Ćuprija
Ćuprija je gradsko naselje i sedište istoimene opštine u Pomoravskom okrugu. Prema popisu iz 2022. bilo je 16.522 stanovnika.[1]
| Ćuprija | |
|---|---|
    _1156_01.jpg)  .jpg) _1149_04.jpg) | |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Srbija |
| Upravni okrug | Pomoravski |
| Stara imena | lat. Horreum Margi Ravno |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo | |
| — 2022. |  16.522 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 43° 55′ 23″ S; 21° 22′ 07″ I / 43.923166° S; 21.368666° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 116 m |
.svg)  Ćuprija Ćuprija na karti Srbije | |
| Ostali podaci | |
| Gradonačelnik | Jelena Đulinac |
| Poštanski broj | 35230 35231 |
| Pozivni broj | 035 |
| Registarska oznaka | ĆU/ĆU |
| Veb-sajt | |
| www.cuprija.rs | |
U srednjem veku grad se zvao Ravno, a u vreme Rimljana Horeum Margi.
Geografske odlike uredi
Ćuprija se nalazi između drumskog i železničkog magistralnog puta Beograd-Niš, 146 km udaljena od Beograda, odnosno 90 km od Niša. Sam grad leži na ušću Ravanice u Veliku Moravu.
Istorija uredi
Ćuprija ima biografiju dugu dve hiljade godina, mada nas materijalni dokazi o ljudskim zajednicama na ovim prostorima vraćaju u 4. milenijum pre nove ere, kada je nadomak današnje Ćuprije, na lokalitetu Stublina, postojalo neolitsko naselje. Ipak, prava istorija grada na Moravi počinje dolaskom Rimljana.
_1113_01.jpg)
Šireći svoju imperiju na istok, rimski carevi na prostoru današnje Srbije stvaraju pokrajinu Meziju. U njoj, na strateški važnom vojnom putu (via millitaris) podižu prva utvrđenja, koja će vremenom prerasti u gradove. Jedno od naselja nazvali su „Žitnica Morave“ (Horreum Margi) i uz njega podigli kameni most.
Horeum Margi će puna četiri veka biti jedan od značajnijih gradova ovog dela rimske carevine. O tome svedoče pisani dokumenti i definisani arheološki lokalitet. U njemu se nalazila velika kovnica oružja, a sam grad je, u skladu sa rimskom praksom, imao potpuno uređenu infrastrukturu. U 4. veku n.e. Horeum Margi je bio sedište episkopa, što samo po sebi svedoči o veličini i značaju grada na Moravi. Polovinom 5. veka n.e. Huni se poput požara spuštaju sa severa uništavajući sve pred sobom. Sudbinu svih rimskih gradova na njihovom putu podeliće i Horeum Margi. Narednih nekoliko vekova na mestu nekadašnjeg velikog grada podizaće se i nestajati anonimne slovenske naseobine.
Nastankom države Nemanjića, naselje pored Ravanice i Morave već nosi slovensko ime Ravno. Nalazi se na severnoj granici mlade srpske države i opet ima strateški položaj. U njemu će se osnivač srpske države Stefan Nemanja sresti sa Fridrihom Barbarosom, a neku deceniju kasnije i „prvovenčani“ srpski kralj Stefan sa ugarskim kraljem Andrijom. Slovensko ime Ravno će nositi manje od dva veka, koliko bude trajala i srpska država. Dolaskom Turaka na ove prostore, naselje zadržava svoj značaj zbog prelaska preko Morave, ali dobija novo ime. Nema podataka kada je Ćuprija dobila novo ime koje joj je ostalo do danas. Još manje koliko je podignuto mostova, koje su - češće Morava a nekad i ratovi - odnosili. Danas se, za vreme niskog vodostaja, mogu izbrojati ostaci bar desetak drvenih mostova.
Za vreme duge turske vladavine Ćuprija je opet bila na granici. Ovaj put na južnoj granici Beogradskog pašaluka. Ta geografija će odrediti i mesto jedne od najznačajnijih bitaka Prvog srpskog ustanka. Avgusta 1805 godine vojvode Milenko Stojković i Petar Dobrnjac sa svojim ustanicima su kod Ivankovca sačekali i pobedili daleko brojniju vojsku Hafiz paše. Bila je to prva pobeda ustaničke vojske nad regularnim turskim jedinicama.
Konačnu i potpunu slobodu Ćuprija će morati da čeka do decembra 1834. godine. Nakon turskog hatišerifa koji je Srbiji garantovao autonomiju turska vojna posada definitivno napušta Ćupriju. Ćuprija je posle gotovo četiri veka ponovo bila slobodna. Ta sloboda će nakratko biti prekinuta još samo dva puta, privremenim okupacijama u Prvom i Drugom svetskom ratu. Ćuprija je 1918. oslobođena 25. oktobra, na četvrtu godišnjicu je osvećen spomenik posvećen palima 1912-18.
Gvozdeni železnički most preko Morave je pušten u saobraćaj krajem 1922.[2] U Kraljevini SHS, Ć. je glavno mesto Moravske oblasti, koja je 1929. ušla u sastav Moravske banovine. U vreme okupacije 1941-44. Ć. je u jagodinskom okrugu.
Mesta od posebnog značaja uredi
Na teritoriji opštine Ćuprija nalazi se manastir Ravanica, zadužbina kneza Lazara, kao i mesto prve pobede Srba protiv regularne vojske Osmanskog carstva u Prvom srpskom ustanku - Šančevi na Ivankovcu.
Privreda uredi
Posle skoro tri decenije tavorenja i tranzicionog propadanja, privreda Ćuprije postavljena je kao stub razvoja cele opštine. Da to nije samo deklarativni izraz želje predstavnika lokalne samouprave, govori i činjenica da je od sredine druge dekade 21. veka na delu trend reindustrijalizacije ćuprijske opštine. Tako je ćuprijska privreda već u prvih šest meseci 2017. godine (izvor: PKS-Regionalna privredna komora Šumadije i Pomoravlja) postala srpski rekorder u spoljnotrgovinskom suficitu, a u 2019. godini i nosilac BFC sertifikata, koju joj je dodelila Mreža za povoljno poslovno okruženje u jugoistočnoj Evropi. Ova mreža, podsetimo, tada je u Budvi predstavnicima 17 gradova i opština iz Srbije, Bosne i Hercegovine i Crne Gore uručila sertifikate da su „po meri privrede“.
Ćuprija je od 2016. izgradila i opremila potpuno novu industrijsku zonu, a od 2020. godine, tik pored auto-puta, gradi se i nadograđuje centralna industrijska zona za ovaj deo Srbije – „Industrijski park Dobričevo“, koja je novembra 2021. i zvanično dočekala prvog investitora: nemački SMP automotiv.
Velika pažnja poklanja se i braunfild investicijama. Tako je za samo tri godine dobrano reindustrijalizovan prostor na kome su se, u doba bivše države, nalazili privredni subjekti: na mestu fabrike stočne hrane "Napredak" ("Komponenta") sada se nalazi holandski Rojal de Heus; umesto GP "Ingrap" sada je tu kineski "Jurofajber"; objekat negdašnjeg "Kompresora" sada zauzima uspešna domaća firma "NE-PEC", dok je strateški partner "Ravanice" postao poznati vrbaški konditor "Medela".
Kultura uredi
Za svoj najznačajniji kulturni događaj, koji traje više od četiri decenije, Ćuprija ima da zahvali slavnom sugrađaninu Dušanu Matiću. Od 1981, godine, kada su u rodnom mestu velikog pesnika prvi put otvoreni, Matićevi dani“ su u narednim godinama s pravom postali, a to su i danas, kulturna manifestacija od nacionalnog značaja. Uz različite kulturne sadržaje koji prate sve aspekte bogatog Matićevog umentičkog stvaralaštva, centralni događaj „Matićevih dana“ je „Matićev šal“, pesnička nagrada za najbolju zbirku poezije izdatu u godini između dve manifestacije. Gotovo da nema iole značajnijeg srpskog pesnika koji nije bio laureat „Matićevog šala“ .
Ako za „Matićeve dane“ Ćuprija treba da zahvali Dušanu Matiću, onda za Ravanelijus - festival muzičke izuzetnosti zahvala ide Školi za muzičke talente. Teško da u svetu umetničke muzike postoji neko ko nije čuo za ćuprijsku školu za talente, zato što u čitavom svetu postoje samo tri takve, a ćuprijska je svoje talente rasula po svim kontinetima. Za samo dva izdanja, Ravanelijus je stekao prestižno mesto jednog od značajnijih festivala umetničke muzike na ovim prostorima. Time su značajno doprineli Roman Simović i Stefan Milenković, ali i druga značajna imena srpske i evropske umetničke scene – učesnici festivala.
Slikarska umetnička scena u Ćupriji s pravom može poneti epitet jedne od najživljih u Srbiji. Za to je prevashodni zaslužan Zavičajni klub likovnih umentika Ćuprije koji okuplja tridesetak slikara i vajara. Kolektivnoj izložbi, koja se organizuje svakog novembra, prethode redovne mesečne izložbe srpskih likovnih umetnika. Svake godine Muzej „Horeum Margi - Ravno“ organizuje izložbe slika najznačajnijih srpskih slikara. Tako je u samo nekoliko godina ćuprijska umentička publika mogla da vidi dela Milene Pavlović-Barili, Save Šumanovića, Miće Popovića, Uroša Predića i drugih velikana srpskog slikarstva 20. veka.
Ćuprija ima bogatu tradiciju pozorišnog stvaralaštva koja seže čitav vek unazad. I danas entuzijasti teatra u Ćupriji, u okviru amaterskog pozorišta Moravište, svake godine publici predstavljaju svoje viđenje, najčešće, savremenih pozorišnih ostvarenja.
Obrazovanje uredi
U gradu se nalaze sledeće obrazovne institucije:
Demografija uredi
U naselju Ćuprija živi 16558 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 40,1 godina (38,6 kod muškaraca i 41,5 kod žena). U naselju ima 6891 domaćinstvo, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,98.
Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine).
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||
| m | ž |
|||
| ? | 48 | 66 | ||
| 80+ | 138 | 235 | ||
| 75—79 | 247 | 425 | ||
| 70—74 | 409 | 577 | ||
| 65—69 | 563 | 648 | ||
| 60—64 | 507 | 657 | ||
| 55—59 | 538 | 586 | ||
| 50—54 | 803 | 872 | ||
| 45—49 | 901 | 958 | ||
| 40—44 | 696 | 802 | ||
| 35—39 | 598 | 645 | ||
| 30—34 | 592 | 639 | ||
| 25—29 | 688 | 679 | ||
| 20—24 | 762 | 752 | ||
| 15—19 | 671 | 646 | ||
| 10—14 | 658 | 577 | ||
| 5—9 | 590 | 526 | ||
| 0—4 | 443 | 443 | ||
| Prosek : | 38,6 | 41,5 | ||
| ||||||||||||||||||||||||
|
| Pol | Ukupno | Neoženjen/Neudata | Oženjen/Udata | Udovac/Udovica | Razveden/Razvedena | Nepoznato |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 8.161 | 2.213 | 5.214 | 366 | 294 | 74 |
| Ženski | 9.187 | 1.828 | 5.251 | 1.479 | 567 | 62 |
| UKUPNO | 17.348 | 4.041 | 10.465 | 1.845 | 861 | 136 |
| Pol | Ukupno | Poljoprivreda, lov i šumarstvo | Ribarstvo | Vađenje rude i kamena | Prerađivačka industrija |
|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 3.532 | 178 | 0 | 22 | 1.013 |
| Ženski | 3.213 | 73 | 0 | 2 | 765 |
| UKUPNO | 6.745 | 251 | 0 | 24 | 1.778 |
| Pol | Proizvodnja i snabdevanje | Građevinarstvo | Trgovina | Hoteli i restorani | Saobraćaj, skladištenje i veze |
| Muški | 100 | 197 | 566 | 66 | 306 |
| Ženski | 27 | 28 | 552 | 78 | 89 |
| UKUPNO | 127 | 225 | 1.118 | 144 | 395 |
| Pol | Finansijsko posredovanje | Nekretnine | Državna uprava i odbrana | Obrazovanje | Zdravstveni i socijalni rad |
| Muški | 20 | 76 | 260 | 159 | 265 |
| Ženski | 52 | 64 | 174 | 256 | 879 |
| UKUPNO | 72 | 140 | 434 | 415 | 1.144 |
| Pol | Ostale uslužne aktivnosti | Privatna domaćinstva | Eksteritorijalne organizacije i tela | Nepoznato | |
| Muški | 125 | 0 | 0 | 179 | |
| Ženski | 83 | 1 | 0 | 90 | |
| UKUPNO | 208 | 1 | 0 | 269 | |
Znamenite ličnosti uredi
- Dragoslav Mihailović, pisac
- Dušan Matić, pesnik
- Vera Nikolić, atletičarka
- Snežana Pajkić, atletičarka
- Filip Stojković, fudbaler
Bratski gradovi uredi
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ „Konačni rezultati popisa stanovništva, domaćinstava i stanova 2022. (knjiga 1, nacionalna pripadnost opštine i gradovi)”. popis2022.stat.gov.rs. Pristupljeno 9. 7. 2023.
- ^ "Ilustrovani list", br. 3, 18 - 25. jan. 1923, str. 4
- ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.
- ^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.
- ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.
Spoljašnje veze uredi
Podaci na Vikipodacima