Franci

Franci su germanski narod koji se sastojao od nekoliko germanskih plemena. Franci su prvo germansko pleme koje se stalno nastanjuje na području Rimskog carstva. Njihovo ime se prvi put pominje u rimskim izvorima iz 3. veka. Došli su na područje Rimskog carstva iz sadašnje središnje Nemačke i južne Holandije i naselili su severnu Galiju, gde su prihvaćeni od Rimljana kao federati.

Tu uspostavljaju državu Franačku, koja pokriva većinu današnje Francuske, Belgije i Holandije i zapadnih područja Nemačke. Time su Franci stvorili istorijsko jezgro i moderne Francuske, Nemačke, Holandije i Belgije. Prelaz franačkog kralja Hlodoveha na nikejsko, a ne arijansko, hrišćanstvo pri kraju 5. veka predstavlja jedan od ključnih događaja u istoriji Evrope.

Franačka je pod Merovinzima bila izložena cepanju i dinastičkim borbama, jer su Franci delili i kraljevstvo na sve sinove, kao što su inače delili privatno vlasništvo. To je bilo jedno kraljevstvo sa dosta podkraljevstava. Franačkom su vladale dve dinastije kraljeva:

• Merovinzi
• Karolinzi

U početku je postojala glavna podela među Francima:

• Salijski Franci, živeli na donjoj Rajni
• Ripuarijski Franci, živeli na srednjoj Rajni

Ta podela je imala svoj značaj do 9. veka po tome što su postojali različiti pravni sistemi za svaku od grupa Franaka.

Statua Karla Velikog u Frankfurtu

Nejasno poreklo

Franci su pleme koje se u istoriji pojavilo znatno kasnije od ostalih germanskih naroda. Ime i poreklo Franaka prilično su nejasni i obavijeni čitavim nizom legendi. Smatra se da su Franci obrazovani od nekoliko različitih plemena na obalama donje Rajne. Latinski pisac Sidonije Apolinar naglašava da "strastveno vole rat, bore se do poslednje kapi krvi, u pobedi su okrutni" , vizantijski istoričar Agatija za Franke tvrdi da su "najcivilizovaniji i najnapredniji od svih varvarskih naroda". Postepeno naseljavajući Galiju i dolazeći u dodir sa tamošnjim stanovništvom, Franci su rano usvojili zemljoradnju i lagano se upustili u novčanu privredu.

Osvajanja i širenje Franačke države

Franci su beć u 3. veku upadali u Galiju i ratovali protiv Rima. Franci su u početku bili naseljeni u dve velike skupine na Rajni i tada su dobili status rimskih federata i šire se do reke Some. Po propasti Zapadnog rimskog carstva počinju da zauzimaju zemlje do reke Loare, oblasti koje su zauzimala plemena Almana istočno od Rajne, početkom 6. veka osvajaju Akvitaniju, a potom svojoj država pripajaju i Burgundiju. Prema Italiji su se proširili zahvaljujući ratovima protiv Langobarda. Langobard povlačeći se ugrožavao je papstvo, koje je zatražilo pomoć od severa, od franačkih vladara. Iz saveza papstva i Franaka rođena je srednjovekovna Evropa. Franačka osvajanja su završena oko 560. godine, a u 7. veku nastupila je stagnacija. Ostaje činjenica da je jedan mali narod u samo 3 generacije uspeo da postane gospodar zemalja od Pirineja do Dunava. Uz to, Franačka država se pokazala kao najtrajnija varvarska država na Zapadu. Jedan od najboljih franačkih vođa Hilderig, koji je poticao iz roda Merovinga, postao je saveznik rimskog namesnika.

Franačka vojska

Kao po pravilu, Franci su sahranjivani bez sanduka, sa glavom orijentisanom prema zapadu i uvijeni u svoj ogrtač sa koga su se u grobu sačuvale samo metalne kopče. Uz ratnike je sahranjivano i njihovo majstorski izrađeno metalno oružje.

Najraniji zapisi o Francima

Glavni istorijski izvor o Francima je Grgur Turski u delu „Istorija Franaka“, gde pokriva period do 594., a iznosi citate drugih starijih autora. Pored Grigorija Turskog postoje i raniji rimski izvori, kao Amijan Marcelin i Sidonije Apolinar.

Grigorije Turski tvrdi da su Franci živeli u Panoniji, pa su se premestili do obala Rajne. Drugi raniji izvori napominju da su se Franci preselili od ušća Dunava do Rajne. Tu su Franci u XI veku p. n. e. uzeli ime Franci po svom komandantu Franku. Dotad su se zvali Sikambri i bili su jedan ogranak od Skita. Merovinški kraljevi su tvrdili da potiču od Sikambija, koji su bili skitsko pleme.

Noviji istoričari perioda migracija smatraju da su se Franci pojavili sjedinjavanjem više manjih germanskih grupa, uključujući Sikambre, Usipete, Tanktere i Bruktere. Te grupe su nastanjivale rajnsko porečje i zemlje istočno od Rajne. Društveni razvoj je ubrzan ratovima, koje su Rimljani vodili sa Markomanima 166. i ostalim konfliktima 2. i 3. veka.

Oko 250. jedna grupa Franaka je iskoristila slabost Rimskog carstva pa dolazi do Taragone u Hispaniji. Tu su oko 10 godina pljačkali celi region, dok ih rimske legije nisu oterale sa područja Rimskog carstva. Oko 40 godina kasnije Franci stavljaju Šelt region pod svoju vlast. Rimljani su okupirali područje i tu su ostavili Franke da žive.

Franačko carstvo

Osnivanje

Rimski car Julijan Otpadnik ponovo je tokom 355-358. smirio Franke u području Rajne. Rim je dodelio Francima veliki deo Galijske Belgije. Od toga trenutka Franci su postali federati tj saveznici Rimskog carstva. Dozvoljeno im je naseljavanje na području carstva uz određene obaveze prema carstvu. Područje gde su se najpre naselili odgovara današnjoj Flandriji i Holandiji južno od Rajne. Holandski jezik koji tu danas postoji je direktan naslednik franačkog jezika.

Od toga područja Franci su se počeli širiti i na kraju su zauzimali većinu Galije severno od Loare i istočno od Vizigotske Akvitanije. Franci su u početku branili granice Rimskog carstva kao saveznici. Tako su se tokom velike invazije istočnogermanskih plemena 406. borili protiv napadača. Glavni invazioni varvarski napad je prošao ipak ispod doline Loare. U području Soasona i Pariza rimska vlast je postojala sve do 486., zahvaljujući savezništvu sa Francima.

Merovinzi

Glavni članak: Merovinzi

Ime im je od Meroveha koji je vladao Salijskim Francima od 447. do 457. godine. Dinastiju Merovinga je utemeljio Hlodoveh (od 481. do 511. godine) koji je ujedinio Franke a potom ostvario značajne pobede nad Vizigotima, Saksoncima i Alemanima. Hlodoveh je 511. godine pre smrti objavio Salijski zakon. Vladali su svim Francima od 481. do 751. godine. Poslednji merovinški kralj je Hilderih III. Zvali su ih i dugokosi kraljevi jer su nosili duge kose zbog verovanja nasleđenog iz Hlodovehovog vremena o dužini kose kao znaku naročite milosti hrišćanskog Boga. Kada bi vladar bio svrgnut obično bi ga na silu šišali.

Karolinzi

Karolinško kraljevstvo počinje novembra 751. kada je Pipin Mali zbacio poslednjeg merovinškog kralja Hilderika III. Pipin Mali je bio majordom i sin slavnog majordoma Karla Martela, koji je spasio Evropu od islamske invazije i koji je ponovo ujedinio Franačku. Pipin Mali je postao izabrani kralj Franačke uz papin blagoslov i podršku vodećih ljudi Franačke. Po germanskim zakonima kralj je zavisio od podrške vodećih ljudi. Ako kralj nije zadovoljavao vodeći klan, birao bi se novi kralj. Iako su kasnije kraljevi postali nasledni, ipak su čak sve do 1806. postojali izbori za vladara u Svetom rimskom carstvu.

Pipin Mali ulazi 754. u savez sa papom Stefanom II. Papa tada na velikoj ceremoniji proglašava Pipina Malog i njegovu porodicu „zaštitnicima Rima“. Kao protivuslugu Pipin Mali preotima 755. Ravenski egzarhat, koji su prethodno osvojili Langobardi. Nije vratio Ravenski egzarhat Vizantiji kojoj je pripadao pre osvajanja Langobarda, nego ga predaje papi kao protivuslugu. Pipin Mali predaje papi sve preotete oblasti oko Rima i time omogućuje formiranje papske države

Karlo Veliki

Glavni članak: Karlo Veliki

Posle smrti Pipina Malog 768. dva njegova sina Karlo i Karloman su podelili Franačku. Među njima je bilo neslaganja, ali Karloman je umro 771., tako da celo kraljevstvo ostaje u rukama Karla Velikog. Karlo Veliki uspostavlja balans vlasti između papa i careva. Od 772. pa nadalje Karlo Veliki je osvajao Saksoniju, koja postaje deo Franačke. Od sredine 8. veka brojni franački misionari su pokrštavali po Saksoniji dolazeći u sukob sa Saksoncima.

U Saksoniji je Karlo Veliki izvodio vojne operacije i kad bi Saksonci tražili pregovore od njih je zahtevano da se pokrste, tj. da prime hrišćanstvo. Saksonski vođa pobune Vidukind prihvata 785. da se pokrsti. Još je bilo vođa koje su nastavile i nakon toga da se bore. Posle Karlove pobede nad Saksoncima 787. hiljade Saksonskih pagana je pobijeno. Posle još nekoliko pobuna Saksonci su konačno poraženi 804. Tako se Franačka raširila do reke Labe. Da bi lakše pokrštavao Saksonce Karlo Veliki osniva nekoliko biskupija: Bremen, Minster, Paderborn i Osnabrik.

U isto vreme Karlo Veliki je porazio Lombarde i osvojio je severnu Italiju. Pri tome je ponovio da papstvo ima franačku zaštitu. Bavarski vojvoda Tasilo se 788. pobunio protiv Karla Velikog. Posle razbijanja pobune Bavarska postaje deo Franačke. Do 796. Karlo je raširio svoje kraljevstvo do Austrije i delova današnje Hrvatske. U Španiji Franačka se prostirala do reke Ebro.

Na Božić 25. decembra 800. papa je krunisao Karla Velikog kao cara Svetog rimskog carstva. Ta ceremonija je Karlu Velikom formalno priznala nasledstvo nad Zapadnim rimskim carstvom. Vizantija se sa time nije slagala, jer su pape politički autoritet da to rade zasnivale na falsifikovanom dokumentu. Karlo Veliki je ipak sebe češće zvao „kralj Franaka i Lombarda“. Vizantija je tek 812. priznala Karla Velikog kao cara, ali je samo vizantijski car smatran za rimskog.

Podela Franačke i Verdenski sporazum

Glavni članak: Verdenski sporazum

Podela Franačke Verdenskim sporazumom

Karla Velikog je zamenio 814. njegov sin Ludvig Pobožni, koji daje delove Franačke na upravu svojim sinovima, a najstarijeg sina Lotara I proglašava 823. za suvladara. Ostala dva nezadovoljna sina započinju bratoubilački rat, koji se okončava tek 843. Verdenskim sporazumom. Verdenskim sporazumom carstvo se deli na tri dela:

1. Karlo Ćelavi dobija zemlje zapadno od reka Rajni i Rone.
2. Ludvig I Nemački dobija područje istočno od Rajne
3. Lotar I dobija sever Italije i pojas između Rone i Rajne od Severnog mora do Sredozemlja.

Literatura

• Fredegarius; John Michael Wallace-Hadrill (1981) [1960]. Fredegarii chronicorum liber quartus cum continuationibus (na jeziku: Latin i engleski). Greenwood Press. CS1 održavanje: Neprepoznat jezik (veza)
• Unknown (1973). Liber Historiae Francorum. Prevod: Bachrach, Bernard S. Coronado Press. 
• Woodruff, Jane Ellen; Fredegar (1987). The Historia Epitomata (third book) of the Chronicle of Fredegar: an annotated translation and historical analysis of interpolated material. Thesis (Ph.D.). University of Nebraska. 
• Gregory of Tours. „Libri Historiarum”. The Classics Page: The Latin Library (na jeziku: Latin). thelatinlibrary.com. CS1 održavanje: Neprepoznat jezik (veza)
• Gregory of Tours (1997) [1916]. Halsall, Paul, ur. History of the Franks: Books I–X (Extended Selections). Medieval Sourcebook. Prevod: Ernst Brehaut. Columbia University Press; Fordham University. Arhivirano iz originala 14. 08. 2014. g. Pristupljeno 03. 05. 2020. 
• Gregory (1967). The History of the Franks. Prevod: O. M. Dalton. Farnborough: Gregg Press. 
• Marcellinus, Ammianus (2007) [1862]. Roman History. Prevod: Roger Pearse. Bohn; tertullian.org. 
•  Procopius (2008). History of the Wars. Prevod: H.B. Dewing — preko Vikizvornika. 
• Bachrach, Bernard S. Merovingian Military Organization, 481–751. University of Minnesota Press, 1971. ISBN 0-8166-0621-8
• Collins, Roger. Early Medieval Europe 300–1000. MacMillan, 1991.
• Geary, Patrick J. (1988). Before France and Germany: The Creation and Transformation of the Merovingian World (na jeziku: engleski). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-504458-4. 
• Geipel, John (1970) [1969]. The Europeans: The People – Today and Yesterday: Their Origins and Interrelations. Pegasus: a division of Western Publishing Company, Inc. 
• Greenwood, Thomas (1836). The First Book of the History of the Germans: Barbaric period. Longman, Rees, Orne, and Co. .
• Halsall, Guy (2007), Barbarian Migrations and the Roman West 376–568 
• Howorth, Henry H. (1884). „XVII. The Ethnology of Germany (Part VI). The Varini, Varangians and Franks. Section II” (PDF). Journal of the Royal Anthropological Institute. Trübner & Co. 13: 213—239. JSTOR 2841727. doi:10.2307/2841727. 
• James, Edward (1988). The Franks. The Peoples of Europe. Oxford, UK; Cambridge, Massachusetts: Basil Blackwell. ISBN 0-631-17936-4. 
• Lewis, Archibald R. "The Dukes in the Regnum Francorum, A.D. 550–751." Speculum, Vol. 51, No 3 (July 1976), pp. 381–410.
• McKitterick, Rosamond. The Frankish Kingdoms under the Carolingians, 751–987. London: Longman, 1983. ISBN 0-582-49005-7.
• Murray, Archibald Callander, and Goffart, Walter A. After Rome's Fall: Narrators and Sources of Early Medieval History. University of Toronto Press: Toronto, 1998.
• Nixon, C. E. V. and Rodgers, Barbara. In Praise of Later Roman Emperors. Berkeley, 1994.
• Nonn, Ulrich (2010), Die Franken 
• Noske, Roland (2007). „Autonomous typological prosodic evolution versus the Germanic superstrate in diachronic French phonology”. Ur.: Aboh, Enoch; van der Linden, Elisabeth; Quer, Josep; et al. Romance Languages and Linguistic Theory (PDF). Amsterdam; Philadelphia: Benjamins. Arhivirano iz originala (PDF) 03. 03. 2016. g. Pristupljeno 03. 05. 2020. 
• Perry, Walter Copland (1857). The Franks, from Their First Appearance in History to the Death of King Pepin. Longman, Brown, Green, Longmans, and Roberts. 
• Pfister, M. Christian (1911). „(B) The Franks Before Clovis”. Ur.: Bury, J.B. The Cambridge Medieval History. Volume I: The Christian Roman Empire and the Foundation of the Teutonic Kingdoms. Cambridge University Press. 
• Schutz, Herbert. The Germanic Realms in Pre-Carolingian Central Europe, 400–750. American University Studies, Series IX: History, Vol. 196. New York: Peter Lang, 2000.
• Wallace-Hadrill, J. M. The Long-Haired Kings. London: Butler & Tanner Ltd, 1962.
• Wallace-Hadrill, J. M. The Barbarian West. London: Hutchinson, 1970.
• Hitchner, R. Bruce (2005). „Franks”. Ur.: Kazhdan, Alexander P. The Oxford Dictionary of Byzantium. Oxford University Press. ISBN 9780195187922. Pristupljeno 26. 1. 2020. 
• Mann, Chris (2004). „Franks”. Ur.: Holmes, Richard; Singleton, Charles; Jones, Spencer. The Oxford Companion to Military History. Oxford University Press. ISBN 9780191727467. Pristupljeno 26. 1. 2020. 

Spoljašnje veze

• Åhlfeldt, Johan (2010). „Regnum Francorum Online – interactive maps and sources of early medieval Europe 614–840”. Arhivirano iz originala 11. 10. 2007. g. 
• Kurth, G. (1909). „The Franks”. The Catholic Encyclopedia. New York: Robert Appleton Company. 
• Martinsson, Örjan. „The Frankish Kingdom”. Historical Atlas. Pristupljeno 5. 12. 2011. 
• Nelson, Lynn Harry (2001). „The Rise of the Franks, 330–751”. Lectures in Medieval History. vlib.us. 
• „The Franks”. International World History Project. 2001. Arhivirano iz originala 12. 9. 2018. g. Pristupljeno 5. 12. 2011.