Википедија

Operacija Mihailović

Operacija Mihailović je šifrovan naziv za završnu nemačku antigerilsku ofanzivu u slamanju Četničkih odreda Jugoslovenske vojske na čelu sa pukovnikom Dragoljubom Mihailovićem na prostoru Šumadije u okupiranoj Srbiji, od 4. do 9. decembra 1941. tokom Drugog svetskog rata.

Operacija Mihailović
Deo Drugog svetskog rata u Jugoslaviji
Vreme4. - 9. decembar 1941.
Mesto
Srbija pod nemačkom okupacijom
Ishod Pobeda Vermahta
Sukobljene strane
Jugoslovenska vojska u otadžbini Jugoslovenska vojska u otadžbini Nacistička Njemačka Treći rajh
Ljotićevci
Komandanti i vođe
Dragoljub Mihailović Paul Bader
Jačina
2.000 vojnika 10.000 vojnika 342. pešadijska divizija
Žrtve i gubici
12 mrtvih oficira i vojnika; 42 zarobljena oficira i podoficira; 91 zarobljena četnika; 2 zarobljene bolničarke; 349 zarobljena civila 1 mrtav; 1 ranjen vojnik

Pozadina uredi

 
Ravna gora, 6. septembar 1941, pukovnik Draža i rezervni major akademik Dragiša Vasić.

Krajem avgusta 1941. Jadarski četnički odred je oslobodio Loznicu od Nemaca čime je otpočeo ustanak u Srbiji. Tokom septembra 1941. ustanak je poprimio masovne razmere, četnici i partizani su oslobodili celo Podrinje i Mačvu, osim grada Šapca.[1] Krajem septembra i početkom oktobra 1941. ustanak se proširio na veći deo Šumadije i dolinu Zapadne Morave (Čačak, Kraljevo, Kruševac). Međutim, Nemci su već početkom oktobra 1941. protiv četnika krenuli u ofanzivu (Operacija Mačva), nastupom sa severa 342. pešadijske divizije iz pravac Srema (NDH) prema jugu, do kraja oktobra povratila je od četnika celu Mačvu i srednje Podrinje, a razbijanjem opsade u Valjevu i nastupom iste divizije istočno od ovog grada Nemci su izbili prema Ravnoj gori, glavnom sedištu ustanika.[2] Tokom oktobra 1941. nemačke snage su izvršile u više mesta masovna streljanja građana u znak odmazde za svoje poginule i ranjene vojnike u cilju zastrašivanja i smirivanju pobune likvidirali su oko 10.000 srpskih civila.[2] Zbog novo nastalih okolnosti krajem oktobra 1941. između ustanika, partizana i četnika, izbija bratoubilački rat. Nemci su privremeno obustavili ofanzivu čekajući da se ustaničke snage u međusobnom sukobu istroše. Međutim, četnici i partizani, potpisuju primirje 20. novembra 1941. i time obustavljaju neprijateljstva. To je bio signal Nemcima da od 25. do 30. novembra 1941. pokrenu novu ofanzivu pod šifrovanim nazivom Operacija Dolina Zapadna Morava protiv četnika i partizana.[3] Pošto su uspešnim izvođenjem dve svoje ofanzive pravcem reke Drine i Zapadne Morave zatvorile obruč oko Šumadije Nemci odlučuju da svoje glavne snage usmere prema Ravnoj gori, gde se nalazio vođa ustanika pukovnik Dragoljub Mihailović sa svojim štabom.

Nemački plan uredi

Nemačka vojna komanda Srbija na čelu sa generalom Paul Baderom napravila je plan 3. decembra 1941. i izdala naređenje svojim jedinicama na terenu u kome je navedeno da je glavni cilj uništenje Mihailovićevih odreda i njegovog štaba južno od grada Valjeva, koje se treba postići totalnim opkoljavanjem Ravne gore i precizno utvrđenim planom vatre izvršiti čišćenje terena površine 120 km².[4] Nemci su planirali da prema Ravnoj gori nastupe iz četiri pravca. Završna ofanziva u slamanju srpskog ustanka dobila je kodni naziv po prezimenu vođe ustanika, operacija Mihailović.[4] Nemačka vojna komanda Srbije je odredila za ovu vojnu operaciju, 342. pešadijsku diviziju, jedinicu koja je dala najveći doprinos u borbama protiv četnika i slamanju ustanka u protekla dva mesece. Pored toga, u planiranoj ofanzivi, kod nemačkih snaga je postojala psihološka prednost, u činjenici da je njihova viša komanda još pre 2 meseca izdala naredbu da se za jednog poginulog vojnika strelja 100 a za ranjenog 50 srpskih civila.

Četnički plan uredi

Komanda Četničkih odreda Jugoslovenske vojske na čelu sa pukovnikom Dragoljubom Mihailovićem imala je saznanja o koncentraciji nemačkih snaga koja će biti pokrenuta u napad na Ravnu goru stoga je napravljen plan koji je predvideo rastpoljavanje većeg dela jedinica na desetine, petine i trojke radi lakšeg manevra i proboja.[5] Draža je imao u vidu da se okupatorske jedinice neće zadržavati u nepristupačnim predelima duže vreme tako će se posle prolaska nemačkih snaga četničke jedinice ponovo okupiti na istom terenu.[6] Takođe, Dražin plan iz istih razloga nije podrazumevao frontalno suprotstavljanje Nemcima koji je trebalo po njemu da udare u prazan prostor.[6] Međutim, četnici su pred sam početak nemačke ofanzive uspeli obaveštajnim putem preko, majora Ljube Jovanovića komandira žandarmerijske čete u Valjevu, da plasiraju dezinformaciju Nemcima da će im se frontalno suprotstaviti.[7] Ovim ratnim lukavstvom su želeli da povećaju nemačku obazrivost i uspore njihovo napredovanje prema Ravnoj gori. Pored toga Draža je u planu predvideo poseban manevar za kapetana Dragoslava Račića i njegove snage, koje je trebalo da odvuku pažnju Nemcima.

Nemačke snage uredi

U Srbiji pod nemačkom okupacijom još pre početka ustanka Nemci su držali tri kompletne divizije čije su komande bile smeštene u Beogradu a dok su bataljoni iz ovih divizija bili razmešteni u brojnim mestima u unutrašnjosti. To su bile 704, 714, i 717 posadne (policijske) divizije. Na početku srpskog ustanka Nemci su 5. septembra 1941. iz Soluna doveli 125. pešadijski puk, ali pošto je ustanak do kraja septembra poprimio masovne razmere Nemci dovlače iz Nemačke 342. pešadijsku diviziju 23. septembra 1941. Sredinom novembra 1941. Nemci sa istočnog fronta dovlače još jednu jedinicu, 113. pešadijsku diviziju, koja je tamo pretrpela velike gubitke i spala sa 20.000 na 14.000 vojnika. Glavna nemačka jedinica u razbijanju srpskog ustanka je bila 342. pešadijskoj diviziji (20.000 vojnika) čiji će delovi u jačini od 10.000 vojnika biti udarna snaga, koju je odredila Nemačka vojna komande Srbije u operaciji Mihailović.

Četničke snage uredi

Komanda Četničkih odreda Jugoslovenske vojske se početkom decembra 1941. godine nalazila u selima podno Ravne gore. Brojno stanje same Komande uključujući i njenu prateću jedinicu, Gorsku kraljevu gardu, pod komandom poručnika Nikole Kalabića u to vreme je iznosilo oko 500 vojnika. Ostale jedinice su bile podeljene na manje delove radi lakšeg proboja kao što su Ribnička brigada pod komandom majora Aleksandra Mišića i Takovska brigada pod komandom poručnika Zvonimira Vučkovića, brojno stanje obe brigade iznosilo je oko 300 vojnika. Najbrojnija četnička jedinica u to vreme je bila Cerska brigada pod komandom kapetana I klase Dragoslava Račića koja se tada nalazila južno od Valjeva i čije je brojno stanje iznosilo oko 1.200 vojnika.[8] U Komandi kod pukovnika Draže se u to vreme nalazio i šef vojne misije britanske SOE kapetan Bil Hadson.

Ofanziva uredi

Po naređenju Nemačke vojne komande Srbije, 342. pešadijske divizije stupili su u akciju 4. decembra 1941. godine, u četiri kolone prema Ravnoj gori.[4] Prva borbena kolona krenula je iz Valjeva i nastupila prema selu Divci a zatim je 6. decembra 1941. izbila prema selu Struganik goneći ispred sebe grupu srpskih civila kao taoce. Pukovnik Draža je još pre početka nemačke ofanzive naredio svojim jedinicama izvlačenje iz oblasti Ravne gore.[6] Međutim, kod Draže u Komandu u selu Beršići, 5. decembra oko podne stiže kurir koji mu donosi vest da major Aleksandar Mišić sa delom svoje jedinicom u selu Struganik namerava da se frontalno suprotstavi Nemcima. Pukovnika Draža poverava Komandu potpukovniku Dragoslavu Pavloviću, koja po ranije utvrđenom planu kreće u proboj prema Ovčarsko- kablarskoj klisuri zajedno sa pratećom jedinicom, Gorskom kraljevom gardom, pod komandom poručnika Nikole Kalabića. Draža sa majorom Zaharijom Ostojićem i pet pratilaca, na konjima, upućuje se kod majora Mišića u Struganik kako bi mu lično naredio da obustavi akciju.[6] Druga nemačka borbena kolona je 4. decembra 1941. takođe kao i Prva krenula iz Valjeva ali drugim pravcem preko sela Klinci nastupila je ka selu Paune i 6. decembra izbija u selo Rajkoviće. Treća nemačka borbena kolona je krenula 4. decembra iz Čačka i preko Gornje Gorijevice u noći 5. i 6. decembra izbija u selo Družetići. Upravo iznad ovog sela, Komanda Četničkih odreda, koju je Draža poverio potpukovniku Dragoslavu Pavloviću, a kod koga se nalazio šef britanske vojne misije kapetan Bil Hadson, zajedno sa pratećom jedinicom poručnika Kalabića izvodi manevar i pod zaštitom mraka uspevaju da se izvuku iz nemačkog obruča. Potom je Treća nemačka kolona tokom 6. decembra nastupila ka selu Teočin i dalje ka Brajićima. Četvrta nemačka borbena kolona je krenula iz Kragujevca 4. decembra i preko Gornjeg Milanovca nastupila ka Takovu i Gornjim Banjanima. Pukovnik Draža stiže u selo Struganik uveče 5. decembra gde nalazi majora Mišića. Rano ujutru 6. decembra Prva nemačka borbena kolona preko Razboj brda pod zaštitom tenkova iznenada prodire u selo Struganik goneći ispred sebe veću grupu civila kao živi štit.[9] Nemci su otvorili vatru na četnike, koji su zaklon potražili u obližnjoj šumi. Da bi zaštitili pukovnika Dražu, i sačuvali živote talaca, majori, Aleksandar Mišić i Ivan Fregl, sa nekolicinom svojih četnika izlaze pred nemačke vojnike, koji ih odmah zarobljavaju.[10] Major Mišić se Nemcima lažno predstavio da je Draža Mihailović.[11] Nemci zatečeni ovim priznanjem ne sluteći prevaru privremeno obustavljaju napad, a pukovnik Draža i major Ostojić zajedno sa ostalim četnicima se u međuvremenu bezbedno izvlače iz opkoljene šume. Nemci su kasnije sproveli majore, Mišića i Fregla, u Valjevo gde su ih posle mučenja streljali 17. decembra 1941.[12] U noći 6. i 7. decembra zaobilazeći nemačke redove Draža stiže u Kadinu Luku. Sve četiri nemačke kolone se 7. decembra susreću na Ravnoj gori udarivši u prazan prostor izvršili su detaljno čišćenje celog terena i posle nekoliko sati silaze u obližnja sela i u znak odmazde ih spaljuju do temelja, a potom se u nepreglednoj koloni upućuju prema Mionici gde dalje nastavljaju poteru ka drugim pravcima.[13] Draža narednog dana, 8. decembra, iz Kadine Luke stiže u selo Teočin podno Ravne gore, koju su nemačke snage prethodnog dana detaljno pretresle.[13] Zbog pojačanih aktivnosti nemačkih snaga u ovo vreme, južno i istočno od grada Valjeva, kapetan Dragoslav Račić po Dražinom prethodnom naređenju o manevru, prebacuje svoju Cersku brigadu sa planine Medvednik zapadno od Valjeva prema Drini, u Azbukovicu na planinu Bobiju.

 
Nemačka poternica za pukovnikom Dražom Mihailovićem iz decembra 1941.

Potom sa Cerskom brigadom prelazi preko reke Drine u Istočnu Bosnu, 12. decembra 1941. godine, gde se pridružuje srpskim ustanicima, koji su od ovog dela NDH-a u borbama protiv ustaša i Nemaca u prethodnim mesecima stvorili slobodnu teritoriju, pod komandom majora Jezdimira Dangića.[14] Nemačke oružane snage obustavljaju ofanzivu 9. decembra 1941. i komanda donosi završni izveštaj u kome navodi da su tokom operacije likvidirana 12 oficira i vojnika Draže Mihailovića, zarobljeno 482 muškarca i 2 žene, zaplenjeno 317 pušaka, 21.000 metaka, 3 automobila, 37 konja, 2 telegrafske centrale, 1 kratkotalasnu radio-stanici i dr.[4] Pošto nisu uspeli da likvidiraju Dražin štab, Nemačka vojna komanda Srbije, 9. decembra, preko radija, letaka i plakata objavljuje poternicu za Dražom Mihailovićem u kojoj su mu ucenili glavu na 200.000 dinara, označili vođom odmetnika i optužili za dizanje ustanka protiv nemačkih okupatorskih snaga koji zbog svega toga na svojoj savesti nosi krv više hiljada Srba.[15] U ratnom dnevnom biltenu Vrhovne komande Vermahta koja se nalazila u glavnom gradu Trećeg rajha, Berlinu zavedeno je 10. decembra 1941. godine sledeće o operaciji Mihailović:

Završena je akcija čišćenja zapadnog dela doline Morave od Mihailovićeve grupe. Mihailović je pobegao sa malim brojem svojih pristalica. Zarobljen je načelnik štaba major Mišić, sa Štabom. Time je razbijena najveća grupa ustanika na prostoru Srbije. Mihailovićeva glava, objavom Srbima, ucenjena je na 200.000 dinara. Jugozapadno od Valjeva još se nalaze ostaci bande.[4]

Nemci su primetili da se određeni „ostaci bande“ nalaze jugozapadno od Valjeva, a zapravo se radilo o Cerskoj brigadi kapetana Račića, koja se prethodnih dana prebacila sa planine Medvednik u Azbukovicu sa namerom da pređe u Istočnu Bosnu na Dangićevu teritoriju. Nemci su stoga pretpostavili da se Draža nalazi sa ovim snagama, jer su tako i naveli u poternici „nalazi se u bekstvu, po svoj prilici u pravcu Bosne“.[16] Međutim, Draža se tog 10. decembra nalazio podno Ravne gore, u selu Teočin, na istu onu teritoriju gde je bio i pre početka nemačke ofanzive, demonstrirajući time svoju gerilsku vojnu veštinu i praveći zabunu kod Nemaca koji posle Operacije Mihailović ipak nisu znali u kom delu Srbije se nalazi „vođa odmetnika“.

Nemci su u Srbiji, zaključno sa operacijom Mihailović, uspešno ugušili ustanak, povratili sva naseljena mesta pod svoju kontrolu, kao i glavne saobraćajne koridore, ali nisu uspeli da unište pokret otpora pukovnika Draže čiju su organizaciju predstavljali mali operativni oficirski štabovi smešteni po planinskim selima širom zemlje iz kojih su lako popunjavali svoje redove mlađim življem spremnim za borbu protiv okupatora. Nemci su posle sloma ustanka u Srbiji u narednim mesecima svu svoju pažnju, sredstva i vojne snage usmerili ka istočnom delu NDH, čiju su teritoriju u ovo doba, kontrolisali srpski ustanici pod komandom majora Jezdimira Dangića, protiv koga su već u januaru 1942. godine nemačko-hrvatske oružane snage preduzele ofanzivu. Pukovnik Draža se do 21. decembra 1941. godine nalazio u selu Teočin, gde su mu se u međuvremenu pridružili sa Komandom potpukovnik Dragoslav Pavlović, major Mirko Lalatović, poručnici Nikola Kalabić i Zvonimir Vučković, radio-telegrafista Slobodan Likić, kao i britanski SOE kapetan Bil Hadson. U ovo doba, pukovniku Draži stižu dve vesti, prva da je na predlog Jugoslovenske vlade generala Dušana Simovića, koja se nalazila u Londonu, u Ujedinjenom Kraljevstvu, Ukazom od 19. decembra 1941. godine, kralj Petar II unapredio u čin brigadnog generala,[17] a druga mnogo važnija za njegov pokret otpora i Jugoslovensku vladu da su Sjedinjene Američke Države objavile rat Japanu i Nemačkoj i njihovim saveznicima.[18]

Šumski ministar uredi

Zbog sve većih opasnosti od nemačkih potera u predelu Ravne gore, brigadni general Draža Mihailović se prebacio sa Komandom 22. decembra 1941. na planinu Vujan u selo Lunjevica, a potom je 12. januara 1942. našao trajniji smeštaj u jednom zimskom vajatu iznad sela Jablanica.[19] U ovo doba, novi predsednik Jugoslovenske vlade, članice antihitlerovske koalicije u Londonu, akademik Slobodan Jovanović, imenovao je u svojoj vladi Dražu za ministra vojske, vazduhoplovstva i mornarice, 11. januara 1942.[20] Kralj Petar II ga je shodno tome na osnovu Ukaza, 19. januara unapredio u čin divizijskog generala.[20] Ovim činom, Četnički odredi Jugoslovenske vojske su postali legitimna i međunarodno priznata oružana snaga Kraljevine Jugoslavije od strane Saveznika, jer su sve članice antihitlerovske koalicije imale uspostavljene diplomatske odnose i akreditovane ambasadore (V. Britanija, SSSR, Poljska, Francuska, Grčka, Čehoslovačka i SAD) kod Jugoslovenske vlade čiji je ministar vojni bio Draža Mihailović.[20]

Zanimljivosti uredi

  • Nemci su zarobljene majore, Aleksandra Mišića i Ivana Fregla, posle operacije Mihailović sproveli u Valjevo, u gestapovski zatvor, smestivši ih u odvojene ćelije i posle višednevnog svirepog mučenja zbog toga što nisu odali informacije o pukovniku Draži streljali 17. decembra 1941.[12] Na predlog brigadnog generala Draže Mihailovića od 7. januara 1942. Jugoslovenska vlada u Londonu je posthumno odlikovala majora Aleksandra Ž. Mišića sa Karađorđevom zvezdom III reda i majora Ivana Fregla sa Karađorđevom zvezdom IV reda. Do danas, ovim rodoljubima nije podignuto spomen - obeležje u opštini Valjevo i Mionica.
  • Tokom operacije Mihailović Nemci su spalili više sela podno Ravne gore, u Šumadiji. Najviše su stradala sela Struganik i Koštunići jer se u njima pored platoa Ravne gore još od maja 1941. nalazila Dražina Komanda koja je podigla ustanak protiv Nemaca u Srbiji krajem leta 1941. Nemci su tokom ofanzive u selu Struganik, 6. decembra 1941. spalili i do temelja uništili kuću počivšeg vojvode Živojina Mišića, čije su vredne predmete prethodno opljačkali.[12] U vojvodinoj kući se tokom većeg dela ustanka nalazila Dražina Komanda u kojoj je zajedno sa vojvodinim sinom, majorom Aleksandrom Mišićem i drugim oficirima, pravio ratne planove protiv okupatora. Danas od ove kuće postoje jedva vidljivi temelji, a nalaze se pored potoka, oko 200 metara ispod Spomen (rodne) kuće vojvode Živojina Mišića.
  • Nemci su u poternici od 9. decembra 1941. godine ponudili novčanu sumu od 200.000 dinara onome ko oda Dražu Mihailovića. Ova ponuda je prevashodno bila usmerena prema srpskim seljacima jer su Nemci znali da se Draža nalazi na njihovoj teritoriji. Godine 1941. jedan par dobrih volova koštao je oko 1000 dinara. Nemci su ponudili srpskom seljaku novčanu sumu za koju je mogao da kupi 400 volova u slučaju da oda Dražu Mihailovića.
  • General Draža je počeo da pušta bradu tek posle sloma ustanka u Srbiji i saznanja, da su okupatorskim vojnicima tokom nemačko-hrvatske ofanzive u Istočnoj Bosni, januara 1942, bile razdeljene fotografije sa njegovim likom.
  • Dražina Komanda je tokom januara 1942. bila smeštena u jednom vajatu iznad sela Jablanice, na obroncima i snegom zavejane planine Vujan. Ovde, preko radio-aparata, koji je osposobio oficir za vezu kapetan Josip – Jože Grbec, u vestima Radio Londona (Bi-Bi-Si) Draža je saznao da je postavljen za ministra vojske, mornarice i vazduhoplovstva. Draža je svojim oficirima ovu vest prokomentarisao u šaljivom duhu:

Biće dobro ako nam pošalju limuzinu da se više ne mučimo peške.[21]

A, jedan od Dražinih pratilaca, u vedrom raspoloženju, napisao je ugljenom na zidu vajata:Ministarstvo vojske, mornarice i vazduhoplovstva.[21]

Reference uredi

  1. ^ Treći srpski ustanak, Sergije M. Živanović, Novi pogledi, Kragujevac, 2001.
  2. ^ a b Opet AB
  3. ^ Mihailović prema nemačkim dokumentima, Ivan Avakumović, Naše delo, London, 1968.
  4. ^ a b v g d Opet AC
  5. ^ Draža i opšta istorija četničkog pokreta, Miloslav Samardžić, Una pres, Beograd, 2005.
  6. ^ a b v g Opet AD
  7. ^ Srbija i Ravna Gora, Dragan M. Sotirović i Branko N. Jovanović, Bosolej, Francuska.
  8. ^ Cersko-majevička grupa korpusa pukovnika Dragoslava Račića, Dušan Trbojević, Novi pogledi, Kragujevac, 2001.
  9. ^ Kroz rat sa Dražom, Nikola Kordić, Kraguj, Beograd, 1998.
  10. ^ Istorija Ravnogorskog pokreta, Kosta Nikolić, Srpska reč, Beograd, 1998.
  11. ^ Sinovi vojvode Mišića, Berko V. Savić, Valjevo, 2001.
  12. ^ a b v Opet CC
  13. ^ a b Opet BC
  14. ^ Opet AG
  15. ^ Nemačka poternica za Dražom od 9. decembra 1941.
  16. ^ Opet RT
  17. ^ Knjiga o Draži, Radoje Knežević, Avala, Vindzor, Kanada, 1956.
  18. ^ Sloboda ili smrt, Radoje i Živan L. Knežević, Sijetl, Vašington, SAD, 1981.
  19. ^ Sećanja iz rata, Zvonimir Vučković, Novi pogledi, Kragujevac, 2001.
  20. ^ a b v Opet RE
  21. ^ a b Opet SE

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Операција_Михаиловић&oldid=27357212”