Prestonice Srbije

Danas je Beograd prestonica Srbije. Godine 1841, knez Mihailo Obrenović (prva vlada 1839—1842, druga vlada 1860—1868) premestio je prestonicu iz Kragujevca u Beograd. Spisak istorijskih prestonica Srbije nalazi se ispod i poređan je po hronološkom redosledu.

Prestonice Srbije u srednjem veku

• Dostinika (? — druga polovina X veka) je bila najstarija poznata prestonica Srbije i sedište prve srpske države na Balkanu pod Vlastimirovićima. Ona se pominje na prvom mestu među naseljenim gradovima u krštenoj odnosno balkanskoj Srbiji, u spisu „O upravljanju Carstvom“ vizantijskog cara Konstantina Porfirogenita (913—959), nastalog sredinom X veka. Njen položaj, kao i ostaci, do danas nisu utvrđeni i pronađeni, ali se smatra da se nalazila na prostoru između današnjeg Prijepolja i Sjenice.
• Skadar je postao prestonica srpske države Duklje za vrijeme vladavine Svetog Jovana Vladimira u drugoj polovini 10. veka. Skadar je bio prestonica Konstantina Bodina, prvog Srbina sa zvanjem cara (Duklja, oko 1050 — Skadar, oko 1099). Vizantijski car Konstantin Porfirogenit opisao je u delu „O upravljanju carstvom“ (De Administrando Imperio) kako je Iraklije dao Srbima grad Skadar sa okolinom tokom 7. veka. Oni su tu osnovali državu Duklju.
• Ras (?—kraj XII / početak XIII veka) je bio prestonica srpske oblasti koja je po njoj nazvana Raška. Njeni veliki župani su početkom XII veka preuzeli vođstvo u srpskim napadima na Vizantiju od Kraljevine Zete i iz nje se kasnije razvila srpska država pod Nemanjićima. Tačan položaj Rasa nije u potpunosti utvrđen, ali se smatra da je u pitanju lokalitet Gradina, nedaleko od današnjeg Novog Pazara koji je spaljen 1242. godine. U doba dok je Dostinika bila središte srpske države, Ras je predstavljao njenu istočnu granicu.
• Niš / Niška tvrđava (1183—1191) je bio kratkotrajna prestonica Stefana Nemanje ((1166) 1168—1196) u kojoj se on sastao sa Fridrihom Barbarosom (kralj 1152—1190, car 1155—1190).
• Od vremena Stefana Nemanje i početka širenja Raške, mahom ka jugoistoku, Ras gubi svoj dotadašnji značaj. Država Nemanjića u to doba nema stalnu prestonicu, već se njeno sedište nalazi tamo gde i trenutni kralj, obično u nekom od dvoraca (Pauni, Nerodimlja, Svrčin, Štimlja (Štimlje) i drugi).
• Debrc, prestonica kralja Stefana Dragutina (kraj 13. veka).
• Beograd / Beogradska tvrđava (1284—1316) je bio prestonica države kralja Dragutina (kralj Srbije 1276—1282, sremski kralj 1282—1316), nakon njegove abdikacije u Milutinovu (1282—1321) korist na saboru u Deževi 1282. godine. Njegov šurak kralj Ugarske Vladislav IV Kumanac (1272—1290) mu je 1284. godine dodelio na upravu Mačvu sa Beogradom u koji on smešta sedište svoje države koje se do tada nalazilo u njegovom dvoru Debrcu. Treba imati u vidu da se njegova država u istoriji obično naziva Sremskom kraljevinom i vrlo retko se naziva Srbijom, pošto se pod tim terminom obično podrazumeva kraljevina kojom je vladao njegov brat Milutin.
• Skoplje / Skopska tvrđava (1282 — druga polovina XIV veka) je postalo prestonica Kraljevine Srbije za vladavine kralja Milutina i od tog doba se u njemu nalazi jedan od vladarskih dvorova Nemanjića. Tokom vladavine Stefana Dušana (kralj 1331—1346, car 1346—1355) igra veoma bitnu ulogu kao prestonica Srpskog carstva u kojoj je sam Dušan ovenčan za cara Srba i Grka 1346. godine i proglasio svoj zakonik 1349. godine.
• Prizren / Prizrenska tvrđava (sredina XIV veka — 1371) je bio jedna od prestonica Srpskog carstva u kojoj je postojao carski dvorac. Nedaleko od njega je Dušan podigao svoju zadužbinu manastir svetih Arhangela u sklopu utvrđenog Višegrada. Putnici iz tog doba ga nazivaju carskim gradom i carskom prestonicom, dok se u srpskoj narodnoj epskoj poeziji pominje kao srpski Carigrad.
• Ser / Serska tvrđava (sredina XIV veka — 1355) je bio jedna od prestonica Srpskog carstva u kojoj je postojao carski dvorac. Njegovo osvajanje 1345. godine je Dušanu pružilo legitimitet da se na Božić (25. decembra) iste godine na velikom saboru proglasi za cara Srba i Grka, a kasnije je u njemu 1354. godine dopunio svoj zakonik sa još 66 članova.
• Užice, prestonica države Nikole Altomanovića (druga polovina 14. veka).
• Prilep / Prilepska tvrđava (1366—1395) je bio prestonica države srpskog kralja Marka (1371—1395) iz porodice Mrnjavčevića.
• Kruševac / Kruševačka tvrđava (1371—1405) je bio prestonica Moravske Srbije tokom vladavine kneževa iz porodice Hrebeljanovića, prvo Lazara (1371—1389), a potom i njegovog sina Stefana (knez 1389—1402, despot 1402—1427). Prvi put se pominje u jednoj Lazarevoj povelji iz 1387. godine, koja je izdata u slavnome gradu gospodstva mi Kruševcu.
• Priština, prestonica zemlje Vuka Brankovića (14—15. vek).
• Beograd / Beogradska tvrđava (1405—1427) je bio prestonica Srpske despotovine, tokom vladavine despota Stefana. Nakon što je 1402. godine od regenta vizantijskog cara Jovana (VII) (savladar 1376—1379, car 1390, regent 1399—1403) dobio titulu despota i od Žigmunda Luksemburškog (kralj 1387—1437, car 1433—1437) razrušeni Beograd, on počinje da ga obnavlja i 1405. godine u njega premešta svoju prestonicu. Tokom njegove vladavine, gradska površina opasana bedemima se udesetostručila, a sam grad je doživeo ekonomski i kulturni procvat.
• Smederevo / Smederevska tvrđava (1428—1459) je bilo prestonica Despotovine Srbije pod Brankovićima. Podigao ga je despot Đurađ (1427—1456), prvo kao svoj utvrđeni dvorac u blizini Kraljevine Ugarske, da bi ga kasnije proširio i od njega napravio pravu utvrđenu prestonicu.

Prestonice Srbije u novom veku

• Subotica, prestonica države cara Jovana Nenada (vladao 1526-1527).
• Segedin, prestonica države cara Jovana Nenada (vladao 1526-1527).
• Slankamen, prestonica Sremskog vojvodstva Radoslava Čelnika (vladao 1527-1530).
• Nebojc, prestonica Sremskog vojvodstva Radoslava Čelnika (vladao 1527-1530).
• Beograd, prestonica habzburške Kraljevine Srbije (1718-1739).
• Topola (1805—1813) je bila prestonica ustaničke Srbije tokom Prvog srpskog ustanka na čijem se čelu nalazio Karađorđe koji je i osnovao gradić.
• Kragujevac (1818—1839 i 1840-1841) je bio prva prestonica Kneževine Srbije nastale nakon Drugog srpskog ustanka.
• Beograd, prestonica Kneževine i Kraljevine Srbije (1839-1840 i 1841—1915).
• Sremski Karlovci, Zemun, Veliki Bečkerek, Temišvar - prestonice Srpske Vojvodine (1848-1849).
• Temišvar, prestonica Vojvodstva Srbije i Tamiškog Banata (1849-1860).
• Niš (1915) je bio prestonica Kraljevine Srbije, nakon zauzeća Beograda u Prvom svetskom ratu.

Prestonice Srbije u savremenom dobu

• Beograd
  • prestonica Kraljevine Srbije (novembar 1918. — 1. decembar 1918),
  • prestonica okupirane Nedićeve Srbije (1941-1944),
  • prestonica SR Srbije u sastavu SFR Jugoslavije (1944-1992),
  • prestonica Republike Srbije u sastavu SR Jugoslavije / Srbije i Crne Gore (1992-2006),
  • prestonica nezavisne Republike Srbije (od 2006).
• Užice, prestonica Užičke republike (1941).

Literatura

• Veselinović, Andrija; Ljušić, Radoš (2008). Srpske dinastije (2. izd.). Beograd: Službeni glasnik. 
• Ćirković, Sima (1995). Srbi u srednjem veku. Beograd: Idea. 
• Ćirković, Sima (2004). Srbi među evropskim narodima. Beograd: Equilibrium. 

Vidi još

• Srbija
• Istorija Srbije
• Kruna Stefana Prvovenčanog