Seča knezova

Seča knezova
Seča knezova
	Pogubljene srpske vođe
Mesto	Beogradski pašaluk
Datum	23—29. januara 1804.
Meta	Značajni Srbi
Vrsta napada	Ubistva i napadi
Ubijeno	72+

Seča knezova je pogubljenje srpskih narodnih glavara 1804. godine koje su sprovele dahije. Cilj dahija je bio da pogubljenjem knezova spreče pobunu, ali je ona samo ubrzala izbijanje Prvog srpskog ustanka.^[1]

Pozadina uredi

Nakon povratka janjičara u Beogradski pašaluk, njihove vođe dahije su ubile Hadži Mustafa-pašu i preuzele vlast. Njih četvorica: Aganlija, Kučuk Alija, Mula Jusuf i Mehmed-aga Fočić su podelila pašaluk na četiri dela i uvela diktaturu. Dahije su ukinule povlastice koje je sultan Selim III dao Srbima 1793. i 1794. godine, sami ubirali poreze i druge dažbine, sudili i presuđivali po svojoj volji.^[1]

Stanje u pašaluku stvoreno janjičarskim terorom uticalo je na ujedinjenje svih srpskih društvenih snaga (seljačke mase, starešinski i trgovački sloj) da se dignu na ustanak. U Zemunu se okupio veliki broj Mustafa-pašinih prijatelja, Srba i Turaka, među kojima je najaktivniji bio Petar Ičko, a na turskoj strani najviše se isticao nekadašnji pašin blagajnik Hasan-beg, na čijoj je strani bio i priličan broj spahija, koji su bili ugroženi od dahija. Oni su već u leto 1802. godine pokušali da organizuju neki veći pokret u pašaluku, ali su zbog prerane akcije oko Požarevca i ispod Avale, pretrpeli neuspeh.^[1] Nakon ovog poraza, pritisak koji su dahije vršile na spahije bio je sve veći. Pobunjenici su već tada uputili pismo Carigradu u kojem traže pomoć sultana Selima III.^{[traži se izvor]}

Početkom 1803. godine sastalo se 12 knezova valjevske nahije, među kojima su se naročito isticali Aleksa Nenadović i Ilija Birčanin. Na ovom sastanku odlučeno ja da se za 8 meseci podigne ustanak. Neke starešine iz Šumadije su se takođe sastale i donele sličnu odluku. Krajem iste godine Aleksa Nenadović je uputio jedno pismo austrijskom komandantu u Zemunu majoru Mitezeru, u kojem je konstatovano da su Srbi posvađali dahije i da će najverovatnije doći do oružanog sukoba između njih.^{[traži se izvor]}

Seča knezova uredi

Grob Ilije Birčanina, u manastiru Ćelije

Ovo pismo je palo u ruke dahijama, koji su tek tada uvideli kakve je situacija u Beogradskom pašaluku. Bojeći se i austrijske intervencije u mogućem ustanku, dahije su organizovale pogubljenja starešina, 4. februara 1804. godine, u kojoj je pobijena većina istaknutijih Srba trgovaca, knezova, sveštenika, naročito onih koji su se istakli u borbi protiv janjičara i u Kočinoj krajini.^{[traži se izvor]}

Narodna epika je bila vrlo razvijena u doba Prvog srpskog ustanka i propratila je sve značajnije događaje iz ustaničkih borbi. Filip Višnjić u svojoj pesmi Početak bune protiv dahija.^{[traži se izvor]}

On beleži ovaj događaj stihovima:

Poći ćemo iz našega grada
Kroz našije sedamn'est nahija,
Isjeć' ćemo sve Srpske knezove,
Sve knezove, Srpske poglavice,;
I kmetove, što su za potrebe,
I popove Srpske učitelje,
Samo ludu đecu ostaviti,
Ludu đecu od sedam godina,
Pak će ona prava biti raja,
I dobro će Turke poslužiti.

Žrtve uredi

Spomenik u Valjevu.

Grob Stevana Andrejevića Palalije, u manastiru Rajinovcu

Oni koje su Turci ubili tokom seče knezova su^[2]:

knezovi: obor-knez Ilija Birčanin iz Suvodanja, obor-knez Aleksa Nenadović iz Brankovine, knez Stevan Andreić Palalija iz Begaljice, knez Stojan (ili Stefan?) Mihajlović iz Zeoka, knez Teofan iz Orašja (Smederevska nahija), knez Petar (resavski knez) iz Crkvenca, knez Marko Čarapić iz Belog Potoka, itd.
hajduci: Gavrilo Buđevac iz Tavnika, kmet Janko Gagić (buljukbaša) iz Boleča, buljukbaša Buljubaša Mate iz Lipovca (Kragujevačka nahija), itd.
sveštena lica: iguman Hadži-Đera iz manastira Moravci, arhimandrit Hadži-Ruvim iz manastira Bogovađa, itd.
ostali (nejasno): Rajica iz Zabrđa (iz nahije požarevačke), i drugi.^{[traži se izvor]}

Ujedno su i Mula Jusuf u gročanskoj nahiji, Kučuk Alija u Pomoravlju, a Mehmed-aga Fočić u zapadnoj Srbiji vršili pokolje. Pobijeno je više od stotinu viđenijih Srba.^{[traži se izvor]}

Oni koji su Dahije hteli ubiti tokom seče knezova ali su se na vreme sklonili od potere^[2], su:

knezovi: knez Grbović iz Mratišića (kod Valjeva), /obor-knez Stanko iz Ljutica (knez Tamnavski), knez Laza Martinović iz Bogatića (knez Mačvanski), knez Mihajlo Ružičić iz Metkovića (knez Pocerski), knez Jovan iz Krsnice, knez Jovan iz Landova, itd.
trgovci: Đorđe Petrović Karađorđe iz Topole.
sveštena lica: protopop Marko iz Ostružnice, protopop Nikola, iz Ritopeka, itd.
ostali: Vaso Čarapić iz Belog Potoka, Hadži-Melentije, Stevo Jakovljev iz Lijevča, Đorđije Guzonja i njegov brat Arsenije iz Železnika, itd.^{[traži se izvor]}

Posledice uredi

Ovaj čin nije smirio Srbe, već ih je samo još više razljutio. Na Saboru u Orašcu 14. februara 1804. donesena je odluka da se podigne buna na dahije. Za vođu bune je izabran Đorđe Petrović — Karađorđe.^{[traži se izvor]}

Dahije su u noći između 5. i 6. avgusta na ostrvu Ada Kale na Dunavu, pogubljene od strane Milenka Stojkovića.

Pogubljenje knezova Alekse i Ilije dokumentovao je prota Mateja Nenadović u čuvenim Memoarima („odvedeni su oko 80 fati niže ćuprije na poljicu do Kolubare”), a opevao slepi guslar Filip Višnjić u pesmi Početak bune protiv dahija.^[3]

Vidi još uredi

Reference uredi

^ ^a ^b ^v Ćirković 2004, str. 182.
^ ^a ^b Spisak urađen prema tekstu Vuka Karadžića Prva godina Srpskoga vojevanja na daije u Danici za 1828, članku Topola: Seča knezova Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. oktobar 2007) i pesmi Filipa Višnjića Početak bune protiv dahija. Spisak treba dopunjavati kako se kad dođe do podataka.
^ „Početak bune protiv dahija – Filip Višnjić”. www.boske.rs. Pristupljeno 2021-02-02.

Literatura uredi

Stojančević, Vladimir (2004). Prvi srpski ustanak 1804-1813. Beograd: Medija centar "Odbrana". str. 326. ISBN 978-86-3350-153-8.
Stevanović, Dr Miladin (1994). Prvi srpski ustanak. Gornji Milanovac: Dečje novine. str. 343. ISBN 978-86-3670-689-3.
Đorđević, Dr Miroslav R. (2004). Oslobodilački rat srpskih ustanika 1804-1806. Beograd: Medija centar "Odbrana". str. 447. ISBN 978-86-335-0154-5.
Janković, Dragoslav (1984). Srpska država Prvog srpskog ustanak. Beograd: Nolit. str. 293.
Stevanović, Dr Miladin (2003). Ustanički zborovi i skupštine: Prvi i Drugi srpski ustanak. Beograd: Službeni glasnik. str. 257. ISBN 86-7549-328-2.
Ljušić, Radoš (2018). Vojvode i vojvodski barjaci: Vojno uređenje ustaničke Srbije (1804-1815). Beograd: Medija centar "Odbrana". str. 344.
Hamović, Dragan; Jovanović, Nebojša; Ilijin, Dušan (2004). Ustanička čitanka (1804 - 1815). Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva. str. 418. ISBN 86-17-11342-1.
Novaković, Stojan (2021). Vaskrs države srpske: političko-istorijska studija o Prvom srpskom ustanku 1804-1813. Beograd - Zemun: Ukronija. str. 210. ISBN 978-86-6002-071-2.
Đorđević, Miroslav R. (1979). Srbija u ustanku: 1804—1813. Rad.
Vuk Karadžić: Prva godina Srpskoga vojevanja na daije, Danica, zabavnik za godinu 1828., Beč, 1828.

Spoljašnje veze uredi

Prilike u Beogradskom pašaluku 1790—1804. godine i početak Prvog srpskog ustanka
[1], Nacionalna istorija

[FOOTNOTEЋирковић2004182-1] v Ćirković 2004, str. 182.

[crnalista-2] Spisak urađen prema tekstu Vuka Karadžića Prva godina Srpskoga vojevanja na daije u Danici za 1828, članku Topola: Seča knezova Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. oktobar 2007) i pesmi Filipa Višnjića Početak bune protiv dahija. Spisak treba dopunjavati kako se kad dođe do podataka.

[3] „Početak bune protiv dahija – Filip Višnjić”. www.boske.rs. Pristupljeno 2021-02-02.

[1]

[2]

[3]