Đuro Đaković

Đuro Đaković (Brodski Varoš, kod Slavonskog Broda, 30. novembar 1886 — Sveti Duh, kod Dravograda, 25. april 1929) bio je metalski radnik i revolucionar, organizacioni sekretar Centralnog komiteta KPJ, od aprila 1928. do aprila 1929. godine, jedan od najistaknutijih boraca radničke klase Jugoslavije i žrtva belog terora.

đuro đaković
Đuro Đaković
Lični podaci
Datum rođenja	(1886-11-30)30. novembar 1886.
Mesto rođenja	Brodski Varoš, kod Slavonskog Broda, Austrougarska
Datum smrti	25. april 1929.(1929-04-25) (42 god.)
Mesto smrti	Sveti Duh, kod Dravograda, Kraljevina SHS
Profesija	metalski radnik
Porodica
Supružnik	Manda Đaković
Deca	Stjepan Đaković Josip Đaković
Delovanje
Član KPJ od	aprila 1919.
organizacioni sekretar CK KPJ
Period	april 1928 — april 1929.
Prethodnik	Jakob Žorga
Naslednik	Antun Mavrak

Kao mladi bravarski radnik u Sarajevu se 1905. priključio radničkom pokretu i postao član sindikata, a 1909. je postao član Socijaldemokratske stranke Bosne i Hercegovine (SDSBiH). Bio je istaknuti omladinski rukovodilac i učesnik radničkih štrajkova u Sarajevu. Na početku Prvog svetskog rata, kao protivniku rata austrougarske vlasti su mu sudile za „veleizdaju”, nakon čega je bio na prinudnom radu.

Krajem 1917. obnovio je rad Saveza metalskih radnika i postao njegov predsednik, a potom i član uprave Glavnog radničkog saveza Bosne i Hercegovine. Kao član Glavnog odbora SDSBiH bio je jedan od zagovornika stvaranja jedinstvene jugoslovenske radničke partije, a aprila 1919. učesnik „Kongresa ujedinjenja” na kome je stvorena Socijalistička radnička partija Jugoslavije (SRPJ(k)). Nakon toga je zbog učešća u pripremi i održavanju proslave Prvog maja u Sarajevu, bio uhapšen i nekoliko meseci zadržan u pritvoru.

Juna 1920. na Drugom kongresu KPJ izabran je za člana Centralnog partijskog veća, a novembra iste godine na prvim parlamentarnim izborima za narodnog poslanika Ustavotvorne skupštine Kraljevine SHS. Juna 1921. otišao je u Moskvu, gde je bio delegat na Trećem kongresu Kominterne i Prvom kongresu Crvene sindikalne internacionale. Nakon povratka u Jugoslaviju, uhapšen je i jula 1922. osuđen u Sarajevu na deset meseci zatvora zbog komunističkog i sindikalnog delovanja nakon donošenja „Obznane”.

Po izlasku iz zatvora, nastavio je sa političkim i revolucionarnim radom, zbog čega je više puta hapšen, a 1923. proteran je u rodnom mesto. Tamo je nastavio sa političkim radom, a na opštinskim izborima u Brodskom Varošu, avgusta 1925. lista Radničko-seljačkog bloka, koju je predvodio, odnela je pobedu i on je od septembra 1925. do novembra 1926. bio načelnik opštine. Zbog zastupanja interesa siromašnih seljaka, često je dolazio u sukob sa bogatim seljacima, trgovcima i Kotarskim načelnikom, zbog čega je razrešen dužnosti. Nakon isteka progona, krajem 1926. najpre je otišao u Slavonski Brod, a avgusta 1927. u Zagreb, gde je postao sekretar Oblasnog odbora Saveza radnika metalne industrije Hrvatske.

Krajem 1927. rukovodstvo CK KPJ poslalo ga je u Moskvu na školovanje na Međunarodnoj lenjinskoj školi, gde je ostao do maja 1928. kada ga je Izvršni komitet Kominterne kao svog opunomoćenika poslao u Jugoslaviju, s ciljem da radi na sprovođenju „Otvorenog pisma” upućenog članovima KPJ. Pod pseudonimom „Bosnić” aktivno je radio na obilasku i sređivanju partijskih organizacija i pripremama Četvrtog kongresa KPJ, na kome je novembra 1928. izabran za organizacionog sekretara Centralnog komiteta KPJ, s obzirom da je bio jedan od najistaknutijih boraca protiv frakcijskih borbi u KPJ.

Nakon zavođenja Šestojanuarske diktature kralja Aleksandra, uhapšen je aprila 1929. godine, zajedno sa Nikolom Hećimovićem, sekretarom Crvene pomoći. Policiji, koja je kod njega pronašla ilegalni partijski materijal, rekao da je partijski kurir, pa je nakon nekoliko dana isleđivanja zajedno sa Hećimovićem odveden na jugoslovensko-austrijsku granicu, radi navodnog izviđanja terena preko koga se odvija ilegalni prelazak. Tamo su 25. aprila 1929. ubijeni u isceniranom pokušaju bega, a policijske vlasti su pokušale da prikriju ovo ubistvo. Naknadnom ekshumacijom, izvršenom 7. maja utvrđeno je da je na žrtve pucano spreda s malog rastojanja, čime je dokazano smišljeno ubistvo.

Na dvadesetu godišnjicu smrti, aprila 1949. njegovi posmrtni ostaci su preneti u Beograd i sahranjeni u Grobnici narodnih heroja na Kalemegdanu.

Biografija

Rodna kuća Đure Đakovića u Brodskom Varošu, sada u sastavu grada Slavonskog Broda, snimak iz 2009.

Rođen je 30. novembra 1886. godine u selu Brodski Varoš, kod Slavonskog Broda. Poticao je iz siromašne seljačke porodice Stjepana Stipe Đakovića i Kate, rođene Galović, koji su pored njega imali starijeg sina Ivana i mlađu ćerku Lizu. Godine 1893. pošao je u četvorogodišnju osnovnu školu. Zbog bolesti, koja ga je zadesila u toku četvrtog razreda, iz škole je odsustvovao više od šest meseci, pa je morao da ponovo pohađa četvrti razred, koji je završio 1898. godine. Pošto nije imao sredstava za nastavak školovanja, naredne 1899. pošao je na izučavanje bravarskog zanata, koji je izučavao i njegov stariji brat Ivan. Zanat je učio u Derventi kod bravarskog majstora Gašpara Štiglića. Tokom učenja zanata, zadobio je povredu u kojoj je izgubio deo srednjeg prsta na desnoj ruci.

Godine 1903, nakon završetka izučavanja zanata, došao je u Slavonski Brod, gde se aprila iste godine zaposlio kao bravarski pomoćnik kod bravarskog majstora Josipa Ditriha. Kao mladi radnik, 11. maja iste godine učestvovao je u demonstracijama protiv režima bana Hrvatske banovine Karolja Kuena Hedervarija, kao i u napadu na železničku stanicu u Slavonskom Brodu, zbog čega je uhapšen. Naredne 1904. u potrazi za poslom otišao je u Sarajevo. Tokom narednih godina radio je na više mesta u gradu, a par meseci tokom 1905. u Zavidovićima. Od polovine 1905. u Sarajevu je počeo aktivnije da deluje i razvija se radnički pokret, u koji se Đaković počeo uključivati, a novembra iste godine postao je član tada osnovane sindikalne organizacije — Saveza kovinarskih (metalskih) radnika Sarajeva. Maja 1906. učestvovao je u generalnom štrajku radnika Bosne i Hercegovine, a u toku iste godine policijske vlasti u Sarajevu su njegovo ime i fotografiju uvrstile u album politički sumnjivih lica, u koji su bila upisivana lica koja su označena kao neprijatelji Austrougarske.

Rana politička aktivnost 1908—1912.

Februara 1908. godine Đuro se nakratko vratio u Slavonski Brod, ali se već polovinom iste godine vratio u Sarajevo. U ovom periodu, posebno se angažovao na prikupljanju dobrovoljnih priloga za „Fond za pokretanje radničkog lista”, koji je bio pokrenut januara 1908. godine. Od aprila naredne godine, Đuro je kao poverenik Saveza metalskih radnika bio zadužen za preuzimanje i rasturanje lista „Glas slobode” među članovima Saveza. Kada je krajem juna 1909. godine održan Osnivački kongres Socijaldemokratske stranke Bosne i Hercegovine (SDSBiH) Đuro je pristupio ovoj stranci. Marta 1910. godine na Godišnjoj skupštini Saveza metalskih radnika bio je izabran za sekretara Uprave Saveza, a u aprilu je bio izabran za jednog od 46 delegata za Sresku bolesničku blagajnu.

U periodu od polovine jula do kraja avgusta 1910. godine u Sarajevu je vođen štrajk oko 840 građevinskih radnika s ciljem povećanja plata i skraćivanja radnog vremena. Đuro je aktivno učestvovao u ovom štrajku i bio je deo udarne grupe štrajkača, koja je učestvovala u napadima na radnike-štrajkbrehere, koje su građevinski preduzimači dovodili iz Travnika, Vojvodine i Slovenije. Marta 1911. godine na Godišnjoj skupštini Saveza metalskih radnika, Đuro je kao sekretar ovog Saveza podneo izveštaj o radu Uprave i materijalnom stanju sindikata. Prilikom izbora nove Uprave Saveza Đuro je bio izabran za njenog člana. Avgusta iste godine, Đuro je kao aktivniji član Socijaldemokratske stranke, na Godišnjoj skupštini sarajevske organizacije SDSBiH prilikom izbora nove Uprave bio izabran za člana kontrole. U toku ove godine, Đuro je bio veoma aktivan u akciji prikupljanja priloga za izgradnju Radničkog doma.

Đuro Đaković sa suprugom Mandom i sinom Stjepanom.

Februara 1912. godine Đuro se oženio sa Mandom Borevković, iz sela Gornja Vrba, kod Slavonskog Broda, s kojom je imao troje dece — sina Stjepana rođenog 15. decembra 1912, ćerku Ružu rođenu 10. septembra 1917. i sina Josipa rođenog 15. jula 1921. godine. Nakon sklapanja braka, Mada je sa Đurom došla u Sarajevo, gde su iznajmili stan u blizini Tvornice duvana, gde je Đuro radio. Marta iste godine, na inicijativu i uz podršku Socijaldemokratske stranke BiH i Glavnog radničkog saveza BiH, u Sarajevu je formirana opšteradnička omladinska organizacija — Savez mladih radnika, čiji je zadatak bio da radi na okupljanju radničke omladine, njihovom organizovanju i pripremanju za radničke, strukovne i političke organizacije. Jedan od osnivača ovog omladinskog Saveza bio je i Đuro. Ubrzo nakon ovoga, krajem aprila je u Sarajevu izbio opšti štrajk grafičkih radnika, zbog gaženja kolektivnog ugovora i otpuštanja 20 slovo-slagača iz štamparije „Srpska riječ”. Kada je redakcija ovog lista našla nove radnike iz Beograda i odlučila da ih dovede u Sarajevo, Đuro je zajedno s grupom aktivista otišao u Zenicu, gde je dočekao radnike-štrajkbrehere i sprečio ih da dođu u Sarajevo, čime je osujetio plan o slamanju štrajka. Kao jedan od glavnih aktivista radničkog pokreta u Sarajevu, Đuro je na Šestom kongresu Glavnog radničkog saveza Bosne i Hercegovine, održanom 29. juna 1912. godine, bio izabran za člana Uprave.

Ratne godine 1914—1918.

Februara 1914. godine Đuro je učestvovao na Međustrukovnoj konferenciji svih odbora strukovnih saveza, na kojoj je se raspravljalo o podizanju i jačanju radničkih organizacija nakon njihovog raspuštanja u proleće 1913. godine. Nakon ovoga Đuro je radio na propagiranju radničkog pokreta, a krajem marta je u Bosanskom Brodu pred oko 80 radnika govorio o položaju radništva u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini, kao i nužnosti sindikalnog organizovanja. Krajem aprila na Skupštini sreske sarajevske bolesničke blagajne bio je izabran za člana Obraničnog suda Sreske blagajne.

Kada je nakon sarajevskog atentata, krajem jula 1914. godine izbio Prvi svetski rat, Đuro kao invalid nije bio mobilisan u Austrougarsku vojsku, ali je krajem leta bio radno mobilisan i upućen na kopanje rovova i vršenje drugih poslova za vojsku. Nakon sarajevskog atentata, a posebno nakon austrougarskih poraza u bitkama na Ceru i Kolubari, u leto i jesen 1914. godine, u Bosni i Hercegovini je raslo antisrpsko raspoloženje. Đuro Đaković je tada otvoreno ustao u odbranu Srba. Kada je dobio nalog da sakuplja radnike za poslove vojske, on je uglavnom uzimao Srbe, kako bi ih zaštitio od pogroma i šikaniranja. Na jednom skupu u predgrađu Sarajeva, početkom 1915. godine, Đuro je istupio protiv rata, zbog čega je bio uhapšen i izveden pred vojni sud, koji ga je kao „veleizdajnika” osudio na smrt. Pred samo izvršenje smrtne kazne bio je izručen civilnom sudu koji ga je amnestirao i osudio na prinudni rad. Do novembra 1915. godine bio je na prinudnom radu u Aradu i Komoranu, a potom je bio premešten u sarajevsku Tvornicu duvana, gde je radio na pakovanju cigareta.

U periodu od kraja 1915. do polovine 1917. godine Đuro je boravio u Sarajevu, gde je bio na prinudnom radu. Tokom ovog perioda, često je odlazio u Radnički dom, gde su se okupljali radnički aktivisti i funkcioneri, koji nisu bili mobilisani. Juna 1917. godine Đuro je učestvovao na Konferenciji radnika Tvornice duvana na kojoj se raspravljalo o rezultatima akcije za povećanje plata. Pošto je doneta odluka da se zaključci sa ove Konferencije prenesu Zemaljskoj vladi Bosne i Hercegovine, za člana delegacije je pored dva člana Uprave Glavnog radničkog saveza bio izabran i Đuro Đaković, kao predstavnik radnika Tvornice duvana. U toku jula Đuro je bio kooptiran za člana Uprave Glavnog radničkog saveza BiH, a krajem meseca je učestvovao na sastanku na kome se raspravljalo o obnavljanju rada Socijaldemokratske stranke BiH. Novembra iste godine obnovljen je rad i Saveza kovinarskih (metalskih) radnika, čiji je predsednik bio Đuro Đaković. Nakon obnavljanja rada SDSBiH, Đuro je krajem decembra 1917. godine prisustvovao sednici Glavnog odbora, na kojoj je zaključeno da ova stranka pristupi Cimervaldskoj internacionali, koja je bila preteča Komunističke internacionale.

Februara 1918. godine Đuro je učestvovao na zemaljskoj konferenciji radničkog pokreta na kojoj se raspravljalo o radu Glavnih odbora Socijaldemokratske stranke i Glavnog radničkog saveza, o obnavljanju partijskih organizacija, kao i o radničkom listu „Glas slobode”. Krajem istog meseca prisustvovao je konferenciji radnika Tvornice duvana, na kojoj je razmatrano pitanje položaja i rešavanja zahteva za povećanje plata. Zbog povećane aktivnosti u radničkom pokretu, tokom marta i februara policija je vodila istragu protiv Đure, ali nije bio hapšen. Kao delegat Glavnog odbora SDSBiH Đuro je učestvovao na proslavi Prvog maja i radničkoj skupštini u Mostaru. Oktobra iste godine, zbog zabrane održavanja skupštine, radnici Tvornice duvana su obustavili rad i na inicijativu Đure Đakovića su održali skupštinu u prostorijama radničke kantine. Nakon duže rasprave upućen je novi zahtev Zemaljskoj vladi za poboljšanje položaja monopolskih radnika sarajevske i mostarske tvornice duvana. Pošto je ubrzo usledilo oslobođenje Sarajeva, 6. novembra 1918. godine, Đuro se sa radničkom delegacijom sastao sa Privremenom vladom i Narodnim vijećem Bosne i Hercegovine.

Početak revolucionarnog rada 1918—1920.

Na sednici Glavnog odbora Socijaldemokratske stranke BiH, održanoj 16. decembra 1918. godine, Đuro Đaković je bio izabran za jednog od ukupno devet radničkih predstavnika u Gradskom zastupništvu Sarajeva. Kao član Uprave Glavnog radničkog saveza učestvovao je 12. januara 1919. godine u Zenici na Skupštini Saveza rudarskih radnika. Polovinom januara u Sarajevu Đuro se povezao sa revolucionarom Nikolom Kovačevićem, članom aktiva komunista povratnika iz Sovjetske Rusije, preko koga je prihvatio ideju da levi socijaldemokrati formiraju zasebnu Komunističku partiju. Nakon prihvatanja ove ideje, Đuro je počeo da odabira i povezuje ljude za konspirativni rad, a istovremeno je počeo da radi i na sakupljanju oružja. Početkom februara, formirano je vođstvo ilegalne komunistička organizacije, koje su sačinjavali Filip Filipović, Vladimir Ćopić i Nikola Kovačević, a Đuro Đaković je tada bio imenovan za jednog od zamenika izabranih članova.

Krajem februara 1919. godine Glavni odbor SDSBiH organizovao je generalni štrajk protiv obespravljenja radničke klase, kome je prisustvovalo oko 30.000 radnika. Zbog velikog broja učesnika, skup je bio održan istovremeno na više mesta. Skupom ispred Radničkog doma predsedavao je Đuro Đaković, gde je govorio o značaju generalnog štrajka i predložio je da se demonstracije održe na sarajevskim ulicama. Par dana kasnije, Đuro se sa drugim socijaldemokratskim zastupnicima u Gradskom zastupništvu Sarajeva, prilikom razmatranja „Osnove privremenog izbornog reda za grad Sarajevo”, zalagao da se pravo glasa da ženama, kao i svim osobama koje su navršile 20 godina, a koje u Sarajevu borave više od šest meseci. Krajem marta na Skupštini Saveza metalskih radnika za Bosnu i Hercegovinu, kao predsednik Uprave Đuro Đaković je podneo izveštaj o radu Saveza od 1914. do 1918. godine. Na istoj Skupštini usvojena je Rezolucija o ujedinjenju sindikalnog pokreta Jugoslavije i izabrani delegati za sindikalni Kongres ujedinjenja, među kojima je bio i Đuro Đaković. Prilikom izbora nove Uprave Đuro je bio izabran za predsednika Nadzornog odbora.

Spomenik Đuri Đakoviću u Sarajevu.

Neposredno pred Kongres ujedinjenja, u Sarajevu su 17. aprila 1919. godine održani Osmi kongres Glavnog radničkog saveza i Šesti kongres Socijaldemokratske stranke BiH. Na ovim Kongresima se raspravljalo o ujedinjenju sindikalnog pokreta i stvaranju jedinstvene revolucionarne radničke partije. Većina delegata je prihvatila ujedinjenje jugoslovenskog proleterijata i na kraju Kongresa su izabrani delegati za sindikalni i partijski kongres ujedinjenja, među kojima je bio i Đaković. Kao delegat SDSBiH je u Beogradu od 20. do 23. aprila 1919. učestvovao na Kongresu ujedinjenja na kome je stvorena Socijalistička radnička partija Jugoslavije (komunista). U istom periodu, kao delegat Saveza metalskih radnika učestvovao je u radu Sindikalnog kongresa ujedinjenja, na kome je stvoren jedinstveni sindikalni pokret i formirano Centralno radničko sindikalno veće Jugoslavije. Prilikom imenovanja sastava sindikalnih rukovodstva u pokrajinama, Đuro Đaković je imenovan za člana Kontrolne komisije Pokrajinskog radničkog sindikalnog veća za Bosnu i Hercegovinu.

Po povratku u Sarajevo, Đuro je zajedno sa drugim članovima sarajevske partijske i sindikalne organizacije otpočeo bitku protiv odluke Vlade o zabrani izvođenja prvomajskih uličnih manifestacija i javnih zborova. U znak protesta protiv ove odluke oni su 30. aprila u Sarajevu organizovali generalni štrajk, a sutradan 1. maja, policija je pohapsila gotovo sve članove pokrajinskog partijskog i sindikalnog rukovodstva. Početkom maja veći deo uhapšenih je bio pušten na slobodu, dok je 17 radničkih funkcionera, među kojima i Đuro Đaković, bio zadržan i potom predat vojnom sudu. U međuvremenu, Gradsko zastupništvo Sarajeva je donelo odluku da se svi zastupnici SRPJ(k) koji se nalaze u zatvoru isključe iz Gradskog zastupništva. Uhapšeni su u zatvoru ostali sve do 24. avgusta kada su usled nedostatka dokaza odlukom vojnog suda bili pušteni na slobodu.

Nakon izlaska iz zatvora, Đuro nastavlja svoju partijsku i sindikalnu aktivnost u Sarajevu, a najviše pažnje posvećuje na borbu za povećanje plata i poboljšanje radnih uslova radnike Tvornice duvana. Početkom februara 1920. godine, u okviru priprema drugog partijskog kongresa, Đuro obilazi partijske organizacije u Bosanskoj krajini. Najpre prisustvuje skupu radnika u Prijedoru, a potom skupu u Bosanskoj Dubici. U Gornjim Podgradcima, kod Bosanske Gradiške, održava sastanak s članovim Odbora Saveza drvodeljskih radnika zbog pogoršanja položaja radnika u tamošnjim pilanama. Krajem marta na skupštini Saveza metalskih radnika Bosne i Hercegovine biva izabran u novu Upravu Pododbora, a nakon toga odlazi u Beograd gde prisustvuje Kongresu ujedinjenja pokrajinskih organizacija monopolskih radnika. Na ovom skupu Đuro je bio izabran za jednog od predsednika Centralne uprave tada osnovanog Saveza monopolskih radnika. Odmah po dolasku u Sarajevo, 30. marta učestvuje na Konferenciji radnika Tvornice duvana na kojoj se donosi odluka o pokretanju štrajka i bira Štrajkački odbor, na čijem je čelu bio Đuro. Kada je sutradan otpočeo štrajk, u znak solidarnosti sa sarajevskim radnicima, stupili su u štrajk i monopolski radnici Banjaluke, Mostara i Travnika. Štrajk je trajao 15 dana i uspešno je završen 14. aprila.

Početkom juna 1920. godine, učestvuje na konferencijama sarajevske partijske organizacije na kojima je bio izabran za delegata za predstojeći Kongres. Polovinom juna, zajedno s drugim delegatima iz Sarajeva odlazi u Vukovar, gde je od 20. do 25. juna 1920. godine prisustvovao Drugom kongresu SRPJ(k), na kome je pobedila revolucionarna orijentacija u radu partije, koja je promenila naziv u Komunistička partije Jugoslavije (KPJ). Poslednjeg dana Kongresa, prilikom izbora članova Centralnog partijskog veća, Đuro je bio izabran za njegovog člana sa dobijenih 239 glasova. Nakon Kongresa, Đuro učestvuje na plenarnoj sednici Centralnog partijskog veća na kojoj je izabran Izvršni odbor KPJ, kao i imenovani pokrajinski likvidacioni odbori sa zadatkom da do sledećeg kongresa likvidiraju sve poslove dotadašnjih pokrajinskih izvršnih odbora. Kao član CPV Đuro je bio izabran za člana Pokrajinskog likvidacionog odbora KPJ za Bosni i Hercegovinu i Crnu Goru.

Politički rad 1920—1921.

Početkom jula 1920. godine Đuro u Sarajevu prisustvuje poslednjoj sednici Pokrajinskog izvršnog odbora KPJ za Bosnu i Hercegovinu, kojoj prisustvuju i članovi Pokrajinskog likvidacionog odbora KPJ, kao i drugi članovi Centralnog partijskog veća iz Sarajeva. Na ovoj sednici je izvršena primopredaja dužnosti pa novi odbor preuzima arhivu, prostorije, finansije, redakciju lista „Glas slobode” i dr. Krajem juna novi Izvršni odbor KPJ za Bosnu i Hercegovinu i Crnu Goru preko lista „Glas slobode” obaveštava javnost o političkoj situaciji u zemlji i mogućem ratu s Italijom. U znak protesta protiv rata i napada na prava radnika, 6. avgusta Izvršni odbor organizuje protesnu skupštinu u Sarajevu kojom predsedava Đuro Đaković. Krajem avgusta, Đuro učestvuje u Zenici na protestnoj skupštini oko 1.500 radnika i govori o političkoj i socijalnoj akciji, agrarnoj reformi. Pošto je ovaj zbor završio rečima — živela sovjetska republika Jugoslavija, protiv njega je bila pokrenut kazneni postupak.

Spomenik Đuri Đakoviću u Beogradu, na početku ulice koja je nekada nosila njegovo ime.

Polovinom oktobra 1920. godine Đuro učestvuje u radu Konferencije Oblasnog veća KPJ za sarajevsku oblast na kojoj je raspravljano o situaciji u zemlji i predstojećim skupštinskim izborima. Oblasno veće Đuru kandiduje za narodnog poslanika, a Okružni sud u Sarajevu 17. novembra potvrđuje njegovu kandidaturu. Predizborna skupština KPJ, kojoj je prisustvovalo oko 2.000 članova KPJ i simpatizera, održana je 21. novembra u Gradskoj većnici, a na njoj je Đuro Đaković govorio o komunističkom programu. Izbori za Ustavotvornu skupštinu Kraljevine SHS održani su 28. novembra 1920. godine i na njima je lista KPJ osvojila 198.736 glasova i 58 mandata. Na području Bosne i Hercegovine KPJ je od ukupno pet izbornih okruga, dobila poslanike u četiri okruga — u banjalučkom okrugu je izabran Jakov Lastrić (3.143 glasova), u sarajevskom izbornom okrugu je izabran Đuro Đaković (4.198 glasova), u tuzlanskom izbornom okrugu izabran je Mitar Trifunović (3.685 glasova), a u travničkom izbornom okrugu izabran je Danko Madunić (3.771 glas). U mostarskom izbornom okrugu lista KPJ, čiji je nosilac bio Gojko Vuković, nije uspela da ostvari potrebnu većinu glasova.

Početkom decembra Đuro odlazi u Beograd, gde najpre 9. decembra učestvuje na sednici CPV KPJ na kojoj je doneta odluka o isključenju iz Partije svih pristalica socijaldemokratske struje tzv „centrumaša“, predvođenih Živkom Topalovićem i Dragišom Lapčevićem, koji su sredinom oktobra potpisali „Manifest opozicije KPJ“. Par dana kasnije, 12. decembra Đuro je učestvovao na prvoj sednici Ustavotvorne skupštine. U Kaknju, 17. decembra Đuro Đaković učestvuje na konferenciji oko 600 radnika kojima govori o značaju borbe koja im predstoji ukoliko se zahtevi rudara za povećanje plata ne usvoje. Nekoliko dana kasnije, 21. decembra 1921. godine, otpočeo je generalni štrajk rudara u Bosni i Hercegovini u kom je učestvovalo oko 7.000 rudara iz Kreke, Zenice, Kaknja, Breze, Lješljana, Ljubije i Mostara. Nakon propasti pregovora između Saveza rudara i Zemaljske vlade štrajk je nastavljen, a vlast je počela da odgovara silom. Sledaća mera vlasti bila je odluka o militarizaciji rudarskih radnika, što je dovelo do sukoba između rudara i žandarmerije u pojedinim mestima. Do najžešćih sukoba između rudara i policije došlo je u Tuzli i okolini, gde je izbila tzv „Husinska buna“ u kojoj je stradalo sedam, a više desetina rudara ranjeno. Policija i žandarmerija su vrlo oštro postupali sa štrajkačima — jedne su hapsili i držali u pritvoru, druge su otpuštali s posla, a treće su izbacivali iz državnih stanova. Štrajk je okončan 29. decembra, a 27. decembra među štrajkačima u Kaknju je boravio Đuro Đaković, ali je on uprkos poslaničkom imunitetu bio uhapšen i sproveden u Sarajevo. Nakon završetka štrajka, Vlada Kraljevine SHS je na inicijativu ministra unutrašnjih dela Milorada Draškovića, donela Odluku o privremenoj zabrani rada Komunističke partije Jugoslavije tzv „Obznanu“ (mera se odnosila na zabranu do donošenja Ustava). Ovom odlukom zabranjena je svaka vrsta komunistička organizacije i propagande.

Krajem januara 1921. godine, Đuro zajedno sa drugim narodnim poslanicima KPJ polaže zakletvu. U istom periodu Klub komunističkih poslanika predlaže Đuru Đakovića za pojedine skupštinske odbore, a pre svega za člana Ustavnog odbora, Administrativnog odbora i Odbora za molbe i žalbe. Takođe, Đuro je zajedno sa narodnim poslanikom Mitrom Trifunovićem podneo interpelaciju ministru šuma i ruda Hinku Krizmanu i ministru unutrašnjih dela Miloradu Draškoviću povodom nasilnog gušenja generalnog štrajka rudara u Bosni i Hercegovini. Početkom februara, zajedno sa Kostom Novakovićem, Đuro je u Sarajevu organizovao rad partijske tehnike, u kojoj su nakon zavođenja „Obznane” umnožavani prvi partijski leci i drugi ilegalni materijali KPJ. Početkom aprila Đuro učestvuje na sednici CPV KPJ na kojoj se raspravljalo o uzrocima poraza KPJ, nakon donošenja „Obznane”, organizacionim pitanjima KPJ, radu Kluba komunističkih poslanika i dr. Krajem aprila Đuro je otputovao u Travnik, gde je obišao radnike Tvornice duvana koje je upoznao sa zahtevima sarajevskih monopolskih radnika za povećanje plata. Iz Travnika, Đuro odlazi u Zavidoviće, gde se sastao sa grupom komunista, koje je upoznao s aktuelnim dešavanjima. Zajedno sa narodnim poslanicima Kostom Novakovićem i Edhemom Bulbulovićem, Đuro je pokušao da organizuje manifestacije u Sarajevu, povodom Prvog maja. Zbog intervencije policije, manifestacija je bila rasturena, nakon čega je Đuro s grupom komunista otišao ispred zgrade bioskopa „Apolo” s namerom da omete održavanje prvomajske skupštine Socijalističke partije Jugoslavije, ali ih je u ovome sprečila policija.

Odlazak u Moskvu i hapšenje 1921—1922.

Polovinom maja 1921. godine Centralni izvršni odbor KPJ je Đuru Đakovića izabrao za jednog od ukupno 11 delegata Komunističke partije Jugoslavije na Trećem kongresu Komunističke internacionale. Zajedno s drugim delegatima, Đuro je krajem maja ilegalno preko Bugarske otputovao za Sevastopolj, a odatle u Moskvu. Od 22. juna do 12. jula 1921. godine Đuro je učestvovao na Kongresu Kominterne, na kome je doneta odluka da se u vreme „nesumnjive oseke revolucije“ obustavi svaka oružana akcija, a glavni cilj je postao borba za stvaranje „jedinstvenog fronta radničke klase“. Kongres je analizirao akcije pojedinih komunističkih partija na sprovođenju odluka Drugog kongresa i osudio „beli teror“ u Jugoslaviji, Bugarskoj i Rumuniji. Nakon Kongresa, prisustvovao je skupu Jugoslovenske sekcije pri Moskovskom komitetu Ruske komunističke partije (boljševika), na kome je Đuro govorio o razvoju i stanju sindikalnog pokreta u Jugoslaviji. Tokom boravka u Moskvi, od 3. do 19. jula 1921. godine Đuro je kao predstavnik Saveza monopolskih radnika Jugoslavije i Centralnog radničkog sindikalnog veća Jugoslavije učestvovao na Prvom kongresu Crvene sindikalne internacionale.

Vladimir Lenjin na Trećem kongresu Kominterne u Moskvi, jula 1921. godine.

U toku boravaka Đure Đakovića u Sovjetskoj Rusiji, u Jugoslaviji su se odigrali bitni događaji koji su uticali na dalji rad Komunističke partije Jugoslavije. Ustavotvorna skupština je 28. juna 1921. godine donela prvi Ustav Kraljevine SHS, a istog dana član KPJ, koji se odlučio na individualni teror Spasoje Stejić Baćo je izvršio neuspeli atentat na regenta Aleksandra. Nepunih mesec dana kasnije, 21. jula 1921. član „Crvene pravde” Alija Alijagić je izvršio atentat na ministra Milorada Draškovića, koji je bio autor „Obznane”. Ovi atentati, izvršeni mimo volje rukovodstva KPJ, bili su povod vlastima da se definitivno obračunaju sa KPJ. Zakonom o zaštiti države, koji je donet 1. avgusta 1921. definitivno je zabranjen rad KPJ, njeni poslanici su isključeni iz Narodne skupštine, a članovi Izvršnog odbora KPJ su uhapšeni i predati sudu, pod izgovorom da su odgovorni za izvršene atentate i pripremu „boljševičke revolucije“.

Nakon neuspelog atentata na regenta Aleksandra, polovinom jula Okružni sud u Travniku je od Narodne skupštine tražio da se pokrene postupak o izvođenju pred sud petorice narodnih poslanike iz Bosne i Hercegovine, među kojima i Đure Đakovića. Ubrzo nakon toga istražni sudija Gradskog suda za Beograd tražio je od ministra pravde da se u Narodnoj skupštini pokrene postupak da se izdaju sudu svi komunistički poslanici. Nakon atentata na Milorada Draškovića, Imunitetski odbor je razmotrio akt istražnog sudije i preporuku ministra pravde da se komunističkim poslanicima oduzme imunitet. Nakon donošenja Zakona o zaštiti države policiji je bilo omogućeno hapšenje svih članova Izvršnog odbora KPJ, a za onim članovima koji su boravili u Moskvi je bila raspisana poternica.

Početkom avgusta 1921. godine u Moskvi je održan sastanak delegata KPJ na Trećem kongresu Kominterne, kojim je predsedavao Sima Marković i on je članove delegacije upoznao sa novonastalom situacijom u Jugoslaviji. Prilikom rasprave o povratku delegacije u zemlju, Đuro Đaković je predložio da se putuje u dve grupe — da prva grupa ide preko Sevastopolja i Bugarske, a druga da krene u Beč i tamo sačeka vesti od prve grupe. Zajedno sa još četvoricom delegata, Đuro je polovinom avgusta napustio Moskvu i otišao u Sevastopolj, a odatle preko Varne u Sofiju. Nakon par dana provedenih u Sofiji, oni su ilegalno prešli jugoslovensko-bugarsku granicu, posle čega su se članovi grupe razdvojili, a Đuro je otišao ka Pirotu. Na osnovu poternice, policija u Beloj Palanci je hapsila Đuru Đakovića 27. avgusta i sprovela ga u Pirot, odakle je 1. septembra sproveden u Beograd i predat Upravi grada Beograda i zatvoren u „Glavnjači”.

U Beogradu su Đuru policijski istražni organi saslušavali o njegovom boravku u Sovjetskoj Rusiji, a pošto istraga nad njim nije dala očekivane rezultate, istražni sudija je od gradske policije u Sarajevu tražio da prikupe podatke o Đuri i njegovom delovanju, kako bi na osnovu tih dokaza mogao biti krivično osuđen za komunističko delovanje. Početkom oktobra jedan od rukovodilaca sarajevske partijske organizacije Milan Jokić je centralnom partijskom rukovodstvu u Beogradu dostavio akte istražnog sudije koji je od sarajevske policije tražio dokaze protiv Đakovića. Nakon mesec dana provedenih u „Glavnjači”, Đuro je polovinom oktobra prebačen u zatvor Prvostepenog suda, gde je bio smešten s ostalim uhapšenim članovima Izvršnog odbora KPJ optuženim za delo atentata na regenta Aleksandra. Beogradski list „Republika” je 23. oktobra objavio članak pod naslovom „Pakovanje” u kome je javnost upoznata sa zahtevom istražnog sudije Nenada Vujića u vezi sa Đurom Đakovićem. Polovinom novembra policijska direkcija iz Sarajeva je Prvostepenom sudu u Beogradu dostavila izveštaj o komunističkoj delatnosti Đure Đakovića. Krajem novembra istražni sudija je podigao optužnicu protiv Spasoja Stejića i drugih optuženih za atentat na regenta Aleksandra, kao i za delo komunističke propagande, za koje je optužio 53 osobe. Među optuženima je bilo 10 bivših komunističkih narodnih poslanika, uključujući i Đuru. Polovinom decembra, Đuro je iz zatvora Prvostepenog suda u Beogradu bio prebačen u zatvor Okružnog suda u Sarajevu.

Državno tužilaštvo u Sarajevu je 17. maja 1922. godine podiglo optužnicu protiv Đure Đakovića u kojoj ga je tužilo za zločin „protiv otečestva” jer je kao član Centralnog partijskog veća KPJ sprovodio odluke Vukovarskog kongresa KPJ, a posle donošenja „Obznane” nastavio sa sindikalnim i partijskim radom. Nakon što mu je bila uručena optužnica Đuro je angažovao advokata dr Ivana Pavičića. U toku juna jedan od prvaka KPJ advokat Triša Kaclerović je došao u Sarajevo zbog pripremanja odbrane Đure Đakovića, ali mu to nije bilo dozvoljeno. Sudski proces protiv Đure Đakovića održan je u maloj sali Okružnog suda u Sarajevu od 5. do 8. jula 1922. godine. Đuru je brano advokat dr Ivan Pavičić, uz asistenciju Rajka Jovanovića, advokata iz Beograda i jednog od rukovodilaca KPJ. Nakon trodnevne rasprave Đuro Đaković je bio osuđen na 10 meseci zatvora, s tim što mu je u kaznu uračunat devetomesečni boravak u istražnom zatvoru.

Revolucionarni rad 1922—1923.

Đuro Đaković je pušten na slobodu 12. avgusta 1922. godine, a prilikom izlaska iz zatvora dočekao ga je veliki broj radnika, posebno monopolskih radnika sarajevske Tvornice duvana. Po izlasku na slobodu, Đuro je nastavio sa revolucionarnim i partijskim radom, s obzirom da je na Prvoj zemaljskoj konferenciji KPJ, održanoj od 3. do 17. jula 1922. godine u Beču, u odsustvu izabran za člana Izvršnog odbora Centralnog partijskog veća KP Jugoslavije. Na osnovu zaključaka ove Konferencije u Sarajevu je formiran Oblasni odbor KPJ, u čijem je radu na stvaranju ilegalnih organizacija i uspostavljanju veza aktivno radio Đuro Đaković. Početkom septembra Policijska direkcija za Bosnu i Hercegovinu zabranila je skup radnika protiv skupoće, pa je Đaković okupljene radnike upoznao sa naredbom policije i obećao da će pronaći mesto gde će se skup radnika održati. Ovaj događaj, Policijska direkcija za BiH je iskoristila i pod optužbom da je kriv „za ometanje javnog mira i poretka počinjenog time što potajno deluje u komunističkom pokretu”, 5. septembra donela odluku o progonu Đakovića iz Sarajeva u njegovo rodno mesto Brodski Varoš. Polovinom septembra Đuro je podneo žalbu na odluku o progonu, ali je ona krajem oktobra bila potvrđena odlukom Ministarstva unutrašnjih dela Kraljevine SHS.

Spomen-ploča Đuri Đakoviću u Beogradu, u ulici koja je nekada nosila njegovo ime.

Tokom septembra, Đuro je učestvovao na sednici Izvršnog odbora KPJ na kojoj se raspravljalo o realizovanju odluka Prve zemaljske konferencije i sazivu plenarne sednice Centralnog partijskog veća KPJ. Takođe na ovom skupu je bilo odlučeno da Đuro otputuje u Sloveniju i s rukovodstvom Pokrajinskog odbora KPJ razmotri pitanje njihovog stava oko učešća na opštinskim izborima. Polovinom novembra, Đuro je zajedno sa Životom Jevtovićem posetio Ministarstvo unutrašnjih dela Kraljevine SHS od koga su tražili da se dozvoli rad Nezavisnim sindikatima. Tom prilikom oni su intervenisali u vezi sa svojim progonom iz Sarajeva, nakon čega im je saopšteno da se taj progon suspenduje. Početkom decembra Đuro je zajedno sa Ivanom Pavićem na Konferenciji radnika Tvornice duvana u Sarajevu bio izabran u delegaciju, koja treba da izvesti Glavnu upravu monopola o teškom stanju monopolskih radnika i traži povećanje plata.

Krajem decembra Đuro je otišao u Beograd, gde 22. decembra 1922. godine učestvovao na plenarnoj sednici Centralnog partijskog veća na kojoj se raspravljalo o stvaranju legalne radničke partije, koja bi neometano mogla da učestvuje u političkom životu. Nakon toga Đuro je otišao u Sarajevo, gde je početkom januara 1923. godine održao sastanak sa grupom sarajevskih komunista, s kojima je raspravljao o osnivanju legalne partije. Tom prilikom Đuro je bio izabran za jednog od delegata na Osnivačkoj konferenciji, koja je održana 13. i 14. januara 1923. godine u Beogradu. Na Konferenciji, kojoj je prisustvovalo 75 delegata formirana je Nezavisna radnička partija Jugoslavije (NRPJ). Sledećeg dana beogradska policija je upala u prostorije lista „Radnik”, gde se održavala Konferencija i pohapsila sve koji su se tu zatekli, uključujući i Đuru i u pritvoru ih zadržala 24 časa. Kada se vratio u Sarajevo, Đuro je bio priveden i u policiji primoran da potpiše izjavu da se neće udaljavati iz grada. Nekoliko dana kasnije, krajem januara, Đuro je ponovo uhapšen i kažnjen sa 20 dana zatvora jer je početkom januara u Sarajevu održao sastanak s grupom komunista.

Marta 1923. godine Izvršni odbor KPJ je osnovao komisiju u sastavu — Đuro Đaković, Simo Miljuš i jedan delegat KP Austrije, sa zadatkom da razmotri rad jugoslovenske komunističke emigracije u Beču, sporna pitanja između „većine i opozicije KPJ” i da da predlog za njihovo rešavanje. Đuro je početkom aprila otišao ilegalno u Beč, gde je od 4. do 19. aprila učestvovao na nekoliko sastanaka jugoslovenskom političkom emigracijom, gde se raspravljalo oko raščišćavanja spornih pitanja. Krajem aprila Đuro se vratio u Sarajevo, a početkom maja, zajedno sa četvoricom delegata iz Bosne i Hercegovine, ponovo je ilegalno otišao u Beč, gde je prisustvovao sednici Centralnog partijskog veća na kojoj su razmatrana pitanja vezana za održavanje Druge zemaljske konferencije KPJ, koja je održana od 9. do 12. maja 1923. godine. U toku ove Konferencije čiji je zadatak bio da raspravi uzroke sukoba u KPJ, Đuro je bio izabran za jednog od predsednika Konferencije, kao i za člana tri komisije — za izveštaj, za finansijsko pitanje i u političku komisiju. Podneo je izveštaj o stanju u KPJ u Bosni i Hercegovini i bio učesnik u diskusiji o izveštaju Izvršnog odbora KPJ. Na kraju Konferencije Đuro je bio izabran za člana Centralnog partijskog veća i imenovan za člana Oblasnog sekretarijata KPJ za Bosnu i Hercegovinu. Na ovoj Konferenciji došlo je do sukoba između „leve“ i „desne frakcije“, a „leva frakcija“ je odnela pobedu i dobila prevlast u rukovodstvu, a jedini „antifrakcionaš“ u njemu je bio Đuro Đaković.

Progon u rodno mesto 1923—1926.

Nakon povratka u Sarajevo, polovinom maja 1923. godine, Đuro Đaković je aktivno radio na sprovođenju odluka Druge zemaljske konferencije KPJ. Polovinom juna je otišao u Beograd, gde je prisustvovao sednici Izvršnog odbora KPJ, na kojoj je razmatrano stanje u partijskim organizacijama i realizacijama odluka Druge konferencije. Pošto je 23. juna rešenje o Đakovićevom progonu iz Sarajeva postalo pravosnažno on je otišao u Beograd s ciljem da interveniše kod ministra unutrašnjih dela Milorada Vujičića povodom pravosnažnosti ove odluke i njenom eventualnom povlačenju. Beogradska policija je Đakovića uhapsila 27. juna i pod optužbom da nema legitimaciju kaznila ga sa dva dana zatvora, nakon čega je sproveden u rodno mesto.

Nakon progona u Brodski Varoš, krajem juna 1923. godine, otpočeli su dani teškog perioda života Đure Đakovića. Supruga i deca su mu izvesno vreme ostala u Sarajevu, pošto nisu imali materijalnih mogućnosti da se presele. Uprkos teškoj situaciji u kojoj se našao, Đuro se odmah po dolasku u rodno mesto uključio u rad partijske i sindikalne organizacije iz Slavonskog Broda. Prilikom učešća na sednici mesnog radničkog sindikalnog veća upoznao je prisutne sa stanjem u revolucionarnom radničkom pokretu, a potom se posebno angažovao na osnivanju mesne organizacije Nezavisne radničke partije Jugoslavije (NRPJ). Početkom jula, Đuro je ilegalno otišao u Beograd, gde je prisustvovao sednici Izvršnog odbora KPJ, na kojoj se razmatrano stanje partijskih organizacija u pojedinim pokrajinama, kao i sprovođenje odluka Druge konferencije. Prilikom diskusije o stanju u partijskim organizacijama u Bosni i Hercegovini konstatovano je da je usled progona Đure Đakovića iz Sarajeva, vidno oslabljen rad pokreta.

Spomenik Đuri Đakoviću u dvorištu njegove rodne kuće u Brodskom Varošu.

Krajem avgusta u Brodski Varoš je iz Sarajeva došla Đurina porodica, pa su se svi zajedno nastanili kod Đurinog rođaka Josipa Joze Đakovića (sin Đurinog starijeg brata Ivana), pošto je Đurin otac Stjepan odbio da ih primi u kuću, jer je Đuro bio komunista. Kasnije se Đurina porodica preselila u jednu kuću kod mosta, gde je pored stana Đuro iznajmio i jednu kućicu u dvorištu, koju je pretvorio u svoju radionicu. Kako bi zaradio za prehranjivanje porodice, radio je razne kovačke, bravarske i limarske poslove. Uprkos teškom položaju, Đuro nije napuštao revolucionarne aktivnosti. U toku septembra je u selu Podvinju, kod Slavonskog Broda, govorio na skupu mladih seljaka, koji je organizovao Pododbor Saveza radničke omladine. Govorio im je o položaju seljačke omladine, razvoju radničkog pokreta i o potrebi organizovanja mladih radnika. Krajem novembra, kao delegat Izvršnog odbora KPJ, prisustvovao je sednici Centralne uprave Saveza komunističke omladine Jugoslavije (SKOJ), na kojoj su razmatrani izveštaji o stanju u organizacijama SKOJ-a, situaciji u KPJ i pripremama za kongres Saveza radničke omladine. Krajem decembra Đuro je ilegalno otišao u Beograd, gde je najpre prisustvovao sednici Centralnog partijskog veća, a potom od 1. do 4. januara 1924. godine Trećoj zemaljskoj konferenciji KPJ. Kao i na prethodne dve i na ovoj Konferenciji je došlo do sukoba između „desne i leve frakcije“, a sukob je najviše produbljen oko nacionalnog pitanja. Leva frakcija je ponovo odnela pobedu na Konferenciji, usled čega je izabrano novo rukovodstvo na čelu sa Trišom Kaclerovićem, a Đuro je bio izabran za člana Centralnog partijskog veća.

Februara 1924. godine Đuro je prisustvovao Skupštini Mesne organizacije NRPJ u Slavonskom Brodu, na kojoj je bio izabran za člana Uprave i za sekretara njene sekcije za Brodski Varoš. Početkom aprila, ponovo ilegalno odlazi u Beograd, gde prisustvuje sednici Centralnog partijskog veća na kojoj je raspravljano o stanju u KPJ nakon Treće konferencije, kao i o političkoj situaciji u zemlji. U toku rasprave Đuro je kritikovao centralno partijsko rukovodstvo smatrajući da ono snosi veliku odgovornost za slab rad partije. Na sednici je Đuro, zbog nemogućnosti da usled izgnanstva deluje u partijskom radu u Bosni i Hercegovini, bio imenovan za pomoćnika Vladimira Ćopića, sekretara Oblasnog odbora KPJ za Hrvatsku. U Trbovlju, je 1. juna 1924. godine došlo do sukoba između pripadnika nacionalističke ORJUNE i Proleterski akcionih četa, tokom koga su orjunaši uhvatili rudara Franca Fakina i ubili ga i nakon toga demolirali i zapalili zgradu Rudarskog doma. Potom se u sukob umešala žandarmerija, pa je u sukobu stradalo još sedmoro ljudi — četvorica rudara i trojica orjunaša, dok je više desetina ljudi povređeno. Nakon ovog događaja, u Beogradu je 6. juna na poziv mesnih odbora NRPJ, SROJ-a i Nezavisnih sindikata održan veliki radnički protest protiv fašizma i terora ORJUNE, a do kraja meseca slični protesti su bili organizovani i u drugim mestima Srbije. Pošto je rukovodstvo KPJ bilo nezadovoljno zbog pasivnog držanja članova centralnog rukovodstva Nezavisnih sindikata Jugoslavije u akciji solidarnosti sa slovenačkim rudarima i njihovom borbom u Trbovlju, polovinom juna je bio formiran Partijski sud u koji su između ostalih ušli — Života Milojković i Đuro Đaković. Zadatak ovog suda je bio da ispita odgovornost članova KPJ koji si bili članovi centralnog rukovodstva Nezavisnih sindikata, među kojima su bili — Miodrag Manojlović, Milivoje Kaljević, Dragutin Bukvić, Lazar Stefanović i dr. Partijska istraga nad sindikalnim funkcionerima bila je sprovedena početkom jula, ali se Đuro zbog liberalnog stava ostalih članova Partijskog suda, a pre svega Živote Milojkovića, povukao iz ovog suda. Pošto Đuro nije pripadao ni levoj ni desnoj frakciji u KPJ i pošto je oštro osuđivao svaki vid frakcionaštva, pripadnici leve i desne frakcije su počeli da ga sve više potiskuju u rukovodstvu KPJ.

Polovinom septembra 1924. godine, Đuro Đaković je zajedno s Đurom Salajem organizovao skup radnika u Slavonskom Brodu, ali je policija zabranila njegovo održavanje. Usled loše materijalne situacije, Đuro nije otišao na sednicu Centralnog partijskog veća održanu u Beogradu, krajem novembra, a polovinom decembra iste godine Triša Kaclerović, sekretar CO NRPJ je obavestio Oblasni sekretarijat NRPJ za Hrvatsku da nema materijalnih mogućnosti da pomogne Đuri Đakoviću i njegovoj porodici. Na kraju 1924. godine, rukovodstvo KPJ je Đuru Đakovića predložilo za kandidata za narodnog poslanika u sarajevskom okrugu ispred liste Radničko-seljački blok, ali kada je 6. januara 1925. predata lista kandidata Radničko-seljačkog bloka za sarajevski okrug policija je uhapsila 9 radnika koji su podneli listu i tražila da bude uhapšen i sam Đaković. Nakon toga Đuro je bio kandidovan kao kotarski kandidat za prvi i drugi izborni kotar u Slavonskom Brodu. Parlamentarni izbori su održani 8. februara 1925. godine, ali zbog jakog pritiska režima lista „Radničko-seljački blok“, koju je predvodila ilegalna KPJ, nije uspela da ostvari značajniji uspeh i uđe u parlament.

Rodna kuća Đure Đakovića iz vremena kada se u njoj nalazio Spomen-muzej „Đuro Đaković”. Razglednica iz 1970-ih godina.

Pošto zbog progona u rodno mesto, kao i marginalizovanja u partijskom rukovodstvu, jer nije pripadao frakcijama, Đuro Đaković nije mogao da se angažuje u partijskom i revolucionarnom radu, on je svu svoju društvenu aktivnost posvetio Brodskom Varošu. Uspostavio je veze sa seljacima i radnicima iz radničkog naselja Tvornice vagona u Slavonskom Brodu i među njima započeo agitaciju. Nastojao je da pomogne siromašnim seljacima, koji su se zbog zastarelih običaja oko sahrana mnogo zaduživali, pa je pokrenuo akciju za osnivanje dobrovoljnog pogrebnog društva. U tom cilju sazvao je konferenciju na kojoj je prisutnima objašnjavao cilj i svrsishodnost jednog ovakvog dobrovoljnog društva. Ova njegova akcija naišla je na otpor kod bogatijih seljaka i trgovaca, koji su pokušali da je diskredituju kao komunističku. Uprkos otporima, u toku leta 1925. godine Đuro je uspeo da organizuje skupštinu na kojoj je osnovano Pogrebno društvo „Dobrotvor”, čiji je bio prvi predsednik. Društvo je za kratko vreme okupilo nekoliko stotina članova, pa je počelo da osniva svoje podružnice i u okolnim mestima.

Avgusta 1925. godine bili su raspisani opštinski izbori za Brodski Varoš, na koje je Đuro odlučio da se kandiduje. On je tim povodom razvio široku političku aktivnost na isticanju svoje kandidatske liste Radničko-seljačkog republikanskog bloka. Izbori su bili održani krajem avgusta i na njima je Đurina lista osvojila punu pobedu i dobila svih 12 mandata opštinskih većnika. Početkom septembra održana je prva sednica novoizabrane opštinske uprave u Brodskom Varošu na kojoj je Đuro Đaković bio izabran za načelnika opštinske uprave. Kao načelnik opštine Đuro je zastupao interese siromašnih seljaka i radnika, zbog čega je često dolazio u sukob s bogatim seljacima, trgovcima i opštinskim beležnikom i kotarskim načelnikom. Đuro se odlično borio da se dosledno sprovodi Zakon o opštinama i da opštinske dažbine daju svi meštani, što ranije nisu činili bogati seljaci i trgovci; da se Zakon o zemljišnoj zajednici podjednako primenjuju i prema meštanima i prema došljacima i dr. U vezi sa ovim Đuro je s jednom delegacijom većnika i meštana posetio u Beogradu ministra poljoprivrede i vode Ivana Pucelja i ministra šuma i rudnika Nikolu Nikića i tražio od njih da se propisi usklade s interesima radnika, ali ova intervencija nije dala rezultata. Dužnost načelnika Opštinske uprave u Brodskom Varošu Đuro Đaković je obavljao malo više od godinu dana, jer je novembra 1926. godine, na intervenciju bogatih seljaka i trgovaca, bio suspendovan.

Nastavak revolucionarnog rada 1926—1928.

Krajem novembra 1926. godine, u vreme kada je razrešen dužnosti načelnika Opštinske uprave, Đuri Đakoviću je istekao progon u rodno mesto, pa je on otišao u Slavonski Brod, gde se zaposlio kao bravarski radnik u Tvornici vagona. Početkom decembra, otišao je u Beograd u centralu Saveza radnika metalne industrije i obrta Jugoslavije (SRMIiOJ), gde je prisustvovao sastanku Centralne uprave Saveza. Još u vreme trajanja Đurinog progonstva, na Trećem kongresu KPJ, održanom od 14. do 22. maja 1926. godine u Beču, Đuro Salaj je govoreći o frakcionaškim borbama u rukovodstvu KPJ, naveo da su mnogi partijski aktivisti koji nisu pripadali nijednoj frakciji bili zapostavljeni, a kao očit primer je navio slučaj Đure Đakovića. Nakon Kongresa, na sednici novoizabranog Centralnog komiteta KPJ je iznet predlog da se Đuro Đaković postavi za sekretara Pokrajinskog komiteta KPJ za Bosnu i Hercegovinu, s tim da Politbiro preduzme mere kako bi mu se omogućio neometani boravak u Sarajevu.

Spomenik Đuri Đakoviću u Zagrebu, kod pozorišta „Mala scena“. Rad vajara Vanje Radauša.

Radnici Tvornice vagona u Slavonskom Brodu su krajem decembra 1926. godine održali opšti strukovni sastanak na kome se raspravljalo o predstojećim izborima za radničke poverenike za 1927. godinu. Zbog problema koji su proisticali iz razjedinjenosti sindikalnih organizacija, predstavnici Nezavisnih sindikata su predložili da svi radnici na izbore istupe s jedinstvenom listom. Prilikom utvrđivanja kandidatske liste Nezavisnih sindikata Đuro Đaković je bio imenovan za jednog od kandidata. Izbori za radničke poverenike bili su održani 8. januara 1927. godine i na njima je lista Saveza radnika metalne industrije i obrta dobila 10 radničkih poverenika. Polovinom januara novoizabrani radnički poverenici su održali sastanak na kome je za predsednika poverenika bio izabran Mijo Ciger, a za sekretara Đuro Đaković. Već u drugoj polovini februara radnički poverenici su održali sastanak sa inspektorom rada iz Osijeka, na osnovu predstavke koju su Nezavisni sindikati i radnički poverenici uputili ministru saobraćaja Svetislavu Milosavljeviću i ministru za socijalnu politiku Aleksandru Mijoviću. Na ovom sastanku se raspravljalo o teškom položaju fabričkih radnika. Uplašena od daljeg delovanja Đure Đakovića, početkom marta uprava Tvornice vagona je sprovodeći redukciju radne snage otpustila Đuru Đakovića.

Krajem aprila 1927. godine Đuro se ponovo zaposlio u Tvornici vagona, ali je neposredno pred opštinske izbore u Slavonskom Brodu, 3. maja bio uhapšen i proteran iz grada. On je potom otišao u Dugu Resu, gde 1. jula preuzeo dužnost sekretara Podružnice Saveza radnika metalne industrije i obrta. Nakon toga Đuro je obnavljao svoje kontakte sa rukovodstvom KPJ, koje mu krajem jula predložilo da bude nosilac liste Republikanskog saveza radnika i seljaka u sarajevskom okrugu na izborima za narodne poslanike, zakazanim za septembar. Već krajem jula policijske vlasti su Đuru proterale iz Duge Rese i istovremeno ga kaznile progonom iz Kotara Karlovac na deset godina. Nakon toga on je početkom avgusta otišao u Beograd, gde ga je u blizini prostorija Saveza radnika metalne industrije uhapsila policija i proterala ga u Brodski Varoš. Par dana nakon toga Okružni sud u Sarajevu je doneo rešenje kojim je odbijena kandidatska lista, čiji je nosilac bio Đuro Đaković. Nakon ovoga Đuro je bio kandidat za kotar Slavonski Brod, a u okviru kandidatske liste Republikanskog saveza radnika i seljaka za požešku županiju, čiji je nosilac bio Đuro Salaj.

Sredinom avgusta Đuro je došao u Zagreb, gde je preuzeo dužnost Oblasnog sekretara Saveza radnika metalne industrije i obrta Jugoslavije, pošto je dotadašnji sekretar Josip Broz bio uhapšen 14. jula 1927. godine, pod optužbom da je tokom boravka u Kraljevici širio komunizam. On je već krajem avgusta pušten na uslovnu slobodu i krajem septembra je umesto uhapšenog Blagoja Parovića, preuzeo dužnost sekretara Centralne uprave Saveta radnika metalne industrije, čije je sedište bilo preneto u Zagreb. U toku jeseni 1927. godine Josip Broz je kao sekretar centralne uprave SRMIiOJ, uz pomoć sindikalnih i partijski funkcionera iz Zagreba, među kojima su bili — Ivan Krndelj, Blaž Valjin, Viktor Koleša, Dragutin Saili, Josip Kraš i Đuro Đaković, počeo da vodi odlučnu borbu protiv „leve i desne frakcije” u KPJ. Đuro je 17. oktobra 1927. godine prisustvovao sednici Mesnog radničkog sindikalnog veća (MRSV), na kojoj se raspravljalo o Izveštaju Izvršnog odbora, organizovanju radnika, radu među radničkom omladinom i dr. Pošto je Centralni radnički sindikalni odbor Jugoslavije (CRSOJ) vodio kampanju protiv zagrebačkog MRSV, referat koji je podneo Josip Broz je tokom sednice bio usvojen kao Rezolucija MRSV Zagreba. Prilikom usvajanja ove Rezolucije Đuro se uzdržao od glasanja uz napomenu da će svoj stav posebno pismeno obrazložiti. Mesec dana kasnije Đuro Đaković, kao oblasni sekretar metalskih radnika zajedno sa Josipom Brozom je otišao u Beograd, gde su 20. novembra 1927. godine prisustvovali plenarnoj sednici Centralne uprave Saveza radnika metalne industrije i obrta Jugoslavije. Na ovoj sednici usvojen je zahtev Saveznog veća metalaca iz Zagreba, u čijoj su izradi učestvovali Josip Broz i Đuro Đaković, u kome je od rukovodstva Nezavisnih sindikata traženo da se prestane s polemikom preko radničke štampe s pokrajinskim rukovodstvom za Hrvatsku, jer je to izazivalo loš utisak kod radnika i nanosilo štetu radničkom pokretu.

Školovanje u Moskvi i Kominterna 1928.

Na sastancima Politbiroa Centralnog komiteta KP Jugoslavije, krajem oktobra i početkom novembra 1927. godine, raspravljalo se o određivanju partijskih i skojevskih aktivista za upućivanje na školovanje u Moskvu. Tom prilikom raspravljalo se i o upućivanju Đure Đakovića na Međunarodnu lenjinsku školu, ali je bilo zaključeno da se ne šalje jer je prešao 35 godina. Sredinom novembra, Politbiro CK KPJ je ponovo razmatrao pitanje upućivanja Đakovića na školovanje i doneo odluku da se uputi na Međunarodni lenjinski kurs, s tim da ako ne bude primljen ode na Jugoslovenski sektor Komunističkog univerziteta nacionalnih manjina zapada (KUNMZ). U toku priprema za put u Moskvu, Đuro je otišao u Slavonski Brod da poseti porodicu i tom prilikom se sastao sa sindikalnim aktivistom Alojzom Bradićem od koga je uzeo njegovu poslovnu knjižicu, koja bi mu mogla poslužiti umesto legitimacije. Početkom decembra Đuro je preko Maribora napustio Jugoslaviju i preko Austrije, Čehoslovačke, Poljske i Nemačke otišao u Sovjetski Savez. Po dolasku u Moskvu, kao i drugi politički emigranti, Đuro je morao da uzme ilegalno ime. On se tada opredelio za ime poznatog bugarskog revolucionara Marka Fridmana (1892—1925), koji je ubijen marta 1925. godine u sukobu s policijom, a za rad u KPJ je uzeo pseudonim „Bosnić”.

Zgrada u Moskvi u kojoj se nalazilo sedište Izvršnog komiteta Kominterne.

Od januara do maja 1928. godine Đaković je kao student Međunarodne lenjinske škole veliku pažnju posvetio učenju s obzirom da u mladosti nije imao mogućnosti da stekne neophodna teorijska znanja iz marksizma. U isto vreme veoma aktivno je učestvovao u akciji Izvršnog komiteta Komunističke internacionale za raščišćavanje frakcionaških borbi i rešavanje krize u KPJ. Na zahtev Komisije Političkog sekretarijata Prezidijuma Izvršnog komiteta Kominterne, Đaković je 10. januara napisao opširnu izjavu pod nazivom „Obrazloženje spora u KP Jugoslaviji”, u kome je analizirao razvoj sukoba u KPJ i dao niz kritičkih ocena rada „desne i leve frakcije” i njihovih stavova u važnim pitanjima partijske politike. Tokom februara Izvršni komitet Kominterne je na predlog delegacije KPJ na Devetom plenumu imenovao Đuru Đakovića za člana Komisije za ispitivanje stanja na Jugoslovenskom sektoru Komunističkog univerziteta nacionalnih manjina zapada. Krajem marta u Moskvi su Đuro Cvijić, sekretar CK KPJ i Filip Filipović, član Izvršnog komiteta Kominterne osnovali Predstavništvo KPJ u koje su bili uključeni — Đuro Đaković, Kosta Novaković i Vladimir Ćopić, kao i Josip Čižinski, kao predstavnik Komunističke omladinske internacionale. Zadatak ovog Predstavništva bio je da rešava tekuća pitanja jugoslovenske sekcije sa Izvršnim komitetom Kominterne i drugim međunarodnim radničkim organizacijama.

Od 9. do 13. aprila Đuro Đaković je u Moskvi učestvovao na savetovanju predstavnika KPJ i Kominterne, koje je održano na inicijativu Kominterne s ciljem rešavanja krize u Komunističkoj partiji Jugoslavije. Pored članova Predstavništva KPJ, savetovanju je prisustvovala i grupa delegata Nezavisnih sindikata, koja je u Moskvu došla na Četvrti kongres Crvene sindikalne internacionale, dok su ispred Kominterne prisustvovali — Georgi Dimitrov, Vasil Kolarov, Herman Remele, Bohumir Šmeral i dr. U toku savetovanja, Kolarov i Šmeral su napisali „Otvoreno pismo”, koje su učesnici savetovanja usvojili. U ovom pismu je bila osuđena frakcijska borba u KPJ — posebno su osuđene razorne tendencije desne frakcije, kao i greške leve frakcije, a članstvo KPJ je pozvano u borbu za likvidaciju frakcija i raščišćavanje stanja u KPJ, kako bi ona mogla da krene u mase i pokrene jedinstvo radnika i seljaka, kao i ugnjetenih naroda. Nakon savetovanja, u toku maja Izvršni komitet Kominterne je doneo odluku da Đuro Đaković zajedno s još devet partijskih aktivista, koji su bili na školovanju u Moskvi, a među kojima su bili — Roman Filipčev, Marko Mašanović i Jovan Mališić, ode na ilegalni rad u Jugoslaviju u cilju pružanja pomoći Privremenom rukovodstvu KPJ u sprovođenju Otvorenog pisma Kominterne. Krajem maja Đuro je napustio Moskvu i preko Beča ilegalno došao u Zagreb, gde je tada bilo sedište Privremenog rukovodstva KPJ.

Organizacioni sekretar KPJ 1928—1929.

Nakon povratka u Jugoslaviju, početkom juna 1928. godine Đuro se u potpunosti posvetio partijskom radu — aktivno je radio na sprovođenju Otvorenog pisma Izvršnog komiteta Kominterne, konsolidovanju partijskih organizacija i pripremama za Četvrti kongres. Delovao je ilegalno i služio se pseudonimom „Bosnić”. Takođe, veliku pažnju je posvetio proširivanju delovanju KPJ na selu, pa se s tim u vezi sastao i sa predstavnicima Hrvatske seljačke stranke Stjepanom Radićem i drugima. Krajem juna, Đuro je prisustvovao na nekoliko sednica Biroa Centralnog komiteta KPJ na kojima je analizirano stanje partijskih organizacija u Beogradu, Makedoniji, Sloveniji i Vojvodini. Posebno je analizirana situacija u beogradskoj partijskoj organizaciji, kao i pismo bivšeg sekretara CK KPJ Đure Cvijića, koji je bio vođa „leve frakcije”. Kao bi se konsolidovala partijska organizacija u Beogradu odlučeno je da Đuro otputuje u Beograd i imenuje novo rukovodstvo. Pošto je Biro CK KPJ odredio Jakoba Žorgu za delegata za Šesti kongres Kominterne, Đuro Đaković je bio određen da nakon njegovog odlaska u Moskvu preuzme dužnost organizacionog sekretara KPJ i predstavnika Biroa CK KPJ u Centralnom komitetu Crvene pomoći. Na sednicama Biroa CK KPJ se raspravljalo i o radu Crvene pomoći Jugoslavije, kao i merama koje je delegat Izvršnog komiteta Kominterne Filip Filipović preduzeo na sređivanju partijske tehnike u Beču.

Neposredno pre Đurinog odlaska u Beograd, 20. juna 1928. godine dogodio se atentat u Narodnoj skupštini, kada je radikalski poslanik Puniša Račić ubio dvojicu i ranio trojicu poslanika HSS, uključujući Stjepana Radića, koji je nakon mesec dana preminuo. Istog dana Biro CK KPJ je održao sednicu na kojoj je raspravljano o novonastaloj situaciji, kao i zadacima koji predstoje KPJ. Iz predostrožnosti da će policija nakon atentata otpočeti nove napade na revolucionarni radnički pokret i pohapsiti članove partijske centrale, na sednici su bili određeni zamenici svih članova Biroa CK KPJ. Za zamenika Đure Đakovića bio je imenovan Blagoje Nikolić. Uprkos svim opasnostima, Đuro je krajem juna ilegalno otišao u Beograd, gde se sastao sa svim članovima smenjenog rukovodstva Okružnog komiteta KPJ za Beograd, koji su pripadali „desnoj frakciji” i s njima raspravljao o spornim partijskim pitanjima. Nakon toga susreo se sa Milošem Markovićem, novoimenovanim sekretarom Pokrajinskog komiteta KPJ za Srbiju, s kojim je povodom rasplamsavanja sukoba između predstavnika „leve i desne frakcije” dogovorio da se sedište PK KPJ prebaci iz Beograda u Niš.

Đuro Đaković

Početkom jula, vratio se u Zagreb, jer je Jakob Žorga uskoro morao da krene u Moskvu i Đuro je trebalo da ga zameni na dužnosti. Odmah nakon povratka, Đuro je Biro CK KPJ informisao o situaciji u beogradskoj partijskoj organizaciji i merama koje je preduzeo. Biro je nakon toga raspravljao o rezultatima sprovođenja Otvorenog pisma Kominterne, pa je s tim u vezi usvojen Đurin predlog o reorganizaciji beogradske partijske organizacije, kao i doneta odluka da Đuro ponovo ode u Beograd na nekoliko dana, a zatim da ode u Vojvodinu, radi sređivanja stanja u tamošnjim partijskim organizacijama. Na jednoj od narednih sednica Biroa CK KPJ Đuro je podneo izveštaj o partijskoj tehnici, slabim vezama sa pokrajinskim organizacijama i dr, a u toku rasprave o upućivanju partijskih aktivista na školovanje u Moskvu, Đuro je predložio da se tamo pošalje Božidar Maslarić. Krajem jula Đuro je ponovo ilegalno otišao u Beograd, gde je nekoliko dana boravio u kući Vladimira i Lepe Nešić. Tokom boravka, sastao se sa smenjenim članovima partijskog rukovodstva, a u cilju organizovanja rada Nezavisnih sindikata, uspostavio je veze sa nekim članovima „desne frakcije”, koji su počeli da se odvajaju od Sime Markovića, vođe „desne frakcije”. Uporedo s boravkom u Beogradu, Đuro je tri puta odlazio u Vojvodinu. Najpre je bio u Velikom Bečkereku gde je prisustvovao plenumu Pokrajinskog komiteta KPJ za Vojvodinu, a zatim u Somboru i Subotici, gde se susreo sa partijskim i sindikalnim aktivistom Đurom Pucarom. Početkom avgusta Đuro se vratio u Zagreb, gde je Birou CK KPJ podneo izveštaj o svom radu u Beogradu i Vojvodini, na osnovu koga je odlučeno da se smenjenom rukovodstvu beogradske partijske organizacije uputi pismo, kao i posebno pismo povodom rasplamsavanja polemike između predstavnika „leve i desne frakcije”, zbog spora oko Socijalističkog radničkog doma.

Pošto je predstavnik Kominterne pri Birou CK KPJ Filip Filipović, zbog priprema dokumenata za predstojeći Četvrti kongres morao da napusti Jugoslaviju, Đuro Đaković je kao organizacioni sekretar KPJ, krajem avgusta otputovao u Beč radi uspostave veze s Kominternom, ali pošto je javka bila uhapšena od strane austrijske policije, Đuro se nakon nekoliko dana vratio u zemlju. Početkom septembra veza s Kominternom je bila uspostavljena, pa je Filip Filipović otišao iz zemlje, nakon čega je Đuro postao prva ličnost u rukovodstvu KPJ. On je potom u ime Biroa CK KPJ uputio cirkularno pismo svim pokrajinskim sekretarima i ukazao im na neophodnost veće konspiracije u radu, izgrađivanju partijskih organizacija na bazi ćelija i dr. U toku septembra u Sarajevu je bila održana Pokrajinska konferencija KPJ za Bosnu i Hercegovinu, na kojoj su između ostalog bila izabrana tri delegata za Četvrti kongres KPJ, među kojima je bio i Đuro Đaković. Polovinom oktobra, Biro CK KPJ je Đuru ponovo uputio za Beograd, zbog teškog stanja u tamošnjoj partijskoj organizaciji. Nakon par dana provedenih u Beogradu, Đuro je morao da ode u Split, jer je pokrajinsko rukovodstvo KPJ za Dalmaciju odbilo direktivu Biroa CK KPJ o istupanju na opštinskim izborima u Splitu preko liste Republikanskog saveza radnika i seljaka, kao i pregovore s Seljačko-demokratskom koalicijom. Nako dolaska u Split Đuro se sastao s aktivom Mesnog komiteta KPJ za Split i oštro kritikovao njegovu politiku.

Sredinom oktobra Đuro se vratio u Beograd, gde je aktivno radio na pripremi Pokrajinske konferencije KPJ za Srbiju, pa se nekoliko puta sastao sa Simom Markovićem. Pokrajinska konferencija je bila održana iz dva dela — prvi deo održan je 23. oktobra u Nišu, a drugi deo 25. oktobra u Beogradu i na njima je analizirano stanje u KPJ i izabrani delegati za predstojeći Kongres. Nakon održane Konferencije, Đuro je otišao u Zagreb, gde je prisustvovao jednoj Rejonskoj partijskoj konferenciji na kojoj je Dušan Grković, bivši sekretar Mesnog komiteta KPJ za Zagreb kritikovao rad Biroa CK KPJ i branio „levu frakciju”. Đuro je nakon toga oštro istupio protiv delovanja „leve frakcije” u zagrebačkoj partijskoj organizaciji i uspeo da dobije podršku članstva, čime je sačuvano jedinstvo organizacije. Krajem oktobra Đuro je ilegalno napustio Jugoslaviju i otišao u Drezden, gde je od 3. do 15. novembra 1928. godine održan Četvrti kongres KPJ. Glavna rasprava na Kongresu je vođena oko ocene političke situacije, likvidacije „frakcionaških borbi” i perspektive borbe, a bilo je izabrano i novo rukovodstvo KPJ, koje su sačinjavali — Jovan Mališić, politički sekretar i Đuro Đaković, organizacioni sekretar. Pored njih u sekretarijat Politbiroa CK KPJ bili su izabrani Đuro Salaj, Žika Pecarski i Lazar Stefanović. Nakon Kongresa, Đuro je sa ostalim članovima Politbiroa CK KPJ boravio nekoliko dana u Berlinu, a zatim je otišao u Moskvu, gde je Izvršnom komitetu Kominterne podneo pismeni izveštaj o pripremama, radu i odlukama Četvrtog kongresa KPJ. Polovinom decembra, Đuro se iz Sovjetskog Saveza vratio u Jugoslaviju.

Kako bi okončao političku krizu u zemlji, koja je kulminirala atentatom u Narodnoj skupštini, kralj Aleksandar Karađorđević je 6. januara 1929. godine suspendovao „Vidovdanski ustav“, raspustio Narodnu skupštinu Kraljevine SHS, zabranio rad svih političkih stranaka i sindikata i osnovao Državni sud za zaštitu države, a za predsednika Ministarskog saveta imenovao generala Petra Živkovića, čime je u Jugoslaviji otpočeo period tzv. „Šestojanuarske diktature”. Istog dana kada je proglašena diktatura Politbiro CK KPJ je održao sednicu na kojoj se raspravljalo o novonastaloj političkoj situaciji i određivanju akcije KPJ. Tim povodom doneta je odluka da Đuro Đaković uputi pismo svim pokrajinskim sekretarima KPJ s direktivama za rad u novonastalim uslovima. Uprkos zavođenju diktature, Đuro je nastojao da se ilegalni partijski rad nastavi, pa je polovinom januara prisustvovao Pokrajinskoj konferenciji SKOJ-a za Hrvatsku i Slavoniju, koja je održana u selu Gračanima, kod Zagreba. Krajem januara Đuro je uz pomoć zagrebačke partijske organizacije organizovao bekstvo iz policije Mihajla Vraneša, člana MK KPJ za Zagreb koji je bio uhapšen septembra 1928. godine zajedno sa Andrijom Hebrangom. Vraneš je nakon bekstva bio smešten u selu Gračanima, gde ga je obišao Đuro Đaković, a kasnije je emigrirao u Sovjetski Savez. Ovo bekstvo bilo je izvršeno uz pomoć stražara Petra Brčića, koji je bio simpatizer KPJ. Preko njega je Đuro održavao vezu i sa Josipom Brozom, tokom njegovog boravka u istražnom zatvoru, nakon hapšenja avgusta 1928. godine. Početkom decembra 1928. Đuro je formirao specijalnu grupu sa zadatkom da organizuje bekstvo iz zatvora nekoliko uhapšenih komunista, među kojima je prvi bio Broz. Ipak ovo bekstvo je bilo osujećeno njegovim prebacivanjem u drugu ćeliju, nakon čega se odustalo od organizacije bekstva.

Početkom februara Đuro se u Zagrebu susreo sa Simom Markovićem, vođom „desne frakcije” u KPJ s kojim je razgovarao o stanju u beogradskoj partijskoj organizaciji i njegovom odlasku u Sovjetski Savez. Krajem istog meseca u Šestinama, na periferiji Zagreba je održano prošireno partijsko savetovanje na kome je došlo do razmimoilaženja u novom rukovodstvu KPJ, a pre svega između Jovana Mališića, političkog i Đure Đakovića, organizacionog sekretara. Mališić je na savetovanju podneo Referat o političkoj situaciji i zadacima KPJ, ali je Đuro bio nezadovoljan referatom tražeći konkretne akcije, pri čemu je dobio podršku članova Biroa Centralnog komiteta Saveza komunističke omladine Jugoslavije. Početkom marta Đuro je otišao u Beograd, s ciljem rešavanja problema u beogradskoj partijskoj organizaciji, gde se ponovo sastao sa Simom Markovićem. Nakon ovoga polovinom marta instruktor CK KPJ Bracan Bracanović, je uspeo da formira novi Mesni komitet KPJ za Beograd, a pre toga i novi Pokrajinski komitet KPJ za Srbiju. Početkom aprila Đuro je kao organizacioni sekretar CK KPJ uputio cirkularno pismo svim partijskim rukovodstvima povodom organizovanja proslave Prvog maja u kome se govorilo o ekonomskoj i političkoj situaciji.

Hapšenje i ubistvo aprila 1929.

Bista Đure Đakovića, rad vajara Stevana Bodnarova.

Revolucionarno-partijska aktivnost Đure Đakovića nije bila neprimećena od strane policije, pa je Kraljevsko redarstveno ravnateljstvo u Zagrebu još 13. decembra 1928. godine raspisalo poternicu za njim. Zavođenjem Šestojanuarske diktature, januara 1929. godine, dopunjen je „Zakon o zaštiti javne bezbednosti i poretka u državi” kako bi se tadašnji režim obračunao sa svim političkim protivnicima, a pre svega sa revolucionarnim radničkim pokretom i ilegalnom Komunističkom partijom. Za Đurom Đakovićem, kao članom najužeg rukovodstva KPJ, policija je stalno tragala. Krajem januara Ministarstvo unutrašnjih dela je obavestilo Velikog župana zagrebačke oblasti o akciji „instruktora Komunističke internacionale za reorganizaciju KPJ”, kojom je posle odlaska Filipa Filipovića rukovodio Đuro Đaković. Nakon ovoga Veliki župan zagrebačke oblasti Petar Zrelec je početkom februara izdao nalog za potragu za istaknutim komunističkim prvacima Filipom Filipovićem, Đurom Đakovićem, Đurom Salajem i dr. Ravnatelj Kraljevskog redarstvenog ravnateljstva dr Josip Vragović je krajem februara izvestio Velikog župana da nije mogao pronaći Đuru Đakovića, koji je inače evidentiran kod ovog ureda. Ministarstvo unutrašnjih poslova je krajem marta Velikog župana zagrebačke oblasti obavestilo da se prema njihovim saznanjima Đuro Đaković i Đuro Salaj nalaze u Slavonskom Brodu i zahtevalo je energično sprovođenje hapšenja.

Zagrebačka policija intenzivno je tragala za Đurom Đakovićem i drugim istaknutim funkcionerima KPJ, ali pošto su oni živeli i radili ilegalno bilo je teško ući im u trag. Đuro je bio uhapšen u Zagrebu, u večernjim satima 20. aprila 1929. godine, zajedno sa Nikolom Hećimovićem, sekretarom Crvene pomoći Jugoslavije. Oni su bili uhapšeni gotovo slučajno, naime njih dvojica su se vraćajući se sa jednog sastanka, koji je bio održan u stanu jednog člana KPJ, upali u veliku policijsku raciju na Ribnjaku, koja je bila sprovedena na teritoriji čitavog grada i u kojoj je bilo uhapšeno 57 lica. Đakovića i Hećimovića su uhapsili policijski agenti First i Cividini, koji su ih potom sproveli u istražni zatvor u Petrinjskoj ulici broj 18.

Saslušanje Đakovića i Hećimovića otpočelo je isto veče u Kraljevskom redarstvenom ravnateljstvu. Pošto je kod Đakovića bio pronađen ilegalni partijski materijal on je inspektorima rekao da je kurir ilegalne Komunističke partije Jugoslavije i da povremeno prenosi komunističku literaturu iz Austrije u Jugoslaviju. Sutradan 21. aprila šef zagrebačke policije Janko Bedeković je obavestio Ministarstvo unutrašnjih dela o sprovedenoj raciji i hapšenju Đakovića i Hećimovića. Pošto je zatvor u Petrinjskoj ulici bio pun, uhapšeni Đaković i Hećimović su odvojeno bili smešteni u isledničkim kancelarijama, gde su ih agenti saslušavali i danju i noću, podvrgavajući ih mučenjima. Đuru su tukli po tabanima, stomaku i glavi, a pod nokte su mu zabadali usijane igle. Pošto ni pored torture, od njih nisu uspeli da dobiju bilo kakvu korisnu informaciju o drugim komunističkim funkcionerima, ilegalnom partijskom radu, partijskim vezama i ilegalnim punktovima, policijske vlasti su donele odluku da ih ubiju. Taj zadatak bio je poveren žandarmerijskim kaplarima Milanu Brkiću i Nikoli Aralici. Njima je komandant žandarmerijskog puka u Zagrebu potpukovnik Radivoje Ristić izdao naređenje da Đakovića i Hećimovića preuzmu od zagrebačke policije i 24. aprila sprovedu na jugoslovensko-austrijsku granicu, kako bi pokazali mesto gde su ostavili komunističku literaturu koju su doneli iz Austrije. Žandarmerijska patrola s Đakovićem i Hećimovićem je 24. aprila oko podne stigla vozom u Maribor, gde im se priključio agent pograničnog komesarijata Franc Fradel. Potom su preko Rošpoha, Urbana i Svetog Križa produžili prema jugoslovensko-austrijskoj granici. U Svetom Križu im se pridružio finansijski kontrolor Franc Borec i opštinski sekretar učitelj Ivan Hlebec. Nakon nekoliko sati pešačenja, patrola je oko 21 čas stigla u Veliki Boč, gde je izvršen pretres na imanju Simona Gradišnika u kući Karla Ledineka, preko koga je išao kanal za prenošenje ilegalne komunističke literature iz Austrije. Pošto Ledinek nije bio kod kuće, a pretres nije dao nikakvih rezultata grupa je morala da se vrati nazad u Maribor. Pošto je noć već odmakla, žandari Brkić i Aralica su odlučili da sa Đakovićem i Hećimovićem prenoće u žandarmerijskoj stanici u Selnici ob Dravi.

Fotografija sa ilustracijom ubistva Đure Đakovića i Nikole Hećimovića, kao i njihovim portretima.

Sutradan 25. aprila 1929. godine žandarmerijska patrola je oko 11 časova prepodne Đakovića i Hećimovića ponovo odvela na jugoslovensko-austrijsku granicu. Najpre su otišli u Veliki Boč, ali pošto su tu dobili informaciju da je Karl Ledinek uhapšen, krenuli su prema Svetom Jurju na Pesnici. Na ovom putu, u jednoj šumi uz samu granicu, nedaleko od sela Sveti Duh na Oštrem Vrhu, žandari Brkić i Aralica su oko 17 časova ubili Đuru Đakovića i Nikolu Hećimovića pri navodnom „pokušaju bekstva”. Nakon ubistva žandari su se vratili u Zagreb, a tela Đakovića i Hećimovića je nakon dva dana, 27. aprila pronašao pastir Josip Klampfer, koji je radio na imanju austrijskog posednika Frana Feliksa. Istog dana Austrijska telegrafska agencija je objavila vest o smrti dvojice ljudi na jugoslovensko-austrijskoj granici. Sutradan 28. aprila austrijske pogranične vlasti sa inspektorom Karlom Mozerom dolaze na lice mesta i tokom uviđaja ustanovljavaju da su Đaković i Hećimović ubijeni na austrijskoj teritoriji i da su nakon toga njihova tela dovučena na granicu. Istog dana na mesto zločina je došla i sreska komisija iz Maribora u sastavu — sreski načelnik dr Marko Ipavac, žandarmerijski major Nemanja Radojčić i lekari dr Mihael Rodlesnik i dr Ivan Jurečko, koja je izvršila uviđaj i obdukciju leševa. Pošto je obdukcija završena tek oko 20 časova, leševi su i sutradan ostali na mestu gde su ubijeni, nakon čega su bili sahranjeni u zajedničku grobnicu na groblju u selu Sveti Duh.

Dana 29. aprila 1929. godine bečki Radnički list (nem. Arbeiter Zeitung) objavio je članak o ubistvu Đure Đakovića i Nikole Hećimovića pod nazivom „Ubijena dva jugoslovenska begunca”, dok je organ berlinske Crvene pomoći objavio članak pod nazivom „Jugoslovenski pogranični policajci kao ubice”. Istog dana zastupnik ministra inostranih poslova Kosta Kumanudi je povodom vesti o ubistvu posetio predsednika Vlade generala Petra Živkovića, koji je potom primio austrijskog poslanika u Beogradu zbog povrede austrijske granice. Šef zagrebačke policije Janko Bedeković je povodom natpisa austrijske štampe izdao zvanično saopštenje o ubistvu Đure Đakovića i Nikole Hećimovića, koje je sutradan 30. aprila štampano u ljubljanskom listu Jutro, beogradskim listovima Politika i Vreme i zagrebačkim listovima Novosti i Jutarnji list. Uporedo sa jugoslovenskom štampom, koja je povodom ubistva na granici objavila zvanično saopštenje zagrebačke policije, inostrana štampa je pisala o smišljenom ubistvu. Bečki Radnički list je 30. aprila objavio članak „Pucali su na njih prilikom njihovog bekstva — ne, ubili su ih”, dok je moskovska Pravda objavila članak „Ubistvo jugoslovenskih komunista”, takođe o ubistvu su pisali i listovi Komunističke partije Austrije, Radničke partije Bugarske, Komunističke partije Francuske, kao i list Komunističke internacionale.

Nakon vesti o ubistvu Đure Đakovića i Nikole Hećimovića Komunistička partija Jugoslavije i Savez komunističke omladine Jugoslavije izdali su četiri letka, koji su rasturani 30. aprila i 1. maja povodom Praznika rada, a izdali su ih — CK KPJ, Biro CK SKOJ-a, Mesni komitet KPJ za Zagreb i Mesni komitet SKOJ-a za Zagreb. Centralnog komiteta KPJ je 4. maja dostavio Kominterni izveštaj pod nazivom „Informacija o umorstvu bivšeg narodnog poslanika Đure Đakovića i privatnog činovnika Nikole Hećimovića”, a sutradan je rukovodstvo KPJ angažovalo advokate dr Ivu Politea i dr Tomu Jančikovića, da u ime porodica ubijenih pokrenu krivični postupak povodom njihovih ubistava, kako bi javnost saznala pravu istinu. Na zahtev advokata, komisija Okružnog suda u Mariboru je 7. maja 1929. godine otišla u Sveti Duh i izvršila ponovnu obdukciju leševa Đure Đakovića i Nikole Hećimovića. Prilikom ove obdukcije konstatovane su teške fizičke povrede nanete tupim predmetom po celom telu, kao i ubistvo vatrenim oružjem iz neposredne blizine spreda. Nakon novih saznanja o nasilnoj smrti Đakovića i Hećimovića, grupa nemačkih intelektualaca — prof. dr Fris, prof. dr Berger, prof. Vilhelm Leve, Leonard Frank, Ignac Vrobel i Karin Mihaelis uputila je protestni telegram predsedniku Ministarskog saveta Kraljevine SHS generalu Petru Živkoviću, a polovinom maja to je uradio i Komitet za odbranu žrtava belog terora na Balkanu, čiji je predsednik bio Anri Barbis.

Deo iz mišljenja sudskog zapisnika o obdukciji leševa Đure Đakovića i Nikole Hećimovića od 8. maja 1929. godine

Komisijskim pregledom leša Đure Đakovića utvrđeno je sledeće:

Rana na drugom lijevom rebru mora se smatrati za ulaznu ranu; na tom mjestu je prodro u tijelo metak vatrenog oružja malog kalibra. Povreda na leđima iznad desne lopatice mora se smatrati za izlaznu ranu, tj. za mjesto na kojem je metak izašao iz tijela. Pravac povrede od metka ide gotovo vodoravno od početka kosti drugog lijevog rebra prema desnom i leđnom dijelu rebra otprilike do visine zgloba desne lopatice. U unutrašnjosti grudnog koša metak je povrijedio pluća, velike arterije i gornji dio srca, usled čega je nastalo krvarenje u grudnom košu, koje je poslije nekoliko minuta dovelo do smrti. Ova povreda od metka bila je apsolutno smrtonosna i nikakva ljekarska pomoć ne bi mogla spasiti život. Ova povreda je nanijeta metkom koji je ispaljen sprijeda, dakle u položaju u kojem su napadač i pokojnik stajali jedan prema drugom.

Grobnica narodnih heroja na Kalemegdanu

Borba za istinu o pogibiji Đure Đakovića i Nikole Hećimovića vođena je veoma aktivno kako u zemlji, tako i u inostranstvu. U toku maja u Beču je bila formirana Međunarodna istražna komisija sa zadatkom da ispita sve okolnosti pod kojima su ubijeni Đaković i Hećimović. Krajem maja jedan član rukovodstva Crvene pomoći Jugoslavije je dostavio Izvršnom komitetu Kominterne prepis i fotokopije originalna zapisnika sudske komisije o ekshumaciji, kao i fotografije njihovih leševa. Austrijski advokat dr Eduard Fligl došao je u Zagreb kako bi sa advokatima Ivom Politeom i Isakom Vajsom radio na utvrđivanju identiteta ubica i pokretanju sudskog postupka protiv njih, ali je krajem juna bio uhapšen od strane zagrebačke policije i nakon nekoliko dana provedenih u zatvoru, proteran iz Jugoslavije. Advokati Ivo Politeo i Toma Jančiković su 31. jula Okružnom sudu u Mariboru, u ime članova porodica poginulih, a na osnovu prikupljenih dokaza pokrenuli krivični postupak, jer su postojale indicije da su učinjena dva ubistva. Nakon nekoliko dana, državno tužilaštvo u Mariboru je obavestilo advokate da je njihov predmet u slučaju pokretanja krivičnog postupka ustupljen Savskom divizijskom sudu u Zagrebu. Nakon nekoliko meseci 7. oktobra 1929. potpukovnik Radivoje Ristić v.d. komandanta Devetog žandarmerijskog puka u Zagrebu je doneo rešenje kojim se prekida svaki dalji rad po tužbi advokata Politea i Jančikovića i ceo predmet se kao završen stavlja u arhivu. Kao razlog za prekidanje postupka u rešenju je navedeno da ponovna obdukcija koju je 7. maja izvršila komisija Okružnog suda u Mariboru, kao i prva obdukcija koju je 28. aprila izvršila policijsko-sreska komisija iz Maribora nisu urađene u skladu sa Zakonom o postupku vojnih sudova.

Grobnica na Kalemegdanu

Strana štampa, uglavnom radnika i levičarska, a posebno ona pod uticajem komunističkih partija i organizacija, veoma opširno je izveštavala o ubistvu Đure Đakovića i Nikole Hećimovića, što je u značajnoj meri osujetilo plan jugoslovenskih vlasti da zataškaju ovo ubistvo i prikažu ga kao ubistvo „prilikom bega”. Kampanja za istinu o ubistvu na jugoslovensko-austrijskoj granici vođena je tokom čitave 1929. godine, a posebno se intenzivirala nakon tragedije u Samoboru, 27. jula 1929. kada su u okršaju s policijom poginuli sekretari SKOJ-a Janko Mišić i Mijo Oreški. Ubistvo Đure Đakovića i Nikole Hećimovića bilo je prvo političko ubistvo „Šestojanuarske diktature” i početak otvorenog progona revolucionarnog radničkog pokreta i KPJ, u kome je stradao veći broj rukovodilaca KPJ i SKOJ. Od 1929. do 1932. pred Državnim sudom za zaštitu države bila su pokrenuta 83 procesa protiv komunista na koje je izvedeno više stotina osumnjičenih, a samo u toku 1929. njih 220. U sukobu s policijom prilikom hapšenja ili u zatvoru, u periodu od 1929. do 1931. ubijen je veliki broj istaknutih komunista. Pored Đakovića i Hećimovića u toku 1929. stradali su — Janko Mišić i braća Mijo i Slavko Oreški, ubijeni u sukobu s policijom u Samoboru 27. jula; Paja Marganović, ubijen u zagrebačkoj policiji 31. jula; Marijan Braun i Benjamin Finci, ubijeni krajem jula u sarajevskoj policiji; Vladimir Nešić, ubijen u beogradskoj policiji 26. avgusta; Josip Hauk ubijen 29. avgusta u osiječkoj policiji; Bracan Bracanović, ubijen u beogradskoj policiji 27. septembra i dr.

Porodica

Đuro Đaković je imao dvojicu sinova — Stjepana (1912—1942) i Josipa (1921—1942), kao i ćerku Ružu, rođenu 1917. godine. Obojica sinova su učestvovala u revolucionarnom radničkom pokretu i Narodnooslobodilačkoj borbi.

Stjepan Đaković je rođen 15. decembra 1912. u Sarajevu. Nakon očevog ubistva, rukovodstvo KPJ ga je septembra 1932. uputilo na školovanje u Sovjetski Savez, gde je završio Komunistički univerzitet nacionalnih manjina Zapada (KUNMZ). U jesen 1937. vratio se u Jugoslaviju, gde je nakon odsluženja vojnog roka, uključen u članstvo Pokrajinskog komiteta KPJ za Bosnu i Hercegovinu. Kao delegat Pokrajinskog komiteta za BiH, učestvovao je na Petoj zemaljskoj konferenciji KPJ, oktobra 1940. u Zagrebu. Bio je učesnik Narodnooslobodilačke borbe od 1941. godine. Januara 1942, na putu za Glavni štab NOV i PO Hrvatske, u sukobu sa ustašama na Velikoj Kapeli, bio je ranjen i zarobljen. Nakon oporavka u bolnici, prebačen je u ustaški zatvoru u Zagrebu, gde je bio tokom istrage mučen, a na kraju ubijen.

Josip Joco Đaković je rođen 15. jula 1921. u Sarajevu. Uz pomoć KPJ je 1930-ih otišao u Sovjetski Savez, gde mu je živeo stariji brat. Godine 1937. vratio se u Jugoslaviju i aktivno uključio u rad organizacije Saveza komunističke omladine Jugoslavije (SKOJ) u Zagrebu. Od kraja 1940. bio je član Pokrajinskog komiteta SKOJ-a za Hrvatsku, a u 1941. sekretar Mesnog komiteta SKOJ-a za Zagreb i član Mesnog komiteta KPH za Zagreb. Avgusta 1941, posle sukoba Josipa Kopiniča i rukovodstva CK KP Hrvatske, smenjen je sa funkcije sekretara MK SKOJ-a, zbog grešaka iskazanih prilikom neuspelog pokušaja oslobođenja zatvorenika iz logora Kerestinec. Tada je ostao samo član Mesnog komiteta SKOJ-a za Zagreb. Ustaška nadzorna služba uhapsila ga je 11. novembra 1941. u Zagrebu. Usled teških mučenja u policiji, izvršio je veliku provalu u zagrebačku partijsku organizaciju, u kojoj su uhapšeni Ivan Srebrenjak i Andrija Hebrang. Posle je prebačen u logor Jasenovac, gde je ubijen tokom 1942. godine.

Nasleđe i spomen-obeležja

Nakon tragične smrti Đuro Đaković je za jugoslovenske komuniste postao jedan od simbola žrtava terora Šestojanuarske diktature, ali i primer revolucionarne borbe. Godišnjica njegove smrti obeležavana je svake godine, a marta 1934. u susret petoj godišnjici, na predlog člana centralnog rukovodstva Lovre Kuhara, Crvena pomoć Jugoslavije je dan Đakovićeve i Hećimovićeve smrti — 25. april proglasila za „spomen-dan žrtava belog terora u Jugoslaviji”, odnosno za Dan Crvene pomoći Jugoslavije, a ovu odluku je potvrdio Centralni komitet KPJ, 23. septembra iste godine. Juna 1935. u Ivri sir Senu, kod Pariza, na inicijativu iseljenika iz Jugoslavije priređena je antifašistička izložba na kojoj je bio izložen velik broj fotografija radničkih boraca koji su ubijeni od uvođenja Šestojanuarske diktature. Posebna pažnja na ovoj izložbi bila je posvećena fotografijama nastalim nakon ubistva Đure Đakovića i Nikole Hećimovića.

Obeležavanje 40. godina od osnivanja KPJ i 30. godina od pogibije Đure Đakovića, u Svetom Duhu na Oštrem Vrhu, aprila 1959.

U toku Španskog građanskog rata, krajem maja 1937. Blagoje Parović, član CK KPJ i politički komesar 13. internacionalne brigade održao je predavanje interbrigadistima o revolucionarnom putu Đure Đakovića, nakon čega su borci bataljona koji je izrastao iz Balkanske čete jednoglasno odlučili da njihov bataljon ponese ime — Internacionalni bataljon „Đuro Đaković“. Ovaj bataljon kasnije se borio u sastavu 129. internacionalne brigade Španske republikanske armije. Oktobra 1938, generalni sekretar CK KPJ Josip Broz Tito je u Moskvi napisao opširnu biografiju Đure Đakovića, koja je povodom desetogodišnjice njegove smrti aprila 1939. štampana u nekoliko gradova u Sovjetskom Savezu. U toku Drugog svetskog rata, u Belgiji je u okviru Pokreta otpora formirana jedinica „Đuro Đaković”, koju su sačinjavali iseljenici iz Jugoslavije.

Krajem 1944. Centralni komitet KPJ je doneo odluku o osnivanju Partijske škole u Beogradu, koja bi nosila ime Đure Đakovića. Pošto je rat još uvek trajao, s fronta se nije mogao povući veći broj partijskog i vojnog kadra na školovanje, pa je Viša partijska škola „Đuro Đaković” formirana 1945. godine. Ova škola radila je do 1954, a nakon toga je 1960. formirana Viša škola političkih nauka, koja je 1968. prerasla u Fakultet političkih nauka u Beogradu. S obzirom da Đuro Đaković tokom svog partijskog i revolucionarnog rada nije pripadao „frakcionaškoj” borbi unutar KPJ, posleratno rukovodstvo KPJ ga je veličalo kao doslednog borca za radnička prava, poistovećujući ga sa narodnim herojima iz Narodnooslobodilačkog rata. Njegovo ime nosile su ulice i trgovi, osnovne škole, kasarne JNA i druge ustanove.

Godine 1947. jedna od prvih Đakovićevo ime ponela je Tvornica vagona u Slavonskom Brodu, čiji je nekada bio radnik. Tokom godina fabrika je prerasla u veliki industrijski gigant koji se bavio proizvodnjom šinskih vozila, industrijskih i energetskih postrojenja, kao i čeličnih konstrukcija, a danas posluje pod nazivom Đuro Đaković Holding. Na tridesetu godišnjicu pogibije Đure Đakovića, 1959. njegovo ime dobijaju osnovne škole — u Beogradu i Zagrebu. Zagrebačka osnovna škola „Đuro Đaković”, nalazila se u naselju Žitnjak i 1991. promenila je naziv u „Žitnjak”, dok se beogradska osnovna škola „Đuro Đaković”, nalazila na Starom gradu i 1993]. promenila je naziv u „Skadarlija”. Osnovna škola sa Đakovićevim imenom nalazila se i u njegovom rodnom mestu Brodskom Varošu, ali je ona vremenom ugašena i postala istureno odeljenje osnovne škole „Ivana Brlić-Mažuranić” iz Slavonskog Broda. Jedina obrazovna institucija sa njegovim imenom danas je Tehnička škola „Đuro Đaković” u Kuršumliji, koja je izmeštena iz Podujeva.

Grobnica narodnih heroja na Kalemegdanu

Ime Đure Đakovića nosila je i kasarna JNA u Zadru. Ulice sa njegovim imenom nalazile su se širom Jugoslavije, a danas njegovo ime nosi 46 ulica u Republici Srbiji — u Apatinu, Boru, Ćupriji, Knjaževcu, Leskovcu, Nišu, Pirotu, Požarevcu, Smederevu i Subotici, kao i svega 5 ulica u Republici Hrvatskoj — u Vukovaru, Našicama, Dardi, Majškoj Međi i Popovcu. U većini glavnih gradova bivših jugoslovenskih republika Đaković je izgubio svoju ulicu, pa se tako danas bivša ulica Đure Đakovića u Zagrebu zove Radnička cesta, u Beogradu Venizelosova, a u Sarajevu Alipašina.

Marta 1949. prilikom priprema za obeležavanje dvadesetogodišnjice njegove smrti, Centralni komitet KPJ doneo je odluku da se njegovi posmrtni ostaci prenesu iz Svetog Duha na Oštrem Vrhu i sahrane u Grobnici narodnih heroja na Kalemegdanu, gde su godinu dana ranije preneti posmrtni ostaci revolucionara i narodnih heroja Ive Lole Ribara i Ivana Milutinovića. Ceremonija prenosa posmrtnih ostataka započela je 23. aprila u Mariboru, gde je 15.000 ljudi ispratilo specijalnu kompoziciju sa posmrtnim ostacima, koja se potom uputila prema Ljubljani, gde su na železničkoj stanici građani odavali počast, a govor je održao Jože Potrč. Nakon Ljubljane, specijalna kompozicija je stigla u Zagreb, gde je kovčeg s posmrtnim ostacima bio izloženi na trgu ispred zagrebačkog kolodvora. Ovde su pred nekoliko desetina hiljada ljudi govorili Dragutin Saili, u ime CK KP Hrvatske i Marko Belinić, u ime Glavnog odbora Saveza sindikata Hrvatske. Posle Zagreba, specijalna kompozicija se uputila ka Slavonskom Brodu, gde su se građani na prostoru oko železničke stanice opraštali od Đakovića, a govore su održali Franjo Sertić, u ime Gradskog komiteta KPH i Martin Lalić, u ime radnika Tvornice vagona. Specijalna kompozicija je potom nastavila ka Beogradu, gde je stigla 24. aprila. Od beogradske železničke stanice, gde je posmrtne ostatke dočekalo više hiljada građana, posmrtna povorka se kretala Nemanjinom ulicom, Ulicom kneza Miloša i Ulicom maršala Tita do Terazija, gde je u ime radničke klase Jugoslavije govorio Đuro Salaj. Nakon toga, posmrtna povorka je Ulicom kneza Mihaila nastavila prema Kalemegdanu, gde je u ime Politbiroa CK KPJ govor održao Franc Leskošek. Ceremoniji sahrane posmrtnih ostataka prisustvovao je čitav partijski i državni vrh FNR Jugoslavije, među kojima — Josip Broz Tito, Aleksandar Ranković, Milovan Đilas, Edvard Kardelj, Moše Pijade, Svetozar Vukmanović Tempo, Blagoje Nešković, Boris Kidrič, Ivan Gošnjak, Božidar Maslarić i Ivan Ribar.

Đakoviću je podignuto nekoliko spomen-obeležja. Jedno od prvih bila je spomen-ploča na zgradi u Zagrebu, na Medvješčaku broj 20, ispred koje je 20. aprila 1929. uhapšen sa Nikolom Hećimovićem, postavljena 21. novembra 1948. godine. Prilikom prenosa posmrtnih ostataka, aprila 1949. na Grobnici narodnih heroja postavljena je njegova spomen-bista rad vajara Stevana Bodnarova. Na rodnoj kući Đakovića u Brodskom Varošu 25. aprila 1951. postavljena je spomen-ploča, sa tekstom:

„ U ovoj kući, 30. novembra 1886. godine, rodio se heroj jugoslovenskog proleterijata, sekretar CK KPJ Đuro Đaković. On je posvetio sav svoj život neustrašivoj borbi za prava radnog naroda.

Neka nas njegov svijetli lik podsjeti na teške, ali slavne dane učvršćenja Komunističke partije u doba uklanjanja frakcionaških borbi i pripremanju Partije za njezin veliki zadatak: oslobođenje i pobjedu radnog naroda. U doba terora monarhofašističke diktature, neprijatelji radničke klase ubili su Đuru Đakovića 25. aprila 1929. godine, ali nisu mogli ubiti njegovo djelo, jer njegov svijetli lik ostao je kao putokaz u daljnjoj borbi proleterijata, koji je išao iz pobede u pobedu.
Neka je slava vjernom sinu Komunističke partije Jugoslavije i neustrašivom borcu za oslobođenje radničke klase drugu Đuri Đakoviću!

”

Godine 1952. u Svetom Duhu na Oštrem vrhu, u blizini mesta na kome je su ubijeni postavljeno je spomen-obeležje Đuri Đakoviću i Nikoli Hećimoviću. Ovo spomen-obeležje je 1978. zamenjeno novim, kada su tu postavljene i spomen-biste Đakovića i Hećimovića. Tada je postavljeno novo spomen-obeležje u obliku graničnog kamena na kome je na srpskohrvatskom i slovenačkom jeziku postavljen sledeći natpis:

„ Po naredbi protivnarodnog režima bijahu Đuro Đaković organizacioni sekretar CK KPJ i Nikola Hećimović sekretar CK Crvene pomoći Jugoslavije umoreni 25.IV.1929. u Šelovoj grapi uz državnu granicu

Pred Šesti kongres KPJ 1952. godine spomenik su postavili Titovi graničari. Bio je dopunjen 1978. godine.

”

Literatura

• Hronologija revolucionarne delatnosti Josipa Broza Tita. Beograd: NIP „Eksport pres”. 1978. 
• Đuro Đaković — život i djelo, građa za monografiju. Slavonski Brod: Historijski institut Slavonije i Baranje. 1979. 
• Hronologija Radničkog pokreta i SKJ 1919—1979 tom I. Beograd: „Institut za savremenu istoriju“. 1980. 
• Sabrana djela Josipa Broza Tita tom III. Beograd: Izdavački centar „Komunist”. 1981. 
• Sabrana djela Josipa Broza Tita tom VIII. Beograd: Izdavački centar „Komunist”. 1981. 

Spoljašnje veze

• Članak o Đuri Đakoviću na enciklopedija.hr
• Članak o Đuri Đakoviću na Proleksis enciklopediji Arhivirano na sajtu Wayback Machine (17. mart 2018)
• Članak o Đuri Đakoviću na biografija.com