Himalaji

Himalajski masiv ili Himalaji (sanskrit: हिमालय himalayah - snežno boravište; od hima - sneg i aalaya - boravište) su planinski venac u Aziji, koji razdvaja Indijski podkontinent od platoa Tibeta. Na Himalajima se nalazi najviši planinski vrh na Zemlji Mont Everest. Takođe, to je naziv velikog planinskog sistema koji uključuje Karakorum, Hindukuš, kao i druge, manje, vence koji se protežu iz Pamirskog čvora. Zajedno, himalajski planinski sistem je ujedno najviši na planeti i dom najviših svetskih vrhova, među kojima su Mont Everest i K2. Kako bi se shvatila ogromna razmera ovog planinskog venca, treba se prisetiti da je Akonkagva u Andima sa 6.962 m najviši vrh van Azije, dok himalajski sistem obuhvata preko 100 planinskih vrhova iznad 7.200 m, odnosno svih 14 iznad 8.000 m.

Satelitski snimak prikazuje luk Himalaja.

Himalaji snimljeni iz svemira.

Planina Mačapučare viđena sa Čomronga, Kaski, Bepal. Elevacija: 6,993 m (22,943 ft), istaknutost: 1,233 m (4,045 ft)

Podignut usled subdukcije indijske tektonske ploče pod evroazijsku ploču, himalajski planinski venac se prostire u pravcu od zapada-severozapada do istoka-jugoistoka u luku dugom 2400 km. Njegova zapadni kraj, Nanga Parbat, leži neposredno južno od najsevernijeg savijanja reke Ind. Njegov istočno kraj, Namča Barva, je neposredno zapadno od velikog savijanja reke Jarlung Cangpo (uzvodno od reke Bramaputra). Himalajski lanac se graniči na severozapadu sa Karakorum i Hindukuš lancima, na severu, lanac je odvojen od Tibetanskog platoa sa 50—60 km (31—37 mi) širokom tektonskom dolinom koja se naziva Ind-Cangpo šavom. Ka jugu je luk Himalaja opasan veoma niskom Indo-ganškom nizijom. Lanac varira u širini od 350 km na zapadnu (pakistan) do 150 km na istoku (Arunačal Pradeš). Himalaji se jasno razlikuju od drugih velikih lanaca centralne Azije, mada se ponekad termin Himalaji (ili širi Himalaji) koristi u slobodnom smislu tako da obuhvata Karakoruma i neke druge lance.

Himalaje naseljava 52,7 miliona ljudi i oni se pružaju kroz pet država Pakistan, Indija, Kina, Butan i Nepal. Otprilike 750 miliona ljudi živi u području reka koje izviru na Himalajima, a taj broj uključuje i Bangladeš. Neke od svetskih najvećih reka (Gang, Ind, Bramaputra, Jangcekjang, Mekong, Saluen, Crvena reka, Sjuenđang, Čao Praja, Iravadi, Amu Darja, Sir Darja, Tarim i Žuta reka), izviru na Himalajima, a kombinacija njihovih slivova napaja oko 600 miliona ljudi. Himalaji imaju dubok uticaj na klimu regiona. Oni pomažući u zadržavanju monsunske kiše na indijskoj ravnici i ograničavaju padavine na tibetanskoj visoravni. Himalaji su na fundamentalan način oblikovali kulture Indijskog potkontinenta; mnogi himalajski vrhovi su sveti u hinduizmu i budizmu.

Ime

Ime venca je izvedeno iz sanskritske reči Himā-laya (हिमालय, „prebivalište snega”), od himá (हिम, „sneg”) i ā-laya (आलय, „pribežište, stanište”). U današnje vreme je rasprostranjen naziv „Himalajske planine”, što se obično skraćuje u „Himalaji”. Nekad se koristila reč u jednini „Himalaja”. Isto tako je naziv nekad bio transkribovan kao „Himmaleh”, kao što je slučaj sa poezijom Emili Dikinson i esejima Henrija Dejvida Toroa.

Ove planine su poznate kao Himālaya u nepalskom i hindi jeziku (u oba se zapisuje kao हिमालय), Himalaya (ཧི་མ་ལ་ཡ་) ili 'zemlja snega' (གངས་ཅན་ལྗོངས་) u tibetanskom, Hamaleh planinski lanac (سلسلہ کوہ ہمالیہ) u urdu i Ximalaya planinski lanac (t 喜馬拉雅山脈, > Xǐmǎlāyǎ Shānmài) u kineskom.

Geografija

Ki manastir na Himalajima.

Himalaji se protežu oko 2400 km, od Nanga Parbata u Pakistanu na zapadu do Namče Barva na istoku. Širina Himalaja je između 250 i 300 km. Venac Himalaja sastoji se od tri paralelna venca, koji se razlikuju po visini i geološkoj starosti. Najmlađi je Podhimalajski venac sa visinom od oko 1200 m. Venac se sastoji od erozionog materijala sa Himalaja. Paralelno sa tim lancem je lanac Niži Himalaji koji ima visinu između 2.000 i 5.000 m. Najseverniji lanac se naziva Veliki Himalaji i najstariji je od tri lanca. Visina mu je veća od 6.000 m i tu se nalaze mnogi najviši vrhovi sveta, uključujući i tri najveća Mont Everest, K2 i Kančendžunga. Većina Nepala i Butana leži na Himalajima. Na Himalajima leži i većina od indijskih država Džamu i Kašmir, Himačal Pradeš, Utarančal, Sikim i Arunačal Pradeš, kao i pakistanska država Baltistan. Mali delovi Tibeta leže na Himalajima. Po definiciji Tibetske visoravni po definiciji nije na Himalajima.

Poreklo i rast

Indijska ploča je putovala 6.000 km tokom 40 do 50 miliona godina do sudara sa evroazijskom pločom

Himalaji spadaju među najmlađe planinske lance na svetu. Prema modernoj teoriji tektonike ploča, stvaranje Himalaja je rezultat sudara kontinenata ili orogenije duž granice između indo-australijske ploče i eurazijske ploče. Sudar je započeo u gornjoj kredi pre oko 70 miliona godina, kada se indo-australijska ploča pokretala ka severu brzinom od 15 cm godišnje i sudarila se sa euroazijskom pločom. Do pre 50 miliona godina pokretna indo-austrazijska ploča zatvorila je okean Tetis, čije postojanje je bilo određeno sedimentnim stenama na okeanskom dnu i vulkanima na njegovom rubu. Pošto su ti sedimenti bili lagani, oni su se nabrali u planinski lanac. Indo-australijska ploča je nastavila da se pokreće horizontalno ispod tibetske visoravni i te sile su gurale visoravan uvis. Kao rezultat toga sudara stvorena je visoravan Arakan Joma u Mjanmaru i andamani i Nikobari.

Indo-australijska ploča se još uvek kreće brzinom 67 mm godišnje. To dovodi do rasta Himalaja od 6mm godišnje. Pokreti indijske ploče čine ovo područje seizmički aktivnim.

Geologija

Glavni članak: Geologija Himalaja

Geološki gledano ovaj planinski venac je jedan od najmlađih planinskih venaca na planeti i sastoji se uglavnom od podignutih sedimentarnih i metamorfnih stena. Prema modernoj teoriji tektonike ploča, njegovo formiranje je rezultat kontinentalne kolizije ili orogeneze duž konvergentne granice između Indo-australijske ploče i Evroazijske ploče. Arakan Joma visoravan u Mjanmaru i Andamani i Nikobari ostrva u Bengalskom zalivu su isto tako formirani usled ove kolizije.

Tokom perioda gornje krede, pre oko 70 miliona godina, Indo-australijska ploča se krećući se ka severu (ona se kasnije razdvojila u Indijsku ploču i Australijsku ploču) pomerala za oko 15 cm godišnje. Pre oko 50 miliona godina ova Indo-australijska ploča je svojim brzim pomeranjem kompletno zatvorila okean Tetis, čije postojanje je utvrđeno na bazi sedimentarnih stena nataloženih na okeansko dno i vulkana koji su opasivali njegove ivice. Pošto su se ove ploče sastojale od kontinentalne kore male gustine, došlo je do navlačenja i naboranja u planinske lance umesto subduktiranja mantla duž okeanskih žlebova. Jedna često citirana činjenica koja se koristi za ilustrovanje ovog procesa je da se vrh Everesta sastoji od morskog krečnjaka iz tog drevnog okeana.

U današnje vreme, Indijska ploča i dalje nastavlja da se horizontalno kreće u Tibetanski plato, što prisiljava plato da se podiže. Indijska ploča se još uvek kreće oko 67 mm godišnje, i tokom sledećih 10 miliona godina ona će preći oko 1.500 km u Aziju. Oko 20  mm godišnje Indijsko-Azijske konvergencije biva apsorbovano putem navlačenja duž Himalajskog južnog fronta. Ishod toga je da se Himalaji podižu za oko 5  mm godišnje, što ih čini geološki aktivnim. Kretanje Indijske ploče u Azijsku ploču čini ovaj region seizmološki aktivnim, te dolazi do zemljotresa s vremena na vreme.

Tokom zadnjeg ledenog doba, postojao je povezani ledeni tok glečera između Kančendžunga na istoku i Nanga Parbata na zapadu. Na zapadu, glečeri su bili spojeni sa mrežom ledenih tokova u Karakorumu, a na severu oni su bili spojeni sa bivšim Tibetanskim unutrašnjim ledom. Na jugu, izlivni glečeri su se završavali ispod nadmorske visine od 1.000—2.000 m (3.300—6.600 ft). Dok sadašnji dolinski glečeri Himalaja dosežu najviše 20—32 km (12—20 mi) dužine, nekoliko glečera glavne doline je bilo 60—112 km (37—70 mi) dugo tokom ledenog doba. Snežna linija lednika (nadmorska visina gde su akumulacija i ablacija glečera balansirani) je bila oko 1.400—1.660 m (4.590—5.450 ft) niža nego što je danas. Stoga je klima bila bar 7,0—8,3 °C (12,6—14,9 °F) hladnija nego što je danas.

Hidrologija

Ušće reke Zanskar u Ind na Himalajima

Himalajski planinski venac kod Jumesongdonga u Sikimu, u rečnoj dolini Jamtanga

Uprkos njihove veličine, Himalaji ne formiraju veliku vododelnicu, i brojne reke prosecaju kroz venac, posebno u istočnom delu venca. Rezultat toga je da glavni lanac Himalaja nije jasno definisan, i planinski prelazi nisu toliko značajni za prolazak kroz lanac kao što je slučaj i kod drugih planinskih područja.

Glečer

Glečeri i rečni sistemi

Veliki planinski venci centralne Azije, uključujući Himalaje, sadrže treći najveći depozit leda i snega na Zemlji, nakon Antarktika i Arktika. Himalaji sadrže veliki broj glečera, od kojih je posebno poznat glečer Sjačen, jer je najveći na svetu van arktičkog kruga. Neki od najpoznatijih glečera su: Gangotri, Jamunotri, Nubra, Biafro, Baltoro, Zemu i Kumbz. Najviša područja Himalaja pokrivena su snegom preko cele godine. Na Himalajima se nalaze izvori nekoliko reka, od kojih većina formira dva porečja.

• Zapadne reke se kombinuju u sliv Inda. Sam Ind formira severnu i zapadnu granicu Himalaja. On nastaje na Tibetu na ušću reka Senge i Gar, i teče severozapadno kroz Indiju u Pakistan pre nego što zaokrene jugozapadno do Arabijskog mora. Ind napaja nekoliko glavnih pritoka koje dreniraju južne obronke Himalaja, uključujući reke Dželam, Čenab, Ravi, Beas i Satledž, pet reka Pandžaba.
• Većina drugih himalajskih reka otiče Gang-Bramaputra slivom. Glavne reke su Gang, Bramaputra i Jamuna, a postoji i mnoštvo drugih pritoka. Gang izvire kao Bagirati na glečeru Gangotri i teče jugoistočno kroz nizije severne Indije. Najveće pritoke su Alaknanda i Jamuna. Bramaputra izvire kao Cangpo na zapadnom Tibetu, teče istočno kroz tibet i zapadno kroz nizije Asama. Gang i Bramaputra sreću se u Bangladešu i utiču u Bengalski zaliv stvarajući najveću rečnu deltu na svetu, Sundarbansu.

Većina istočnih reka pripada slivu Iravadija, koji izvire na istočnom Tibetu i teče kroz Mjanmar u Andamansko more. Salvin, Mekong, Jangcekjang i Huangho potiču iz delova Tibeta, koji geografski ne pripada Himalajima. Zadnjih godina naučnici primećuju povećanje brzine povlačenja glečera, kao rezultat globalne promene klime. Taj efekat ima potencijalnu mogućnost da bude katastrofalan za stotine hiljada ljudi koji tokom suhe sezone zavise o rekama, koje potiču sa glečera.

Jezera

Na Himalajima se nalaze stotine jezera. Većina jezera su na visinama manjim od 5.000 m. Što je veća visina jezera su manja. Najveće jezero je Pangong Co, koje se nalazi na granici Indije i kineskog Tibeta. Nalazi se na visini od 4600 m. Široko je 8 km, a dugačko je 134 km. Planinska jezera su nastala glečerskom aktivnošću.

Značajni vrhovi

Himalaji viđeni iz doline Kulu.

Ime vrha	Visina (m)	Visina (stopa)
Mont Everest	8.850	29.035
K2	8.611	28.251
Kančendžunga	8.586	28.169
Loce	8.501	27.939
Makalu	8.463	27.765
Čo oju	8.201	26.906
Daulagiri	8.167	26.764
Manaslu	8.163	26.758
Nanga Parbat	8.126	26.658
Anapurna	8.091	26.545
Gašerbrum I	8.068	26.470
Široki vrh	8.047	26.400
Gašerbrum II	8.035	26.360
Šišapangma	8.027	26.289
Gjačung Kang	7.922	26.089
Nanda Devi	7.817	25.645
Kabru	7.338	24.258
Pumori	7.161	23.494

Literatura

• Valdiya, K. S. (1998). Dynamic Himalaya. Hyderabad: Universities Press. 
• Yang, Qinye; Zheng, Du (2004). Himalayan Mountain System. ISBN 9787508506654. Pristupljeno 30. 7. 2016. 
• Aitken, Bill, Footloose in the Himalaya, Delhi, Permanent Black. 2003. ISBN 978-81-7824-052-7.
• Berreman, Gerald Duane (1997). Hindus of the Himalayas: Ethnography and Change (2nd rev izd.). Delhi: Oxford University Press. .
• Bisht, Ramesh Chandra, Encyclopedia of the Himalayas, New Delhi, Mittal Publications, c2008.
• Everest, the IMAX movie. 1998. ISBN 978-0-7888-1493-8.
• Fisher, James F. (1990). Sherpas: Reflections on Change in Himalayan Nepal. Berkeley: University of California Press. ISBN 978-0-520-06941-1. 
• Gansser, Augusto; Gruschke, Andreas, Olschak, Blanche C (1987). Himalayas. Growing Mountains, Living Myths, Migrating Peoples. New York, Oxford: Facts On File. ISBN 978-0-8160-1994-6. CS1 održavanje: Višestruka imena: spisak autora (veza) and New Delhi: Bookwise, 1987.
• Gupta, Raj Kumar, Bibliography of the Himalayas, Gurgaon, Indian Documentation Service, 1981
• Hunt, John, Ascent of Everest, London, Hodder & Stoughton. 1956. ISBN 978-0-89886-361-1.
• Isserman, Maurice (2008). Fallen Giants: The History of Himalayan Mountaineering from the Age of Empire to the Age of Extremes. Yale University Press. ISBN 978-0-300-11501-7. 
• Ives, Jack D. and Messerli, Bruno, The Himalayan Dilemma: Reconciling Development and Conservation. London / New York. . Routledge. 1989. ISBN 978-0-415-01157-0. 
• Lall, J.S. (ed.) in association with Moddie, A.D. The Himalaya, Aspects of Change. Delhi: Oxford University Press. 1981. ISBN 978-0-19-561254-7. 
• Nandy, S.N., Dhyani, P.P. and Samal, P.K., Resource Information Database of the Indian Himalaya, Almora, GBPIHED, 2006.
• Palin, Michael, Himalaya, London, Weidenfeld & Nicolson Illustrated. 2004. ISBN 978-0-297-84371-9.
• Swami Sundaranand, Himalaya: Through the Lens of a Sadhu. Published by Tapovan Kuti Prakashan (August 2001). ISBN 978-81-901326-0-2.
• Swami Tapovan Maharaj, Wanderings in the Himalayas, English Edition, Madras, Chinmaya Publication Trust, 1960. Translated by T.N. Kesava Pillai.
• Tilman, H. W. (1948). Mount Everest, 1938. Cambridge University Press. .
• 'The Mighty Himalaya: A Fragile Heritage,’ National Geographic, 174:624–631 (November 1988).
• Turner, Bethan, Seismicity of the Earth 1900–2010: Himalaya and Vicinity. Denver, United States Geological Survey, 2013.

Spoljašnje veze

• Nastanak Himalaja i velikih tektonskih podela (jezik: engleski)
• Geologija Himalajskih planina (jezik: engleski)
• Rođenje Himalaja (jezik: engleski)
• Napomene o formiranju Himalaja Arhivirano na sajtu Wayback Machine (12. jun 2010) (jezik: engleski)
• The Digital Himalaya research project at Cambridge and Yale
• Dèzes, Pierre (1999). „The making of the Himalaya and major tectonic subdivisions”. The geology of Zanskar. 
• [1]
• Geology of Nepal Himalaya
• South Asia's Troubled Waters
• Die Berge des Himalaya
• Biological diversity in the Himalayas