Jovan Hadžić
Jovan Hadžić (pseudonim Miloš Svetić; Sombor, 8/19. septembar 1799 — Novi Sad, 4. maj 1869) bio je srpski književnik. Hadžić je bio aktivan protivnik Vukove jezičke reforme.[1][2] Bio je osnivač i prvi predsednik Matice srpske, dopisni član Društva srpske slovesnosti i Srpskog učenog društva.
| Jovan Hadžić | |
|---|---|
 Novak Radonić - Jovan Hadžić, Galerija Matice srpske | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 19. septembar 1799. |
| Mesto rođenja | Sombor, Habzburška monarhija |
| Datum smrti | 4. maj 1869. (69 god.) |
| Mesto smrti | Novi Sad, Austrougarska |
Biografija uredi
Rođen je u Somboru na Malu Gospojinu[3] 1799. godine, i potiče iz najbogatijeg sloja srpskog građanstva u Ugarskoj. Roditelji su mu bili, otac Nikola bogati somborski trgovac i majka Sofija, rođ. Petrović. Kako je ostao rano bez roditelja, uzeo ga je 1812. godine pod svoje ujak, bački vladika Gedeon Petrović.[4]
Osnovnu školu završava na srpskom jeziku i nakon toga upisuje jednogodišnju nemačku školu u Sremskim Karlovcima. Gimnaziju završava sa odličnim uspehom i tada počinje njegovo interesovanje za pravopis i poeziju.
U Pešti upisuje filozofiju, ali nakon tri godine studiranja on odustaje i započinje studije prava. Još tokom studiranja filozofije interesovao se za antiku i starogrčki jezik, a na pravnom fakultetu se istakao kao jedan od najboljih studenata rimskog prava. Ova činjenica umnogome objašnjava uplive izvornog rimskog prava u Srbijanski građanski zakonik. U to vreme Hadžić počinje i sa pisanjem poezije pod pseudonimom Miloš Svetić.[5] Godine 1822. nastavlja svoje školovanje u Beču gde se upoznaje sa austrijskim pravom. Studije završava 1824. godine. Tokom svog boravka u Beču imao je prilike da upozna mnoge velike ličnosti tog vremena koje će imati neposrednog uticaja na njegov dalji rad tj. formiranje njegovog pravnog načina razmišljanja. Zvanje doktora svih prava stiče 1826. godine[6], nastanjuje se u Novom Sadu gde je 1834. godine postavljen za varoškog senatora. Oženio se 1829. godine u Novom Sadu sa Marijom Desančić.
U Srbiju stiže 1837. godine, gde je kao jedan od vodećih pravnika bio je istaknuta ličnost javnog života, učesnik u političkim borbama i protivnik kneza Miloša[traži se izvor]. Ostaje u Kneževini Srpskoj do 1846. godine, gde se pokazao velikim "rođenim" zakonodavcem. Sastavljao je predloge zakona na osnovu Ustava Kneževine Srbije 1838. godine. Njegovo delo je srpski Građanski zakonik. Radio je na ustrojstvu Vrhovnog suda kneževine Srbije, ali nije stigao da završi Zakonik o sudskom postupku. Doprineo je poboljšanju položaja državnih i sudskih činovnika.[7]
U Novom Sadu ga 1847. godine biraju za poslanika za Ugarski sabor u Požunu. Dvaput je pozivan 1848. godine za ministarskog savetnika u Ministarstvu pravde u Pešti. Nakon revolucije, morao se primiti organizacije sudstva u Srpskom Vojvodstvu. Posle podnošenja ostavke 1850. godine, postaje predsednik Oblasnog suda u Novom Sadu do 1854. godine, kada je penzionisan.[8]
Bio je 19 godina besplatni upravitelj i do smrti patron Velike srpske gimnazije u Novom Sadu. Pomogao je tada darovitom gimnazijalcu Svetozaru Miletiću da dobije od episkopa Josifa Rajačića stipendiju od 100 f.[9]
Bio je značajna ličnost i u kulturnom životu: osnivač je i 1826. godine prvi predsednik Matice srpske, urednik Letopisa i u početku saradnik Vuka Karadžića. Međutim, sredinom 30-ih dolazi u sukob sa njim oko shvatanja književnog jezika. Hadžić se smatra za najvećeg protivnika Karadžićevog, koji je međutim 1866. godine dozvolio da se u Velikoj srpskoj gimnaziji u Novom Sadu, u kojoj je bio upravitelj, predaje po Vukovom i Daničićevom pravopisu, a staroslovenski po Miklošiču.[10]
Rad uredi
Hadžićev književni i naučni rad je obiman. Osim pravom, bavio se i poezijom, prevođenjem, istorijom, filologijom. Jovan Hadžić je bio učenik L. Mušickog i njegov nastavljač. Javlja se u poeziji prvi put sa pesmom: Odziv mladoga srpskog duhana glas harfe šišatovačke. Kao pesnik on je na prelazu starog klasicizma L. Mušickog ka novijim pesničkim stremljenjima čiji su podsticaji dopirali iz nemačke književnosti i naše narodne poezije. Po ugledu na svog učitelja, Hadžić je pisao ode u slavu istaknutih savremenika, rodoljubive, didaktičke pesme, pokazivao i veliko interesovanje za političku i epsku poeziju. U njegovim političkim pesmama javlja se osećaj za prigodno, javno, aktuelno, tako da pesme dobija izrazito lični ton. Pošto je bio aktivni učesnik političke scene, on o svemu govori otvoreno i angažovano. Njegova poznata epska pesma napisana u heksametru je Prvi prelazak Crnog Đorđa iz Srbije u Srem. Karađorđe je predmet i njegovog glavnog istoriografskog dela Ustanak srpski, pod Crnim Đorđem (1862)[11]. Ono što je posebno interesantno jeste to da je Hadžić bio prethodnik J. J. Zmaja, jer neke njegove rodoljubive i didaktičke pesme podsećaju na Zmajeve (Zora je, Glas Srbina 1830 i dr). U svojoj poeziji se dosta ugledao i na narodnu poeziju, ali u isto vreme bio prethodnik kako J. J. Zmaja tako i B. Radičevića. Zato ga Jovan Deretić u svojoj Istoriji srpske književnosti smatra „Zmajevim prvim pesničkim učiteljem“.
Jovan Hadžić se bavio i prevodilačkom delatnošću. Prevodio je dela antičke i moderne klasične tradicije: Homera, Vergilija, Horacija, Šilera, Getea i mnogih drugih. Preveo je delove iz Ilijade u desetercu, a Horacijevu "Pesničku umetnost" preveo je u dva metra, naporedo, u metru originala i u epskom desetercu. Upravo iz toga vidimo da je njegovo interesovanje bilo raznovrsno i svestrano.
Hadžić je bio redaktor prvog Srpskog Građanskog zakonika koji je donet 1844. godine, a uz njega sastavio više pratećih zakona i zakonskih akata.[6]
Daničićev Rat za srpski jezik i pravopis uredi
Jovan Hadžić je bio jedan od najistaknutijih protivnika Vukove reforme jezika.[traži se izvor]Najviše se istakao posle smrti mitropolita Stratimirovića 1836. godine. Godine 1837. Hadžić izdaje svoju knjižicu „Sitnice jezikoslovne“. Tada je Vuk procenio da je nastupio pogodan trenutak za javni obračun sa Hadžićem. Vuk i njegove pristalice su smatrali da Hadžić nije kompetentan da govori o jeziku i da jezik kojim je pisao nije mogao služiti kao uzor.[traži se izvor] Taj sukob je postojao sve do 1847. godine kada je Vuk uspeo u svojoj zamisli da narodni jezik postane književni. Sukob između Vuka Karadžića i Jovana Hadžića se konačno završio intervencijom Đure Daničića (1825—1882), koji je u svom delu Rat za srpski jezik i pravopis dao argumente protiv pisanja starom azbukom i pravopisom, ali isto tako je istakao i Hadžićevu nestručnost u filologiji rekavši da on nije kadar da govori o tom pitanju. Ovo Daničićevo delo bilo je od presudne važnosti za poraz Jovana Hadžića. Iako su on i njegovi sledbenici poraženi, odbojnost prema Vukovoj reformi je i dalje postojala, pa su tako Vukovi protivnici u pisanju i dalje koristili staro pismo i pravopis, ali mlado pokolenje srpskih intelektualaca bilo je na Vukovoj strani.
Danas o radu Jovana Hadžića pronalazimo daleko više negativnih nego pozitivnih kritika. Uzrok tome je možda neuspeh u sukobu sa Vukom Karadžićem. Međutim, opravdanje za takav Hadžićev stav možemo pronaći u uticaju koji je na njega imalo školovanje u Habzburškoj monarhiji, ali to ga ne opravdava na filološkom planu. Njegovo književno stvaralaštvo je, svakako, vrlo značajno u srpskoj književnosti XIX veka, ali njegove konzervativne ideje koje su narušavale tadašnje pokušaje napredovanja u jeziku su bile te koje su donekle onemogućile njegov uspeh u filologiji.
Jovan Hadžić je umro aprila 1869. godine i sahranjen u Novom Sadu, u porti Svetojovanskog hrama, gde mu je udovica podigla spomenik.[12]
Galerija uredi
-
Naslovna strana prve knjige Dela Jovana Hadžića (1855) -
Bista Hadžića postavljena ispred Matice Srpske
Reference uredi
- ^ „Vukova borba za uvođenje narodnog jezika u književnost”. Opusteno.rs (na jeziku: srpski). Pristupljeno 21. 07. 2019.
- ^ „Bio je protivnik kneza Miloša, a onda je uradio nešto što Novosađani nikada neće zaboraviti”. www.srbijadanas.com (na jeziku: srpskohrvatski). Pristupljeno 21. 07. 2019.
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1899. godine
- ^ Jovan Skerlić: "Istorija nove srpske književnosti", Beograd 1914.
- ^ „SOMBORAC – OSNIVAČ MATICE SRPSKE I PISAC PRVOG SRPSKOG GRAĐANSKOG ZAKONIKA (Jovan Hadžić) – Ravnoplov” (na jeziku: engleski). Pristupljeno 21. 07. 2019.
- ^ a b "Nova iskra", Beograd 1899. godine
- ^ "Branik", Novi Sad 26. avgust 1899.
- ^ Srpski sion", Karlovci 1899. godine
- ^ "Srbadija", Beč 1876. godine
- ^ "Stražilovo", Novi Sad 6. novembar 1886. godine
- ^ "Nova iskra", Beograd 1906. godine
- ^ "Srpski sion", Karlovci 29. avgusta 1899. godine
Spoljašnje veze uredi
- Panteon Matice srpske: Jovan Hadžić (RTS Kulturno-umetnički program - Zvanični jutjub kanal)
- Jovan Hadžić Srpsko nasleđe:Jovan Hadžić
- Matica srpska
- Srpski građanski zakonik - 170 godina Arhivirano na sajtu Wayback Machine (25. jul 2020), urednici Milena Polajac, Zoran S. Mirković i Marko Đurđević, Pravni fakultet Univerziteta u Beogradu, 2014.
- Kritike Srpskog građanskog zakonika od 1844. godine s posebnim osvrtom na odredbe o porodičnoj zadruzi, Dr Maša Kulauzov, Pravni fakultet u Novom Sadu, 2012.
