Википедија

Ana Terter

Ana Terter je bila bugarska princeza i srpska kraljica u periodu od 1284. godine do 1299. godine, kao supruga srpskog kralja Milutina Nemanjića.

Ana Terter
Lični podaci
Datum rođenjaoko 1279. godine
Mesto rođenjaVeliko Trnovo, Drugo bugarsko carstvo
Datum smrtiposle 1305. godine
Mesto smrtiCarigrad (verovatno), Vizantijsko carstvo
Grobnepoznato
Porodica
SupružnikStefan Uroš II Milutin
Dimitrije Duka Komnin Kutrulis
Potomstvonepoznato (vidi dole)
RoditeljiĐorđe I Terter
Kiramarija
DinastijaTerteri i Nemanjići
Srpska kraljica
Period1284–1299.
PrethodnikTesalka nepoznatog imena, ćerka Jovana Anđela
NaslednikSimonida Nemanjić Paleolog

Poreklo, detinjstvo i mladost uredi

Ana Terter je bila ćerka bugarskog cara Đorđa I Tertera i njegove druge supruge Kiramarije. Đorđeva prva supruga Marija pominje se u Borilovom sinodiku, i od nje se razveo 1279. godine. Brak Đorđa i Kiramarije trajao je od 1279. do 1283. godine, te se Ana morala roditi u tom periodu. To bi značilo da je u trenutku dolaska na srpski dvor mogla imati najviše pet godina.[1][2]

Sklapanje braka uredi

Pozadina uredi

 
Grb dinastije Terter.

Srpsko-bugarski odnosi na početku vladavine kralja Milutina bili su dobri. Bugarsku od 1277. do 1280. godine potresa Ivajlov ustanak tokom koga se Đorđe Terter istakao kao jedini car. Teodor Svetoslav, njegov sin, nalazio se u prvoj polovini 1280-tih godina kao talac u Carigradu, te je Đorđe Terter morao voditi pregovore oko njegovog izbavljenja. Bugarski car se obavezao da otera svoju drugu suprugu, Aninu majku Kiramariju, sa kojom je živeo nezakonito, i da se ponovo oženi odbačenom suprugom Marijom. Pregovore je u ime bugarskog dvora vodio trnovski patrijarh Joakim III. Pregovori su završeni uspešno i Teodor Svetoslav se 1284. godine vratio u Bugarsku, nakon čega je proglašen očevim savladarom.[3]

Ubrzo je, međutim, došlo do srpsko-bugarskog zbližavanja. U sklopu svojih akcija protiv Vizantijskog carstva, Milutin je od 1282. do 1284. godine poveo čak tri pohoda na vizantijske teritorije. U jednom od njih učestvovao je i njegov brat, kralj Dragutin.[4] Sem vojnih pohoda, Milutin je preduzimao i diplomatske akcije uperene protiv Vizantije. Jedna od njih jeste i približavanje Bugarskoj.[5]

Srpsko-bugarski savez uredi

Srpsko-bugarski savez trebalo je da bude učvršćen brakom Milutina i ćerke bugarskog cara, čije ime bugarski izvori ne pominju, ali je u nauci poznato zahvaljujući Pljevljanskom trebniku.[6] Brak je zaključen neposredno pre 11. avgusta 1284. godine. Ovog datuma Dubrovnik je poslao poklone srpskom kralju povodom njegove ženidbe sa bugarskom princezom. Poklon je podrazumevao 400 perpera za kralja i skupocena odežda vredna 26 perpera za njegovog čelnika Gradislava. Milutin se do ovog datuma svakako morao razvesti od svoje prethodne žene, ćerke tesalskog sevastokratora Jovana Anđela, čije ime nam nije poznato. O ovom braku svedoči pismo carigradskog patrijarha Grigorija II, nastalo posle marta 1283. godine. Pregovori Milutina i Jovana vođeni su u sklopu antivizantijske koalicije Karla Anžujskog. Kada je ona propala nakon Sicilijanskog večernja, Milutinu nije bio potreban brak sa Tesalkom. Srpsko-bugarskom zbližavanju doprinosila je i zajednička pretnja od Tatara kana Nogaja.[7][8]

Redosled Milutinovih žena uredi

 
Kralj Milutin, prvi suprug Ane Terter, na fresci u "Kraljevoj crkvi" (Studenica).

Prema ranijim shvatanjima, zasnovanim na kazivanju vizantijskog hroničara Nićifora Grigore, redosled Milutinovih žena je sledeći: najpre je bio oženjen ćerkom nepoznatog srpskog vlastelina, Jelenom, potom ćerkom tesalskog vladara Jovana čije ime nije poznato, zatim Jelisavetom Arpad, ćerkom ugarskog kralja Stefana i sestrom Dragutinove supruge Kataline, potom Anom Terter i na kraju Simonidom Paleolog. Ovakav redosled pobio je u skorije vreme Aleksandar Uzelac, koji daje prednost svedočenju drugog grčkog hroničara, Georgija Pahimera. Pahimer daje sledeći redosled: Jelena, Tesalka, Ana Terter, Jelisaveta, Simonida.

Na osnovu sačuvane prepiske Ane Nede, Milutinove ćerke i napuljskih vladara (tri pisma, iz 1337, 1338. i 1354. godine), Aleksandar Uzelac je ustanovio da je Ana Neda bila Milutinova ćerka iz veze sa Jelisavetom. Jelisaveta je, naime, prema svedočenju autora Anonimnog opisa istočne Evrope iz 1310. godine, prethodno bila udata za češkog plemića Zaviša od Falkenhajna, da bi se nakon toga zamonašila. Milutin joj je bogohulno skinuo monašku odeću. Milutinova veza sa Jelisavetom nije prihvaćena ni u krugovima srpske crkve, budući da u srpskim izvorima nema ni reči o Jelisaveti. Štaviše, u domaćim pisanim izvorima jedina se od Milutinovih žena kod arhiepiskopa Danila (Životi kraljeva i arhiepiskopa srpskih) pominje Simonida Paleolog, poslednja supruga[9].[10]

Prvi brak uredi

O bračnom životu Ane i Milutina nema mnogo podataka. Arhiepiskop Danilo ne pominje ovu Milutinovu suprugu. Iz tih razloga ne znamo ni do kada je njihov brak trajao.

Razvod braka Milutina i Ane vezan je za srpsko-vizantijske odnose na samom kraju 13. veka. Vizantijski pohod Mihaila Glavasa na Srbiju iz 1296. godine po svemu sudeći nije bio toliko uspešan kakvim ga prikazuje Manojlo Fil, te je car Andronik II, usled dvostruke opasnosti (od Srbije i Tatara) morao pristupiti pregovorima sa Milutinom. O pregovorima najbolje svedoči izveštaj Teodora Metohita, vođe vizantijskog poslanstva koje je trebalo ugovoriti Milutinov brak sa Andronikovom sestrom Evdokijom. Međutim, Evdokija se nije želela udati za četiri puta ženjenog srpskog kralja, pravdajući se žalošću za nedavno preminulim suprugom, trapezuntskim carem Jovanom. Stoga je Andronik bio prinuđen ponuditi Milutinu svoju petogodišnju ćerku Simonidu.[11]

Brak Milutina i Ane svakako nije postojao već 1296. godine. U crkvi Svetog Ahilija u Arilju oslikana je freska na kojoj su prikazani sremski kralj Dragutin sa suprugom Katalinom i Milutin bez supruge. To je svedočanstvo da njegov brak sa Anom tada već nije važio, mada je bugarska princeza ostala da živi u Srbiji.[12] Đorđa je 1292. godine na bugarskom prestolu smenio Smilec, te Milutin nije imao političke potrebe da održava svoj brak sa devojčicom Anom.[13]

Razvod braka uredi

 
Ženidba Milutina i Simonide, minijatura Ivana Groznog iz 16. veka.

Jedan od osnovnih uslova Vizantinaca bila je predaja taoca. Milutin je u zamenu za Simonidu Vizantincima imao predati Anu Terter i prebega Kotanica. Georgije Pahimer piše o prijemu koga je Simonida imala u Srbiji: „I pošto je ohridski arhiepiskop Makarije odslužio uobičajene službe, primila je uobičajene časti, a sam kralj je primio carevu kćer više nego kao suprugu. Jer, dočekao ju je blagonaklono, ne na konju kao što je bio običaj dočekivati, nego sjahavši kad je prilazila, to jest kao pred gospodaricom, a ne pred suprugom“. Milutin je osvojene teritorije dobio u miraz, a Ana Terter je poslata u Srbiju. Interesantno je da Pahimer jedino brak sa bugarskom princezom smatra zakonitim brakom kralja Milutina, dok je preostale Milutinove veze smatrao vanbračnim. Bio je to način da se pred crkvom opravda sklapanje ovog, po svim pravilima, nekakonskog braka.[14]

Pahimer navodi da je tvorac ideje o taoštvu Ane Terter bio carigradski patrijarh Jovan XII koji je zahtevao, radi sigurnosti braka, da se bugarska princeza deportuje u Vizantiju. Alternativa je bila da Milutin kao taoca pošalje svoju majku Jelenu Anžujsku, što je bilo neostvarivo. Milutin se jako opirao izručenju Ane Terter.[15] Metohit navodi da je predaja Ane Terter bio najveći utisak na koji je Milutin pristao. Budući da je ova tačka sporazuma obuhvatala i nešto mnogo važnije od predaje bivše kraljice, romejski poslanik je svoj diplomatski uspeh oko nje smatrao najznačajnijim po Carstvo. Koji je to drugi ustupak bio, ne zna se. Pretpostavlja se da je to bio neki ustupak oko teritorija ili obavezivanje za promenu spoljne politike prema Bugarima.[16][17]

Život u Carigradu uredi

Uoči Uskrsa 1299. godine, na reci Vardaru, nedaleko od Soluna, došlo je do svojevrsne “razmene“. Naime, vizantijski car je svome novopečenom zetu predao svoju kćer, sa njenom pratnjom, a dotadašnja srpska kraljica je, zajedno sa taocima, predata Grcima. Ovaj postupak srpskog kralja nije naišao na odobravanje članova srpske kraljevske porodice, što iz lične saosećajnosti sa bivšom snahom, što iz političkih razloga. Međutim, kralj Stefan Milutin se na to nije previše obazirao, nego je, čak, ponovo izdejstvovao poništenje braka.

Reakcije carigradskog patrijarha povodom razvoda Milutina i Ane uredi

Ana je odvedena u Carigrad, gde su joj se nalazili i otac, majka i maćeha. Carsko izaslanstvo sa kojim je Ana putovala nije odmah ušlo u grad, već je jedno vreme provelo nastanjeno izvan grada. Bivša srpska kraljica zvanično je dočekana 22. munihiona (novembra) 1299. godine. Razvod braka Ane i Milutina naišao je na neodobravanje u vrhu vizantijske crkve. Patrijarh Jovan XII se nije mirio sa činjenicom da se vizantijska princeza Simonida udala za više puta ženjenog srpskog kralja. Po njegovom mišljenju, brak Milutina i Ane Terter bio je zakonit i nije bilo osnova za njegovo raskidanje. Andronik se u Carigrad vratio tek 1300. godine, kada se i sastao sa patrijarhom.

Takođe, Andronik je pravdao brak pred crkvenim pravom. Kako je Milutin oterao svoju prvu suprugu ne raskidajući brak sa njom, ostali brakovi su smatrani nevažećim, te se Milutin i nije ženio nekoliko puta, već samo jednom, pre Simonide. Terterova kći ne može se smatrati zakonitom ćerkom jer je Milutinova prva žena, čije ime u istoriografiji nije poznato, je još uvek bila u životu. Andronik je pozvao crkvene velikodostojnike da sude o njegovim postupcima. Oni su ostali pod utiskom Andronikovog govora, te su opravdali sve što je uradio. Govor je po svemu sudeći ostavio utisak i na patrijarha, te je on obećao da će se već sutradan vratiti u patrijaršiju[18].

Drugi brak uredi

 
Srebrni novac Teodora Svetoslava, Aninog brata i bugarskog cara početkom 14. veka.

Brat Ane Terter, Teodor Svetoslav, došao je na bugarski presto 1300. godine. Đorđe Terter, Anin otac, vratio se u Bugarsku i dobio od sina upravu nad jednim gradom. Ana je takođe dobila priliku da se vrati u domovinu. Međutim, u Carigradu se u nju zaljubio epirski despot Dimitrije Duka Komnin Kutrul, udovac, sin Mihaila II Komnina Duke. Neko vreme oni su živeli u nezakonitoj ljubavnoj vezi, dok se 1301. godine, uz dozvolu cara Andronika, nisu venčali.[19]

Despot Dimitrije je 1304. godine osumnjičen za zaveru protiv cara. Između ostalog on je optužen i za brak "sa ženom neprijateljskog roda". Sumnjalo se da je tako otvaran put uticaju Teodora Svetoslava na vizantijskom dvoru. Ana Neda i Dimitrije Kutrul padaju u nemilost, a Georgije Pahimer piše o reakciji Teodora Svetoslava. Bugarski car napada vizantijske teritorije i nanosi poraz grčkoj vojsci kod Skafide.[20] Januara 1305. godine Dimitrije je izveden pred sud. Osuđen je marta 1305. godine, nakon čega je sa suprugom Anom i decom zatvoren u "Velikoj palati", a njihova imovina zaplenjena.[21] Ubrzo nakon toga par je pokušao da pobegne, ali bez uspeha. Dimitrije je nakon toga zatvoren u Vlaheranskoj palati.[20] Mirovni sporazum između Bugarske i Vizantije zaključen je 1308. godine. Tada je kazna Dimitriju i Ani morala biti ublažena.[22] Međutim, o sudbini Ane nakon 1305. godine nema više podataka u istorijskim izvorima.

Potomstvo uredi

Pitanje identiteta majki Milutinove dece spada u najteža pitanja srpskog srednjeg veka. "Životi kraljeva i arhiepiskopa srpskih" pominju samo Milutinovu poslednju suprugu, Simonidu. Milutin je imao najmanje četvoro dece: 1) Stefana Dečanskog, srpskog kralja (1321-1331), Anu Nedu, bugarsku caricu (1323-1324), Konstantina Nemanjića, pretendenta na srpski presto (1321-1322) i Caricu Zoricu. Iz istorijskih izvora pouzdano se zna majka samo Zorice. U skladu sa svedočenjem Anonima, autora "Opisa istočne Evrope" iz 1310. godine, Zoricu je rodila Milutinova supruga Jelisaveta.[23] Aleksandar Uzelac je nedavno otkrio da je Jelisaveta bila majka i druge Milutinove ćerke, za koju se do tada sumnjalo da potiče iz braka sa Anom Terter.[9] Iz braka sa Simonidom Milutin nije imao dece. Za Stefana, zahvaljujući podacima Nićifora Grigore koje je ostavio povodom ženidbe najstarijeg Milutinovog sina sa Marijom Paleolog, znamo da je rođen sredinom 1270-tih godina, odnosno da nikako nije mogao biti rođen u braku sa Anom Terter, budući da je bio čak i stariji od nje.[24] Godina rođenja Konstantina nije poznata. Na Gračanici je Konstantin prikazan kao mladić od dvadesetak godina, što znači da je mogao biti rođen u poslednjim godina 13. veka.[25] Kako je Milutin tada bio u vezi sa mađarskom princezom Jelisavetom, ali i Anom Terter, pouzdan odgovor nije moguće dati. Stoga se nijedan Milutinov potomak sa sigurnošću ne može smatrati Aninim sinom.

U Pljevljanskom trebniku postoji podatak o navodnoj deci Milutina i Ane Terter: "kliče se mnogoletstvije blagočastivoj Ani i čedom jejo".[26] Da li se ovaj podatak odnosi na Konstantina i da li je Milutin sa Anom imao još dece, čiji identiteti danas nisu poznati, ne može se znati. Ana je takođe imala decu i sa Dimitrijem, ali njihovi identiteti nisu poznati.[21]

Porodično stablo uredi

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Đorđe I Terter
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ana Terter
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Kiramarija
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Reference uredi

  1. ^ Uzelac 2015, str. 37
  2. ^ Živković 2021, 60
  3. ^ Uzelac 2012, str. 193–194
  4. ^ Istorija srpskog naroda (1994), 452
  5. ^ Živković 2021, 59-60
  6. ^ Stojanović 1922, str. 25
  7. ^ Uzelac 2012, str. 194–195
  8. ^ Živković 2021, 59-60
  9. ^ a b Uzelac 2014, str. 29–46
  10. ^ Živković 2021, 59-62
  11. ^ Laskaris 1997, str. 53–58
  12. ^ Purković 1940, str. 161–162
  13. ^ Živković 2021, 61-62
  14. ^ VIINJ VI (1986), 46-52
  15. ^ VIINJ VI (1986), 123, nap. 83
  16. ^ VIINJ VI (1986), 126
  17. ^ Živković 2021, 63-67
  18. ^ VIINJ VI (1986), 57-58
  19. ^ Nicephorus Gregores cit. po Krъstev, Krasimir, 654 – 655
  20. ^ a b Pavlov, Plamen. Tъrnovskite carici. V.T.:DAR-RH, 2006.
  21. ^ a b Krъstev, Krasimir, 656
  22. ^ Pavlov, Plamen (1994), 22
  23. ^ Živković, Petrović, Uzelac (2013), 126
  24. ^ Pirivatrić 2011, str. 337–347
  25. ^ Ječmenica 2018, str. 124
  26. ^ Purković 1996, str. 50

Literatura uredi

  • Anonymi Descriptio Europae Orientalis. Anonimov opis Istočne Evrope, Beograd: Istorijski institut, Živković Tibor, Petrović Vladeta, Uzelac Aleksandar, 2013.
  • Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije, tom VI, Beograd: Vizantološki institut Srpske akademije nauka i umetnosti, dela Georgija Pahimera, Teodora Metohita, Nićifora Grigore i Manojla Fila, 1986.
  • Stojanović, Ljubomir, ‘Trebnik’ manastira Sv. Trojice kod Pljevalja, SSKA 56 (1922)

Literatura uredi

  • Živković, Vojislav (2021). Srpski kraljevi Dragutin i Milutin. Problem nasleđa srpskog prestola krajem 13. i početkom 14. veka. Niš-Vranje: Centar za crkvene studije, Svepravoslavno društvo Justin Ćelijski i Vranjski.
  • Ječmenica, Dejan. Nemanjići drugog reda, Beograd: Filozofski fakultet, 2018.
  • Krъstev, Krasimir. Sъdbata na bъlgarskata carkinя Anna Terter. – Vъv: Tangra. Sbornik v čest na 70-godišninata na akad. Vasil Gюzelev. S.: SU, 2006, 649 – 657
  • Laskaris, Mihailo, Vizantijske princeze u srednjovekovnoj Srbiji. Beograd: Pešić i Sinovi, 1997.
  • Pavlov, Plamen. Tъrnovskite carici. V.T.:DAR-RH, 2006.
  • Pirivatrić, Srđan. „Podatak Nićifora Grigore o hronologiji braka Stefana Dečanskog i Marije Paleolog, Spomenica akademika Sime Ćirkovića, Vizantološki institut SANU, 337-347.
  • Purković, Miodrag. „Kad je zidana Gračanica? Prilošci srpskoj istoriji“. Glasnik Skopskog naučnog društva 21, Skopsko naučno društvo, 1940. 161-168.
  • Purković, Miodrag. Princeze iz kuće Nemanjića. Beograd: Pešić i sinovi, 1996.
  • Ćirković, Sima i Maksimović, Ljubomir. Istorija srpskog naroda, knjiga 1, Od najstarijih vremena do Maričke bitke (1371), Beograd: Srpska književna zadruga, 1994.
  • Uzelac, Aleksandar. „O srpskoj princezi i bugarskoj carici Ani: prilog poznavanju brakova kralja Milutina“. Istorijski časopis 63, 2014. 29-46.
  • Uzelac, Aleksandar. Pod senkom psa; Tatari i južnoslovenske zemlje u drugoj polovini 13. veka. Beograd: Utopija, 2015.
  • Uzelac, Aleksandar. Srbija, Bugarska i Tatari u drugoj polovini 13. veka. Beograd: Filozofski fakultet u Beogradu, 2012.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ана_Тертер&oldid=27683741”