Avangardni film
Avangardni film (takođe eksperimentalni film) je pojam koji obuhvata širok spektar tendencija filmskog stvaralaštva. Ovu kategoriju filma su počeli i razvili umjetnici modernizma tridesetih godina 20. vijeka i koji su već bili afirmisani lideri različitih modernističkih pokreta kao što su ekspresionizam, kubizam, neoplasticizam, konstruktivizam, dadaizam i nadrealizam. U drugoj polovini 20. vijeka, avangardni film se manifestuje preko kontrakulture andergraund, čiju okosnicu čini socijalna i politička kritika savremenog doba.
Umjetnici i film uredi
Film je konstantno privlačio pažnju umjetnika s početka 20. vijeka. Ipak, tradicija avangardnog filma nije privukla pažnju šire publike, nego se održala izvan komercijalnog filma i konvencionalne istorije umjetnosti. Pristupi umjetnika medijima su se mijenjali zajedno sa estetikama različitih epoha, ali dvije karakteristične konstante avangardnog filma su: sukob sa komercijalnim filmom i simpatije prema modernizmu, shvaćenom kao rigorozno istraživanje formalističkih mogućnosti i granica.
Već 1910. godine, neki umjetnici (naročito italijanski futuristi) su zagovarali ideju po kojoj je film idealan medij za postizanje estetskih vrijednosti koje je predstavio modernistički pokret. Ipak, tek tridesetih godina 20. vijeka, javlja se jedna koherentna tradicija avangardnog filma. U toj deceniji afirmiše se kao alternativa upravo konsolidovanoj komercijalnoj industriji filma. Period umjetničkog filma koji se tada razvio, a koji je francuski slikar Fernan Leže opisao kao „osveta slikara i pjesnika industriji filma", manifestovao se preko više različitih modernističkih škola.
Apsolutna apstrakcija kinematografa kao što su Viking Egeling, Hans Rihter i Valter Retman se identifikuje sa neoplasticizmom; Mehanički balet (Balllet Mècanique) (1924), Fernana Ležea i Didlija Marfija (Didley Murphy) kao i Jeux de Reflets et de Vitesse (1923-25), Anrija Čometa i Ki Foa Gvida Sebera, su filmovi rađeni po kubističkoj tradiciji; Man Rej, Rene Kler i Marsel Dišan su snimali filmove u dadaističkom duhu; Mrtva priroda u Berlinu (1926) i Igra svjetlosti (1930) Lasla Moholji Nađa, kao i Čovjek s kamerom Dzige Vertova, slijede konstruktivističke principe; Man Rejev film L'Etoile de Mer (1928) i Andaluzijski pas (Un Chien Andalou) (1929) španskog režisera Bunjuela i slikara Dalija, čine istraknute primjere autentične nadrealističke tradicije.
Prije nego što su počeli da eksperimentišu sa filmom, većina ovih umjetnika su se već istakli u drugim umjetničkim disciplinama. Film ih je privlačio kao nova vrsta tehnologije koja predstavlja moderno doba i kao prozor u nova estetska istraživanja. Osim toga, kao tip medija masovne komunikacije, film je omogućavao pristup daleko široj publici u odnosu na druge umjetnosti.
Svi ti umjetnici su težili da preko filma stvore jedan univerzalni jezik koji bi se bazirao na fundamentalnim estetskim principima modernog doba, kao što su i svi modernistički pokreti dijelili težnju za stvaranjem univerzalnog, kosmopolitskog i progresističkog estetskog jezika.
Eksperiment i sučeljavanje različitih ideja kao motor avangardnog filma uredi
Neoplasticisti i konstruktivisti, na primjer, sebi su kao zadatak postavili formulisanje jednog racionalnog sistem forme, boje i stila, koji bi ostavio snažan utisak na inteligenciju i emociju, dok su dadaisti i nadrealisti, koristeći sasvim drugačije tehnike slučajnog aranžmana i dezorganizacije, apelovali na univerzalnu svijest koja se zasniva na iracionalnom, podsvjesnom i asocijativnom. Film je poslužio kao most preko kojeg su se povezivale ideje umjetnika koji su pripadali različitim pokretima.
Man Rejev Povratak razuma (1924), je možda najreprezentativniji film tog perioda u kojem se na vrlo neobičan i nelogičan način mješaju slike u pokretu i koji traje ne više od dva minuta. Duh filma je u tradiciji dadaističke provokacije i počinje odjednom bez uvodne radnje sa kratkim sekvencama rejograma, koji predstavljaju siluete različitih banalnih predmeta iz svakodnevnice (so, biber, čiode, ekseri, itd). Zatim slijedi sekvenca noćnih lampi sa vašara i kasnije opet više sekvenci rejograma, te sekvence fotografija papirnih konstrukcija i drugih objekata, predstavljenih bez ikakvog reda, a film se završava slikom gole žene čije tijelo prekrivaju trake sjene. Kao i mnogi drugi filmovi iz te epohe, Povratak razuma predstavlja pokušaj prevođenja slikarskih i vajarskih ideja na ritmičko i vremenski ograničeno iskustvo filma. Ovaj film uspješno sažima formalističke preokupacije 1930-ih, naročito kontradiktornost između apstrakcije i figuracije, koju ilustruje tranzicija apstraktnih slika rejograma čioda, prema dvosmislenim i vrtoglavim slikama bijele svjetlosti noćnih lampi gradskog vašara.
Racionalniji filmovi kubista i konstruktivista, takođe su posvetili pažnju dijalektici figuracije i apstrakcije. Ipak, njihove sekvence slika su pažljivo organizovane i karakteriše ih vizuelna harmonija. Eklektične slike filma Mehanički balet čine suptilne varijacije igre svjetlosti koje služe da bi se pažnja gledaoca usmjerila na te formalističke teme i ujedno predstavljaju kontrast anarhičnoj dispoziciji sekvenci Man Rejevog filma.
Literatura uredi
- Le Grice, Malcolm, Abstract film and beyond, Cambridge, Mass. : MIT Press, 1977 ::: primerak : archive.org
- O’Pray, Michael, Avant-garde Film : Forms, Themes and Passions, London ; New York : Wallflower, 2003 ::: primerak : archive.org
- Rees, A. L., A History of Experimental Film and Video : From the Canonical Avant-garde to Contemporary British Practice, London : BFI Publishing, 1999 ::: primerak : archive.org
- Small, Edward S., Direct theory : Experimental Film/Video as Major Genre, Carbondale : Southern Illinois University Press, 1994 ::: primerak : archive.org
- Sitney, P. Adams (Edited by) The Avant-garde film : A Reader of Theory and Criticism, New York : New York University Press, 1978 ::: primerak : archive.org
- Richter, Hans, The Struggle for the Film : Towards a socially responsible cinema, Aldershot : Wildwood House, 1986 (prevod sa njemačkog : Der Kampf um den Film, 1976) ::: primerak : archive.org
- Sitney, P. Adams, Modernist Montage : The Obscurity of Vision In Cinema and Literature, New York : Columbia University Press, 1990 ::: primerak : archive.org
