Pobednik (spomenik)

Pobednik je naziv trijumfalnog spomenika koji je podignut 1928. na Gornjem gradu Beogradske tvrđave povodom proslave desetogodišnjice proboja Solunskog fronta. Spomenik čine bronzana muška figura sa sokolom u levoj ruci i spuštenim mačem u desnoj, na glavi muškarca nalazi se keče koje predstavlja srpsku narodnu nošnju starosrbijanske-torlačke regije. Rad je vajara Ivana Meštrovića, kao i postament koji je koncipiran u vidu dorskog stuba sa kanelurama na visokoj kubičnoj bazi, je autorsko delo arhitekte Petra Bajalovića.

Pobednik (spomenik)
Spomenik Pobednik
Opšte informacije
Mesto	Beograd
Opština	Stari grad
Država	Srbija
Vrsta spomenika	spomenik
Vreme nastanka	1928. god. (1928)
Tip kulturnog dobra	spomenik kulture
Nadležna ustanova za zaštitu	Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda
beogradskonasledje.rs

Pobednik iz daljine na Kalemegdanskoj tvrđavi

Pobednik iz daljine na Kalemegdanskoj tvrđavi

Izgradnja spomenika

Pobednik iz daljine na Kalemegdanskoj tvrđavi

Istorijat izrade i podizanja spomenika trajao je u periodu od 1913. do 1928. godine, mada prve ideje potiču iz 1912. godine kada se pobedom u Prvom balkanskom ratu u javnosti počinju iznositi predlozi za podizanje spomenika u Beogradu, u slavu konačne pobede nad Turcima. Predsednik opštine Beograd Ljubomir Davidović i gradski čelnici u avgustu 1913. donose Odluku da se ovaj veliki istorijski događaj obeleži podizanjem spomenika Pobedi.

Ideja

Prvobitno zamišljen kao monumentalna fontana koja je trebalo biti postavljena na prostoru Terazijskog platoa, odnosno Trga prestolonaslednika Aleksandra, kako se trg tada nazivao. Predviđeno je da fontana bude izrađena od kamena, sa postamentom koji su činile četiri lavlje figure na čijim leđima je počivao ovalni bazen. Iz središta fontane uzdizao bi se mermerni petostepeni stub, simbol petovekovnog ropstva pod Turcima novooslobođenih krajeva, na čijem vrhu je predviđena figura Pobednika kao vesnik trijumfalnih bitaka. Spomenički kompleks trebalo je da nosi naziv „Alegorija“. Po zaključcima opštinske sednice od 4. oktobra 1913. godine, Meštrović je u bronzi trebalo da izradi i dvadeset maski za obod oko školjke (bazena) i pedeset maski za stub, takođe u bronzi. Meštrović je u oktobru 1913. Godine zaključio Ugovor sa Opštinom i već istog meseca počeo rad na realizaciji fontane.

Istorijat izrade zamišljene fontane, kao i njenu precizniju deskripciju prenosi list Vreme: ... Veliki basen (školjku) čija bi spoljna strana bila ukrašena reljefom koji predstavlja ratnike na konjima u trku. Obodom te školjke bi bile postavljene lavovske glave (one sa današnjeg vodoskoka) koje bi bacale vodu koja se u školjci skuplja. ... Stub bi bio u u odstojanjima opasan bronzanim prstenovima na koje bi se postavile maske turskih glava, a svaka bi bacala mlaz vode u basen ispod stuba. ...

Da bi što brže svršio rad oko podizanja te fontane Meštrović je preselio svoj atelje u Beograd. Radio je u suterenu Osnovne Škole kod Saborne crkve. Za kratko vreme on je dovršio figuru Pobednika i lavovske glave. Pošto ih je poslao na livenje u Češku, otpočeo je izrađivanje velikih reljefa kopljanika. Skice velikih lavovskih figura takođe su bile gotove. U tom je izbio Prvi svetski rat. Austrijski ultimatum naterao je Meštrovića da napusti Beograd, te su usled toga skoro svi završeni radovi morali biti napušteni. Za vreme okupacije od strane austrijskih, nemačkih i mađarskih trupa sve ove osim figure Pobednika i lavovskih maski, koji su bili na livenju, potpuno je bilo razoreno.

Precizan izgled fontane poznat je zahvaljujući snimcima originalnih Meštrovićevih crteža iz Ateljea Ivana Meštrovića u Zagrebu, a koje je uradio vajar Veselko Zorić.

Kritike javnosti

Nakon završetka Prvog svetskog rata, ponovo je aktuelizovana ideja o podizanju fontane na Terazijama, ali s obzirom da finansijska sredstva u tom trenutku nisu mogla biti obezbeđena, izvršeno je samo plaćanje livenja figure Pobednika i lavovskih maski. Za to vreme figura je bila smeštena u jednom magacinu vodovodnih cevi na Senjaku. Ipak 1923. godine došlo je do sporazuma između Beogradske opštine i Meštrovića da se izradi spomenik na Terazijama. Nakon što su počeli pripremni radovi na kopanju temelja i postavljanju spomenika, 1927. godine izbio je skandal, a beogradska javnost je osporavala postavljanje spomenika na Terazijama sa moralnog i umetničkog aspekta. Povodom ove polemike oglasio se izjavom i autor:

„ Beogradska Opština tražila je od mene pristanak da postavi „Pobednika“ na Terazijama, privremeno. Ali kako znam da naše „privremeno“ traje često isuviše dugo, sporazumeo sam se sa beogradskim arhitektom Bajalovićem za solidniji postament na koji bi se figura imala postaviti. Opština je, kako sam čuo, počela da radi. Pa je prekinula posao. Šta ja imam da kažem? Ako misle da postave figuru na Terazijama, neka je postave. Ako su pronašli neko bolje mesto neka je postave tamo – iako ja ne znam zašto ne bi mogla stajati na Terazijama. Na kraju, može da ostane tamo gde je i dosad bila - u šupi. Što se mene tiče, ja bih najviše voleo da se nađu mogućnosti da izradim celu Česmu onako kako je zamišljena... ” — Ivan Meštrović, Gustav Krklec, Sa g. Jovanom Dučićem u Zagrebu kod Ivana Meštrovića, Politika

Nova lokacija

Nakon dugih polemika, rasprava i kritika odlučeno je u beogradskoj Opštini da se spomenik ne postavi na Terazijama, već na drugom mestu izvan grada. Predsednik Opštine Kumanudi obaveštava Meštrovića da su radovi na postavljanju spomenika na Terazijama obustavljeni mimo njegovog naređenja. Konačno, skulptura dobija svoje mesto na platou Gornjeg grada Beogradske tvrđave. Ova odluka Opštine o mestu postavljanja Pobednika se poklopila sa završetkom radova na uređenju Savskog šetališta i Velikog stepeništa na Kalemegdanu, kao i godišnjice obeležavanja proboja Solunskog fronta. Upravo u spomen tog događaja 7. oktobra 1928. godine je svečano otvoren novi deo Savske aleje i otkriven spomenik Pobednik.

Pobednik sa sokolom na ruci

U opusu Ivana Meštrovića, skulptura Pobednik izvedena 1913. godine, neposredno nakon ciklusa skulptura namenjenih Vidovdanskom hramu, nadovezuje se na idejni i stilski koncept pomenutog ciklusa u koje spadaju reprezentativna dela Meštrovićeve plastike poput skulptura Miloš Obilić, Srđa Zlopogleđa, Marko Kraljević. Sam spomenik koncipiran u monumentalnoj formi, nage atletske muške figure, postavljen na visoki stub u simboličnom smislu predstavlja ikoničku figuru pobede. Kao ikonografsko rešenje za personifikaciju trijumfa pobedonosne nacije preuzet je simbolični motiv mitskog heroja Herkula iz nasleđa klasičnog vokabulara.

Nakon završetka Prvog svetskog rata, formiranjem nove države i nove duhovne klime, prvobitni koncept spomenika „Vesnika pobede“ i njegovo originalno rešenje kao završni motiv monumentalne fontane, čije je postavljanje bilo predviđeno na Terazijskom platou kao spomenik slobodi i oslobođenju od petovekovnog turskog ropstva, je izgubio autentično značenje, pa je naziv spomenika proistekao iz njegove nove posvete proboja Solunskog fronta i pobedi srpske vojske u Prvom svetskom ratu.

Jednostavnost postamenta i dobro odmerena visina za postavljanje omogućila je sagledavanje spomenika u celini, pre nego u detaljima. Time je ostvarena željena monumentalnost, a percipiranje samog spomenika kao znaka ili simbola. Tokom vremena Pobednik je postao jedan od najupečatljivijih simbola Beograda, a uz Spomenik zahvalnosti Francuskoj, pripada malom broju monumentalnih javnih spomenika koji su podizani između dva svetska rata u Beogradu, a koji se odlikuju savremenim stilskim stremljenjima. Spomenik Pobedniku je utvrđen za kulturno dobro 1992. godine.

Celina "Pobednika" ima izvesne sličnosti sa trondhejmskim spomenikom norveškom kralju Ulavu iz 1921. (→ en)

Popravke i rekonstrukcije spomenika

Za vreme od 91 godine, otkako je spomenik postavljen, rađeno je samo čišćenje spomenika od grafita i zaprljanosti i popunjavanje pukotina i spojnica kamene obloge. Godine 1996. izvršeni su radovi na sanaciji spomenika utiskivanjem „mega” šipova, ali oni nisu dali rezultate.

Tokom 2016. godine, redovnim osmatranjem, na spomeniku je konstatovano prilično oštećenje. Tim povodom zatraženo je mišljenje ekspertskog tima Građevinskog fakulteta Univerziteta u Beogradu o statičkom stanju spomenika sa predlogom potrebnih mera zaštite. Rezultati su pokazali da je spomenik „Pobednik” nagnut 30 cm u odnosu na vertikalnu osu i da naginjanje spomenika predstavlja proces koji i dalje traje. Radi se o relativno sporom procesu koji ne pokazuje znake smirivanja i zaustavljanja, a u periodu od 35 godina, za koji postoje podaci, horizontalno pomeranje na visini postolja figure se povećalo za 30%.

Tokom 2019. godine izvršen je uvid u stanje spomenika „Pobednik”, kao i mapiranje oštećenja kamene obloge i bronzane skulpture, detaljno merenje i 3D lasersko skeniranje. Uvidom u stanje ustanovljeno je da su oštećenja drastično pogoršana u odnosu na 2016. godinu kada je poslednji put vršena opservacija. Na osnovu ovih i svih prethodnih ispitivanja, Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda je, ponovo u saradnji sa Građevinskim fakultetom, uradio projekat rekonstrukcije i restauracije spomenika.

Bronzana statua je 10. oktobra 2019. uklonjena sa stuba, na kome je stajala od 1928. godine, kada je spomenik svečano otkriven. Statua je odneta na restauraciju u umetnički atelje vajara Zorana Kuzmanovića u Smederevo, a otpočeli su i radovi na rekonstrukciji stuba i postamenta. Završetak radova najavljen je za februar 2020. godine, kada je „Pobednik” vraćen na svoje postolje.

Pobednik sa starosrbijanskom-torlačkom kečom na glavi

Zanimljivosti

• Spomenik i plato ispod njega dnevno poseti više od 5.000 turista. Pobednik je najfotografisaniji i najpopularniji beogradski spomenik.
• Vrlo je diskutabilno pitanje da li je skulptura nagog muškarca postavljena namerno u pravcu Austrije.
• Kada se stane ispod spomenika, može se uočiti da je kriv.
• U Beogradu se dugi niz godina održava dodela statue Beogradski pobednik te se istom mogu pohvaliti mnogi umetnici države Srbije. Na primer, književnica Iva Štrljić, grupa Riblja čorba, Željko Vasić i mnogi drugi.
• U opticaju za lokaciju spomenika je bio i Pozorišni trg (danas Trg republike). Još jedan od razloga promene lokacije je skrivanje nagosti spomenika od očiju javnosti.

Galerija

• 
• 
  Pogled sa tvrđave
• 
• 
  Pobednik noću
• 
• 

Vidi još

• Spisak spomenika kulture u Beogradu

Literatura

• Duško Kečkemet, Život Ivana Meštrovića (1883—1962.-2002.), Zagreb 2009.
• Danijela Vanušić, Podizanje spomenika pobede na Terazijama, Nasleđe IX, Beograd 2008. 193-210.
• Radina Vučetić-Mladenović, Pobeđeni Pobednik Polemike uoči postavljanja Meštrovićevog spomenika, Godišnjak za društvenu istoriju VI 1999, sv. 2. pp. 110—123.
• Dokumentacija Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda.

Spoljašnje veze

• Obrazovno ogledalo: Put pobednika (RTS Obrazovno-naučni program - Zvanični kanal)
• Istorijska biblioteka:Podeljeni grad: Za i protiv Pobednika
• Vreme - Najveći grešnik prestonice
• Istorijska čitanka: Otkrivanje Pobednika
• Znameniti spomenici Beograda
• Danas
• Kako je vesnik pobede stigao na Kalemegdan („Večernje novosti“, 29. januar 2014)
• Projekat ispravljanja nagnutog „Pobednika” („Politika”, 7. jun 2018)