Jedrenjak
Jedrenjak je vrsta broda koji za pokretanje koristi energiju vjetra. Energija vjetra se uzima od vazduha koji se kreće preko jedra.
Istorija uredi
Javljaju se u vrijeme krstaških ratova, kao brodovi visokih bokova i okruglog trupa. Imaju veću nosivost u odnosu na dotadašnje brodove, koji su uglavnom koristili vesla za pokretanje. U 11. vijeku koristi se nava sa 2 jarbola, a od 13. do 16. vijeka karavela i karaka.
U 17. vijeku za prekooceanske plovidbe se koriste istočnoindijci (engl. East Indiamen), zapadnoindijci (West Indiamen) i levantinci (Levanters). To su već trojarbolni jedrenjaci, deplasmana do 1500 tona. Imaju 3 krstasta jedra na prednja dva jarbola, i veliko latinsko jedro na krmenom jarbolu. Između jarbola imaju takozvana letna jedra.
Najveći razvoj jedrenjaci dotižu u 19. vijeku. Dvadesetih godina 19. vijeka brze fregate (Blackwall Frigate) i poštanski brodovi prelaze put od Njujorka do Liverpula za 16-17 dana, a deplasmani su im 500-1000 tona. 1840-ih godina se uvodi kliper, najsavršeniji i najbrži jedrenjak tog doba.
Od sredine 19. vijeka sve se više grade j. željezne i čelične konstrukcije, mada ih parni pogon brodova sve više potiskuje. Još dosta dugo grade se i kombinovani brodovi, sa parnim pogonom i dodatnim jedrima, koji su bili ekonomičniji od čisto parnih brodova zbog manje potrošnje uglja. Tako je 1907. u SAD izrađen j. Tomas Loson (Thomas W. Lawson) deplasmana 12000 tona sa dodatnim jedrima površine oko 3.800 m².
Početkom 20. vijeka j. deplasmana većeg od 1000 tona nestaju, ali se javljaju motorni j. sa deplasmanom do 500 tona, i motorom snage do 300 konjskih snaga. I dalje se ponekad koriste za tranport.
Podjela po broju jarbola i vrsti jedara uredi
- „krst”, 3-5 jarbola, krstasta jedra
- goleta, 3-7 jarbola, sošna jedra i vršnjače
- bark, 3-5 jarbola, krma sošno, ostali jarboli krstasta jedra
- škuna-bark, 3-4 jarbola, pramčani s krstastim, ostali sošnim jedrima i vršnjačama
- barkantina, 3 jarbola, 2 krmena sa sošnim jedrima, prednji s kombinovanim krstastim i sošnim jedrima
- škuna, 2 jarbola, pramčani sa krstastim a krmeni s sošnim jedrima
- škuner, 2 jarbola, sošna jedra i vršnjače
- brik, 2 jarbola, sa krstastim, a krmeni još i sa donjim sošnim jedrom
- loger, 2 jarbola, velika sošna jedra i vršnjače.
Svi ovi tipovi imaju na kosniku 2-4 prečke. Najpoznatiji tipovi j, na Jadranu su trabakul, bracera i bragoc. Trabakul je od 30-300 tona deplasmana, sa 2 jarbola i logarskim jedrima. Bracera ima od 20 do 50 tona, jedan jarbol i logarsko jedro. Bragoc ima 10-12 tona deplasmana, 2 jarbola i logarska jedra.
Literatura uredi
- Vojna enciklopedija, Beograd, 1972., knjiga četvrta. pp. 41-43.
