Википедија

Sveti Jovan Krstitelj

јеврејски аскетски проповедник из 1. века који је вршио обредна купања на реци Јордан
(preusmereno sa Јован Крститељ)
„Sveti Jovan” preusmerava ovde. Za druge upotrebe pogledajte stranicu Sveti Jovan (višeznačna odrednica).
„Sveti Ivan” preusmerava ovde. Za druge upotrebe pogledajte stranicu Sveti Ivan (višeznačna odrednica).

Sveti Jovan Krstitelj,[1] Ivan Krstitelj[2] ili Johanan kupač[3] (stsl. Іоаннъ Крестѧи, hebr. יוחנן המטביל [Yohanan Ha'Matbil], stgrč. Ἰωάννης ὁ βαπτίζων) bio je jevrejski asketski propovednik iz 1. veka koji je vršio obredna kupanja na reci Jordan.

Pravoslavna ikona Jovana Krstitelja

Jovan Krstitelj je pozivao ljude na pokajanje i okretanje Bogu. Bio je važna religijska ličnost 1. veka, čiji je pokret verovatno bio masovniji od Isusovog.[4] Najpoznatiji je po tome što je krstio Isusa, koji je prihvatio njegovu poruku.[5] Neki suštinski elementi Jovanovog pokreta, kao post i krštenje, su verovatno ušli u rano hrišćanstvo pod uticajem Jovanovih učenika.[4]

Svojom pojavom, pustinožiteljstvom, propoveđu pokajanja i razobličavanjem silnika ovoga sveta pokazivao je crte koje će kasnije razviti jurodivi.

U hrišćanstvu se poštuje kao svetac, pustinjak i mučenik, prethodnik (preteča) Hristov. U islamskoj tradiciji je poznat kao prorok Jahja ibn Zakarija (arapski: يحيى بن زكريا‎ Yaḥyā ibn Zakarīyā), Jahja sin Zaharije.[6] Mandejci ukazuju Jahji najviše poštovanje smatrajući ga jedinim istinskim mesijom (hristom), zbog čega su poznati i kao hrišćani svetog Jovana Krstitelja

Pozadina uredi

Glavni članak: Istorijska pozadina Novog zaveta

Judeja je bila delimično helenizovana jevrejska teritorija je pod vlašću Rimskog carstva, ali među Jevrejima je postojala jaka nada povratka nezavisnosti. Iako je period Jovanovog života uglavnom bio miran (posebno između 7. i 26. godine[7][8]), postojala je stalna mogućnost izbijanja pobuna, nereda i nasilnog otpora (vidi o zilotima). Irod Veliki, Idumejac koga je rimski senat postavio za kralja Idumeje, Galileje, Judeje i Samarije, je vladao od 37. p. n. e. do 4. p. n. e.[9] Nakon njegove smrti, Rimljani su podelili kraljevstvo između njegovih sinova, te je Irod Antipa vladao Galilejom ali ne i Judejom, koja je postala zasebna provincija.[9] Jovanova postojbina je bila Judeja, južno od Samarije i Galileje.

U judaističkoj religiji Jovanovog vremena je postojalo nekoliko pravaca. Fariseji su bili značajna stranka, i verovali su u vaskrsenje mrtvih, božansku pravdu u sledećem životu, anđele, ljudsku slobodu i božije proviđenje.[9] Sadukeji su bili konzervativniji, držali su vlast u Hramu i nisu verovali u vaskrsenje i večnost duše. Eseni su bili asketska zajednica koja je očekivala skoru apokalipsu. Neki naučnici smatraju da je Jovan bio pod uticajem esena, koji su upražnjavali obredne rituale čvrsto povezane sa krštenjem,[10] iako za to nema direktnih dokaza.[11]

Biografija uredi

Većinu informacija o Jovanu Krstitelju dobijamo iz evanđelja, a njegova ličnost do danas je ostala tajnovita i ne do kraja razjašnjena.

Rođenje i mladost uredi

Jovanov otac je bio judejski sveštenik Zaharija, od plemena Arona.[12] Prema hrišćanskom predanju, Jovan je rođen pola godine pre Isusa Hrista (gregorijanski: 7. jul / julijanski: 24. jun), što se slavi kao Ivandan.[13]

Prema Novom zavjetu, njegovi roditelji, Zaharije i Jelisaveta, dugo nisu mogli imati djece i kada im se rodio sin, zavladala je velika radost. Održana je posebna svečanost, na kojoj mu je trebalo nadjenuti ime. Okupili su se prijatelji i rođaci, koji su došli izdaleka. Htjeli su da se zove Zaharija po ocu, ali s tim se nije složila Jelisaveta. Rekla je da će se zvati Johanan što znači „Jahve je milostiv“. Prijatelji i rođaci su pitali Zahariju, za mišljenje. Prema predanju, budući da Zaharija dotad nije mogao govoriti, tada mu se vratio glas i on se složio s time da se zove Jovan. Počeo je zahvaljivati Bogu i slaviti ga zbog njegove dobrote: „I ti ćeš biti poseban. Ići ćeš pred Božjim izabranikom. Nosit ćeš poruku Božje ljubavi i oproštanja njegovu narodu."

Svoje detinjstvo i ranu mladost Jovan je proveo u pobožnom domu svojih roditelja.[13]

Propovedanje uredi

 
Jovanova propoved


Jovan je otišao od kuće, da bi živeo u judejskoj pustinji blizu rijeke Jordana, gde je postio i provodio vreme u molitvi.[13] Jeo je pustinjsku hranu - divlji med i bilje[15] (“skakavce“ stoji pogrešno u prevodu Vuka Karadžića, a radi se o vrsti trave koja se na jevrejskom jeziku izgovara i piše slično reči “skakavci“).[16] Evanđelje po Ebionitima prikazuje Jovana kao vegetarijanca,[17][18] a tako ga prikazuje i staroslovenski prevod Josifa Flavija.[19][20] Isus ga opisuje kao čoveka koji „niti jede niti pije“.[21] U jevanđeljima je opisan kako nosi odijelo od kamilje dlake opasano kožnim pojasom, a slično je opisan i kod Flavija. On je držao apokaliptične propovedi očekujući skoro božansko oslobođenje od grehova.[5]

U to vreme čovek dođe među Jevreje u čudnoj odeći; jer stavljao je krzno na telo svuda gde mu nije bilo pokriveno kosom; zaista da pogledate bio je kao divlji čovek. On dođe Jevrejima i pozva ih u slobodu, govoreći: „Bog me je poslao, da vam pokažem put Zakona, kojim ćete se osloboditi mnogih nosilaca vlasti. I nijedan smrtnik neće vama vladati, samo najvišnji koji me je poslao." A kada su ljudi ovo čuli, bili su radosni. I krenu za njim sva Judeja, koja leži u oblasti oko Jerusalima.[22]
—  Fragmenti staroslovenskog prevoda Josifa Flavija
 
Reka Jordan

On je išao po svoj okolini Jordana propovijedajući blizinu Carstva nebeskog i pozivao svoje sunarodnike na pokajanje, a mnogi su se kajali za svoje grijehe i tražili da ih Jovan krsti. Jovan je nalagao pročišćenje duše kao pripremu za bliski božji sud.[23] Govorio je da je oprost greha tu za one koji se okrenu Bogu.


Jovan Krstitelj je vršio obredna kupanja na reci Jordan. Obrednim kupanjem Jevreji se očišćavali za dolazak Carstva nebeskog, podsećajući se na legendu o izbavljenju iz egipatskog ropstva i prelaska reke Jordan nakon egzodusa. On ih je utapao u tok Jordana i otpuštao ih, upućujući ih da treba prestati sa zlim delima, i da će im se onda dati mesija koji će ih učiniti slobodnim.[22] Josif Flavije prenosi da pranje vodom nije služilo spiranju grehova, već očišćenju tela; pretpostavljajući da je duša unapred temeljno očišćena pravednošću.[25]

Jevanđelja beleže da su mnogi ljudi iz Jerusalima i okoline, uključujući carinike, vojnike i fariseje, su dolazili da ih krsti.[12][26] Jovan je bio važna religijska ličnost među Jevrejima, čiji je pokret verovatno bio masovniji od Isusovog.[4] Prema mandejskoj tradiciji, Jahja je lečio bolesne, davao vid slepima, i podizao mrtve.[27] Iz jevanđelja se vidi da su neki Jevreji verovali da je on očekivani mesija, odnosno hristos (Luka, 3:15), ali on je to odbijao govoreći da je samo „glas vapijućeg u pustinji“ (Jovan, 1:23) i da će veći od njega doći.

Krštenje Isusa uredi

Glavni članak: Isusovo krštenje
 
Krštenje Isusa u Jordanu

Evanđelja pripovijedaju i da je Isus Hristos oko svoje tridesete godine otišao da se krsti kod Jovana Krstitelja. Hrišćanski izvori prikazuju da je Jovan navodno rekao Isusu: “ti treba mene da krstiš, a ti dolaziš meni?” (Matej 3;14), te da ga je krstio tek na njegovo insistiranje. Biblijski tekst pripovijeda da nakon što ga je Jovan potopio u reku Jordan i krstio ga, sa neba se na Isusa spustio Duh sveti u vidu goluba i Božji glas je progovorio: “Ti si sin moj ljubljeni. U tebi mi sva milina.“ Ovaj događaj se u hrišćanstvu naziva bogojavljanje.

Mandejska tradicija prikazuje sasvim drugačiju sliku Isusovog krštenja, koje je detaljno opisano u njihovim svetim spisima. Ješu (Isus) je prikazan kako moli Jahju (Jovana) da ga krsti njegovim krštenjem i nazove njegovim imenom, dodajući da ako ne bude dobar učenik, neka ga izbriše iz svojih stranica.[28] Međutim, Jahja mu odgovara da je „lagao Jevreje i varao sveštenike“, da je ukinuo šabat koji je Mojsije učinio obavezujućim, da je osramotio šofar u inostranstvu, i tako dalje.[28] Međutim, nakon mnogo ubeđivanja, i zagonetki koje mu Jovan postavlja, Isus na kraju ipak postaje njegov učenik.

Istoričari ocenjuju da je Isusovo krštenje kod Jovana istorijska činjenica, koju rani hrišćani ne bi bez osnova uneli u svoja jevanđelja.[29] Naučnici smatraju da je Isus očito bio sledbenik Jovana,[30] prihvatajući njegovu poruku samim tim što je tražio da ga ovaj krsti.[5] Prema hrišćanskom predanju, Isus je nakon krštenja proveo četrdeset dana u pustinji, nakon čega je počeo da propoveda.[31]

Pogubljenje uredi

Sada kada [mnogi] drugi dođoše u gomilama oko njega, jer su bili veoma ganuti slušajući njegove reči, Irod, koji se bojao da ogroman uticaj koji je Jovan imao na ljude može voditi dizanju ustanka (jer oni su bili spremni da urade bilo šta što je on savetovao), pomisli da je najbolje, stavljajući ga na smrt, sprečiti bilo kakvu napast koju on može izazvati.[25]
— Josif Flavije, Jevrejske starine

Prema hrišćanskom predanju, Jovan Krstitelj je pogubljen po nagovoru Herodijade, žene Iroda Antipe, kojima je prigovorio zbog preljuba, jer se Irodijada udala za kralja Iroda, brata njenog muža Filipa, koji još beše živ.[13] Irodijada je bila majka lepe plesačice Salome, sa kojom se dogovorila da plesom očara Iroda i da mu zauzvrat traži Jovanovu glavu. Irod je uhapsio Jovana i zatvorio ga u tamnicu, da bi kasnije naredio da mu odrube glavu, i na pladnju je iznesu Herodijadinoj ćerci Salomi.

Nasuprot hrišćanskom prikazu, istoričari smatraju da je kralj Irod Antipa likvidirao Jovana jer je u njemu video jasnu političku pretnju.[4][32] Jovanovo pogubljenje, kao i kasnije Isusovo, je zabeleženo i kod jevrejskog istoričara iz 1. veka, Josifa Flavija.[33] Flavije u Jevrejskim starinama Jovanu pripisuje istaknutu ulogu, opisujući ga kao dobrog i pobožnog čoveka, koji je imao odlučne sledbenike i veliki uticaj među Jevrejima i od kojeg je Herod strepeo da ne povede ustanak protiv njega.[25] Flavije opisuje da je Herod, zbog svoje sumnjičave naravi, naredio da Jovan bude uhapšen, nakon čega je izveden pred njega (slovenski prepis govori o Herodu Arhelaju umesto Herodu Antipi):

 
Ostaci Herodove utvrde Maheron gde je pogubljen Jovan.
A kad je izveden pred Arhelaja, zakonici se okupiše, i pitaše ga ko je i gde je bio do tad. On na ovo odgovori i reče: „Ja sam čist, Duh božji me vodi i [jedem] trske i korenje i hranu s drveća.“ Ali kada zapretiše da će ga staviti ma muke, ako ne prestane sa ovim rečima i delima, on uprkos tome reče: „Ovo je prilika za vas da prestanete sa vašim gnusnim delima i prilepite se Gospodu vašem Bogu." I tada poraste bes u Simonu, Esenu poreklom, pisaru, koji reče: „Mi čitamo svaki dan knjige božanske. A ti, tek sada dolaziš iz šume kao divlja životinja, i usuđuješ se da nas učiš i zavodiš ljude svojim bezočnim rečima." I pojuri ka njemu da mu učini telesno nasilje. Ali on, karajući ih, reče: „Neću da vam otkriti tajnu koja prebiva u vama, jer je ne želite. Time neizrečena propast dođe na vas, i zbog vas."[22]
— Slovenski fragmenti Josifa Flavija

Kada je Isus čuo da je Jovan uhapšen, on ode iz Judeje za Galileju.[34] Flavije prenosi da je Herod utamničio Jovana u zamku Maheron, koji se nalazi u blizini ušća rijeke Jordan u Mrtvo more, gde je ubijen.[25] Jovanovi učenici su preuzeli tijelo i sahranili ga.[35] Kada je nakon Jovanovog pogubljenja Herodova vojska je uništena u bici sa neprijateljskom vojskom, Jevreji su verovali da je to Božja kazna:

Sada neki od Jevreja misle da je uništenje Herodove vojske došlo od Boga, i da je veoma pravedno, kao kazna za ono što je uradio protiv Jovana, koji je nazvan Krstitelj: jer Herod je ubio njega, koji je bio dobar čovek i zapovedao Jevrejima da vrše vrlinu, u pravednosti jedni prema drugima, i u pobožnosti prema Bogu.[25]
— Josif Flavije, Jevrejske starine

Sledbenici uredi

Glavni članak: Mandejci

Nakon Jovanove smrti pokret njegovih sledbenika je nastavio da postoji uporedo sa Isusovim pokretom.[4] Poznato je da su u 1. veku, nakon što se hrišćanstvo već počelo širiti, paralelno sa zajednicama Hristovih sljedbenika, postojale i zajednica sledbenika Jovanovih, te su poznavale samo »Jovanovo krštenje«, o čemu svjedoče i Djela apostolska. Vanbiblijski izvori, naročito hrišćanski apologetski tekstovi, takođe potvrđuju postojanje takve zajednice naročito među Jevrejima.

Sam Isus nakon Jovanovog pogubljenja nije odbacio njegova učenja[5], već je u svojim propovedima nastavio da veliča njegov lik i delo,[30] nazivajući ga anđelom i "Ilijom koji će doći“ (Matej 11:7-15). Međutim, za razliku od Jovana, Isus je pio vino i nije postio.[36] Jevanđelja prenose da su Jovanovi učenici prigovarali Isusu i njegovim učenicima zato što ne poste.[37] Mandejci, koji sebe smatraju nastavljačima Jovanovog učenja, Isusa smatraju „lažnim mesijom“ (mšiha kdaba) koji je izopačio učenje koje mu je poverio Jovan.[38] Zabeleženo je da su se neki sledbenici Jovana Krstitelja kasnije priključili Isusovoj zajednici.[4] Post i krštenje, suštinski elementi Jovanovog pokreta, su verovatno ušli u rano hrišćanstvo zajedno sa Jovanovim sledbenicima.[4] Jovanovi sledbenici su verovali da je Jovan ustao iz mrtvih[39], što je verovatno imalo uticaja i na očekivanja Isusovih sledbenika nakon njegovog pogubljenja.[4]

Neki naučnici ocenjuju da je Isus tek nakon svoje smrti postao uticajniji od Jovana te da jevanđelja u Isusov život projektuju njegovu kasniju važnost.[40] Čini se da su upravo zbog toga novozavjetni pisci toliko naglašavali Jovanovu poniznost i ponavljali njegove riječi da će iza njega »doći veći od njega.«

Poštovanje uredi

 
Spomenik svetom Jovanu Krstitelju (visina 20 m), u Venecueli.

Najstarije poštovanje vezano uz Jovana Krstitelja odnosi se na čašćenje njegova groba u Sebasti, nedaleko od današnjeg Nablusa u Palestini. Prema pravoslavnom predanju, apostol Luka je pokušao da prenese Jovanovo telo iz Sevasteje u Antiohiju, no uspeo je da dobije i prenese samo jednu ruku koja se u Antiohiji čuvala do desetog veka, pa je posle preneta u Carigrad, odakle je nestala u vreme Turaka.[13] Relikvije svetog Jovana Krstitelja se danas čuvaju u crkvi sv. Silvestra u Rimu i u Amijenu u Francuskoj.

Sv. Jovan Krstitelj jako je poštovan u hrišćanskom svijetu. U srednjem vijeku, njegov praznik zvali su »ljetni Božić«. Jedna od najvećih hrišćanskih bazilika, ona u Damasku, je posvećena Jovanu Krstitelju. Danas je u njoj džamija, a posjetio ju je i papa Jovan Pavle II, zajedno s poglavarima mjesnih crkava, prilikom svoga posjeta tome gradu, te se ondje održao međureligijski susret. U čast sv. Jovanu Krstitelju, podignute su mnoge crkve počevši od Lateranske bazilike u Rimu, papinske katedrale.

Hrišćani proslavljaju Jovanove praznike nekoliko puta u godini.[41] U Rimokatoličkoj Crkvi njegovo se rođenje slavi kao svetkovina 24. juna, a mučeništvo, nekad nazivano i Glavosjek sv. Jovana Krstitelja, kao spomendan 29. avgusta. Srpska pravoslavna crkva slavi ga 7. januara po julijanskom, a 20. januara po gregorijanskom kalendaru, dan rođenja Sv. Jovana proslavlja 7. jula (24. juna po julijanskom kalendaru, a dan njegove smrti obeležava praznikom Usekovanje (gregorijanski 29. avgust/julijanski 11. septembar). Sveti Jovan može biti predstavljen sa krilima, jer je "predvesnik Isusa Hrista" a "angelos" na grčkom znači "vesnik" ili "glasnik".[42]

Sveti Jovan je jedna od najpopularnijih slava u Srbiji – po broju svečara, nalazi se na četvrtom mestu.

Jovan se smatra zaštitnikom pjevača, muzičara, krojača, kožara, krznara, vunara, remenara, gostioničara, nožara, brusača, zatvorenika, osuđenih na smrt, uzgajivača ptica, oboljelih od epilepsije, krštenika, Malte, Jordana i velikog broja gradova širom svijeta.

U Hrvatskoj po njemu su nazvana mjesta Ivanić Grad, Ivanec, Kloštar Ivanić, Sveti Ivan Zelina, Sveti Ivan Žabno, Ivanska, Ivankovo i verovatno još neka mjesta. U Mariji Bistrici, nedavno je postavljen njegov kip na otvorenom prostoru.

U Bosni i Hercegovini, u Podmilačju kraj Jajca postoji veliko svetište sv. Ivana Krstitelja.

Manastir Veselinje mu je posvećen. Manastir Zagrađe takođe. Cetinjski manastir čuva njegovu ruku.

Godine 2010, na ostrvu Sveti Ivan kod Sozopola u Bugarskoj, nekadašnje Apolonije, bugarski arheolozi pronašli deo moštiju Svetog Jovana Krstitelja, za koje se smatralo da su posle Turskog osvajanja Carigrada nepovratno izgubljene.[43]

Madona u Bugarskoj uredi

Madona je održala koncert u Sofiji 29. avgusta 2009, na dan Jovana Krstitelja. Nekoliko dana kasnije, tačnije 5. septembra 2009. 15 bugarskih građana su se udavili u Ohridskom jezeru. Tokom molitve, 6. septembra, mitropolit Nikolaj je rekao da je ta tragedija kazna od Boga zbog koncerta na dan kada je Jovan Krstitelj bio ubijen.[44][45]

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ u istočnoj hrišćanskoj tradiciji
  2. ^ u zapadnoj hrišćanskoj tradiciji
  3. ^ Prevod Jevanđelja po Mateju sa hebrejskog jezika, Pristupljeno 4. 5. 2013.
  4. ^ a b v g d đ e ž Funk, Robert W. and the Jesus Seminar. The acts of Jesus: the search for the authentic deeds of Jesus. HarperSanFrancisco. 1998. John the Baptist cameo. str. 268
  5. ^ a b v g Isus, Enciklopedija živih religija ), Nolit, Beograd. 2004. str. 316-318..
  6. ^ „POŠTUJU GA MUSLIMANI: Gde se nalazi glava Sv. Jovana?”. Nportal. 19. 1. 2023. Pristupljeno 20. 1. 2023. 
  7. ^ John P. Meier's A Marginal Jew, v. 1, ch. 11
  8. ^ Ben-Sasson, Haim Hillel (1976). A History of the Jewish People. Harvard University Press. ISBN 978-0-674-39731-6. 
  9. ^ a b v Cross, Frank Leslie; Livingstone, Elizabeth A. (2005). The Oxford Dictionary of the Christian Church. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-280290-3. 
  10. ^ Harris 1985, str. 382.
  11. ^ Šablon:Nbd
  12. ^ a b Pick, Bernhard (2009). Paralipomena: Remains of Gospels and Sayings of Christ. Bibliolife (republished). str. 14—18. ISBN 978-1-113-44804-0. 
  13. ^ a b v g d Nikolaj Velimirović, Ohridski prolog
  14. ^ Jevanđelje po Mateju 3:2
  15. ^ Jevanđelje po Mateju, 3:4 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (10. oktobar 2011) (prevod SPC)
  16. ^ Matej 3. poglavlje Arhivirano na sajtu Wayback Machine (20. јул 2020), Приступљено 4. 5. 2013.
  17. ^ J Verheyden, Epiphanius on the Ebionites, in The image of the Judaeo-Christians in ancient Jewish and Christian literature, eds Peter J. Tomson, Doris Lambers-Petry. ISBN 978-3-16-148094-2. стр. 188. "The vegetarianism of John the Baptist and of Jesus is an important issue too in the Ebionite interpretation of the Christian life. "
  18. ^ Eisenman 1997, стр. 240. "John (unlike Jesus) was both a ‘Rechabite’ or ‘Nazarite’ and vegetarian", 264 "John would have been one of those wilderness-dwelling, vegetable-eating persons", 326 "They [the Nazerini] ate nothing but wild fruit milk and honey - probably the same food that John the Baptist also ate.", 367 "We have already seen how in some traditions "carobs" were said to have been the true composition of John's food.", 403 "his [John's] diet was stems, roots and fruits. Like James and the other Nazirites/Rechabites, he is presented as a vegetarian ..", cf 295, 300, 331-2.
  19. ^ Tabor 2006, стр. 134. and footnotes. стр. 335.
  20. ^ The Slavonic Josephus' Account of the Baptist and Jesus, Приступљено 4. 5. 2013.
  21. ^ Evanđelje po Mateju, 11:18.
  22. ^ а б в The Slavonic Josephus' account of the Baptist and Jesus, Приступљено 4. 5. 2013.
  23. ^ Kembridžova ilustrovana istorija religije (pp. 232-236), Stylos. . Novi Sad. 2006. ISBN 978-86-7473-281-6. 
  24. ^ Ginza Rba, Prayer of Yahia, Pristupljeno 4. 5. 2013.
  25. ^ a b v g d Flavius Josephus, Jewish Antiqities 18. 5. 2. (Translation by William Whiston).
  26. ^ Jevanđelje po Luki 3:12-14
  27. ^ The Mandaeans, Followers of John the Baptist Arhivirano na sajtu Wayback Machine (12. jun 2011), Pristupljeno 4. 5. 2013.
  28. ^ a b Gnostic John the Baptizer, by G. R. S. Mead, Pristupljeno 4. 5. 2013.
  29. ^ Harris, Stephen L., Understanding the Bible. Palo Alto: Mayfield. 1985. "The Historical Jesus" pp. 255–260
  30. ^ a b Crossan, John Dominic (1998). The essential Jesus. Edison: Castle Books. str. 146. 
  31. ^ Jevanđelje po Marku 1:13-14
  32. ^ following the conclusion of Josephus' Antiquities 18.5: "Herod, who feared lest the great influence John had over the people might put it into his power and inclination to raise a rebellion, (for they seemed ready to do any thing he should advise,) thought it best, by putting him to death, to prevent any mischief he might cause, and not bring himself into difficulties, by sparing a man who might make him repent of it when it would be too late."
  33. ^ Funk, Robert W. and the Jesus Seminar. The acts of Jesus: the search for the authentic deeds of Jesus. HarperSanFrancisco. 1998. "John the Baptist" cameo. str. 268.
  34. ^ Evanđelje po Mateju, 4:12.
  35. ^ Evanđelje po Mateju, 14:12.
  36. ^ Funk, Robert W., Roy W. Hoover, and the Jesus Seminar. The five gospels. HarperSanFrancisco. 1993. str. 221..
  37. ^ Evanđelje po Mateju, 9:14.
  38. ^ Lupieri, Edmondo (2001). The Mandaeans: The Last Gnostics. Grand Rapids, MI: Eerdmans. str. 248.
  39. ^ Mark 6:14, 16, 8:28
  40. ^ Fredriksen 2000.
  41. ^ „ČAK 7: Znate li kom svecu je posvećeno najviše praznika?”. Nportal. 17. 1. 2023. Pristupljeno 22. 1. 2023. 
  42. ^ "Politika", Uskrs 1940
  43. ^ RTS :: Pronađene mošti Jovana Krstitelja, Pristupljeno 28. 3. 2013.
  44. ^ „Plovdivskiй mitropolit svяzыvaet gibelь bolgarskih turistov s koncertom „Madonnы"“, ruskline, 14.09.2009 g. (jezik: ruski)
  45. ^ „„Mitropolit Nikolaй: Tragediяta v Ohrid e božie nakazanie“”. Plovdiv.dir.bg. 6. 9. 2009. Pristupljeno 3. 10. 2011. 

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

 
Sveti Jovan Krstitelj na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Свети_Јован_Крститељ&oldid=27680283”