Hor

Hor označava grupu pevača. Hor može imati od osam do čak stotinu pevača. Najčešće ima oko osam pevača za svaku deonicu. Manji vokalni sastavi se nazivaju kamerni horovi i broje od osam do trideset dva pevača (po savremenim kriterijima svetskog udruženja horova Musica Mundi). Sastavi od tri do osam pevača se ne smatraju horovima već kamernim sastavima i njih nazivamo trio, kvartet, kvintet, itd.

Sastav hora i vrste horova uredi

Radom hora, pripremom kompozicija, i uopšte pevanjem hora upravlja dirigent. Njegova uloga je da pevači u horu pevaju ujednačeno, skladno, da imaju ujednačeno disanje i dinamiku (glasnost) zvuka, te on hor vodi prema što boljem umetničkom izrazu dela koja hor peva.

Klasičan horski stav je četvoroglas, tj. u horu su zastupljene četiri osnovne boje ljudskog glasa: visoki ženski glas (sopran), duboki ženski glas (alt), visoki muški glas (tenor) i duboki muški glas (bas). Najveći broj horskih kompozicija je napisan za četvoroglasni hor, ali postoje i podele na tri, pet, šest i osam deonica, pa čak i više.

Horovi mogu pevati sa instrumentalnom pratnjom, ili bez nje. Pevanje bez pratnje se naziva a kapela, (ital. a cappella). Instrumentalna pratnja može biti šarolika, od jednog instrumenta do celog orkestra. U Rimokatoličkoj i Anglikanskoj crkvi, pratnja su najčešće orgulje ili čak klasični orkestar, a u nekim protestantskim crkvama danas, pevače prate moderni instrumentalni sastavi (el. gitara, bas, udaraljke, sintisajzer itd.).

U pravoslavnoj crkvi prihvatljivo je samo vokalno muziciranje, dakle jedina zastupljena muzika jeste vokalna-horska.

Za probe, najčešće se koristi klavir kao pratnja, bilo u pripremanju instrumentalne horske ili a cappella muzike.

Horovi se mogu razvrstati prema sastavu tj. polu i uzrastu pevača:

Mešoviti horovi

su horovi u kojima pevaju zajedno i muškarci i žene.

Ovo je najčešća vrsta horova, i uglavnom je klasičnog horskog stava - četvoroglas : sopran, alt, tenor, bas. Mešovite horove u pravoslavnu duhovnu muziku prvi je uveo ruski kompozitor A. A. Arhangelski početkom 19. veka. Prvi srpski kompozitori koji su pisali za mešovite horove bili su Kornelije Stanković i Stevan Mokranjac. Prva objavljena dela za hor su bile Stankovićeva Liturgija Svetog Jovana Zlatoustog za mešoviti četvoroglasni hor (Stanković ju je objavio u Beču 1863), a nešto kasnije Mokranjčeva Liturgija za mešoviti hor i njegove čuvene Rukoveti. Prve muzičke škole u Srbiji su se upravo razvile iz horskih Pevačkih društava.

Jednorodni horovi

su horovi koji se sastoje od pevača istog pola, pa tako imamo:

Hor bečkih dečaka

Muške horove, sa istom strukturom kao i mešani, gde soprane pevaju dečaci, muškarci pevaju alt (tehnikom falseta, često ih umesto alta nazivaju kontratenorima).
Ženski horovi, koji se najčešće sastoje iz višeg i nižeg soprana i višeg i nižeg alta, podeljenih na dva, skraćenica je SSAA.
Muški horovi, koji se sastoje iz višeg i nižeg tenora, baritona i basa.
Dečji horovi, najčešće dvoglasni (sopran-alt), ili troglasni (sopran 1, sopran 2 i alt), ponekad i sa više glasova.

Horovi se dele i prema ustanovi u kojoj rade na:

Crkveni horovi
Akademski horovi
Školski horovi
Gradski horovi
Profesionalni horovi (bilo samoizdržavani, ili koje izdržava država)

Neki horovi se dele i prema vrsti muzike koju izvode na:

Simfonijski horovi
Džez horovi
Horovi sa koreografijom (gde članovi hora, pored pevanja i plešu)

Veštine koje zahteva pevanje u horu uredi

Horski pevači bi trebalo da poseduju sledeće osobine:

pevanje melodije svoje deonice, sa prijatnom bojom glasa koja se uvek uklapa ono što hor peva;
praćenje sopstvenog pevanja, i otkrivanje grešaka;
kontrolisanje jačine zvuka, prema onome što piše u partituri ili onome što pokazuje dirigent,
pevanje tako da se nikad ne ističe od drugih pevača u horu;
po mogućnosti brzo čitanje i učenje melodije;
tačno čitanje i izgovaranje jezika na kome se peva, razumevanje smisla teksta koji se peva;
pamćenje melodije, prema tome praćenje dirigenta što je više moguće;
visok nivo slušne i mentalne pažnje;
prihvatanje uputstva od drugih, zarad dobrobiti cele grupe, čak iako se pevač ne slaže sa instrukcijama;

Ako pevač ima apsolutni sluh može mu predstavljati problem i ako peva u drugom tonalitetu od onoga u kome je muzika prvobitno napisana.

Istorija horske muzike uredi

Veliki broj kompozitora je pisao horska dela. Međutim, komponovanje horske muzike se donekle razlikuje od komponovanja instrumentalne. Potrebno je dodati tekst, učiniti ga razumljivim, i voditi računa o intonaciji, mogućnostima i ograničenjima ljudskih glasova, što komponovanje horske muzike čini neznatno težim. Zbog ovih razloga, čak i neki svetski poznati kompozitori nisu komponovali horsku muziku. Ipak, postoji i veliki broj kompozitora koji se specijalizovao samo za horsku muziku.

Srednjovekovna muzika uredi

Najranija muzika zabeležena notnim - neumskim zapisom je Vizantijsko pojanje, čija se zapadna varijanta naziva Gregorijanski koral (po papi Grguru Velikom koji je izvršio reformu pojanja). Tradicija pevanja bez pratnje datira još od vremena Apostola, a u rimokatoličkoj crkvi se u srednjem veku u bogosluženje uvode i instrumenti, najpre samo orgulje, a kasnije i čitavi orkestri.

Najranija muzika zabeležena notama u zapadnoj Evropi je Gregorijanski koral, uz još nekoliko vrsta pojanja koje se koristilo u Rimokatoličkoj crkvi. Tradicija pevanja bez instrumenata u Rimokatoličkoj crkvi trajala je od vremena Svetog Ambrozija (4. vek) i Grgura Velikog (6. vek) do kasnog srednjeg veka. Najstariju muziku koja je zapisana notama predstavlja Gregorijanski crkveni koral, pored još nekoliko drugih vrsta crkvenog pojanja koje je Katolička crkva prihvatila (ponekad i odbacila). U kasnom srednjem veku razvila se nova vrsta pevanja. Ona je uključivala više melodijskih linija, a naziva se organum. Dalji razvitak višeglasja nastavljaju klauzula, konduktus i motet, od kojih je poslednji postao dominantna forma Renesanse. Prvi dokaz višeglasnog pevanja se nalazi u rukopisima iz Halea (iz 1420, mada je muzika iz kasnog četrnaestog veka), gde se melodijska deonica povremeno razdvaja u dve.

Muzika Renesanse uredi

Tokom Renesanse, sakralna (duhovna) horska muzika (takođe nazvana formalna i „ozbiljna“) glavni je oblik muzike zapadne Evrope. Najveći kompozitori tog vremena komponovali su mise, motete i druga dela, uglavnom za horove a cappella, mada postoji nesaglasnost oko toga da li su u određenim razdobljima i na određenim prostorima korišćeni i instrumenti. Imena kompozitora iz ovog doba su: Žosken de Pre, Đovani Pjerluiđi da Palestrina, i Vilijam Berd; oni su komponovali dela koja su bila poznata širom Evrope; svetovna muzika Baroknog doba potiče iz Renesansne muzike koja je nastala u ovom veoma stvaralački plodnom dobu.

Muzika Baroka uredi

Među najvećim kompozitorima Baroka je Klaudio Monteverdi (1567-1643), majstor kontrapunkta, koji je pokazao deo onoga što može da se uradi sa horovima i drugim muzičkim sastavima, novim tehnikama razvijenim u Venecijskoj školi i Firencskoj Kamerati. Monteverdi je, zajedno sa Hajnrihom Šicom (1585—1672), demonstrirao mogućnost muzike da podrži i pojača poruku koju nosi tekst, kao što je i Palestrina uradio nekoliko generacija pre njih. Obojica su komponovali veliki broj dela za horove sa pratnjom i bez nje.

Jedan vek kasnije, dubok trag u istoriji muzike ostavio je Johan Sebastijan Bah (1685-1750). Pošto je bio i crkveni muzičar, komponovao je dosta duhovne horske muzike: kantate, motete, pasije i drugu vrstu muzike. Poznat je i po koralima - vrlo lepo harmonizovanim crkvenim napevima (himnama). Bahov uticaj na razvoj crkvene muzike nije potrebno posebno naglašavati.

Klasična muzika i muzika romantizma uredi

Veliki kompozitori ovog doba su Volfgang Amadeus Mocart, Franc Jozef Hajdn i Johanes Brams. Sakralna muzika se iz crkve premestila na koncertne bine; muzika pisana u to doba bila je nepodobna za upotrebu u crkvi zbog svoje dužine; poznate su Betovenova Missa solemnis, Rekvijem Luiđija Kerubinija i Bramsov Ein deutsches Requiem (Nemački Rekvijem). Istovremeno, amaterski horovi dobijaju ozbiljna priznanja izvodeći dela Šuberta, Šumana, Mendelsona, Bramsa i drugih kompozitora. Ova „pevačka društva“ često su bila odvojena na muški i ženski deo, a muzika je uglavnom pisana za četiri glasa, s jednostavnom pratnjom ili bez nje.

Dvadeseti i dvadeset prvi vek uredi

Kao što se desilo i ostalim muzičkim žanrovima, i horska muzika je tokom dvadesetog veka ušla u period eksperimentisanja.

Rani kompozitori poznog romantizma, kao što su Rihard Štraus i Sergej Rahmanjinov, pisali su horsku muziku, ali je najveći doprinos dao Ralph Vaughan Williams, pišući nove motete u renesansnom stilu novim harmonskim jezikom, i aranžiranjem engleskih i škotskih narodnih pesama. Friede auf Erden Arnolda Šenberga predstavlja vrhunac ovakvog stila, gde su prisutne stalne promene tonalnog centra (slično njegovom delu Verklärte Nacht, Preobražena noć, za gudače iz istog perioda).

Tokom dvadesetog veka, moderne tehnike su našle izraza i u horskoj muzici, među kojima su dela Šenberga, Antona Veberna, Igora Stravinskog, eklektične kompozicije Čarlsa Ajvsa, disonantni kontrapunkt Darijusa Mijoa (Cinq Rechants) i Paula Hindemita (When Lilacs Last in the Dooryard Bloom'd). Zbog teškoća na koje su horovi nailazili prilikom pevanja atonalne muzike, ova dela se danas retko izvode, iako ih specijalisti vole. Omiljeno i često izvođeno delo nastalo u dvadesetom veku je Carmina Burana Karla Orfa.

Neoklasični stil je u horskoj muzici našao bolju potporu. Bendžamin Britn je napisao veliki broj dobro poznatih horskih dela, među njima Ratni rekvijem, Pesme pet cvetova i Radujte se u Jaganjcu. Moteti Fransisa Pulanka Motets pour le temps de noël, Gloria, i Misa u Ge-duru često se izvode. U Sjedinjenim Državama, Aron Kopland, Samjuel Barber i Rendal Tompson napisali su značajna horska dela. U Mađarskoj su Bela Bartok i Zoltan Kodalj pisali i horsku muziku.

Posle Drugog svetskog rata eksperimentisanje u ovoj oblasti je došlo do ekstrema. Sinfonia Lučana Berija uključuje i hor. Stradanje po Svetom Luki Kšištofa Pendereckog uključuje vikanje, klastere i aleatoričke tehnike. Richard Felciano je pisao dela za hor i elektronsku kasetu.

Estonski kompozitor Arvo Pert napisao je Johannespassion (Stradanje po Svetom Jovanu) i Magnificat, koji se redovno izvode.

Avangardne tehnike:

Vikanje
Duboki tonovi (najniži mogući)
Klasteri
Horovi koji ne pevaju tekst - začetak ove tehnike može se naći u Krcku Oraščiću Čajkovskog i Planetama Gustava Holsta, a dalje su je razvijali Šenberg, Darijus Mijo i drugi.

Aranžmani crnačkiih Spirituala su postali česti na horskim repertoarima. Poznati kompozitori po ovoj tradiciji su Andre Tomas i Moses Hogan.

Premda je rano govoriti o trendovima u dvadeset prvom veku, duh tonalne muzike je tokom poslednjih decenija dvadesetog veka dominirao, a nastavljen je u delima Karla Jenkinsa, Džona Ratera i Roberta Stedmana, među ostalima. Erik Vitakre je skrenuo pažnju kombinujući tonalnu muziku sa klasterima i drugim eksperimentalnim tehnikama.