Википедија

Arhiepiskopija beogradsko-karlovačka

епархија Српске православне цркв

Arhiepiskopija beogradsko-karlovačka je središnja eparhija Srpske pravoslavne crkve. Eparhijski katedralni hram je Saborna crkva u Beogradu, a arhijerej je patrijarh Porfirije. Eparhijsko područje obuhvata grad Beograd i neposrednu okolinu, sa Zemunom.[1]

Arhiepiskopija
beogradsko-karlovačka
Srpska pravoslavna crkva
Grb Srpske pravoslavne crkve
Saborna crkva u Beogradu
Osnovni podaci
SjedišteBeograd
Država Srbija
Osnovana13. vek
Broj manastira7
Zvanični veb-sajt
Arhijerej
Arhijerejpatrijarh srpski Porfirije
Čin arhijerejapatrijarh
Titula arhijerejaarhiepiskop pećki, mitropolit beogradsko-karlovački i patrijarh srpski
Vikar

Pod eparhijskom jurisdikcijom Arhiepiskopije beogradsko-karlovačke nalazi se osam manastira, od kojih je jedan stavropigijalni (Pećka patrijaršija).[2] Ostali eparhijski manastiri su: Rajinovac, Rakovica, Slanci, Manastir Vavedenje Presvete Bogorodice na Senjaku, Manastir Svetog arhangela Gavrila u Zemunu, Manastir Svetog Hristofora kod Obrenovca i Manastir Drobnjaci (u izgradnji).[3] Eparhijsko područje Arhiepiskopije beogradsko-karlovačke graniči se sa područjima šest susednih eparhija: Valjevskom, Šabačkom, Sremskom, Banatskom, Braničevskom i Šumadijskom.

Istorija uredi

Antička episkopija uredi

Istorija ranog hrišćanstva u antičkom Singidunumu (današnjem Beogradu) posvedočena je narativnim izvorima i arheološkim nalazima. Početkom 4. veka, u Singidunumu su postradali Sveti Ermil i Stratonik. Tokom 4. i 5. veka, postojala je drevna Singidunumska episkopija, čiji su episkopi Ursakije i Sekundijan bili neposredno uključeni u sporove oko arijanstva.[4] Počevši od 535. godine, ova episkopija je bila potčinjena novoustanovljenoj arhiepiskopiji čije se središte nalazilo u gradu Justinijana Prima. Singidunum je 584. godine teško postradao od Avara, a nedugo potom je došlo i do konačne propasti carske vlasti u čitavoj oblasti, usled čega su početkom 7. veka zapustele mnoge stare episkopije.

Srednjovekovna episkopija i mitropolija uredi

 
Srpski kralj Stefan Dragutin, obnovitelj pravoslavne eparhije u Beogradu

Beogradska eparhija je obnovljena tokom 9. veka. Prvi poznati beogradski episkop iz tog vremena bio je Sergije, koji se pominje 878. godine.[5] Tokom 11. i 12. veka, za vreme obnovljene vizantijske vlasti, Beogradska episkopija je bila u sastavu pravoslavne Ohridske arhiepiskopije.[6] Krajem 13. veka, bivši srpski kralj Stefan Dragutin je od ugarskog kralja dobio na upravu Beograd sa Mačvom. Tada je izvršeno uključivanje Beogradske episkopije u sastav Srpske arhiepiskopije sa središtem u Peći. Pouzdani izvorni podaci o delatnosti tadašnjih beogradskih pravoslavnih vladika potiču iz 1290. i 1315. godine. U to vreme, Beogradska eparhija je nazivana i Mačvanskom.

Na samom početku 15. veka, srpski despot Stefan Lazarević je od ugarskog kralja Žigmunda dobio Beograd sa Mačvom i razne posede širom Ugarske.[7] Tada je u Beogradu uređen novi mitropolitski dvor, a Beogradska eparhija je postala jedna od najznačajnijih eparhija Srpske patrijaršije.[8][9] Srpski patrijarsi su u despotovoj prestonici Beogradu postavljali pravoslavne mitropolite koji su razvili pastirski rad na širem području srednjeg Podunavlja.[10] Tokom 15. veka, broj pravoslavnih Srba u podunavskim i prekodunavskim oblastima se stalno uvećavao usled doseljavanja stanovništva iz južnih srpskih, ratom ugroženih oblasti.[11] Povratkom Beograda pod ugarsku vlast (1427), beogradski mitropoliti su postali neposredni podanici ugarskog kralja i smatrani su duhovnim starešinama svih pravoslavnih Srba u tadašnjoj južnoj Ugarskoj. Njihova nadležnost se vremenom proširila daleko prema severu, sve do oblasti Marmaroša[12] koju su nastanjivali pravoslavni Rusini, što je posvedočeno poveljom ugarskog kralja Matije Korvina iz 1479. godine, koja je dodeljena tadašnjem beogradskom mitropolitu Joanikiju.[13]

Do tog vremena, pravoslavni Srbi su već uveliko postali veoma brojni u oblastima južne Ugarske.[14] Ugarski kralj Matija je 1481. godine posebnom odlukom oslobodio pravoslavne Srbe u čitavoj tadašnjoj Ugarskoj od plaćanja desetka latinskim biskupima. Njegov naslednik, ugarski kralj Vladislav II je novom odlukom iz 1495. godine potvrdio oslobađanje pravoslavnih Srba, Rumuna i Rusina u Ugarskoj od plaćanja desetka latinskom sveštenstvu. Beogradsko-sremski mitropolit Maksim Branković, koji je umro 1516. godine, smatran je duhovnim poglavarom svih pravoslavnih Srba u južnoj Ugarskoj.[13] U Muzeju Srpske pravoslavne crkve u Beogradu nalazi se sačuvana arhijerejska mitra iz 1546—1547. godine, dar despotice Katarine, udovice despota Stefana Berislavića, beogradskom mitropolitu Longinu.[15]

Beogradsko-sremska eparhija uredi

 
Srpska patrijaršija u 16. i 17. veku

Nakon turskog osvajanja Beograda (1521) i pobede na Mohaču (1526) došlo je do znatnih promena u crkvenom uređenju. Beogradska eparhija je privremeno potpala pod nadležnost Ohridske arhiepiskopije. Upravo u to vreme pada pokušaj smederevskog mitropolita Pavla da obnovi samostalnost Srpske patrijaršije. Iako njegov pokušaj nije uspeo, zamisao nije napuštena i konačno je ostvarena 1557. godine, kada je zaslugom srpskog patrijarha Makarija I izvršena konačna obnova Srpske patrijaršije sa središtem u Peći. Tada je došlo do novog preuređenja jerarhijskih odnosa na bivšim ugarskim područjima. Od tog vremena, Beogradsko-sremska eparhija se nalazila u sastavu obnovljene Srpske patrijaršije, a njeni arhijereji su tokom 16. i 17. veka nosili titulu mitropolita i povremeno su imali pomoćne episkope za oblast Srema.

Tokom Dugog rata (1593—1606) na području srednjeg Podunavlja došlo je do masovnog pokreta pravoslavnih Srba, poznatog kao Banatski ustanak, što je poslužilo Turcima kao povod da u Beograd donesu i na Vračaru spale mošti Svetog Save. Za vreme Bečkog rata (1683—1699) habzburška vojska je 1688. godine preotela Beograd od Turaka. U to vreme, beogradsko-sremski mitropolit bio je Simeon Ljubibratić koji je 1690. godine zajedno sa srpskim patrijarhom Arsenijem III izbegao u Ugarsku. Do kraja rata (1699), eparhija je ostala podeljena na južni deo pod turskom i severni deo pod habzburškom vlašću. Novi srpski patrijarh Kalinik I je na turskoj strani postavio novog beogradskog mitropolita Mihaila,[16] dok je stari srpski patrijarh Arsenije III na habzburškoj strani postavio Stefana Metohijca, koji je najčešće boravio u Sremskim Karlovcima.

Beogradsko arhijerejsko namesništvo je novom regulacijom 1934. povećalo broj parohija sa 41 na 56 u samom gradskom ataru, a dodata su mu i susedna sela i grad Pančevo — ukupno 14 crkvenih opština i 64 parohije.[17]

Beogradski jerarsi uredi

Stariji beogradski episkopi i mitropoliti uredi

Portret Ime i prezime Vreme službe Napomene
Sergije [5] (oko 878) episkop beogradski
Jovan [18] (oko 1317) episkop mačvanski, odnosno beogradski
Isidor [19] [20] (oko 1415—1423) savremenik despota Stefana Lazarevića
Grigorije [21] [22] (oko 1438—1440) savremenik despota Đurđa Brankovića
Joanikije [13] [23] (oko 1479) dobio povelju od ugarskog kralja Matije Korvina
Filotej [13] [24] (postavljen 1481) savremenik titularnog despota Vuka Brankovića
Teofan [13] [25] (oko 1509) uspostavio neposredne veze sa ruskim vladarima
  Sveti Maksim Branković [13] [26] (umro 1516) mitropolit beogradski i sremski
Roman [27] (oko 1532) pod Ohridskom arhiepiskopijom
Longin [15] (oko 1545—1548) pod Ohridskom arhiepiskopijom
Jakov[28] (1560—1561) beogradsko-sremski arhiepiskop
Serafim[28] (pre 1588) mitropolit beogradsko-sremski
Makarije [29] (1588—1589) mitropolit beogradski i sremski
Luka[30] (oko 1596) mitropolit beogradski i sremski
Joakim [31] (oko 1607—1611) mitropolit beogradski i sremski
Visarion[32] (1612), sin roditelja Georgija i Stanačje mitropolit beogradski i sremski
Avesalom [33] (oko 1631—1632) mitropolit beogradski i sremski
Ilarion [34] (oko 1644—1662) mitropolit beogradski i sremski
Jefrem [35] (oko 1662—1672) mitropolit beogradski i sremski
Elevterije [36] (oko 1673—1678) mitropolit beogradski i sremski; rodom iz sremskog sela Ležimira; bio u Rusiji 1684.; umro 5. februara 1689. godine u manastiru Šišatovcu[37]
Pajsije [38] (oko 1680—1681) mitropolit beogradski i sremski
Simeon Ljubibratić [39] (1682—1690) prešao 1690. u Ugarsku zajedno sa patrijarhom Arsenijem III
Mihailo I [16] (oko 1699—1705) postavljen od novog patrijarha Kalinika I
  Mojsije Petrović [40] (1713—1730) od 1718. pod habzburškom vlašću, a od 1726. takođe i mitropolit karlovački
  Vikentije Jovanović [41] (1731—1737) mitropolit beogradski i karlovački
Sofronije [42][43] (1739—1745) Grk, Beogradska eparhija ponovo vraćena pod neposrednu upravu Srpske patrijaršije 1739.
Vićentije Stefanović [44][43] (1746—1758) Srbin
Kalinik [45][43] (1759—1761) Grk, bio 1759. i 1766. godine ktitor manastira Kalenića

Pod Carigradskom patrijaršijom (1766—1831) uredi

Portret Ime i prezime Vreme službe Napomene
Jeremija Papazoglu [43] (1761—1784) Grk, ukinuta Pećka patrijaršija 1766. i mitropolija pripojena Carigradskoj patrijaršiji, ostavku podneo 1784. pravdajući to starosti; ktitor manastira Kalenića 1766. godine
Dionisije Papazoglu [43] (1784—1791) Grk, kada je došlo do izbijanja poslednjeg habzburško-osmanskog rata (1788—1791), on je još pre pada Beograda prebegao na habzburšku stranu, od početka rata, stavio u službu habzburške ratne propagande.
Metodije [43] (1791—1801) Grk, uhapšen je i oduzeta mu je sva imovina i zatim je pogubljen 27. februara 1801. godine po (volji dahija) naređenju Hadži Mustafa-paše za njegovo bezakonije i prestupljenije
Leontije Lambros [43] (1801—1813) Grk, rodom iz Jedrena, bio protosinđel kod mitropolita Metodija, sa ustaničkim vrhom otišao je 1813. godine u emigraciju, gde je umro 1822. godine u Kišinjevu
Dionisije II (1813—1815) Grk
  Agatangel (1815—1825) Grk[46] iz Jedrena[47], kasnije Carigradski Patrijarh
Kirilo [48] (1825—1827) Grk,[49] rodom iz Krive Palanke
Antim [50] (1827—1831) Grk

Poglavari Beogradske mitropolije (1831—1920) uredi

Puna titula: arhiepiskop beogradski i mitropolit Srbije.

Portret Ime i prezime Vreme službe Napomene
  Melentije Pavlović (1831—1833) Srbin, prvi samoupravni arhiepiskop beogradski i mitropolit Srbije
  Petar Jovanović (1833—1859)
  Mihailo Jovanović (1859—1881) 1879. mitropolija je dobila autokefalnost
  Teodosije Mraović (1881—1889),
  Mihailo Jovanović (1889—1898), Ponovo beogradski mitropolit
  Inokentije Pavlović (1898—1905),
  Dimitrije (1905—1920), 1920. izabran za srpskog patrijarha

Poglavari Srpske patrijaršije (od 1920) uredi

Puna titula: arhiepiskop pećki, mitropolit beogradsko-karlovački i patrijarh srpski.

Slika Ime Datum rođenja Datum smrti Vreme službe
  Dimitrije (Pavlović) 28. oktobar 1846. 6. april 1930. 1920—1930
  Varnava (Rosić) 10. septembar 1880. 23. jul 1937. 1930—1937
  Gavrilo (Dožić) 17. maj 1881. 7. maj 1950. 1938—1950
  Vikentije (Prodanov) 23. avgust 1890. 5. jul 1958 1950—1958
  German (Đorić) 19. avgust 1899. 27. avgust 1991. 1958—1990
  Pavle (Stojčević) 11. septembar 1914. 15. novembar 2009. 1990—2009
  Irinej (Gavrilović) 28. avgust 1930. 20. novembar 2020. 2010—2020
  Porfirije (Perić) 22. jul 1961. 2021—

Manastiri uredi

Pored dva stavropigijalna manastira (Manastir Pećka patrijaršija i Manastir Svetog Save u Libertivilu), Arhiepiskopija beogradsko-karlovačka ima i sedam eparhijskih manastira:

Crkve uredi

Spisak hramova Arhiepiskopije beogradsko-karlovačke:[51]

  1. Crkva Rođenja Presvete Bogorodice (Crkva Ružica) i Kapela Svete Petke (početak 15. veka) na Kalemegdanu
  2. Crkva Prenosa moštiju Svetog oca Nikolaja u Zemunu (1745)
  3. Crkva Rođenja Presvete Bogorodice (1783) u Zemunu
  4. Crkva Svetog proroka Ilije (1833) u Mirijevu
  5. Crkva Prenosa moštiju Svetog oca Nikolaja (1833) u Ostružnici
  6. Crkva Svete Marije Magdalene u Belom Potoku
  7. Crkva Svetog despota Stefana Lazarevića na Avali
  8. Crkva Svetih apostola Petra i Pavla (1834) u Vrčinu
  9. Crkva Svetog arhiđakona Stefana (1834) u Velikom Selu
  10. Crkva Svetog arhanđela Mihaila — Saborna crkva (1837—40)
  11. Crkva Prenosa moštiju Svetog oca Nikolaja (1839) u Višnjici
  12. Crkva Svete Trojice (1842) u Zemunu
  13. Crkva Svetih apostola Petra i Pavla (1856) u Vinči
  14. Crkva Rođenja Presvete Bogorodice (1858) u Velikoj Moštanici
  15. Crkva Vaznesenja Gospodnjeg (1863)
  16. Crkva Svete Trojice (1870) u Ritopeku
  17. Crkva Svetog Dimitrija (1876) u Zemunu (na Zemunskom groblju)
  18. Crkva Svetog Georgija u Bežaniji (1876) u Bežaniji na Novom Beogradu
  19. Crkva Uspenja Presvete Bogorodice (1883. obnovljen 1983) u Umčarima
  20. Crkva Svete Trojice (1883) na Neimaru
  21. Crkva Svete Trojice (1883) u Grockoj
  22. Crkva Svete Trojice (1885) u Zaklopači
  23. Crkva Prenosa moštiju Svetog oca Nikolaja (1893) kod Novog groblja
  24. Crkva Svete Trojice (1894) u Ripnju,
  25. hram Svetog mučenika Trifuna (1903) na Topčiderskom groblju
  26. Crkva Svetog Stefana Dečanskog (1905) u Železniku
  27. Crkva Svetog cara Konstantina i carice Jelene (1911, ponovo podignut 1971) na Voždovcu
  28. Crkva Svete Trojice (1924) u Kumodražu
  29. Crkva Svetog Đorđa (Banovo brdo) (1932) na Banovom Brdu
  30. Crkva Pokrova Presvete Bogorodice (1929) u Bariču
  31. Crkva Svetog Aleksandra Nevskog (1930) na Dorćolu
  32. Veliki hram Svetog Save na Vračaru (još nezavršen)[52]
  33. Crkva Svete Trojice (1935) u Beogradu
  34. Crkva Svetog velikomučenika kneza Lazara (1936) na Zvezdari
  35. Crkva Svetog Vaznesenja Gospodnjeg (1938) u Žarkovu
  36. Crkva Svetog apostola i jevanđelista Marka (1939) na Tašmajdanu
  37. Crkva Svetog arhangela Gavrila (1939)
  38. Crkva Svetih apostola Vartolomeja i Varnave (1939) u Rakovici
  39. Crkva Svetog Preobraženja Gospodnjeg (1944) u Umci
  40. Crkva Svetog proroka Ilije (1960) u Malom Požarevcu
  41. Crkva Svetog Jovana Vladimira u Medaković naselju
  42. Crkva Svetog apostola i jevanđelista Luke (1965) u Krnjači
  43. Crkva Rođenja Svetog Jovana Krstitelja (1971) na Centralnom groblju
  44. Crkva Sabora srpskih svetitelja (1988) na Karaburmi
  45. Crkva Svete Trojice u Sremčici
  46. Crkva Rođenja Svetog Jovana Krstitelja na Labudovom brdu
  47. Crkva Svetog Vasilija Ostroškog na Novom Beogradu
  48. Crkva Svetog Vasilija Ostroškog na Banjici
  49. Crkva Svetog Preobraženja Gospodnjeg na Vidikovcu[53]
  50. Crkva Svetih Prepodobnomučenika đakona Avakuma i igumana Pajsija na Altini
  51. Crkva Svetog Georgija u Leštanima
  52. Crkva Vaznesenja Gospodnjeg u Boleču

Reference uredi

  1. ^ „Arhiepiskopija beogradsko-karlovačka: Početak”. Arhivirano iz originala 03. 01. 2020. g. Pristupljeno 25. 04. 2016. 
  2. ^ „Stavropigijalni Manastir Pećka patrijaršija”. Arhivirano iz originala 23. 02. 2019. g. Pristupljeno 23. 02. 2019. 
  3. ^ „Arhiepiskopija beogradsko-karlovačka: Manastiri”. Arhivirano iz originala 23. 02. 2019. g. Pristupljeno 23. 02. 2019. 
  4. ^ Kalić 1967, str. 18–20.
  5. ^ a b Kalić 1967, str. 27, 30.
  6. ^ Bulić 2013, str. 221—222.
  7. ^ Engel 2001, str. 232–233.
  8. ^ Tasić 1995, str. 61–62.
  9. ^ Beogradske priče: Stara duša jednog grada („Večernje novosti”, 3. novembar 2016)
  10. ^ Kalić 1967, str. 92–93.
  11. ^ Engel 2001, str. 237, 309.
  12. ^ Tasić 1995, str. 86.
  13. ^ a b v g d đ Kalić 1967, str. 310.
  14. ^ Ćirković 1982, str. 431—444.
  15. ^ a b Vuković 1996, str. 286.
  16. ^ a b Vuković 1996, str. 327.
  17. ^ „Politika”, 8. nov. 1934
  18. ^ Vuković 1996, str. 239.
  19. ^ Kalić 1967, str. 92.
  20. ^ Vuković 1996, str. 208—209.
  21. ^ Kalić 1967, str. 309.
  22. ^ Vuković 1996, str. 139.
  23. ^ Vuković 1996, str. 232.
  24. ^ Vuković 1996, str. 497.
  25. ^ Vuković 1996, str. 490.
  26. ^ Vuković 1996, str. 299—300.
  27. ^ Vuković 1996, str. 417.
  28. ^ a b „Glasnik Istorijskog društva u Novom Sadu”, Novi Sad 1940.
  29. ^ Vuković 1996, str. 297.
  30. ^ Nebojša S. Šuletić: „Luka, mitropolit beogradsko-sremski”. str. 645, Srpski biografski rečnik, tom 5, Novi Sad, 2011. godine
  31. ^ Vuković 1996, str. 228.
  32. ^ „Glasnik Istorijskog društva u Novom Sadu”, Novi Sad 1937.
  33. ^ Vuković 1996, str. 7.
  34. ^ Vuković 1996, str. 194.
  35. ^ Vuković 1996, str. 222.
  36. ^ Vuković 1996, str. 184.
  37. ^ „Srpski sion”, Sremski Karlovci 15. jul 1906.
  38. ^ Vuković 1996, str. 391.
  39. ^ Vuković 1996, str. 451.
  40. ^ Vuković 1996, str. 333—337.
  41. ^ Vuković 1996, str. 70—73.
  42. ^ Vuković 1996, str. 462.
  43. ^ a b v g d đ e Radosavljević 2007b, str. 219—234.
  44. ^ Vuković 1996, str. 73.
  45. ^ Vuković 1996, str. 273.
  46. ^ „Vreme”, Beograd 26. oktobra 1929.
  47. ^ „Srpska revolucija i obnova državnosti Srbije…”, Beograd 2016.
  48. ^ Radosavljević 2011, str. 57—58.
  49. ^ „Sion”, Beograd 31. decembra 1875.
  50. ^ Radosavljević 2017, str. 299—315.
  51. ^ Spisak je složen prema godini izgradnje hrama; možda nije kompletan.
  52. ^ Hram Svetog Save
  53. ^ „Crkva Preobraženja Gospodnjeg — Vidikovac, Beograd”. Arhivirano iz originala 08. 02. 2012. g. Pristupljeno 03. 10. 2007. 

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Архиепископија_београдско-карловачка&oldid=27688471”