Википедија

Manastir Morača

Ukoliko ste tražili naselje u Crnoj Gori, pogledajte članak Manastir Morača (selo).

Manastir Morača je muški manastir jedan od najznačajnijih srpskih srednjovjekovnih spomenika na području Crne Gore. Podignut je 1252. godine. Ktitor manastira bio je knez Stefan Nemanjić, sin titularnog kralja Vukana Nemanjića i unuk velikog župana Stefana Nemanje. Manastir je nastao na području svetosavske Zetske eparhije, a danas pripada Mitropoliji crnogorsko-primorskoj, u sastavu Srpske pravoslavne crkve.[1][2]

Manastir Morača
Osnovni podaci
JurisdikcijaSrpska pravoslavna crkva
Osnivanje1252.
OsnivačStefan Vukanović
Upravnikarhimandrit Rafailo Kalik
MestoManastir Morača (selo)
DržavaCrna Gora

Manastir se nalazi u Opštini Kolašin, na desnoj obali rijeke Morače, u proširenom dijelu kanjona, na prirodnoj zaravni. Ispod manastira je vodopad Svetigora, čije se vode odlivaju u rijeku Moraču.

Starešina manastira je arhimandrit Rafailo (Kalik) sa bratstvom na čelu od 1. januara 1982. godine.[3]

Istorija uredi

 
Nadvratnik nad ulazom u crkvu Uspenja Presvete Bogorodice u manastiru Morači
 
Unutrašnjost crkve Uspenja Bogorodice u manastiru Morači

Ktitorski natpis na nadvratniku zapadnog portala svjedoči da je morački hram 1252. godine podigao knez Stefan, koji je bio mlađi sin titularnog kralja Vukana Nemanjića i unuk velikog župana Stefana Nemanje.[4][5]

U vrijeme osnivanja, manastir je pripadao svetosavskoj Zetskoj episkopiji, koja je osnovana 1219. godine u sastavu Žičke arhiepiskopije,[6] a potom je 1346. godine, prilikom proglašenja Pećke patrijaršije, uzdignuta na stepen počasne (naslovne) mitropolije.[7] Od samog osnivanja, manastir je bio u sastavu države Nemanjića, odnosno srednjovjekovne Kraljevine Srbije i potonjeg Srpskog carstva, a ujedno je bio i važna stanica na trgovačkom putu koji je vodio od Onogošta do Brskova.[8]

Nakon stvaranja udeonih feudalnih oblasti, manastir se zajedno sa širom oblašću oko gornjeg toka rijeke Morače našao na razmeđi država Balšića, Brankovića, Lazarevića i Kosača.[9][10] Oblast je potpala pod tursku vlast sredinom 15. vijeka, tako da manastir Morača nikada nije pripadao državi Crnojevića. Tokom razdoblja turske vlasti, manastir se zajedno sa moračkim nahijama nalazio u sastavu Hercegovačkog sandžaka.[11]

Prema zabilježenom predanju, manastir je bio spaljen 1505. godine, a potom je dugo ostao pust. Nedugo nakon obnove Pećke patrijaršije (1557) otpočela je i obnova manastira Morače, koja je dovršena oko 1574. godine, zaslugom igumana Tome i narodnog prvaka Vukića Vučetića, a tom prilikom je na natpisu o obnovi zabilježena i smrt srpskog patrijarha Makarija.[12] Ukrašavanje manastirskog hrama nastavljeno je sve do kraja 16. vijeka i tokom 17. vijeka. Manastir je u to vrijeme imao značajnu ulogu u očuvanju pravoslavne vjere na širem području brdskih plemena.[13]

Sredinom 17. vijeka, pojedini rimokatolički misionari pokušali su da zloupotrebe ugled manastira Morače, putem stvaranja raznih krivotvorenih spisa o navodnim saborima u ovom manastiru tokom 1648. i 1653. godine. Iako su pojedini stariji istraživači poklanjali povjerenje tim spornim spisima, potonje naučne analize su pokazale da je riječ o falsifikatima, koji nemaju veze sa manastirom Moračom i istorijskom stvarnošću.[14][15][16]

Tokom 18. vijeka, manastir je bio jedno od najvažnijih crkvenih sjedišta u široj oblasti Brda. Nakon stvaranja zajedničke crnogorsko-brdske države (1796) i njenog postepenog širenja prema unutrašnjosti, manastir se već oko 1820. godine oslobodio od svake turske vlasti, što je potvrđeno i naknadnim razgraničenjem između Knjaževine Crne Gore i Osmanskog carstva.

Poslednji turski napad na manastir dogodio se 11. juna 1877. godine, a na čelu brđanskog bataljona koji je odbranio manastir nalazio se tadašnji morački iguman Mitrofan Ban, koji je kasnije postao cetinjski mitropolit (1885-1920). Tokom njegovog desetogodišnjeg igumanstva (1869-1879), manastir Morača je znatno uznapredovao u materijalnom i duhovnom pogledu.[17]

Počevši od 1878. godine, manastir se nalazio u sastavu novostvorene Zahumsko-raške eparhije, kojoj je pripadao sve do 1931. godine, kada je ova eparhija ukinuta i priključena Mitropoliji crnogorsko-primorskoj.[18]

Današnji izgled manastira potiče iz 1935. godine kada je učinjena znatna restauracija, u vreme mitropolita Dožića i igumana Mirona Medenice.[19] Prvi automobil je stigao do manastira 2. septembra 1936, kada je jedan kolašinski trgovac prešao 20 km "besputnog terena" za dva sata. U to vreme, ljubljansko preduzeće "Tavčar" je uz velike teškoće gradilo put Kolašin – Manastir Morača – Rovci – Podgorica.[20]

U blizini manastira planirana je izgradnja akumulacije za hidrocentralu.

Starešine manastira uredi

Arhitektura i slikarstvo uredi

 
Arhitektonski presjek i tlocrt manastira Morače

Manastirski kompleks se sastoji od crkve koja je posvećena prazniku Uspenja Presvete Bogorodice, male crkve Svetoga Nikole i zgrada konaka. Porta manastira opasana je visokim zidom sa dve kapije. Crkva je velika jednobrodna građevina, podignuta u stilu raških crkava, sa polukružnom apsidom, bočnim pevnicama i kupolom. Za razliku od crkava građenih u primorskom stilu, zidovi su joj omalterisani. Uz naos je sagrađena prostrana priprata. Glavni portal je urađen u romaničkom stilu.

Posebnu znamenitost manastira Morače predstavlja njegov živopis. Od prvobitnog slikarstva iz 13. vijeka sačuvan je samo manji dio u đakonikonu, gde se monumentalnošću i snagom izraza izdvaja 11 kompozicija iz života proroka Ilije. Snaga i monumentalnost tog slikarstva nadmašuje sve što je u srpkom fresko-slikarstvu 13. vijeka stvoreno, pre Sopoćana. Ostali dio prvobitnog živopisa stradao je u prvoj polovini 16. vijeka, kada su manastir opustošili Turci i odneli olovni krov. Obnova živopisa započeta je u drugoj polovini 16. vijeka i tada je počeo da nastaje drugi sloj fresaka, koje su znatno bolje očuvane.[21][22][23][24][25]

Biblioteka uredi

Počevši od najstarijih vremena, manastir Morača je bio centar pismenosti i prepisivačke djelatnosti. Postojanje manastirske biblioteke sa skriptorijumom, posvjedočeno je u kontinuitetu od 16. vijeka, od kada potiču i najstarije rukopisne knjige za koje se pouzdano može utvrditi da su nastale upravo u ovom manastiru. Tokom poznijih vremena, a pogotovo od 19. vijeka, manastirska biblioteka je znatno uvećana novijim izdanjima.[26]

Komunisti su na lomači spalili 1952. godine knjige i arhivsku građu iz (do tada) ogromne knjižnice ove svete obitelji. Spaljivanje se obavilo u prisustvu tadašnjih kolašinskih partijskih funkcionera. [27] [28]

Putopisne beleške uredi

Jedan od najdetaljnijih opisa Morače u vrijeme crnogorsko-brdskog vladike Petra II Petrovića-Njegoša dao je ruski pisac i diplomata Jegor Petrovič Kovaljevski (1811—1868), koji je boravio u Crnoj Gori i Brdima sredinom 1841. godine i zapisao: „Manastir se pred nama pokazao iznenada i odjedanput, kada smo bili svega na nekoliko koraka od njega. Na stjenovitoj obali Morače uzdizala se drevna crkva slovenske arhitekture, predmet zahvalnosti i divljenja nahija cijele Crne Gore, ali i predmet užasa neprijatelja krsta, mjesto čudesa i slave gospodnje, jedini ostatak grada srpskog kralja Stefana, koji je on izgradio, u kojemu je živio i umro”, a u nastavku izlaganja je dodao: „U crkvi su sačuvani zidovi, čvrsto očuvani od tesane sedre. Jedino su mermerni stubovi kod ulaza i vrata, koji crkvu dijele na dvoje, unekoliko postradali: njihova sjajna politura vjerovatno je izazvala halapljivost Turaka. Nije tako bilo u unutrašnjosti hrama: od sjajnih vremena srpskih kraljeva ostao je jedino ćivot kralja Stefana nepokretan i neotvoren, bez obzira na nastojanja muslimana i hrišćana. Grobnica je od poliranog mermera. Na njoj nema ni crteža ni natpisa. Natpis je vjerovatno bio na posebnoj metalnoj tabli. Crkvene dveri dugo skrivane u jednoj pećini sada se nalaze u crkvi, na prethodnom mjestu, i isto su onako lijepe kao i ranije. One su pokrivene raznim šarama neobično umjetnički izgrađenim u mozaiku — od crnog drveta i slonove kosti. Nekoliko živopisnih likova u lijevom predvorju oltara, natpis na dverima sve iz vremena izgradnje crkve. Osnivačka povelja manastira: uski svitak dug dva aršina sličan našim starim svicima, koji detaljno označava cve pojedinosti o zemlji plemena Rovci najvećoj nahiji Crne Gore”.[29]

Ruski istraživač Pavle Rovinski navodi zanimljivost da ranije u Morači nije bilo druge crkve osim manastirske, pa je tek tada izgrađena jedna u Gornjoj Morači. Smatrao je da je tako uredio srpski kralj Stefan Uroš, da bi manastir obezbedio prihodima.[30] Rovinski navodi i podatak da je u staro doba, za vreme igumana Dimitrija, bila gladna godina i da je sve stanovništvo Morače i drugih krajeva dolazilo da jede kačamak u manastir. Niz celo manastirsko dvorište prostrto je sukno, koje je menjalo stol. Donošeni su kotlovi sa kačamakom i iguman je uz pomoć nekoliko ljudi iz naroda, svakome stavljao po kilu ili grudu kačamaka.[31]

Galerija uredi

  •  
    Manastirska crkva
  •  
    Konak i dvorište
  •  
    Zvonik i crkva Svetog Nikole
  •  
    Manastir Morača u grbu Kolašina

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ Petković 1986.
  2. ^ Milić 2021.
  3. ^ portal, D. A. N. (2021-12-05). „DAN - Iguman Manastira Morača obilježio jubilej: Četiri decenije čuva slavu lavru Nemanjića”. www.dan.co.me. Pristupljeno 2023-06-17. 
  4. ^ Blagojević 2006, str. 40-42.
  5. ^ Popović 2006, str. 55-72.
  6. ^ Bogdanović 1981, str. 317-320.
  7. ^ Janković 1985, str. 135.
  8. ^ Luković 2004, str. 112-114.
  9. ^ Luković 2004, str. 91-158.
  10. ^ Luković 2009, str. 124-135.
  11. ^ Šabanović 1959, str. 159.
  12. ^ Skovran 1960, str. 199.
  13. ^ Stanojević 1970, str. 132-137.
  14. ^ Radonić 1950, str. 320-321.
  15. ^ Berić 1959, str. 563-571.
  16. ^ Dabić 2006, str. 568-569.
  17. ^ Medojević 2006, str. 241-245.
  18. ^ Grujić 1926, str. 798.
  19. ^ "Politika", 29. mart 1936
  20. ^ "Politika", 6. sept. 1936, str. 10
  21. ^ Skovran-Vukčević 1958, str. 149-172.
  22. ^ Skovran 1960, str. 197-219.
  23. ^ Vojvodić 2006, str. 73-92.
  24. ^ Todić 2006, str. 93-116.
  25. ^ Milanović 2006, str. 141-182.
  26. ^ Martinović 2020, str. 75-119.
  27. ^ Rakočević, Donko (2023). Srpsko kolo, br. 86, mart, Crnogorska golgota: Sveštenike bacali u jame!. Beograd: Savez Srba iz regiona. str. 23. 
  28. ^ CRNOGORSKA GOLGOTA: Sveštenike bacali u jame!. 
  29. ^ Jegor P. Kovaljevski, «Crna Gora i slovenske zemlje», Podgorica: CID, 1999.
  30. ^ Rovinski 1998, str. 84.
  31. ^ Rovinski 1998, str. 364.

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Манастир_Морача&oldid=27549559”