Analitička filozofija

Analitička filozofija je skup različitih metodologija i filozofskih tendencija. Nije teško identifikovati analitičke filozofe, ali nije lako utvrditi kriterijume koji su doveli do tog zaključka. Analitička filozofija je ponekad dobijala etikete tipa Oksfordska filozofija, ili lingvistička filozofija. Slične etikete su prilično nerazumljive, budući da se ne radi o izričito filozofskoj školi, ni doktrini, niti se sastoji od skupa jasno definisanih filozofskih propozicija. Iako veći dio analitičke filozofije pripada Ujedinjenom Kraljevstvu i Sjedinjenim Američkim Državama, značajan doprinos dolazi iz drugih zemalja, kao što su Australija, Novi Zeland i skandinavske zemlje.

Korijeni koji vežu njene početke za početak 20. vijeka, pripisuju se djelu engleskog filozofa Mura. U djelu Principia Ethica, Mur tvrdi da je predikat „dobro“, koji definiše oblast interesovanja etike, „prost, neanalitičan i nemoguće ga je definisati“. Po njemu, mnoge poteškoće s kojima se susreće etika, ali i generalno filozofija, dolaze od pokušaja da se da odgovor na pitanja, bez prethodne analize koje je to pitanje na koje se želi dati odgovor. Stoga ta pitanja zahtijevaju prethodnu analizu i razjašnjavanje. Filozofi ove tradicije su se generalno slagali sa Murom u tvrdnji da je zadatak analize razjašnjavanje filozofskih učenja. Njihove raznovrsne metode, sastoje se od kreiranje simboličkih jezika, detaljnije analize običnog govora, različite predmete razjašnjavanja, uključujući koncepte kao što su prirodni zakoni, pojmovi iz fizike, (masa, sila, ispitljivost i provjerljivost), pa sve do svakodnevnih pojmova kao što su odgovornost i različiti pogledi na svijet. Od samog začetka analitička filozofija se specijalizovala i orijentisala na rješavanje filozofskih problema. Praktično ne postoji veći filozofski problem na koji analitički filozofi nisu pokušali dati odgovor.

Razvoj analitičke filozofije, početkom 20. vijeka, bio je pod značajnim uticajem novoformirane matematičke logike. Iako u istoriji filozofije, postoji anticipacija ove vrste logike među Stoicima, njene moderne forme nemaju paralelu u filozofiji, što se može potkrijepiti činjenicom da je nastala u uskoj vezi sa matematikom i naukom. Mnogi filozofi su smatrali kombinaciju logike i nauke, kao model koji filozofska učenja treba da slijede, dok su drugi odbacili ili minimizovali njegovu korist za tretiranje filozofskih problema. Tako je 20. vijek svjedok dvije različite struje analize, jedne koja potencira formalističke (logičke) tehnike, a druga neformalističke iz običnog jezika. Takođe, bilo je mnogo filozofa koji su bili pod uticajem i jednog i drugog pristupa. Iako je u principu, analizu moguće usmjeriti i primijeniti na bilo koji predmet, njen centralni fokus, većim dijelom 20. vijeka, bio je jezik, naročito predstava o značenju i referencijama. Etika, estetika, religija i pravo, takođe su bile teme interesovanja, ali daleko manje od jezika. U posljednjoj četvrtini 20. vijeka, sa značenja i referencija, težište interesovanja se premjestilo na probleme vezane za ljudski um, uključujući prirodu mentalnih procesa, kao što su razmišljanje, rasuđivanje, percepcija, vjerovanje, namjera, kao i proizvodi tih procesa, uključujući predstavu, značenja i vizuelne slike. U isto vrijeme, intenzivan rad se nastavio na polju teorije referencija, a dobijeni rezultati u tom polju, preneseni su na analizu uma.

Istorija

U ranom 20. veku engleski filozofi Bertrand Rasel i Džordž Edvard Mur su koristili konceptualnu analizu da kritiziraju tada dominantni oblik hegelijanizma, odbijajući njegov idealizam i opskurnost. Njihov pristup je bio osnažen kretanjem pozitivističko orijentisanih kontinentalnih filozofa u zemlje engleskog govornog područja u prvoj polovini veka. Analitička filozofija posle 2. svetskog rata kasnije je otišla u nekoliko smerova uključujući odbacivanje formalne analize nauštrb detaljnog proučavanja prirodnog jezika, istraga logičkih temelja jezika i obnovljen interes u etičke implikacije analitičke metode.

Nadmoćnost logike

Gotlob Frege i Edmund Huserl su bile ključne figure u filozofiji matematike ranog dvadesetog veka. Huserlova Filozofija Matematike, inspirisana učenjima Karla Vajerštrasa, pokušavala je da pokaže da koncept kardinalnog broja, dobijen od konkretnih činova grupisanja objekata i njihovih brojanja, je temelj aritmetike. Huserlov pristup je bio strogo osuđen kao psihologizam u jednoj recenziji Fregea koji je imao pogled da matematika i logika imaju svoju valjanost nezavisnu od osuda i mentalnih stanja pojedinih matematičara i logičara. Fregeovo vlastito delo „Pojmovno pismo” je razvilo koncepte specifičnog oblika moderne logike korištenjem ideja smisla i značenja. Frege je dalje razvio svoju filozofiju logike i matematike u „Temeljima aritmetike” i „Osnovnim zakonima aritmetike” gde daje alternativu psihologističkom konceptu broja.

Bertrand Rasel i Alfred Nort Vajthed su pokušali da pokažu da je matematika svediva na fundamentalne logičke principe. Njihova „Principia Mathematica” (1919 – 1913) je ohrabrila mnoge filozofe da se ponovno zainteresuju za razvoj simboličke logike. To je zauzvrat doprinelo evoluciji logičkog pozitivizma koji je koristio formalna logička oruđa da podupre empiristički iskaz našeg sveta. Filozofi kao Rudolf Karnap i Hans Rajhenbah sa ostalim članovima Bečkog kruga smatrali su da su istine logike i matematike tautologije i da tautologije zajedno sa proverljivim empirijskim tvrdnjama konstituišu ceo svemir smislenih sudova; sve ostalo je, strogo govoreći, besmisleno (u šta spadaju npr. tvrdnje etike, estetike i teologije). Insistiranje Karla Popera na ulozi falsifikacije u filozofiji nauke je bila reakcija na logički pozitivizam.

Formalistička tradicija

Formalizam i prirodni jezici

Deo analitičkog pristupa je razjašnjenje filozofskih problema proučavanjem jezika koji ih izražava. Dve glavne struje prolaze kroz tu tradiciju: formalizam i prirodni jezici.

Prva struja želi da razume jezik, i stoga filozofske probleme, korištenjem formalne logike tj. želi da formalizuje način formiranja filozofskih tvrdnji. Ovaj pogled je preuzet u mnogim formulacijama, uključujući simboličku logiku, koja pretpostavlja primarnu važnost smisla i reference u stvaranju značenja, kao i teorem nekompletnosti Kurt Gedela, teorija određenih opisa Bertranda Rasela, teorija falsifikacije Karla Popera i semantička teorija istine Alfreda Tarskija.

Druga struja želi da razume filozofske ideje brižnim i temeljitim proučavanjem prirodnog jezika koji ih izražava – često sa naglaskom na važnosti zdravog razuma u ophođenju sa teškim konceptima.

Te se dve struje isprepleću, ponekad nepomirljivo u opoziciji, ponekad identične. U slavnom slučaju, Vitgenštajn je započeo u formalističkoj struji, ali završio u struji prirodnog jezika.

Logički atomizam

Prvi veći napredak u formalističkoj tradiciji veže se za metafizičku teoriju ili logički atomizam, koji je nastao iz matematičke logike engleskog filozofa Bertrana Rasela. Raselovo djelo o kojem je riječ, baziralo se dijelomično na ranim bilješkama njegovog tada već bivšeg učenika Ludviga Vitgenštajna. U monografiji iz 1918. godine, The Philosophy of Logical Atomism, Rasel je citirao Vitgenštajna kao tvorca mnogih od teorija koje se u njoj sadrže. Vitgenštajn se priključio austrijskoj vojsci kada je počeo Prvi svijetski rat, i Rasel je otada izgubio svaki kontakt s njim. Vitgenštajn nije saznao za Raselovo verziju logičkog atomizma sve do poslije rata. Vitgenštejnova verzija pod naslovom Tractatus Logico-Philosophicus, koju je napisao za vrijeme rata, objavljena je 1922. godine. I Rasel i Vitgenštajn su vjerovali da matematička logika može razotkriti osnovnu strukturu stvarnosti, strukturu koja je skrivena u običnom, svakodnevnom jeziku.

Svoju analitičku metodu Rasel je primenio u svrhu rešavanja različitih filozofskih problema. Jedan od u to vreme značajnijih problema je bio problem referencije nepostojećih predmeta. Rasel je uzeo primer rečenice: „Sadašnji kralj Francuske je ćelav.” Ova rečenica je očito kriva, jer Francuska nema kralja. Što bi značilo da negacija ove rečenice treba da tvori istinitu rečenicu. Međutim, negacija ove rečenice glasi „Sadašnji kralj Francuske nije ćelav.” - što je isto tako neistinito. U Raselovo vreme postojala je teorija referencije po kojoj sve reči referiraju na nekakve objekte, tako se smatralo da u ranije pomenutom primeru izraz „sadašnji kralj Francuske” očito ne referira na nešto što postoji u našem svetu (egzistira), nego se uzimalo da ono postoji na neki drugi način (subzistira). To referiranje na subzistentne entitete (koji postoje objektivno, samo na drukčiji način od svakidašnjih objekata koje možemo percipirati) je omogućilo ubrajanje svakojakih čudnih predmeta u našu ontologiju (poput okruglih kvadrata, drvenih željeza i tome slično). Rasel se nije slagao s tom teorijom. On je smatrao da ne postoje takvi subzistentni predmeti na koje naše reči referiraju. U tu svrhu razvio je svoju teoriju određenih opisa. Prema toj teoriji izrazi poput „sadašnji kralj Francuske”, „pegaz”, „zmaj” itd. su zapravo skriveni opisi. Prema Raselu rečenicu „Sadašnji kralj Francuske je ćelav” bi trebalo protumačiti na sledeći način: Postoji tačno jedna osoba koja je kralj Francuske i ta osoba je ćelava (simbolički zapisano: ∃x[(Kx & ∀y(Ky → y=x)) & Bx]). Kad je ta rečenica iskazana kao egzistencijalna tvrdnja onda se može videti da nije neophodno obavezivanje na postojanje subzistentnih predmeta. Jer negacija prethodne rečenice glasi „ne postoji takva osoba koja je kralj Francuske i koja je ujedno ćelava.” Drugim rečima svojom teorijom određenih opisa Rasel je omogućio smisleno govorenje o neopstojućim predmetima, bez obavezivanja na njihovo postojanje.

Savremene tendencije

Savremeni analitički filozofi su uglavnom intelektualni nasljednici Rasela, Mura i Vitgenštajna, grupe filozofa, koji su se svjesno bavili ”filozofskom analizom”, početkom XX vijeka. Analiza, onako kako su je shvatali Rasel i Mur, se ne bavi jezikom „per se“, nego konceptima i propozicijama. S njihove tačke gledišta, analiza je instrument od vitalnog značaja, putem kojeg se razotkriva stvarna struktura svijeta. Vitgenštajn u svom djelu, Tractatus Logico-Philosophicus (1921), tvrdi indirektno, da struktura jezika razotkriva strukturu svijeta; po njemu svaki značajan jezički izraz se može razložiti na atomske sastojke, koji u svom krajnjem obliku predstavljaju pročišćene sastojke stvarnosti. U svom kasnijem djelu, Vitgenštejn odbacuje ovu „traktanijansku“ viziju, koja je uprkos tome imala značajan uticaj na Bečki Krug dvadesetih godina, kao i na kasniji razvoj logičkog pozitivizma, tridesetih i četrdesetih godina XX vijeka.

Karnap i Ajer, obojica predstavnici pozitivizma, branili su stav po kojem zadatak filozofije nije razotkrivanje eluzivnih metafizičkih istina, nego analiza naučnih hipoteza i teorija.

Literatura

• Aristotle, Metaphysics
• Geach, P., Mental Acts, London 1957
• Kenny, A.J.P., Wittgenstein, London 1973.
• Šablon:Iep
• Wittgenstein, Tractatus Logico-Philosophicus
• The London Philosophy Study Guide Arhivirano na sajtu Wayback Machine (23. септембар 2009) offers many suggestions on what to read, depending on the student's familiarity with the subject: Frege, Russell, and Wittgenstein
• Dummett, Michael. The Origins of Analytical Philosophy. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1993.
• Hirschberger, Johannes. A Short History of Western Philosophy, ed. Clare Hay. Short History of Western Philosophy, A. ISBN 978-0-7188-3092-2.
• Hylton, Peter. Russell, Idealism, and the Emergence of Analytic Philosophy. Oxford: Oxford University Press, 1990.
• Soames, Scott. Philosophical Analysis in the Twentieth Century: Volume 1, The Dawn of Analysis. Princeton: Princeton University Press, 2003.
• Passmore, John. A Hundred Years of Philosophy, revised ed. New York: Basic Books, 1966.
• Weitz, Morris, ed. Twentieth Century Philosophy: The Analytic Tradition. New York: Free Press, 1966.

Spoljašnje veze

• „Analitička filozofija”. Internet Encyclopedia of Philosophy. 
• Zalta, Edward N. (ur.). „Conceptions of Analysis in Analytic Philosophy”. Stanford Encyclopedia of Philosophy. 
• Analitička filozofija na sajtu Curlie