Atol
Atol[1][2] je koralno ostrvo. Okružuju ga korali koji rastu oko vulkanskih ostrva u tropskim morima, naročito u Tihom i Indijskom okeanu.[3] [4] Atoli imaju oblik prstena, ali i polukruga, na sredini je plitki zaliv — laguna. Veći atoli su naseljeni, gde nema izvora slatke pijaće vode, zato život stanovnika zavisi od kišnice.
Dva različita, podrobno citirana modela, model sleganja i prethodnički kraški model, korišćeni su da se objasni razvoj atola.[5] Prema modelu sleganja Čarlsa Darvina,[6] formiranje atola se objašnjava spuštanjem vulkanskog ostrva oko kojeg se formirao koralni greben. Tokom geološkog vremena, vulkansko ostrvo izumire i erodira dok se potpuno ne spusti ispod površine okeana. Kako vulkansko ostrvo tone, koralni greben postaje barijerni greben koji je odvojen od ostrva. Na kraju, greben i koralna ostrvca na njegovom vrhu su sve što je ostalo od prvobitnog ostrva, a laguna je zauzela mesto bivšeg vulkana. Laguna nije nekadašnji vulkanski krater. Da bi atol opstao, koralni greben mora da se održava na površini mora, pri čemu rast korala odgovara bilo kojoj relativnoj promeni nivoa mora (sleganje ostrva ili porast okeana).[5]
Alternativni model za poreklo atola, nazvan prethodnički kraški model, prvi je predložio J. E. Hofmajster,[7][8] kasnije ga je revidirao E. G. Prudi,[9] i ispitao i modifikovao korišćenjem kompilacije seizmičke refleksije i podataka o bušotinama sa raznih atola A. V. Drokler i drugi.[5] U prethodničkom kraškom modelu, prvi korak u formiranju atola je razvoj koralnog grebena sa ravnim vrhom, nalik na humke, tokom spuštanja okeanskog ostrva vulkanskog ili nevulkanskog porekla ispod nivoa mora. Zatim, kada relativni nivo mora padne ispod nivoa ravne površine koralnog grebena, on je izložen atmosferi kao ostrvo sa ravnim vrhom koje se rastvara padavinama i formira krečnjački kras. Zbog hidroloških svojstava ovog krša, brzina rastvaranja izloženog korala je najniža duž njegovog oboda, a brzina rastvaranja raste prema unutra do maksimuma u centru ostrva. Kao rezultat, formira se ostrvo u obliku tanjira sa podignutim obodom. Kada relativni nivo mora ponovo potopi ostrvo, obod stvara stenovito jezgro na kojem korali ponovo rastu i formiraju ostrva atola, a poplavljeno dno tanjira formira lagunu unutar njih.[5][9]
Upotreba uredi
Reč atol potiče od dihivehijske reči atholhu (divehijski: އަތޮޅު), što znači dlan ruke.OED Divehijski je indoarijevski jezik koji se govori na Maldivima. Prva zabeležena upotreba reči u engleskom jeziku bila je 1625. godine kao atollon. Čarls Darvin je skovao termin u svojoj monografiji Struktura i distribucija koralnih grebena. On je prepoznao je autohtono poreklo te reči i definisao je kao „kružnu grupu koralnih ostrva”, što je sinonim za „ostrvo lagune”.[6]
Modernije definicije atola ih opisuju kao "prstenaste grebene koji zatvaraju lagunu u kojoj nema rtova osim grebena i ostrvca sastavljenih od grebenskog detritusa[10] ili „u isključivo morfološkom smislu, [kao] greben u obliku prstena koji ograđuje lagunu”.[11]
Veličina i raspodela uredi
U svetu postoji oko 440 atola.[13]
Većina atola na svetu se nalazi u Tihom okeanu (poput Tuamotua, Karolinskih ostrva, Maršalskih ostrva, Ostrva Koralnog mora i grupe ostrva Kiribata, Tuvalua i Tokelaua) i Indijskom okeanu (Maldivski arhipelag, Lakadivska ostrva, arhipelaga Čagos i Spoljašnja ostrva Sejšela). U Atlantskom okeanu nema velikih grupa ostrva osim osam atola istočno od Nikaragve koji pripadaju kolumbijskom departmanu San Adreas i Providencija u Karipskom moru.
Korali koji grade grebene uspevaju samo u toplim tropskim i suptropskim vodama okeana i mora, te se atoli nalaze samo u tropima i suptropima. Najseverniji atol sveta je atol Kure na 28°24′ S, zajedno sa drugim atolima severozapadnih Havajskih ostrva. Najjužniji atoli sveta su Elizabet greben na 29°58′ J, i obližnji Midlton greben na 29°29′ J, u Tasmanskom moru, a oba su deo teritorije ostrva Koralnog mora. Sledeći južni atol je ostrvo Dusi u grupi ostrva Pitkern, na 24°40′ južne dužine. Atol najbliži ekvatoru je Aranuka iz Kiribatija. Njegov južni vrh je samo 12 km (7 milja) severno od ekvatora.
Bermuda se ponekad smatraju „najsevernijim atolom” na geografskoj širini od 32°24′ S. Na ovoj geografskoj širini, koralni grebeni se ne bi razvili bez zagrevanja voda Golfske struje. Međutim, Bermuda se nazivaju pseudoatol jer njihov opšti oblik, iako podseća na atol, ima veoma drugačiji način formiranja.
U većini slučajeva, površina atola je veoma mala u poređenju sa ukupnom površinom. Atolska ostrva su nisko ležeća, sa nadmorskom visinom manjom od 5 m (16 ft). Mereno ukupnom površinom, Lifou (1.146 km2, 442 sq mi) je najveći izdignuti koralni atol na svetu, a sledi ostrvo Renel (660 km2, 250 sq mi).[16] Više izvora, međutim, navodi Kiritimati kao najveći atol na svetu po površini. Ono je takođe podignut koralni atol (321 km2, 124 sq mi kopnene površine; prema drugim izvorima čak 575 km2, 222 sq mi), 160 km2 (62 sq mi) glavna laguna, 168 km2 (65 sq mi) druge lagune (prema drugim izvorima 319 km2, 123 sq mi ukupna veličina lagune).
Istraga Kraljevskog društva iz Londona uredi
Godine 1896, 1897. i 1898. Kraljevsko društvo iz Londona je izvršilo bušenje na atolu Funafuti u Tuvalu u cilju istraživanja formiranja koralnih grebena. Želeli su da utvrde da li se tragovi plitkovodnih organizama mogu naći na dubini u koralima pacifičkih atola. Ovo istraživanje je sledilo rad na strukturi i distribuciji koralnih grebena koji je sproveo Čarls Darvin u Pacifiku.
Prvu ekspediciju 1896. godine vodio je profesor Vilijam Džonson Solas sa Univerziteta u Oksfordu. Među geolozima su bili Valter Džordž Vulnau i Edžvort Dejvid sa Univerziteta u Sidneju. Profesor Edžvort Dejvid vodio je ekspediciju 1897. godine.[17] Treću ekspediciju 1898. predvodio je Alfred Edmund Fink.[18][19][20]
Reference uredi
- ^ Pronunciation heard in old video of Bikini Atoll
- ^ „atoll”. Dictionary.com Unabridged. Random House.
- ^ Blake, Gerald Henry, ur. (1994). World Boundary Series. 5 Maritime Boundaries. Routledge. ISBN 978-0-415-08835-0. Pristupljeno 12. 2. 2013.
- ^ Migoń, Piotr, ur. (2010). Geomorphological Landscapes of the World. Springer. str. 349. ISBN 978-90-481-3055-9. Pristupljeno 12. 2. 2013.
- ^ a b v g Droxler, A.W. and Jorry, S.J., 2021. The Origin of Modern Atolls: Challenging Darwin's Deeply Ingrained Theory. Annual Review of Marine Science, 13, pp.537-573.
- ^ a b Darwin, Charles R (1842). The structure and distribution of coral reefs. Being the first part of the geology of the voyage of the Beagle, under the command of Capt. Fitzroy, R.N. during the years 1832 to 1836. Darwin Online. London: Smith Elder and Co.
- ^ Hoffmeister, J.E., 1930. Erosion of elevated fringing coral reefs. Geological Magazine, 67(12), pp.549-554.
- ^ Hoffmeister, J.E., and Ladd, H.S., 1935. „The foundations of atolls: a discussion.” The Journal of Geology, 43, no. 6, 653—665.
- ^ a b Purdy, E. G., 1974. Reef configurations, cause and effect. In Laporte, L. F. (ed.), Reefs in Time and Space. Society of Economic Palaeontologists and Mineralogists Special Publication 18, pp. 9—76.
- ^ McNeil (1954, p. 396).
- ^ Fairbridge (1950, p. 341).
- ^ „Archipiélago de Los Roques” (na jeziku: španski). Caracas, Venezuela: Instituto Nacional de Parques (INPARQUES). 2007. Arhivirano iz originala 2008-04-24. g. Pristupljeno 27. 2. 2013.
- ^ Watts, T. (2019). „Science, Seamounts and Society”. Geoscientist. August 2019: 10—16.
- ^ „Atoll Area, Depth and Rainfall” (spreadsheet). The Geological Society of America. 2001.
- ^ „A Blueprint for Conserving the Biodiversity of the Federated States of Micronesia”. conserveonline.org. Micronesia Program Office. Arhivirano iz originala 2011-09-27. g. Pristupljeno 2007-12-05.
- ^ „Misinformation about Islands”. worldislandinfo.com.
- ^ David, Cara (Caroline Martha) (1899). Funafuti or Three Months On A Coral Atoll: an unscientific account of a scientific expedition. London: John Murray. ISBN 978-1-151-25616-4.
- ^ Finckh, Dr. Alfred Edmund (11. 9. 1934). „TO THE EDITOR OF THE HERALD.”. The Sydney Morning Herald. NSW: National Library of Australia. str. 6. Pristupljeno 20. 6. 2012.
- ^ Cantrell, Carol (1996). Finckh, Alfred Edmund (1866—1961). Australian Dictionary of Biography at Australian National University. National Centre of Biography. Pristupljeno 23. 12. 2012.
- ^ Rodgers, K A; Cantrell, Carol (1987). „Alfred Edmund Finckh 1866—1961: Leader of the 1898 Coral Reef Boring Expedition to Funafuti”. Historical Records of Australian Science. 7 (4): 393—403. PMID 11617111. doi:10.1071/HR9890740393.
Literatura uredi
- Dobbs, David. 2005. Reef Madness: Charles Darwin, Alexander Agassiz, and the Meaning of Coral. Pantheon. ISBN 0-375-42161-0
- Fairbridge, R. W. 1950. „Recent and Pleistocene coral reefs of Australia”. J. Geol., 58(4): 330—401.
- McNeil, F. S. 1954. „Organic reefs and banks and associated detrital sediments”. Amer. J. Sci., 252(7): 385—401.
Spoljašnje veze uredi
- Formation of Bermuda reefs
- Darwin's Volcano — a short video discussing Darwin and Agassiz' coral reef formation debate
- NOAA National Ocean Service Education — Coral Atoll Animation
- NOAA National Ocean Service — What are the three main types of coral reefs?
- Research Article: Predicting Coral Recruitment in Palau’s Complex Reef Archipelago Arhivirano na sajtu Wayback Machine (20. septembar 2021)
- World Atolls, Goldberg 2016: A global map containing all atolls
