Jovan Duka (cezar)

Jovan Duka (grč. Ιωάννης Δούκας) je bio vizantijski plemić iz porodice Duka i cezar, iz druge polovine XI veka. Bio je brat cara Konstantina X (1059—1067) i jedno vreme najuticajnija ličnost u Vizantiji, tokom vladavine njegovog mladog bratanca, Mihajla VII (1071—1078), koga je doveo na vlast državnim udarom.

Jovan Duka
Lični podaci
Datum rođenja	11. vek
Datum smrti	1088.
Mesto smrti	oko 1088.,
Porodica
Supružnik	Irina Pegonitisa
Potomstvo	Andronik Duka, Konstantin Duka
Roditelji	Andronik Duka
Dinastija	Duka
Prethodnik	Mihajlo VII
Naslednik	Nićifor III

Biografija

Jovan Duka je pripadao značajnoj i imućnoj plemićkoj porodici Duka i bio je jedan od vojnih zapovednika iz istočnih (maloazijskih) provincija, koji su sačinjavali poslanstvo upućeno caru Mihajlu VI (1056—1057). On je odbio da prihvati njihove zahteve, što je dovelo do otvorene pobune koja je na vlast dovela Isaka Komnina (1057—1059). Posle Isakove smrti, novi car je postao Jovanov brat Konstantin, a Jovanu je dodeljena visoka titula cezara. Pomogao je 1061. godine u gušenju pobune, a posle bratove smrti nastojao je da istakne prava svog bratanca Mihajla VII nasuprot vladavini njegove majke Evdokije, koja je svoju vladu pokušala da ojača, udajom za Romana (IV) Diogena (1068—1071). Zbog svojih nastojanja da zbaci Romana, Jovan je primoran da napusti Carigrad i ode u egzil u Bitiniju.

Porodica Duka i Jovan, kao njen predstavnik, protivili su se Evdokijinom izboru i vladavini Romana, što je svoj vrhunac doživelo u bici kod Mancikerta 1071. godine. Jovan sin, Andronik, koji je komandovao rezervnim snagama koje su čuvale leđa glavnini snaga, predvođenih samim carem Romanom, u ključnom trenutku nije ušao u bitku, već je napustio bojište, zbog čega su preostale vizantijske snage doživele poraz, a sam Roman je zarobljen. Car je sa vođom Seldžuka, Alp Arslanom, ugovorio mir, nakon čega je bio oslobođen uz plaćanje otkupa, ali su u njegovom odsustvu Duke, predvođene Jovanom, izvršile državni udar i na vlast je doveden mladi Mihajlo VII, a najuticajniji ljudi u državi postali su sam Jovan i Mihajlov učitelj Mihajlo Psel.

Roman je pokušao da okupi snage i povrati vlast, ali su ga potukli Jovanovi sinovi Andronik i Konstantin. On se posle toga predao, ali je i pored dogovora, oslepljen po Jovanovoj naredbi i posle samo mesec dana je od posledica oslepljivanja preminuo na ostrvu Proti, kod Carigrada. Njegova smrt je pokrenula je Seldžuke u ofanzivu, pošto su oni smatrali da mir koji su sklopili sa Romanom više ne važi i u roku od samo nekoliko godina, ovladali su gotovo celom Malom Azijom, a unutrašnja kriza u Vizantiji je nastavljena.

Jovan je svog bratanca upoznao sa Nićiforicom, koji je vrlo brzo ostvario veliki uticaj na mladog Mihajla i potisnuo Jovana i Psela. Jovan je 1074. godine upućen protiv snaga odbeglog vizantijskog plaćenika, Ursela od Bajela. Međutim, njegove snage su poražene, a on je zarobljen, posle čega ga je Ursel koristio kao marionetskog pretendenta na tron, dok ga Seldžuci nisu zarobili. Kasnije je za njega plaćen otkup i on je oslobođen, nakon čega se zamonašio da bi izbegao kažnjavanje zbog pobune.

Usled unutrašnjih nemira u državi, Jovan je podstakao Mihajla VII da abdicira u korist Nićifora Votanijata (1078—1081), a svoju unuku Irinu (ćerku svog sina Andronika) je udao za Aleksija Komnina (1081—1118). Kasnije je podržao njegovu pobunu i na sastanku u Curulonu njegovo proglašenje za cara.

Preminuo je oko 1088. godine. Pored političkog i vojnog angažmana, on se zanimao i za kulturu. Najstariji poznati rukopis dela Konstantina Porfirogenita (913—959) „O upravljanju Carstvom“, potiče iz njegove lične biblioteke, a sačuvana je i njegova intenzivna prepiska sa Mihajlom Pselom, jednim od najučenijih ljudi tog doba.

Literatura

• Kazhdan, Alexander P., ur. (1991). The Oxford dictionary of Byzantium. New York [u.a.]: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-504652-6. 
• Ostrogorski, Georgije (1969). Istorija Vizantije. Beograd: Prosveta.