Araks
Araks (tur. Aras; jerm. Արաքս; pers. ارس; jerm. Araz) je jedna od najvećih reka u regionu Zakavkazja u jugozapadnoj Aziji.[1]
| Araks (jerm. Արաքս, azer. Araz, pers. ارس, tur. Aras, kurd. Erez) | |
|---|---|
 Araks na azersko-iranskoj granici | |
 Slivno područje Araksa | |
| Opšte informacije | |
| Dužina | 1.072 km |
| Basen | 102.000 km2 |
| Pr. protok | 285 m3⁄s |
| Sliv | Kaspijskog jezera |
| Plovnost | nije plovna |
| Vodotok | |
| Izvor | Erzurum vilajet, Turska |
| V. izvora | oko 3.000 m |
| Ušće | reka Kura kod grada Sabirabada (Azerbejdžan) |
| Geografske karakteristike | |
| Država/e |  Turska Jermenija Azerbejdžan Iran |
| Naselja | Džulfa (Iran), Džulfa (Azerbejdžan), Ordubad, Megri, Agarak, Satli |
| Pritoke | Ahurjan, Sevdžur, Hrazdan, Arpa, Azat, Vedi, Vorotan |
| Reka na Vikimedijinoj ostavi | |
Izvire u podnožju planine Bingol u blizini grada Erzuruma u Turskoj, a uliva se u reku Kuru u blizini grada Sabirabada u Azerbejdžanu. Ukupna dužina toka je 1.072 km, a površina sliva je 102.000 km².
Protiče kroz 4 države: Tursku, Jermeniju, Iran i Azerbejdžan[1] (uključujući i Nahčivansku Republiku, i Nagorno-Karabah). Reka je do 1991. činila južnu granicu Sovjetskog Saveza prema Turskoj i Iranu.
U svojim delima Araks pominju i antički putopisci Herodot, Vergilije i Strabon. Po nekima ona odgovara reci Gihon koja se pominje u Bibliji. Reka Araks je početkom 19. veka (1813, 1828) određena kao granica između Ruskog i Persijskog carstva.
Geografija uredi
Reka Araks izvire u istočnoj Turskoj, u blizini grada Erzuruma, podno planine Bingol, u istočnom delu Jermenske visoravni. Od izvora pa sve do mesta gde prima svoju prvu veliku pritoku Ahurjan, Araks je tipična planinska reka sa brojnim brzacima koja teče kroz uski klanac. Nakon spajanja sa Ahurjanom ulazi u prostranu akumulativnu Araratsku ravnicu nastalu taloženjem rečnog nanosa (Araks godišnje u proseku nanese i do 16 miliona tona nanosa). Na delu toka kroz ovu ravnicu obala je jako niska, uglavnom zamočvarena, a reka se račva u brojne manje kanale. U tom delu toka predstavlja granicu između Jermenije i Turske. Nizvodno od ušća Vedija reka ponovo ulazi u usku klisuru iza koje se nalazi Nahčivanska ravnica. U tom delu predstavlja prirodnu granicu između Nahčivanske Republike (kasnije delom i Jermenije) i Irana. Nakon primanja reke Nahičevančaj ulazi ponovo u kanjonsku dolinu i teče kroz usku dolinu sve do ulaska u Kursko-araksinsku niziju. Poslednjih 100 km toka teče kroz Mugansku i Miljsku stepu u Azerbejdžanu nakon čega se uliva u Kuru kod grada Sabirabada, kao desna pritoka.
Ovako ograničeno područje koje se odvodnjava ka Araksu ima površinu od 102.000 km². Ukupna dužina vodotoka je 1.075 km, a prosečan protok je 285 m³/s.
Neke od najvažnijih pritoka Araksa su Ahurjan, Sevdžur, Hrazdan, Arpa, Azat, Vedi, Vorotan, Vohči.
Neki od većih gradova koji se nalaze na njenim obalama su Džulfa (Iran), Džulfa (Azerbejdžan), Ordubad, Megri, Agarak, Satli.
Čak 76% teritorije Jermenije odvodnjava se prema Araksu.
Istorija uredi
U jermenskoj tradiciji ime reke potiče od imena jednog od drevnih jermenskih vojskovođa Arasta ili Erasta (Արաստ). Toponim je kasnije helenizovan u Arakses (Araxes) koji se najverovatnije odnosio na Kuro-araksinsku preistorijsku kulturu koja je postojala u dolinama Araksa i Kure.
Mnogi antički putopisci poput Strabona, Vergilija i Herodota, spominju ovu reku.
U novije vreme Araks je dobio na važnosti u geopolitičkom smislu. Tako je odredbama Gulistanskog mira iz 1813. reka postala službenom granicom između Ruske Imperije i tadašnje Persije. Njen politički značaj ni danas nije manji jer je granična reka između Turske i Jermenije, Jermenije i Irana, i Irana i Azerbejdžana.
Privreda uredi
Vode Araksa se u celom delu toka koriste za navodnjavanje okolnih poljoprivrednih područja. Naročito je veliko iskorištavanje u području Araratske ravnice i Kursko-araksinske nizije, u područjima veoma intenzivne poljoprivredne proizvodnje.
Godine 1971. na reci je izgrađena velika hidroelektrana (Araska hidroelektrana) koju su zajedničkim snagama podigli tadašnji SSSR (danas Azerbejdžan) i Iran. Ukupna visina brane je 40 km, a dužina 1.026 metara. Iza brane se formira 52 km dugačko veštačko jezero. Hidroelektrana poseduje 4 generatora kapaciteta od 11 MW svaki. Dva generatora su na iranskoj, a dva na azerskoj strani brane.
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ a b Mišić, Milan, ur. (2005). Enciklopedija Britanika. A-B. Beograd: Narodna knjiga : Politika. str. 63. ISBN 86-331-2075-5.
Spoljašnje veze uredi
- (2001) "Chapter 8: Management of Water Resources and Quality" Environmental Performance Review of Armenia United Nations Economic Commission for Europe
- Iz Strabonove „Geografije“
- Araks; Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) — СПб., 1890—1907.