Википедија

Đakovica

Đakovica (alb. Gjakovë, Gjakova) je gradsko naselje i sedište istoimene opštine u Srbiji, koje se nalazi u jugozapadnom delu Kosova i Metohije i pripada Pećkom upravnom okrugu. Prema popisu iz 2011. godine bilo je 40.827 stanovnika.[b]

Đakovica
Kolaž slika Đakovice (Noćna panorama grada, Hadum džamija, Crkva Svetog Jovana Krstitelja, Đakovička sahat-kula, Terzijski most, Mazrekaj kula, Katolička crkva Svetog Petra i Pavla, Đakovački stari bazar)
Administrativni podaci
Država Srbija
Autonomna pokrajinaKosovo i Metohija
Upravni okrugPećki
OpštinaĐakovica
Stanovništvo
Stanovništvo‍
 — 2011.40.827
Geografske karakteristike
Koordinate42° 22′ 38″ S; 20° 26′ 04″ I / 42.37711° S; 20.43446° I / 42.37711; 20.43446
Vremenska zonaUTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina365[traži se izvor] m
Đakovica na karti Srbije
Đakovica
Đakovica
Đakovica na karti Srbije
Registarska oznakaĐA

Geografija uredi

Atar naselja se nalazi na teritoriji katastarskih opština Đakovica-varoš površine 254 ha, Đakovica-van varoš površine 2.227 ha i Sadik-agin zid površine 299 ha. Grad je smešten u najnižem delu Metohije, opasan je dolinama Belog Drima, Ribnika (Erenik), Krene, Miruše, a ove nadvisuju vrhovi Prokletija, Paštrika, Koritnika.[1]

Istorija uredi

Grad je dobio ime po malo poznatom gospodaru i vazalu Vuka Brankovića — Jakovu, koji je ovde imao svoj posed. Sačuvan je njegov novac sa natpisom „Iakov“. Izvedeno je iz toga "Đakov". Đakovica se kao naselje gradskog tipa formirala u srednjem veku. Njen geografski položaj je bio veoma pogodan za kasniji napredak zanatstva i trgovine. Nalazila se u 19. veku na obe obale "Reke", koja protiče kroz mesto, i tu je bilo 1900. godine 12 mostova "dobro utvrđenih". U opširnom turskom popisu iz 1485. godine Đakovica se pominje kao selo sa 67 domaćinstava i seoskim popom. Sva lična imena u tom popisu su srpska, osim dva koja su možda albanskog porekla.

Od 16. veka, od doba obnovljene Pećke patrijaršije, postojala je u Đakovici Crkva Uspenja Bogorodice, kao metoh manastira Dečana, čiji je ktitor Stefan Uroš III Dečanski. Od nje najverovatnije potiče i veliko zvono sa natpisom na grčkom jeziku, koje se danas čuva u riznici manastira Dečana. To je mala prizemna pravougaona građevina. Zgrada crkvenog konaka predstavlja lep primerak stare gradske prizemne kuće 19. veka. U crkvi se čuvala vredna zbirka ikona i crkvenih predmeta i sasuda iz 18. i 19. veka. Svojom umetničkom vrednošću posebno se izdvaja okovana ikona Uspenja Bogorodice iz 17. veka. Ova crkva je registrovana kao spomenik kulture krajem 1967. godine.[2]

Razvoj grada može se pratiti od kraja 16. veka, od vremena nastanka najstarije očuvane građevine, Hadum-džamije, oko koje je formirana čaršija. Ostale očuvane građevine su s kraja 19. ili iz prve polovine 20. veka. Pored džamije u istom kompleksu nalazi se mekteba, biblioteka i manje groblje. Dosta kasnije, u istom kompleksu izgrađeni su hanovi za trgovce i putnike, a postojalo je i tursko kupatilo, koje je srušeno. Urbanistička celina stare čaršije upisana je 1955. godine u registar spomenika kulture Srbije.[3]

U Đakovici je bilo sedište kajmakama (sreskog poglavara) i sud, zatim kasarna, pošta i telegraf, te opštinska zgrada. Čaršija se delila na više delova; na desnoj obali su Glavna i Žitna, a na levoj - Mala, Drvarska, Ćerimova i marvena. Na obali reke nalazila se 1900. godine Fabrika za "činjenje kože" (tabakana) i nekoliko "prostih" mlinova. Ima nekoliko velikih kuća "kula" u kojima žive begovske porodice: Riza beg, Dželadin beg, Šerif beg, Ahmed beg, Rustem aga, Sulejman aga i drugi.[4]

U 18. veku tu je radila srpska pravoslavna Bogoslovija.[5]

Prva srpska narodna škola počinje rad 1829. godine (ili 1825[5])zaslugom Hadži Zaharije Dečanca, Srbina koji je bio mitropolit tadašnji. On je sreo u Belom Polju Srbina iz Austrije Petra Manojlovića i uputio ga da bude prvi učitelj u Đakovici. On je zaista došao i tri godine radio, dok nije rukopoložen za sveštenika. Nakon njega uzet je novi učitelj Toma Nikolić iz Peći, koji je u mestu proveo deceniju. Treći je takođe bio iz Austrije Srbin, Jerotije koji se posle zakaluđerio. On je bio sa mnogo zasluga za manastir Pećku Patrijaršiju jer je dosta gradio. Novi je stigao, ali kratko bio Todor Vojinović iz Peći. Onda su tu kratko, zaredom tri učitelja iz Austrije. Učitelj Petar koji dolazi za njima je imao pesničkog dara; jednu pesmu namenjenu pop Stevanu Nešoviću objavio je srpski list u Carigradu. Između 1859-1862. pa nakon pauze (vreme Pavla Jovanovića) opet 1865-1867. godine radi meštanin Jakov Tonić. Dugo je ostao Pećanac, Rista Nikolić (1869—1883) kao i Kosta Malitašević iz Velike Hoče (1883—1888). Kada je 1889. godine u mesto došao učitelj Radovan Nikolić iz gusinjskog kraja stvorili su se uslovi za otvaranje i ženske škole. Prva učiteljica rodom iz Kragujevca, Leposava Nikolić - bila je Radovanova supruga.[6]

Od 1829. do 1842. godine škola je radila u iznajmljenim privatnim kućama i menjala lokaciju. Te 1842. godine načinjena je definitivna kućica (ali "do pola u zemlji") za prosvetni rad, pored pravoslavne crkve. Narod je popunio rupe oko te škole i podigao dovoljno visoko njene zidove. Međutim zbog niskih prozora bila je to veoma mračna učionica. Kada je 1889. godine otvorena "ženska škola" za nju je izgrađena nova namenska zgrada koju su činili tri sobe i kuhinja. Tu je bio učiteljski stan i jedna učionica. I stara i nova školska zgrada su bili spojeni dvorištima sa crkvenom portom. Škole su imale i poučni vrt (cvetnjak). Srbi su tu imali 1900. godine dve osnovne škole, mušku i žensku četvororazrednu.[7]

Jedina srpska pravoslavna bogomolja je stara crkva posvećena prazniku Uspeniju Presvete Bogorodice (Velikoj Gospojini). On imetka đakovička crkva je posedovala jednu kuću i jednu radnju "lebarnicu", koja je izdavana u zakup majstorima.[4]

Nakon oslobođenja od turske vlasti 1912. godine bila je deo Kraljevine Crne Gore do 1918. godine, kada dolazi do ujedinjenja sa Kraljevinom Srbijom. Pripadala je Zetskoj oblasti 1922-29, zatim Zetskoj banovini, oboje sa sedištem u Cetinju. Električno osvetljenje je uvedeno u avgustu 1938.[8]

Osim Crkve Uspenja presvete Bogorodice, u centru Đakovice se nalazila i Saborna Crkva svete Trojice, jedan od najlepših novoizgrađenih hramova, rađen po projektu prof. dr Ljubiše Folića. Ova crkva u Đakovici je bila zamišljena kao Spomen-kosturnica, mauzolej. Prvobitno je građena između 1936—1940. godine, kao monumentalni hram sa pet kubeta. U kriptama crkve bilo je predviđeno da se na večni počinak sahrani 400 kovčežića sa kostima izginulih, pobijenih i smrzlih boraca srpske i crnogorske vojske u ratovima od 1912. do 1918. godine. Međutim, Aprilski rat 1941. godine sprečio je dovršenje crkve i njeno osvećenje. Posle Drugog svetskog rata, na Svetog Savu, 1949. godine, komunističke vlasti su odlučile su da sruše crkvu i na njenom mestu je podignut spomen-park.[9] Iz obližnjeg Rudnika Deve, rudari su postavili dinamit i zajedno sa crkvom uništili kosturnicu. Zatim je sve raskrčeno, busenovano travom, i napravljen park sa skulpturom slovenačkog vajara Lojzeta Dolinara, a za njom su u parku dodate i figure Emina Durakua i Zefa Ljuše Markua. Nova Saborna Crkva svete Trojice počela je da se gradi 1994. godine[10]

Pod upravom UN uredi

 
Srpkinja na porodičnom grobu groblja u Đakovici kojeg su albanski teroristi porušili a grobnice oskrnavili

Nakon 1999. godine u Đakovici je mali broj preostalih Srba iz grada živelo pod zaštitom italijanskog KFOR-a, u porti Crkva Uspenja Presvete Bogorodice.[11]

Saborna crkva Svete Trojice, teško je oštećena eksplozivom 24/25. jula 1999. godine i pored stalnog apela da KFOR obezbedi ovu crkvu.[9] Tada su od crkve ostala samo dva zvonika, koja su tokom martovskog pogroma 2004. godine sravnjena sa zemljom.[12]

Tokom pogroma 2004, takođe su potpuno uništeni Crkva Uspenja Presvete Bogorodice, kao i stara kuća pored nje, iz 19. veka.[13] I poslednji srpski žitelji Đakovice, koji su živeli u porti crkve, tada su privremeno napustili grad. Naredne godine 2005. ova lokacija je očišćena i zaštićena, a 2006. je izgrađen ogradni zid. Obnova parohijskog doma i konaka je počela krajem 2007. obe zgrade su locirane u crkvenom kompleksu.[14] U septembru 2011, obnovljena crkva je ponovo postala metoh manastira Visoki Dečani. Činu osvećenja obnovljenog manastira prisustvovalo je oko 50 Srba izbeglih i Đakovice, u pratnji KFOR-a.[13] Još 2009. u manastiru je živelo pet starica. Nekoliko meseci posle osvećenja, jedna od starica, Belka (Jela) Mijović umrla je u svojoj 82 godini.[traži se izvor] Tako da su sada jedini preostali srpski žitelji u gradu 4 starice iz manastira: monahinje Teoktista — Poleksija Kastratović i Joanikija — Ružica Spajić i dve starice Vasiljka Perić i Nadežda Isailović.[11][15][16][17][18] One ne izlaze iz manastira. U krugu manastira imaju vodu, uzgajaju povrće, dok im ostale potrepštine donose monasi manastira Visoki Dečani. Odvode ih i kod lekara u Gračanicu ili u severni deo Kosovske Mitrovice, jer nemaju poverenje u lekare u Đakovici.[19] Uprkos svim teškoćama, one se nikad ne žale i prema njihovim rečima, osećaju duševni mir.[20] Poslednji pokušaj napada na manastir 20. januara 2013. godine sprečili su: jake snage kosovske policije i pripadnici KFOR-a.[21]

Povratnici uredi

Mada ima oko 200 porodica koje bi u Đakovicu volele da se vrate, najbezbedniji način za Srbe i Crnogorce da prođu kroz Đakovicu je u vozilu sa kosovskim tablicama i što neprimetnije, s obzirom da su do skoro kamenicama i uvredama najčešće dočekivani svi izbegli iz Đakovice pri pokušaju da obiđu svoje uzurpirane kuće,[22] groblje, porušene spomenike ili manastir.[13][23] Zbog toga se za Đakovicu kaže da je zabranjeni grad za Srbe.[24][25][26] Negativan stav lokalnog stanovništva, političkih stranaka i drugih organizacija u Đakovici, potpuno su isključili mogućnost povratka. U tom smislu negativno utiču i problemi u imovinsko-pravnim odnosima, kao i visoka nezaposlenost.[27]

Obrazovanje uredi

 
Muzička škola u Đakovici

U Đakovici postoje osnovne i srednje škole u kojima je moguće obrazovanje isključivo na albanskom jeziku, a nizak životni standard nepovoljno utiče na kvalitet obrazovanja.[27]

Demografija uredi

Prema 1981. godine grad je bio većinski naseljen Albancima. Nakon rata 1999. godine Srbi i Crnogorci napuštaju Đakovicu.

Etnički sastav prema popisu iz 1961.[28]‍
Albanci
  
 18.411 88,6%
Srbi
  
 1.405 6,8%
Crnogorci
  
 687 3,3%
Ukupno: 20.778
Etnički sastav prema popisu iz 1981.[29]‍
Albanci
  
 38.116 90,7%
Srbi
  
 1.731 4,1%
Crnogorci
  
 1.563 3,7%
Muslimani
  
 247 0,6%
Romi
  
 107 0,3%
Ukupno: 42.031
Etnički sastav prema popisu iz 2011.[30]‍
Albanci
  
 36.932 90,5%
Egipćani
  
 2.897 7,1%
Romi
  
 435 1,1%
Aškalije
  
 274 0,7%
Ukupno: 40.827

Broj stanovnika na popisima:

Demografija[31]
Godina Stanovnika
1948. 15.190
1953. 17.065
1961. 20.778
1971. 31.281
1981. 42.031
1991. 59.008
2011. 40.827

Poznate ličnosti uredi

Galerija uredi

Vidi još uredi

Napomene uredi

  1. ^ Republika Kosovo (alb. Republika e Kosovës) jednostrano je proglašena država na teritoriji Republike Srbije, protivno Ustavu Srbije i Rezoluciji 1244 Saveta bezbednosti Ujedinjenih nacija. Prema Rezoluciji 1244, cela teritorija Kosova i Metohije, pravno gledano, nalazi se u sastavu Srbije dok ne bude postignuto konačno rešenje. Srbija ne priznaje jednostrano otcepljenje, po međunarodnom pravu, njene teritorije, preciznije autonomne pokrajine pod privremenom upravom Ujedinjenih nacija (UNMIK). Vlada sa sedištem u Prištini ima defakto vlast nad većinom teritorije, dok pojedine strukture Srbije funkcionišu na severu i u srpskim enklavama.
  2. ^ Popis iz 2011. na Kosovu i Metohiji su sproveli organi samoproglašene Republike Kosovo. Ovaj popis je bio bojkotovan od strane velikog broja Srba, tako da je realan broj Srba na Kosmetu znatno veći od onog iskazanog u zvaničnim rezultatima ovog popisa.

Reference uredi

  1. ^ „Vaseljenska TV: Groblje kao „paralelna institucija“”. Vaseljenska.com. Arhivirano iz originala 07. 01. 2013. g. Pristupljeno 19. 02. 2013. 
  2. ^ „Spomenici kulture: Crkva uspenja Bogordičnog, Pristupljeno 24. 1. 2013.”. Spomenicikulture.mi.sanu.ac.rs. 18. 12. 1967. Pristupljeno 19. 02. 2013. 
  3. ^ „Spomenici kulture u Srbiji: Urbanistička celina stare čaršije, Pristupljeno 24. 1. 2013.”. Spomenicikulture.mi.sanu.ac.rs. 19. 02. 1955. Pristupljeno 19. 02. 2013. 
  4. ^ a b "Carigradski glasnik", Carigrad 1900. godine
  5. ^ a b "Carigradski glasnik", Carigrad 1904. godine
  6. ^ "Carigradski glasnik", Carigrad 1899. godine
  7. ^ "Carigradski glasnik", Carigrad 1899-1900. godine
  8. ^ "Politika", 6. avg. 1938
  9. ^ a b „Crkva svete Trojice u Đakovici”. Kosovo.net. Arhivirano iz originala 14. 01. 2015. g. Pristupljeno 24. 01. 2013. 
  10. ^ „Srpski list: Hram zatrpan zemljom i ćutanjem, Pristupljeno 24. 1. 2013.”. Srpskilist.net. Arhivirano iz originala 03. 06. 2012. g. Pristupljeno 19. 02. 2013. 
  11. ^ a b „Od Poljkine molitve do Teokstistinog hrama u Đakovici, Olivera Radić”. Pravoslavie.ru. 26. 12. 2012. Pristupljeno 19. 02. 2013. 
  12. ^ „B92: Dopunjeni i ispravljeni spisak uništenih i oštećenih pravoslavnih crkava i manastira na Kosovu u toku martovskog nasilja, Pristupljeno 24. 1. 2013.”. B92.net. Pristupljeno 19. 02. 2013. 
  13. ^ a b v „RTS: Osveštana crkva u Đakovici”. 25. 09. 2011. Pristupljeno 23. 01. 2013. 
  14. ^ „SPC: Crkva uspenja presvete Bogorodice Đakovica” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 12. 07. 2012. g. Pristupljeno 19. 02. 2013. 
  15. ^ „RTS: Đakovica u srcu, 26. 8. 2009, Pristupljeno 24. 1. 2013.”. Spc.rs. Arhivirano iz originala 12. 05. 2014. g. Pristupljeno 19. 02. 2013. 
  16. ^ „NSPM: KIM: Porušeni nadgrobni spomenici u Plemetini, Prilužju, Miloševu, Klokotu, 21. 1. 2013, Pristupljeno 23. 1. 2013.”. Nspm.rs. Arhivirano iz originala 23. 01. 2013. g. Pristupljeno 19. 02. 2013. 
  17. ^ Poslednja đakovička baka („Politika”, 3. januar 2019)
  18. ^ Rakočević, Živojin (8. 11. 2022). „Baka Vaska ostala do kraja uz svetinju - sahranjena poslednja Srpkinja u Đakovici”. Politika. Pristupljeno 9. 11. 2022. 
  19. ^ „Vaseljenska TV : Život u četiri manastirska zida”. Vaseljenska.com. 18. 01. 2013. Arhivirano iz originala 01. 09. 2012. g. Pristupljeno 19. 02. 2013. 
  20. ^ „RTS: Hrabre žene Đakovice”. 04. 02. 2011. Pristupljeno 24. 01. 2013. 
  21. ^ „ANA pozvala na rušenje manastira u Đakovici”. Novimagazin.rs. 21. 01. 2013. Pristupljeno 19. 02. 2013. 
  22. ^ „U Đakovici porušena srpska kuća pred očima „policije“, 29. 11. 2011”. Arhivirano iz originala 27. 10. 2014. g. Pristupljeno 08. 03. 2018. , Pristupljeno 24. 1. 2013.
  23. ^ „Srbi uz pomoć policije uneli badnjak u crkvu”. Atvbl.com. 06. 01. 2013. Pristupljeno 19. 02. 2013. 
  24. ^ „Hrabre žene Đakovice”. Vesti-online.com. 04. 02. 2011. Pristupljeno 19. 02. 2013. 
  25. ^ „U Đakovici protest zbog dolaska raseljenih”. radiokim.net. 06. 01. 2013. Arhivirano iz originala 09. 03. 2018. g. Pristupljeno 24. 01. 2013. 
  26. ^ „Đakovica zabranjen grad za Srbe”. pravda.rs. 06. 02. 2011. Arhivirano iz originala 06. 07. 2013. g. Pristupljeno 25. 01. 2013. 
  27. ^ a b Etno-politička mapa Kosova, finansirano od strane Saveznog ministarstva inostranih poslova Švajcarske: Đakovica Arhivirano na sajtu Wayback Machine (4. mart 2016), Pristupljeno 24. 1. 2013.
  28. ^ Nacionalni sastav stanovništva FNR Jugoslavije 1961. godine pod2.stat.gov.rs
  29. ^ Nacionalni sastav stanovništva SFR Jugoslavije 1981. godine pod2.stat.gov.rs
  30. ^ Etnički sastav stanovništva Kosova i Metohije 2011. godine pop-stat.mashke.org (jezik: albanski)
  31. ^ Savezni zavod za statistiku i evidenciju FNRJ i SFRJ: Popis stanovništva 1948, 1953, 1961, 1971, 1981. i 1991. godine.

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ђаковица&oldid=27516879”