Jovan Nako
Jovan plemeniti Nako od Velikog Semikluša (Veliki Komloš, 16. septembar 1814 — Beč, 19. mart 1889) bio je prvi književni zadužbinar Matice srpske.
Jovan Nako | |
|---|---|
 Jovan plemeniti Nako od Velikog Semikluša | |
| Datum rođenja | 16. septembar 1814. |
| Mesto rođenja | Veliki Komloš, Austrijsko carstvo |
| Datum smrti | 19. mart 1889. (74 god.) |
| Mesto smrti | Beč, Austrougarska |
Biografija uredi
Poreklo uredi
Potomak je stare cincarske plemićke porodice, poreklom iz Makedonije. Braća Nako — Hristifor i Kiril — imućni trgovci, kupili su 1781. i 1782. godine velike zemljišne posede u Banatu (Veliki Komloš, Veliku Teremiju i Veliki Semikluš) za 70.000 f. i stekli plemićke titule. Porodica Nako se podelila na dve grane: grofovsku (Hristiforovi potomci) i plemićku (Kirilovi potomci). Aleksandar Nako je 1813. godine dobio grofovsku titulu.
Josif Nako, sin Kirila Naka, sa suprugom Konstancijom imao je šestoro dece, od kojih je samo Jovan preživeo. Rano ostaje siroče, izgubivši oca sa dve, a majku sa jedanaest godina. Još za života njegova majka opunomoćila je Ludviga Udvarnokija od Kiš Joke da bude staratelj njenog sina i administrator njihove imovine. Nakon smrti Konstancije Jovanov ujak, grof Aleksandar Nako, nastojao je da dobije starateljstvo i da upravlja imovinom svog nećaka. To se ipak nije dogodilo, i za novog staratelja vlasti su odredile viceišpana Torontalske županije Ignjaca Hertelendija.
Matica srpska uredi
Studirao je pravo u Pešti. Iako poreklom Cincarin osećao se kao istinski Srbin, što se može videti iz njegovih gestova dobročinstva da pomogne srpsku kulturu, ali i srpsku zajednicu u Ugarskoj.
Pod uticajem Teodora Pavlovića 1833. godine postaje član Matice srpske, kojoj je 1837. godine zaveštao 5.000 forinti (u srebru). Zadužbinar je zapisao u svom osnivačkom aktu da je dao dar: po ljubavi, koju svagda sprama roda moga u grudima nosim, i želji, kojom izobraženije i prosvješčenije naroda srpskog[1], i črez ovo blagostojanije, čest i slavu njegovu rasprostranjenu viditi želim. Ova sredstva su iskorišćena za osnivanje prve književne zadužbine u srpskom narodu.
„Osnovno pismo” je kao zadužbinar potpisao 7. januara 1844. godine, a bitna odredba je glasila da godišnje uplaćuje 5% kamate do određenog iznosa. Baron Jovan je obećanje ispunio 1872. godine kada je pored osnivačkog uloga dao i svu kamatu. Godine 1889. novčani fond je narastao na 27.000 f.[2] Iz fonda ove zadužbine u periodu od 1846. do 1913. godine nagrađena su 23 književna dela. Njihova tematika je obuhvatala prozu i poeziju, prevode svetske književnosti i filozofskih dela, kao i literaturu vezanu za religiju. Nagradu od 40 zlatnika dobio je 1845. godine Jovan Subotić za spev „Kralj Dečanski”.[3] Od samog osnivanja Matice se interesovao za njen rad, a od 1837. prisustvuje sednicama i učestvuje u radu Odbora Matice. Protivio se preseljenju Matice iz Pešte u Novi Sad,
Matica mu je odavala priznanje kad god je za to bilo prilike, pa je tako povodom proslave stogodišnjice rođenja Save Tekelije, 1871. godine, nagrađen srebrenom Matičinom medaljom, a ubrzo po seobi Matice u Novi Sad (1864) portret Jovana Nake, zajedno sa portretima drugih dobrotvora, postavljen je u Matičinim prostorijama.[4]
Privatni život uredi
Jovan Nako imao je nekoliko pasija: pozorište, muziku i putovanja. U porodičnom dvorcu u Velikom Komlošu osnovao je privatno pozorište gde su izvođene predstave, uglavnom na nemačkom jeziku. Mnoge predstave su imale dobrotvorne ciljeve - npr. da se izgradi dečje obdanište u Velikom Bečkereku ili da se pomogne siromašnima. U pozorištu su bila stalno angažovana i dva orkestra - gudački i duvački. Takođe je školovao svoj glas (tenor) u Burgteatru u Beču, kod italijanskog profesora i kompozitora Luiđija Guglijemija. Komloš je sredinom 19. veka bio stecište obrazovanih ljudi i kulturnih poslenika, među kojima se isticao takođe veliki matičin zadužbinar Hristifor Šifman, koji je bio upravnik Nakinog tamošnjeg imanja.
Najveći deo vremena, naročito zime, provodio je sa suprugom u palatama u Beču i Pešti. Naposletku su putovanja po svetu i raskošan život doprineli finansijskom krahu Jovana Nake. Prodao je dvorac u Pešti, zemljišne posede dao pod zakup, i povukao se u Beč, gde je živeo od zakupnine do kraja života.
Oženio je 1835. godine bogatu devojku Anastasiju Vučetić iz Trsta.[5] Povodom venčanja Jovana i Anastasije, održanom 29. aprila 1835. godine u Trstu, napisao i odštampao u Trstu, prigodni „Pozdrav” u stihu, izvesni D.V.[6] U braku su imali troje dece, od kojih je samo ćerka Mileva preživela. Jedina naslednica Mileva, udala se za hercoga Zurlo San Marka, i usmerila ka katolicizmu, za razliku od roditelja.[7]
Smrt uredi
Jovan Nako je umro 19. marta 1889. godine u svojoj vili u Beču, a sahranjen je 25. marta 1889. u porodičnoj grobnici Pravoslavne srpsko-rumunske crkve hrama Uspenija Presvete Bogorodice u Velikom Komlošu.[4]
Reference uredi
- ^ Rodoljub Malenčić: "Priča o Matici srpskoj", Novi Sad 1998.
- ^ "Male novine", Beograd 17. mart 1889.
- ^ "Pravda", Beograd 1933.
- ^ a b Dušan J., Popov (2006). „Jovan pl. Nako od Velikog Sent-Mikloša - Veleposednik i prvi književni zadužbinar Matice srpske” (PDF). Temišvarski zbornik. 4: 77—91.
- ^ "Male novine", Beograd 1889.
- ^ D.V.: "Pozdrav na dan venčanja...", Trst 1835.
- ^ "Vreme", Beograd 6. januara 1937.