Jadranske trupe

Jadranske trupe su bile dio vojske koji je oslobodio mahom teritoriju Kraljevine Crne Gore, pod vođstvom srpskog pukovnika Dragutina Milutinovića tokom Prvog svjetskog rata. Bile su sastavljene od:

• Drugog jugoslovenskog puka srpske vojske,
• starosrbijanskih komita
• Ohridskog odreda
• crnogorskih komita

Jadranske trupe su, bez savezničkih ustanika i komita, brojali oko 1.000 vojnika. Srpske trupe u Crnoj Gori su bile podijeljene u tri bataljona.

Solunski front je konačno probijen u savezničkoj ofanzivi od 15. septembra 1918. godine, a 28. septembra Skoplje je oslobođeno od naoružanih snaga Centralnih sila. Srpska vojska je formirala Jadranski odred sastavljen prvenstveno iz dobrovoljaca iz južnoslovenskih dijelova Austrougarske dvojne monarhije (Vojvodine, Bosne i Hercegovine, Slavonije i Like), potom pridodat starosrbijanskim komitima iz pokreta otpora Koste Pećanca. Operišući iz Metohije, Jadranske trupe su 8. oktobra 1918. godine dobile direktivu od Srpske vojske uz mandat generalnih snaga Antante: prodiranje i zauzimanje Skadra i mobilizacija i naoružavanje crnogorskih vojnih obveznika čime bi se išlo na oslobođenje i zauzimanje vojne uprave nad cijelom okupiranom crnogorskom državom.

Jadranske trupe srpske su dočekane kao oslobodioci i uz slavlje u većini naseljenih mjesta u Crnoj Gori. Brzo su stigla pojačanja od srbijanskih ustanika iz Topličkog ustanka 1917. godine pod Milinkom Vlahovićem, kao i crnogorskih ustanika među kojima je najistaknutiji bio Jovan Radović. Značajan pridodatak srpskoj vojni su bili i crnogorski komiti, pokret otpora koji se cjelokupno priključio oslobodilačkoj vojsci, odnosno više od hiljadu svežiš i iskusnih boraca. Naoružane snage Centralnih sila su počele masovnu evakuaciju po početku ofanziva, pa su posljednji otpor pružili u boju kod Podgorice, gdje su u žestokoj bici srpski vojnici i ustanici pobijedili i 1. novembra 1918. godine ušli oslobodilački u samu Podgoricu. Ubrzo su na juriš jadranske trupe i ustanici oslobodili Cetinje 5. novembra, a 6. novembra su i ukoračili na tlo Austrougarske ušavši u Kotor. Do 9. novembra su cijelu Boku Kotorsku zauzeli, gdje su se sjedinili sa tamošnjim pokretom otpora Kostića i nakon toga je uslijedilo jačanje okupljanja lokalnih poslanika s ciljem konačnog proglasa ujedinjenja Boka Kotorske sa Crnom Gorom, odnosno Srbijom. Tada se po prvi put zavijorila srpska narodna trobojka na kotorskoj tvrđavi pored austrougarske, po prvi put u istoriji Boka Kotorske, gdje su Srbi činili većinsko stanovništvo. Najveće manifestacije su lokalne vlasti priredili srpskim trupama u Budvi, a na Cetinju je proslavu priredila cetinjska omladina.

Jadranske trupe su poslale izvještaj o humanitarnoj katastrofi u Crnoj Gori, navodeći nakon analize da vlada beznađe opšti haos. Humanitarna pomoć koju su poslali crnogorskom narodu je bila beznačajnaja, jer je kriza bila poslije okupacije Centralnih sila vrlo anarhična, a niti su imali i sami mnogo namirnica i medicinske opreme. Jadranske naoružane snage nisu štedjele u agitaciji i podršci prisajedinjenju Crne Gore Srbiji. Jadranske trupe su se potom raširile i prorijedile po cijelom kraju, a dijelom i povukle i raspustile nakon primirja između predstavnika Saveznika i Austrougarske potpisanog u Beogradu 15. novembra 1918. godine, po kojem je, prema mandatu Vrhovne savezničke komande okupacija u Kralj. Crnoj Gori podijeljena srpskim, američkim, italijanskim, francuskim i britanskim trupama u zajedničkoj misiji, a Jadranski odred je podrijeđen francuskom generalu Polu Venelu, koji je iz Kotora upravljao svim snagama Saveznima u Crnoj Gori i Boki Kotorskoj. Pogotovo je bilo teško pasti ustupanje Italijanima u Pomorju, usljed zategnutih jugoslovensko-italijanskih odnosa i sporova oko interesne zone u jadranskom primorju. Kako je crnogorska vojska kapitulirala 1916. godine, Velike sile među pobjednicima se nisu odnosile ravnopravno prema Crnoj Gori i smatrale su teritoriju Kraljevine Crne Gore teritorijom Austrougarske, pod čijom se okupacijom nalazila. Ovdje se naslućuje početak prilično nefer odnosa Velikih sila prema Crnoj Gori, čiji je vrhunac odluka da se zabrani kralju Nikoli povratak iz Francuske u otadžbinu, uz britansku blažu podršku, pa je trupama koje su okupirale Crnu Goru naređeno da ne puste kralja ili njegove pristalice ni po koju cijenu ako se pokušaju vratiti u Crnu Goru. Kraljevina Srbija, čija je zvanična politika bila da je pitanje Crne Gore unutarsrpsko pitanje koje bi se svršilo anektiranjem Crne Gore u srpsku državnu teritoriju, izdala je slične naredbe ostacima jadranskih snaga. Time je zapečaćena šansa o obnovi Crne Gore na međunarodnom nivou, gdje su svjetske sile pobjednice imale na umu stvaranje jedne velike jugoslovenske države, koja bi bila brana reakcionarskim snagama i bila faktor stabilnosti u regionu, a koji isključuje svaku mogućnost obnove nezavisne i suverene Crne Gore, koja je postala nerealnost. Odluka o zabrani povratka Nikole i njegovih ljudi u Crnu Goru je pravdana time kako bi njegov povratak vjerovatno izazvao destabilizaciju regiona Crne Gore i Albanije, sa već visokim tenzijama, kao i da to nije volja crnogorskog naroda, pozivajući se na to što je kralj dobio prilično lošu reputaciju u predratnom periodu korišćenjem užasnih metoda nad svojim narodom, što je potvrđeno strahovito malom podrškom njegovim pristalicama na izborima koje je on organizovao, ali i javnim izjavama većeg dijela crnogorske političke elite pred kapitulaciju 1916. godine, koji su napadali žestoko kralja, i odluke crnogorskog pokreta otpora protiv Austrougarske da se kralju ne smije nipošto dozvoliti povratak i da se mora raditi na ujedinjenju sa Srbijom pod dinastijom Karađorđevića.

Jadranske trupe su pružile logističku pomoć i asistenciju u vidu zaliha Bjelašima, ali se uglavnom nisu miješale u događaje oko Božićne pobune 1919. godine, u kojoj su separatistički Zelenaši radeći za Kraljevinu Italiju htjeli preuzeti kontrolu nad Crnom Gorom silom, nakon neuspjeha drugim putevima koji je kulminirao Podgoričkom skupštinom. Jugoslovenska remilitarizacija teritorije nekadašnje Crne Gore je izvršena u dijelovima okupiranim od strane saveznika nakon potpunog povlačenja 1920. godine, nakon referenduma kojim je narod Crne Gore demokratski izjasnio da prihvata ujedinjenje u Kralj. SHS i odbija ideju ponovne uspostave Nikoline vlasti.

Po formiranju Vojske Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, jadranske trupe su postale njeni sastavni dio.

Literatura

• Popović, Nikola B. (2000). Srbi u Prvom svetskom ratu 1914—1918. Novi Sad: Društvo istoričara Južnobačkog i Sremskog okruga.