Manastir Kuveždin
Manastir Kuveždin pripada Eparhiji sremskoj Srpske pravoslavne crkve i predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture od izuzetnog značaja.
| Manastir Kuveždin | |
|---|---|
 | |
| Osnovni podaci | |
| Jurisdikcija | SPC |
| Osnivanje | 13. vek |
| Osnivač | Stefan Dragutin |
| Mesto | Fruška gora, Divoš |
| Država |  Srbija |
.svg)  Manastir Kuveždin Manastir Kuveždin na karti Srbije | |
Nalazi na jugozapadnom delu Fruške gore, blizu sela Divoš. Najbliži deo sela jeste nekadašnji manastirski prnjavor pod istim imenom.[1]
Manastirska crkva posvećena je Svetom Savi i Svetom Simeonu, dok je manastirska slava Preobraženje (slavi se 19./6. avgusta). Budući da je Kuveždin posvećen svetom Savi i svetom Simeonu, manastir je odigrao veoma važnu ulogu u širenju kulta najstarijih srpskih svetaca među lokalnim srpskim življem Srema.[2]
Položaj uredi
Manastir Kuveždin se nalazi u jugozapadnom delu Fruške gore, na oko 2 km severno od sela Divoš kod Sremske Mitrovice. Nadmorska visina manastira je oko 150 m.
Manastir se nalazi na u uzanoj dolini istoimenog potoka, u unutrašnjosti zapadnog dela planine. Potok protiče duž zapadne ivice manastirskog sklopa. Od središta sela Divoš manastir je udaljen oko 2 km, a od najbližih naseljenih kuća oko 500 m. Manastir je sa tri strane okružen retkom šumom, a sa južne strane, prema selu, nalazi se manastirsko imanje i bašta. Manastirska kapela nalazi se na vrhu obližnjeg brega, jugoistočno od manastira. Pristup manastiru je sa zapadne strane, preko omanjeg asfaltiranog puta, koji vodi od opštinskog puta Sremska Mitrovica — Ilok — Bačka Palanka, udaljenog 1 km od manastira.
Istorija uredi
Prema predanju, manastir je osnovao poslednji srpski despot despot Stefan Štiljanović 1520. godine. Po mitropolitu Beogradskom i Sremskom Pajsiju, oba manastira Šišatovac i Kuveždin je podiglo isto ktitorstvo Stefana Štiljanovića i velikog župana (vojvode) Teodora. Manastire su gradili isti majstori — „sa primorskih strana” Jovan i Gašpar.[3] Prvi sigurni podaci potiču iz turskih zapisa iz 1566 — 1569. godine. Po turskom izvoru iz 1566. godine to je „manastir Sveti Sava, drugo ime Kuveždin, blizu sela Vanđinca”. Godine 1569. bio je u manastiru iguman Stefan, kada je tu rukom pisan minej za jun. Pred kraj turske vladavine Sremom manastir je verovatno opusteo.
Godine 1650, mitrovački Sinan-beg je nameravao da do temelja poruši zapustele manastire Kuveždin i Petkovicu, i da materijal od njih iskoristi za neku gradnju u Mitrovici. To je čuo Mitropolit Beogradski i Sremski Pajsije i poručio igumanu šišatovačkom Kirilu da to bratstvo otkupi od Turčina zapustele manastire, spasi ih od razaranja tako što će svake godine plaćati 100 groša Sinan-begu. Kada su pristali kaluđeri, mitropolit je uspešno posredovao i uzeo od bega „pismo” kao garanciju.
Kada su Turci besneli tokom Velikog rata, 1695. godine kaluđeri manastira Slanci u Srbiji, na čelu sa igumanom Ananijem, dođu i nasele se u pustom manastiru Kuveždinu. Pre kaluđera iz Slanaca, tu su izvesno vreme oko 1683. godine boravili i kaluđeri iz Vinče. Oba bratstva je donelo sa sobom u Srem mnogo vrednih crkvenih predmeta. Ali nastao je tada spor između dva bratstva, jer je šišatovačko bratstvo predvođeno igumanom Evsevijem i duhovnikom Siloanom potraživalo Kuveždin. Oni su bili naslednici Kuveždina, jer su ga oni otkupili i plaćali godinama Turcima. Patrijarh Arsenije Čarnojević je ubeđivao braću iz Šišatovca, da ostave pridošlice na miru, jer će se ovi možda vratiti u Srbiju, kad se Turci smire. Savetovao im je da oprave manastir Petkovicu, i da budu strpljivi jer će njihova biti na kraju oba manastira. Ali monasi iz Slanaca su tu definitivno ostali, pa je 1718. godine rešavan spor oko zemlje, između dva bratstva. Spor je rešio arhiepiskop Karlovački Vićentije Popović izvršivši podelu zemlje. Pošto su oba manastira imali iste ktitore, iste majstore i od istog kamena građeni i kaluđeri su se bratski izmirili.[3] Po drugom izvoru, kaluđeri su 1717. godine ipak otišli nazad u Slance. Kada je 1737. godine izbio austrijsko-turski rat opet su u kuveždin došli izbegli kaluđeri iz Slanaca. Manastir je tada bio siromašan i postojala je 1744. godine namera patrijarha Arsenija IV Šakabente da se ovaj ustupi kao metoh Hilandaru.
Godine 1753,, kada je manastir Kuveždin obilazila crkvena komisija, zapisano je da je manastirska crkva stara, da je sagrađena od kamena („Cerkov kamenozdana drevnja”), spolja je bila okrečena i pokrivena šindrom od hrastovine.
Kada je 1883. godine Lazar Tomanović obilazio fruškogorske manastire, u Kuveždinu je arhimandrit bio Sava Stojinić, koji je ostavio lep utisak na gosta. Tada je imao oko 70 godina, bio je dobar ekonom i milosrdan.[4] 1923. godine, Sveti arhijerejski sinod Srpske pravoslavne crkve, pretvorio je Kuveždin u ženski manastir. [5]
Manastirska crkva uredi
Stara manastirska crkva sa dva kubeta zamenjena je novom građevinom 1816. godine. Nova crkva je prizidana uz trospratni barokni zvonik, sagrađen 1803. godine, a trostrani manastirski konaci započeti su 1810. godine. Ikonostas za staru crkvu slikao je Janko Halkozović 1722. godine, a ikonostas za novu crkvu Pavle Simić između 1847-58. godine. Prethodno je, 1834-36. godine, duborezac Georgije Dević uradio radove u duborezu na ikonostasu, pevnicama i stolovima. Barokna kapela, na manastirskom groblju, sagrađena je 1788. godine. Tokom prvih decenija 19. veka ozidani su i veliki konaci manastira sa odlikama klasicističke arhitekture. Oni su manastir okruživali sa četiri strane, stvarajući pravougaonu osnovu manastira. Manastir je bio izuzetno velelepan, imao je velike zemljoposede i manastire — metohe, Petkovicu i Divšu, udaljene par kilometara od Kuveždina.
Manastir Kuveždin ima kao slavu Preobraženije Gospodnje. U manastiru su bile još dve manje crkve kapele. Prva je bila u konaku sa južne strane velike crkve i u njoj se služilo samo zimi u najhladnije dane. Posvećena je Pokrovu Presvete Bogorodice. Druga mala kapela bila je na uzvišenju južno od manastira. Posvećena je Vaznesenju Gospodnjem, a podignuta je 1788. godine. Nazvana je još i grobljanska kapela, jer se okolo sahranjivalo monaštvo. U njoj se služila liturgija svega dva puta godišnje, na Spasovdan i Svetli Utorak. U grobljanskoj kapeli se nalaze tu prenete ikone sa ikonostasa Simićevog.
Manastir Kuveždin je tada bio izuzetno bogat. Imao je bogatu riznicu, u kojoj su se čuvale sve dragocenosti i starine, poput putira od čistog srebra, unutra pozlaćenog, sa staroruskim natpisom, izrađenog 1559. godine, zatim zlatne kašike za pričest iz vremena vitezova sa 8 alemova i ikonom sv. Georgija. Čuvala se i petohljebnica iz 1758. godine, zatim bakrorez koji je izradio Zaharija Orfelin 1772. godine. U manastirskoj biblioteci čuvalo se 500 raznih dela, a bilo je i 19 srbulja, 15 pisanih i 4 štampane.
Doba Jugoslavije uredi
Posle Prvog svetskog rata manastir se našao u teškom stanju. Manastiru Kuveždinu je već od agrarne reforme oduzeto 225 jutara najbolje oranice.
Tokom svoj razvoja manastir je prvobitno bio muški, da bi posle Prvog svetskog rata, postao ženski. To je bio jedan od prvih manastira sa ženskom obitelji, na čelu sa prvom igumanijom savremene Srpske pravoslavne crkve, Melanijom (Krivokućanin). Sestrinstvo je prvobitno brojalo 24 člana i posedovalo je 350 jutara loše šume i oko 75 jutara oranice podeljene na 22 parcele.
Manastir se pod dobrom upravom brzo uzdigao. 1930-ih godina manastir Kuveždin je broju monahinja (preko 50) bio među najvećim u Srpstvu. Među njima bilo je i mnogo monahinja Ruskinja (neke i plemenitog porekla), koje su ovde našle duhovno utočište posle napuštanja Rusije nakon Oktobarske revolucije. Manastir je u to vreme bio veoma bogat i ugledan, pa je čak 1938. godine njegov metoh postao Manastir Vavedenje u Beogradu.
Tokom Drugog svetskog rata manastir je teško stradao. Manastir je razoren u Drugom svetskom ratu, a manastirsko blago poharano. Uništenje je bilo postupno. Meseca maja 1941. postavljen je za komesara manastira — ustaša Stipe Rukavina, a za njegovog zamenika Marijan Debeljak, obojica iz Sremske Mitrovice.
Buduća monahinja Angelina Radojčić i njene tri rođene sestre su kao poslušnice kod igumanije Melanije Krivokućin u Kuveždinu, doživele bombardovanje u vreme Liturgije na Blagovesti 1941. godine. Od ustaša su uhapšene, zajedno sa Ruskinjom Angelinom Gračevom (budućom igumanijom Vavedenja) i ostalim Ruskinjama i Srpkinjama. 32 monahinje sa igumanijom odvode u ustaški logor Caprag kod Zagreba. Nakon što je Gračeva, kao Ruskinja, puštena na slobodu, tražila je u Beogradu način da spasi sestrinstvo. Monahinje su spašene iz ustaškog logora i sreću se na Krstovdan, 27. septembra 1941. u manastiru Vavedenje (metohu Kuveždina). Tu su doživele bombardovanje Beograda.[6] Pre dolaska komisije zagrebačkog Muzeja u Kuvedin, počela je pljačka manastirskih dragocenosti i imovine 6. septembra 1941 godine. Monahinja Avgusta je sa decom siročićima krenula za Beograd. Po puštanju, ostale monahinje Ruskinje prešle su u Beograd, u svoj metoh, jer su se plašile da ostanu na Fruškoj gori koja je bila pod okupacijom NDH.
Zapisnik o primopredaji istorijsko-umetničkih dela manastira Kuveždina potpisali su 15. septembra dr. Ivan Bah, dr. Stjepan Gotvald, i komesar Stipe Rukavina: «Inventar sadrži 58 stavaka, od toga 22 iz crkve, 32 iz riznice i 4 iz kapele.» Pod stavkom br. 50 nalazi se «oko 150 knjiga iz knjižnice.» Utvrđeno je da je u manastirskim konacima boravila ustaška jedinica koja je brojala oko 120 vojnika. «U borbama sa partizanima stradale su manastirske zgrade u namerno izazvanim požarima. Posle povlačenja ustaša nespaljeni deo konaka nalazio se u rukama partizana i služio za komandu.» Tada je manastir Kuveždin bio u sastavu fruškogorskih partizanskih Rohalj baza, pa je u njemu bila smeštena velika intendantura sa radnicima.
U proleće 1944. godine nemačka vojska i ustaše minirali su crkvu i konake, čak i ekonomske zgrade. Oburvani su kube, stubovi držači kubeta, zvonik, svodovi. U ruševinama crkve ikonostasa, radovi akademskog slikara Pavla Simića, dok je duborezbarija potpuno uništena. Posle rušenja crkve u Kuveždin se vratila monahinja Jelena i počela da spasava ikone ispod debelih slojeva porušene opeke i šuta. Preostale blago, oko 20 ikona, sakrila je u manastirskoj kapeli, što je kasnije platila životom. Ustaše su je uhvatile, ubile i na nju nabacale ikone. U Kuveždinu je stradala arhiva, veći deo biblioteke, deo riznice sa crkvenim sasudima.
Posle Drugog svetskog rata nova, komunistička vlast nije imala sluha za stradanja manastira. Kuveždinu je oduzeto ogromno imanje, pa je opusteo. Jedino je sačuvana manastirska kapela, gde su smešteni sačuvani delovi ikonostasa (20-ak ikona). Neposredno posle rata kvalitetna cigla sa ruševina zapadnih i severnih konaka je upotrebljena za zidanje domova kulture u okolnim selima Divošu i Čalmi.
Današnje stanje uredi
Poslednjih godina manastir je ponovo vaspostavljen kao muški, a obnova manastira je u toku. Manastir je takođe 1990. godine za vreme igumana Antonija Đermanovića, stavljen pod zaštitu kao spomenik kulture.
Obnova manastirske celine traje od 1997. godine, pod rukovodstvom Zavoda za zaštitu spomenika kulture u Sremskoj Mitrovici. Glavni pokrovitelje obnove je Eparhija Sremska SPC, uz pomoć Ministarstva kulture i ostalih republičkih i pokrajinskih tela. Manastirska crkva je obnovljena, kao i južna strana konaka. Najnoviji obnovljeni deo je ulazna kapija manastira sa najbližim konakom. Takođe, asfaltiran je i prilaz manastiru sa lokalnog puta sa pristupnim parkiralištem za automobile i autobuse. Time je omogućena lakša dostupnost brojnim vernicima i poklonicima.
Prnjavor uredi
Ispod manastira nalazi se današnji deo sela Divoš poznat kao Prnjavor, koji je do pre par decenija bio zasebno naselje pod punim nazivom Kuveždinski Prnjavor. Njegovi tadašnji stanovnici su bili najamni radnici na manastirskom veleposedu. Zbog blizine ostatka sela Divoš ovo malo naselje od jedne ulice pripojeno je selu posle Drugog svetskog rata.
Galerija uredi
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ „www.pravoslovo.net „Pravo slovo“ — O manastiru Kuveždinu i Igumaniji Melaniji”. Arhivirano iz originala 4. 3. 2016. g. Pristupljeno 18. 12. 2011.
- ^ O manastiru Kuveždin
- ^ a b „Srbski narodni list”, Budim 1841. godine
- ^ Tomanović 2007, str. 94.
- ^ Miljkov, Dositej (2020). Srpske monahinje Angeline, poglavlje o igumaniji Angelini Gračevoj. Manastir Grgeteg.
- ^ Miljkov, Dositej (2020). Srpske monahinje Angeline. Manastir Grgeteg.
Literatura uredi
- Slatinac., J. (2011) Kuveždinska crkva — kao bela golubica.Politika: 18. decembar.
- Tomanović, Lazar (2007). Putopisna proza. Gradska biblioteka i čitaonica Herceg Novi.
Spoljašnje veze uredi
- Manastir Kuveždin — Fruškać
- SANU — Spomenici kulture: Manastir Kuveždin
- RZZSK — Nepokretna kulturna dobra
- O manastiru na sajtu Manastiri-Crkve
- [1]
