
Grof Đorđe Branković
Po istorijsko-kulturnoj ulozi, po bogatstvu riznice manastira, čuvenom ikonostasu i živopisu, drugim relikvijama, manastir Krušedol je jedan od najznačajnijih Fruškogorskih manastira. Tu su se polovinom 19. veka čuvale povelje - hrisovulja Moldavskog vojvode iz 1642. godine (na vlaškom jeziku), zatim ona koju su 1685. godine dali ruski carevi Jovan i Petar Aleksijević (na ruskom), te onu izdatu od strane vojvode Karavlahijskog 1707. godine. U riznici je bilo i rukopisno jevanđelje, koje je napisao 1514. godine jeromonah Pankratije.[5]
Manastir je bio obnavljan i 1938, u vreme arhimandrita Save Petkovića.[15]
Blagoveštenska crkva uredi
Blagoveštenska crkva građena je u stilu moravske škole. Ima oblik trikonhosa s kubetom; narteks i naos pokriveni su poluobličastim svodom; apside su polukružne i spolja i iznutra; kubepočiva na lucima koji ocrtavaju pandative i spuštaju se na stubove osmougaonog preseka. Visoki zvonik, kao i trem pred crkvom, vrata i prozori na crkvi uneli su novu baroknu notu u dotadašnji srednjovekovni manastirski ambijent.[16]
Freske uredi
Prvobitne freske, rađene u priprati 1543, a u ostalim prostorima 1545. i 1546. u srednjovekovnoj tradiciji zamenjene su novim freskama 1750/51. i 1756. godine do danas su dobro očuvane. Te freske su izuzetno važne zbog prekida sa tradicionalnim srednjovekovnim slikarstvom i obeležavaju ulaženje u barok. Vladari iz kuće Nemanjića naslikani su u kostimima evropskih monarha 18. veka. Na scenama iz Hristovog života javlja se linearna i vazdušna perspektiva, prirodni pejzaž. Prikazuje se anatomija i realističko tretiranje draperija. To sve ukazuje na velike promene u slikarstvu koje je do tada bilo u idealističkom vizantijskom stilu.[16]
-
-
-
-
Sa desne strane je Sv. Angelina, sa leve strane Stefan, a u sredini njihov sin Jovan Branković -
Deo kompozicije Strašnog suda, istočni zid trema hrama, između 1650. i 1666. godine -
Unutrašnjost crkve -
Freske u oltaru
Ikonostas uredi
Ikonostas se ističe po drvorezbarskom radu. Ikonostas je komponovan od ikona iz četiri perioda. Najstarije su ikone apostola sa Hristom, Bogorodicom i Sv. Jovanom Krstiteljem, rad iz polovine XVI veka. Pojedini delovi datiraju iz raznih godina 16, 17. i 18. veka, ali se povezuju u skladnu celinu. Od slika na ikonostasu izdvaja se grandiozna kompozicija Deisis sastavljena od 9 ikona koje spadaju u red najlepših srpskih slikarskih dela šesnaestog veka.[16] Već sredinom 17. veka ikonostas je dopunjen. Iz tog perioda su sačuvani veliki oslikani drvorezbareni krst sa pratećim ikonama Jovan Bogoslov i Bogorodica, kao i nadverje sa predstavom Nedremano oko. Posle ove prve obnove ikonostasa usledila je još jedna, u drugoj polovini 17. veka. Tada su dve uzane ikone, Sv. Kondrat i Sv. Evstatije, dodate na krajeve deizisnog reda. Sledeće promene na ikonostasu vezane su za kompleksne radove na arhitekturi i enterijeru crkve u periodu barokne onove sredinom 18. veka. Tada su stare carske dveri i prestone ikone zamenjene novim, koje se i danas nalaze na ikonostasu. Prestone ikone se pripisuju ukrajinskom slikaru Jovu Vasilijeviču, a slikarstvo na carskim dverima majstoru bliskom ukrajinskom slikaru.[17]
-
Najstarije ikone na ikonostasu iz XVI veka -
Ikonostas -
Ikonostas
Pet vekova postojanja Manastira Krušedol uredi
Na dan 13. avgusta 2009. godine Srpska pravoslavna crkva, Eparhija sremska i manastir Krušedol proslavili su veliki jubilej - pet vekova, pola milenijuma, postojanja ove velike srpske svetinje. Tom prilikom Sveti Arhijerejski Sinod Srpske pravoslavne crkve odlikovao je manastir Krušedol ordenom Svetog Save prvog stepena, koji je posle Svete Liturgije uručen visokoprepodobnom arhimandritu igumanu Savi.
U literaturi se na više mesta navodi naziv sela i manastira Krušedo, a ne Krušedol.[18]
Manastir danas uredi
Manastiru je vraćeno, nekada oduzetih, 28 hektara šume i 160 hektara obradive zemlje na kojoj seju kukuruz i pšenicu.[19] Matica Srpska i Institut za nuklearne nauke Vinča su 2012. objavili naučno konzervatorsku studiju Ikonostas crkve manastira Krušedola. Podaci o konkretnim umetnički delima upoređeni sa istorijskim zapisima, osvetljavaju proces razvoja slikarskih materijala i tehnologije kroz vekove, kao karakteristike značajnih autora, majstorskih radionica i škola.[17]
Galerija uredi
-
Manastir Krušedol, fotografija iz 2018. -
Manastir Krušedol, fotografija iz 2018. -
Manastir Krušedol, fotografija iz 2018. -
Manastir Krušedol, fotografija iz 2018. -
Manastir Krušedol, fotografija iz 2018. -
Manastir Krušedol, fotografija iz 2018. -
Grob kralja Milana u Krušedolu, izdanje knjižare Sv. Ognjanovića, dopisna karta, štampa, 14×9 cm, početak 20. veka. Na aversu je odštampano: Grob kralja Milana u Krušedolu, Izdanje knjižare Sv. Ognjanovića.
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Tomin, Svetlana (2016). Despot Đorđe Branković - Sveti vladika Maksim. Sremski Karlovci: Eparhija sremska.
- ^ Serbska pčela, Budim 1841, str:70-72. Pristupljeno 7.8.2019.
- ^ 500 godina manastira Krušedol na sajtu SPC, 11. avgust 2009. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (25. januar 2019) , Pristupljeno 14. 9. 2009.
- ^ Veselin Čajkanović, Mit i religija u Srba, Srpska književna zadruga, Beograd, 1973.
- ^ a b "Serbskij narodnij list", Budim 1839. godine
- ^ Timotijević, Miroslav (2008). Manastir Krušedol (knjiga 1 i 2). Beograd: Pokrajinski zavod za zaštitu spomenika kulture Vojvodine. str. 13-.
- ^ "Glasnik Istorijskog društva u Novom Sadu", Novi Sad 1928.
- ^ Dimitrije Krestić: "Spomen drevnosti fruškogorskih manastira naipače manastira Krušedola pisan 1839", Novi Sad 1840.
- ^ "Branik", Novi Sad 1903.
- ^ a b Grlica, Mirko, ur. (2010). Koliko se poznajemo: iz istorije nacionalnih zajednica u Vojvodini. Novi Sad: Izvršno veće APV. str. 4.
- ^ "Serbskij narodnij list", Budim 1838. godine
- ^ "Srbski narodni list", Budim 1841. godine
- ^ "Srbski dnevnik", Novi Sad 1856. godine
- ^ "Srbski narodni list", Budim 1840. godine
- ^ "Politika", 13. avg. 1938, str. 12
- ^ a b v Enciklopedija likovnih umjetnosti. Sv. 3, Inj-Portl. Zagreb: Jugoslavenski leksikografski zavod. 1964. str. 256—257.
- ^ a b Ikonostas crkve manastira Krušedola : naučno-konzervatorska studija. Novi Sad; Beograd: Galerija Matice srpske; Institut za nuklearne nauke "Vinča". 2012.
- ^ Grbić, Manojlo (2000). Karlovačko Vladičanstvo : prilog k istoriji Srpske pravoslavne crkve. Knj. 1, Kako je ovo Vladičanstvo postalo iz srpskijeh naseobina, kakva mu sudba bijaše prije patrijarha Čarnojevića, a kakva poslije njega do vladike Nenadovića 1744 (Fototipsko izd.: U Karlovcu, 1891). Beograd: Nikola Pašić. str. 265.
- ^ I monasi u berbi kukuruza („Večernje novosti“, 28. oktobar 2013)
Literatura uredi
- Miroslav Timotijević, „Manastir Krušedol“, I-II, Beograd 2008.
- „Tronovi crkve manastira Krušedola“, ur. M. Timotijević, Galerija Matice srpske, Novi Sad 2009.
