Đuraš Ilijić
Đuraš Ilijić (umro 1362) bio je srpski čelnik i vladar Gornje Zete. Služio je srpske vladare Stefana Dečanskog (1321-1331), Stefana Dušana (1331-1355) i Uroša Nejakog (1355-1371). Đuraševići, ogranak dinastije Crnojević, nosi naziv po Đurašu Ilijiću.
| Đuraš Ilijić | |
|---|---|
| Lični podaci | |
| Datum smrti | 1362.. |
| Mesto smrti | Zeta |
| Grob | Crkva Svetog Mihaila na Miholjskoj prevlaci |
| Porodica | |
| Supružnik | nepoznato |
| Potomstvo | Radič Crnojević |
| Roditelji | Ilija nepoznato |
| Dinastija | Crnojević |
| čelnik, kastelan Skradina (1355-1356) i upravnik Gornje Zete | |
| Period | 1326-1362 |
| Prethodnik | Ilija |
| Naslednik | Đurađ I Balšić |
Mladost
urediĐuraš je rođen u Zeti. Otac mu je bio Ilija, prvi poznati srpski kefalija koji je služio srpskog kralja Milutina (1282-1321). Deda, Đuraš Vrančić, takođe je služio kralja Milutina kao stavilac. Imao je dva brata, Nikolu i Vladina ili jednog brata, Nikolu Vladina. Đuraš se u izvorima prvi put javlja u povelji Stefana Dečanskog dubrovačkim trgovcima od 25. marta 1326. godine. Ovom poveljom je srpski kralj potvrdio Dubrovniku trgovačke povlastice nakon završenog rata sa Branivojevićima. Kao svedoci se navode vojvoda Mladen, tepčija Vladoje i čelnik Đuraš Ilijić. U to vreme je funkcija čelnika bila višeg ranga od funkcije starinika, ali manja od kaznaca i tepčije. Čelnik je u srednjovekovnoj Srbiji imao različita zaduženja, administrativna i vojna. Gradislav Vojšić se 1327. godine pominje kao Milutinov čelnik. Đuraš je uzeo učešća u građanskom ratu u Srpskoj kraljevini 1331. godine. Stefan Dušan je podigao pobunu protiv svoga oca. Prema "Kraljevstvu Slovena" Mavra Orbina (1601), kada je Dušan ustao protiv oca, imao je uz sebe dva savetnika, Karavida i Đuraša. Dečanski se predao avgusta iste godine te je Dušan 9. septembra krunisan za kralja u Svrčinu.
Vladavina
uredi
Od 1328. do 1348. godine gradovima Klis, Skradin i Omiš vladao je Mladen III Šubić, unuk čuvenog Pavla I Šubića. Mladen se 1347. godine oženio Dušanovom polusestrom Jelenom Nemanjić, ćerkom Dečanskog i Marije Paleolog. Sledeće godine je umro od kuge (Crna smrt). Nasledio ga je maloletni sin Mladen IV Šubić umesto koga je vlast nad gradovima preuzela Jelena. Ugarski kralj Lajoš I (1342-1382) i Mletačka republika napadaju Jelenine gradove. Dušan šalje vojsku na čelu sa vitezom Palmanom i Đurašom Ilijićem da brane Klis i Skradin. Palman je branio Klis, a Đuraš Skradin. U Đuraševoj vojsci nalazili su se njegova braća, sinovci i nećaci. Nije mogao dugo da izdrži ugarske napade. Dušan je umro 20. decembra 1355. godine. Đuraš je 10. januara 1356. godine predao Skradin Mletačkoj republici kako mu je naredio car Dušan u slučaju da ne može da izdrži neprijateljske napade. Dušan je sa Mletačkom republikom pregovarao oko zajedničkog napada i osvajanja vizantijskog Carigrada.
Smrt
urediMavro Orbin piše da je porodica Balšić doživela uspon u Donjoj Zeti nakon smrti cara Dušana, koristivši se slabošću novog cara. Rodonačelnik Balšića, Balša, držao je samo jedno selo. U savremenim izvorima se Balšići prvi put pojavljuju 1359. godine u povelji kojom car Uroš ustupa velikom knezu Vojislavu Vojinoviću svetodmitrovski dohodak za prethodnu godinu. Balšići već sledeće godine drže oblast između Skadarskog jezera i Jadranskog mora. Nastavili su napredovanje ka Gornjoj Zeti koju je držao Đuraš Ilijić sa rođacima. Đuraš je ubijen u ratu sa Balšićima, a njegovi rođaci su zarobljeni ili proterani (1362).
Na Miholjskoj prevlaci pronađena je nadgrobna ploča sa natpisom "Rab Hristu Joakim a zovom Đuraš, unuk stavioca Đuraša" i da je bio "neustrašivi vitez cara Stefana Dušana". Smatra se da je spomenik podignut Đurašu Ilijiću. Đuraš je rodonačelnik Đuraševića, kasnije Crnojevića. Imao je trojicu sinova: Radič, Stefana i Dobrivoja ili dvojicu sinova, Radič i Stefana Dobrivoja.
Izvori
uredi- Istorija srpskog naroda 1, grupa autora, Srpska književna zadruga, Beograd (1999), drugo izdanje
- Fajfrić, Željko (2000) [1998], Sveta loza Stefana Nemanje (na jeziku: srpski) (Internet izd.), Belgrade: Janus; Rastko., chapters 41 and 44
- Fine, John Van Antwerp (1994). The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest. University of Michigan Press. ISBN 978-0-472-08260-5.
- Veselinović, Andrija; Ljušić, Radoš (2008). Srpske dinastije (na jeziku: srpski). Službeni glasnik. ISBN 978-86-7549-921-3.
- Blagojević, Miloš (2001). Državna uprava u srpskim srednjovekovnim zemljama (na jeziku: srpski). Službeni list SRJ. str. 27, 46,199,210—212.
- Srejović, Dragoslav; Gavrilović, Slavko; Ćirković, Sima M. (1892). Istorija srpskog naroda: knj. Od najstarijih vremena do Maričke bitke (1371) (na jeziku: srpski). Srpska književna zadruga.
