Jezik (organ)
Jezik (lat. lingua) je mišićno-sluzokožni organ smešten u usnoj duplji. Obavlja niz značajnih funkcija kao što su: govor, žvakanje, sisanje, gutanje, prenošenje utisaka u centralni nervni sistem itd. Sastoji se iz prednjeg dela ili tela i zadnjeg dela ili korena jezika koje deli sulcus terminalis.[1][2]
Telo jezika je njegov prednji, veći i pokretni deo. Gornja strana tela se naziva i poleđina jezika i na njemu se nalazi sluzokoža prekrivena velikim brojem jezičnih papila. Donja strana tela je glatka i leži na podu usne duplje sa kojim je povezana preko tzv. jezične uzdice ili frenuluma.
Koren jezika je smešten pozadi i nepokretan je jer je preko mišića povezan sa podjezičnom kosti, donjom vilicom, slepoočnom kosti i nepcem i ždrelom. Sluzokoža koja prekriva koren jezika nema papile, ali je prekrivena limfnim čvorićima koji se zovu jezični folikuli.
Prilikom pregleda usne duplje ili grla, jezik može predstavljati fizičku barijeru. Rešenje tog problema lekari nalaze u spuštaču jezika.
Sastav jezika uredi
Jezik grade sluznica, fibrozni skelet i mišići.
Sluzokoža uredi
Sluzokoža dorzalne strane prekriva telo i veći deo korena jezika. Sačinjava je pločasto-slojeviti epitel, papile, folikuli itd. Na sluzokoži gornje strane tela jezika se nalazi veliki broj papila koje se dele u pet grupa: opšančene, listaste, pečurkaste, končaste i kupaste papile. Prve tri grupe papila prenose utiske čula ukusa, a ostale dve grupe utiske površinskog (mehaničkog) senzibiliteta u centralni nervni sistem.
Gustativne uredi
- Opšančene papile (Papillae circumvallatae/Papillae vallatae) - Najveće, ima ih 7-12 što ih čini najmanje brojnim papilama, ali poseduju preko polovinu svih gustativnih kvržica (caliculus gustatorius). Smeštene su u jednom nizu, neposredno ispred sulkusa terminalisa, raspoređene u dva niza u obliku obrnutog slova V, od predela ispred foramena caecuma prema napred i lateralno prateći sulcus terminalis. Papile su okružene udubljenjem koje se naziva šanac. U dnu šanca se ulivaju kanali Fon Ebnerovih, seroznih pljuvačnih žlezda. Na bočnim zidovima šanca se nalazi veliki broj gustoreceptornih kvržica. Ove papile oživčava n. glossopharyngeus iako se one nalaze ispred terminalnog sulkusa.
- Listaste papile (Papillae foliatae) - Nalaze se na zadnje 2/3 jezika na lateralnim stranama, ispred palatoglosnog luka. Odvojeni su dubljim žlebovima u koje se ulivaju odvodni kanali pljuvačnih žleza. Ima ih oko 10, smeštene u zadnjem delu jezika. Gustativni korpuskuli se nalaze u dnu žleba. Najrazvijenije su kod dece. Na svojoj površini sadrže sloj keratina. Između ovih žlezda je umetnut jezični krajnik. Kod hiperplazije krajnika, žlezda ili kod tumora ovih žlezda vide se kao uvećane. Inerviše ih n. glossopharyngeus.
Mehaničke uredi
- Pečurkaste papile (Papillae fungiformes) - Raspoređene su na stranama, kao i na samom vrhu jezika, kao i nepravilno preko dorzuma. Oblika su pečurke, na vrhu sa orožalim pločastim slojevitim epitelom kroz koji se provide krvni sudovi. Leže izmedju končastih papila u pravilnom rasporedu. Spadaju u mehaničke papile, ali, samo u dečijem uzrastu poseduju gustativne receptore. Oživčavaju ih n. submandibularis, chorda tympani i ganglion geniculatum.
- Končaste papile (Papillae filiformes) - Najbrojnije i najsitnije, končastog oblika i difuzno su raspoređene po dorzalnoj strani jezika. Prekrivaju prednje dve trećine jezika, na zadnjem kraju su paralelne sa sulkusom terminalisom, a napred postaju više transverzalne. Prekrivene su pločastim slojevitim epitelom sa orožavanjem što doprinosi beličastom izgledu dorzalne površine jezika.
- Kupaste papile (Papillae conicae) predstavljaju posebnu vrstu prethodnih papila, modifikaciju končastih papila. Razlikuju se po jednostavnom vrhu i nešto većim dimenzijama. Takođe su difuzno raspoređene po dorzumu jezika. Njih kao i prethodne inervišu senzitivne grane n. lingualis-a
Ispod sluzokože su smeštene male jezične pljuvačne žlezde.
Fibrozni skelet grade jezična aponeuroza, glosohioidna opna i jezična pregrada. Ove strukture služe za pripoj jezične muskulature.
Najveći deo jezika čine njegovi mišići koji se svi parni, odnosno dele se na desne i leve. U mišiće jezika se ubrajaju: nepčano-jezični mišić, jezično-ždrelni deo mišića gornjeg konstriktora ždrela, genioglosni, hioglosni, stiloglosni, gornji uzdužni, donji uzdužni, poprečni i uspravni mišić jezika.
Krvni sudovi i živci jezika uredi
Arterije jezika su grane jezične arterije i duboke arterije jezika, dok se venski sudovi ulevaju u jezičnu venu.
Spoljašnja karotidna arterija daje bočnu granu
- a. lingualis
- Bočna grana - rr. dorsales lunguae - vaskularizuju koren jezika, nepčani krajnik i epiglotis
- Završna grana - a. profunda linguae - vaskularizuje vrh i telo jezika
Živci se dele na motorne, senzitivne i čulne. Motorni živci, koji inervišu muskulaturu, su podjezični živac i grane koje vode poreklo iz jezičnog spleta. Senzitivni živci su jezični, jezično-ždrelni i živac lutalac. To su nervi koji prenose signale od receptora za dodir, bol i temperaturu u centralni nervni sistem. Čulni živci su jezično-ždrelni i živac lica, a oni prenose utiske čula ukusa.
Vidi još uredi
Izvori uredi
- ^ Jovanović & Jeličić 2000.
- ^ Susan Standring, ur. (2009) [1858]. Gray's anatomy: The Anatomical Basis of Clinical Practice, Expert Consult. illustrated by Richard E. M. Moore (40 izd.). Churchill Livingstone. ISBN 978-0-443-06684-9.
Literatura uredi
- Jovanović, Slavoljub V.; Jeličić, Nadežda A. (2000). Anatomija čoveka – glava i vrat. Beograd: Savremena administracija. ISBN 978-86-387-0604-4.
- Histologija - Dr. Zlatibor Anđelković, Ljiljana Somer, Verica Avramović, Zoran Milosavljević, Irena Tanasković, Milica Matavulj, Miroslav Perović, Ivan Nikolić, Gorana Rančić, Dušan Lalošević, Ljiljana Milenkova, Vesna Danilović, Aleksandar Petrović - Impressum, Niš, 2009