Nacionalni park Šar-planina

Nacionalni park Šar-planina
Nacionalni park Šar-planina
IUCN kategorija II (nacionalni park)
	Šar-planina
Mjesto	Srbija
Najbliži grad	Prizren
Koordinate	42° 12′ 08.10″ N 20° 55′ 28.7″ E / 42.2022500° S; 20.924639° I
Površina	22.805 ha
Osnovano	1986. godine
Upravljačko tijelo	Srbija

Nacionalni park Šar-planina se nalazi na delovima opština Štrpce, Prizren, Suva Reka i Kačanik na Kosovu i Metohiji.

Osnivanje i uloga očuvanja uredi

Osnovan je 1986. godine^[1] i površina nacionalnog parka je 22.805 ha. Nacionalni park je osnovan radi očuvanja: različitih oblika glacijalnog (cirkovi, morene glacijalna jezera i dr.), periglacijalnog (snežanički cirkovi, klizeći blokovi, mikrooblici tundra mozaika sa drobinama i dr.), kraškog i fluvijalnog reljefa; hidroloških objekata i pojava (rečni tokovi, izvori, potoci, tresave i jezera); šumskih i visokoplaninskih vegetacija i njihovih staništa (zajednice munike, molike, krivulja, tresave i visoke zeleni i dr.); staništa i populacije divlje flore (hajdučica kralja Aleksandra, Nikolićev pucavac, bornmilera, šarplaninski karanfil i dr.) i faune, posebno bogate faune dnevnih leptira, ptica (sivi soko, veliki tetreb, jarebica kamenjarka, prdavac, balkanska ušata ševa), sisara (snežna i dinarska voluharica, mrki medved, vuk, divokoza i dr.); predela sa nizom karakterističnih obeležja; brojnih objekata kulturne baštine koji potiču iz srednjovekovne srpske države (manastiri Sv. Arhanđela, Sv. Petra Koriškog, Sv. Bogorodice i crkve Sv. Nikole, Sv. Petke, Sv. Đorđa i dr.) i zaštite i očuvanja spomen obeležja. ^[2]^[3]

Strogi prirodni rezervati u parku uredi

„Rusenica” predstavlja pribežište retke i ugrožene divljači u našoj zemlji – risa i zaštićen je kao poseban rezervat 1950. godine;
„Popovo prase” je rezervat čiste sastojine endemičnog bora munike i zaštićen je 1960. godine. Stabla munike su niska, često sa gornje strane oštećena, podmladak vrlo redak, skoro bez ikakve druge prizemne vegetacije;
„Ošljak” je rezervat čiste sastojine endemičnog bora munike u donjem delu, a stene i kamenjari bliže vrhu Ošljaka. Kako je taj deo Ošljaka eksponiran više zapadu, to se u proleće u njemu okupljaju veliki tetrebovi a rezervat naseljavaju i jarebice, kamenjarke i leštarke. Kao poseban rezervat zaštićen je 1960. godine;
„Golem bor” je potpuno čista munikova sastojina i kao poseban rezervat zaštićen je 1960. godine.

Flora i fauna uredi

Šarplaninci

Šar-planina, koja se kao moćna barijera izdiže iznad kosovsko-metohijske kotline, je visoka i markantna planina sa oko 70 vrhova visine preko 2.000 m i sa preko 30 vrhova iznad 2.500 m (najviši vrh je Titov vrh u Makedoniji sa 2.747 m).

Na Šar-planini živi 1.800 biljnih vrsta. Među njima, 175 je strogo zaštićenih i 268 zaštićenih. U Crvenoj knjizi flore Srbije su 24 vrste, na spisku Evropske crvene liste ugroženih životinjskih i biljnih vrsta (European Red List of Globally Threatened Animals and Plants 1991) je 25 vrsta, i na spisku Svetske crvene liste ugroženih biljaka (IUCN Red List of Threatened Plants, 1997) je 31 vrsta.

Istovremeno, Šar-planina pa i sam Nacionalni park, predstavlja jedno od faunistički najbogatijih područja Srbije i Evrope. U Nacionalnom parku živi 147 vrsta dnevnih leptira (50,86% balkanske faune dnevnih leptira i 77% vrsta Srbije), 31 vrsta vodozemaca i gmizavaca (ili 69% srpske herpetofaune), 159 vrsta ptica (a sreće se i preko 200 vrsta), i 32 vrste sisara, od toga 30 vrsta globalno ugroženih i 17 vrsta koje su prirodne retkosti.

Spomenici kulture uredi

Planine nedaleko od Broda

Pored toga što je ovaj nacionalni park po svom prirodnom bogatstvu jedna od vrućih tačaka biološke raznovrsnosti Evrope, on je izuzetno dragocen i kao kolevka srpske duhovnosti, državnosti i istorije.

Na ovom području se nalazi 45 objekata kulturne baštine, a među njima se ističe 14 kategorisanih kulturnih dobara od izuzetnog značaja izgrađenih u periodu od 12. do 16. veka.

Tu su isposnica i manastir Sv. Petra Koriškog iz XIII veka, crkva Sv. Petke iz 14. veka, crkva Sv. Bogorodice Ogiditrije iz XIV veka, manastir Sv. Trojice iz 15. veka, ostaci Dušanovog grada i manastirskog kompleksa Sv. Arhangeli iz 14. veka nadomak Prizrena, i drugi spomenici kulture od najvećeg nacionalnog značaja.

Međunarodni značaj uredi

Veliko Jažinačko jezero

Kobilica

Nacionalni park „Šar-planina” nalazi se na Listi međunarodno značajnih područja za biljke kao IPA područje (Important Plant Areas -IPA, Planta Europa, Plantlife, 2005);
Zbog velikog prisustva retkih i ugroženih vrsta ptica, Šar-planina je uvrštena u Listu najvažnijih područja ptica u Evropi (GRIMMETT & JONES 1989). Takođe, područje srpskog dela Šar-planine se nalazi na Listi međunarodno značajnih područja za ptice kao IBA područje (Important Bird Аreas - IBA, BirdLife Conservation, BirdLife International, 1999);
Područje Nacionalnog parka „Šar-planina” je identifikovano kao Emerald područje pod imenom „Šar-planina”, deo mreže područja (Emerald Network of Areas of Special Conservation Interest - АsCI) značajnih sa stanovišta primene Konvencije o očuvanju evropske divlje flore i faune i prirodnih staništa (Bernska konvencija) u Srbiji, sa oznakom RS0000008;
Nacionalni park „Šar-planina” nalazi se na Nacionalnoj listi jednog od 10 potencijalnih rezervata biosfere (Biosphere Reserve) u okviru UNESKO programa „Čovek i biosfera” (UNESCO - Man and Biosphaere), i nalazi se na preliminarnoj listi od pet potencijalnih dobara koja bi trebalo da budu nominovana za upis u UNESCO listu dobara svetske baštine na osnovu Konvencije o zaštiti svetske kulturne i prirodne baštine (World Heritage Convention);
Nalazi se na Preliminarnoj nacionalnoj listi kao jedno od 65 potencijalnih Ramsarskih područja u Srbiji.