Beli teror

Beli teror (rus. белый террор) je izraz za zločine koje su činile kontrarevolucionarne grupe (najčešće monarhista i konzervativaca) nad komunistima, socijalistima i drugim levičarima. Često je vršen kao odgovor na crveni teror.

Ovaj termin nastao je u Francuskoj (franc. terreur blanche) i opisivao je zločine počinjene nad levičarima i republikancima, tokom 1794. i 1795. godine, za vreme Francuske revolucije. Takođe je korišćen i tokom Oktobarske revolucije, 1917. i Ruskog građanskog rata, od 1918. do 1920. godine (rus. белый террор), kada je opisivao zločine koji su vršili pripadnici Bele armije tzv. „beli“ (rus. белые) nad pripadnicima i simpatizerima Crvene armije.

Istorijat uredi

Bugarska uredi

Beli teror u Bugarskoj bio je pokrenut nakon dolaska na vlast desničara Aleksandra Cankova 1923. godine. Proganjani su članovi Bugarske komunističke partije i uvedeno ratno stanje. Nakon pokušaja atentata na cara Borisa III u Sofiji 1925, KP Bugarske je zabranjena. Procenjuje se da je tokom belog terora do 1926. godine ubijeno oko 5.000 ljudi.^[1]

Grčka uredi

Tokom 1945. i 1946. godine, desničarske skupine pobile su oko 1.190 prokomunističkih i levičarskih civila i mučile velik broj njih. Te bande su znale da unište i cela sela koja su pomagala grčkim partizanima.

Etiopija uredi

Februara 1977. godine, marksistička Etiopska narodna revolucionarna partija (EPRP) pokrenula je niz terorističkih napada na članove etiopske vlade Derg i njihove simpatizere, takođe marksiste. U ovim napadima poginulo je osam članova Derga i velik broj njihovih simpatizera. Kao odgovor na napade, Derg je uskoro pokrenuo odmazdu protiv EPRP-a, crveni teror.

Za razliku od ostalih izvršilaca belog terora, EPRP nije bila reakcionarna ni antikomunistička grupacija. Pokrenuli su napade protiv vladajućih marksista, samo zato što se nisu slagali sa njihovim načinom provođenja socijalizma u praksi.

Jugoslavija uredi

Biste sedmorice sekretara SKOJ-a ubijenih u periodu od 1929. do 1931. godine. Biste se nalaze u dvorištu osnovne škole na Novom Beogradu, koja je ranije nosila naziv „Sedam sekretara SKOJ-a“

„Beli teror“ u Kraljevini Jugoslaviji vršen je u periodu od 1920. do 1941. godine - od donošenja „Obznane“, kojom je zabranjen rad Komunističkoj partiji Jugoslavije (KPJ) do okupacije i razbijanja Jugoslavije (tada je beli teror zamenjen „okupaciono-kvinsliškim fašističkim terorom“). Ovaj teror pojačavan je tokom 1921. godine donošenjem Zakona o zaštiti države i 1929. godine uvođenjem „šestojanuarske diktature“ i osnivanjem Državnog suda za zaštitu države.

Samo u prvom udaru belog terora, od donošenja „Obznane“, decembra 1920. do prve polovine 1921. godine uhapšeno je preko 8.000 komunista, a tokom šestojanuarske diktature, od 1929. do 1932. godine ubijeno je oko 400 članova KPJ i SKOJ-a. Prva žrtva „belog terora“ u Jugoslaviji bio je Zef Ljuš Marku (1885-1920), aktivista Oblasnog veća KPJ za Skoplje, koji je 19. novembra 1920. godine došao u Đakovicu, da tamošnjoj partijskoj organizaciji pomogne u vršenju agitacije za predstojeće parlamentarne izbore. On je ubrzo bio uhapšen i u đakovičkom zatvoru ubijen u noći 2/3. decembra.

Neki od istaknutijih osoba ubijenih, tokom belog terora u Jugoslaviji:

Đuro Đaković (1886—1929), organizacioni sekretar CK KPJ, ubijen 25. aprila 1929. godine jugoslovensko-austrijskoj granici.
Nikola Hećimović (1900—1929), sekretar Crvene pomoći, ubijen 25. aprila 1929. godine jugoslovensko-austrijskoj granici.
Mijo Oreški (1905—1929), politički sekretar CK SKOJ-a, poginuo u borbi s policijom, u Samoboru, 27. jula 1929. godine.
Janko Mišić (1900—1929), organizacioni sekretar CK SKOJ-a, poginuo u borbi s policijom, u Samoboru, 27. jula 1929. godine.
Paja Marganović (1904—1929), sekretar CK SKOJ-a, ubijen 30. jula 1929. godine u Zagrebu.
Bracan Bracanović (1893—1929), član CK KPJ i sekretar PK KPJ za Srbiju, ubijen avgusta 1929. godine u Beogradu.
Marko Mašanović (1894—1930), član CK KPJ, ubijen aprila 1930. godine u Crnoj Gori.
Pero Popović Aga (1905—1930), organizacioni sekretar CK SKOJ-a, ubijen 14. avgusta 1930. godine u Zagrebu.
Josip Kolumbo (1905—1930), politički sekretar CK SKOJ-a, ubijen 14. avgusta 1930. godine u Zagrebu.
Rista Samardžić (1895—1930), član Politbiroa CK KPJ, ubijen oktobra 1930. godine u Zagrebu.
Zlatko Šnajder (1903—1931), sekretar CK SKOJ-a, ubijen 1931. godine u Zenici;
Josip Debeljak (1902—1931), sekretar CK SKOJ-a, ubijen 15. oktobra 1931. godine u Zagrebu.
Božo Vidas Vuk (1893—1931), član CK KPJ, ubijen novembra 1931. godine u Zagrebu.

Neke od istaknutijih osobe osuđenih na dugogodišnje zatvorske kazne, tokom belog terora u Jugoslaviji:

Bane Andreev, član CK SKOJ-a, 1929. osuđen na 12 godina. Bio je zatvoren u Lepoglavi i Sremskoj Mitrovici. Pobegao u grupi 32 komunista iz Sremske Mitrovice avgusta 1941. godine.
Josip Broz Tito, sekretar MK KPJ za Zagreb, 1929. osuđen na 5 godina. Bio zatvoren u Mariboru i Lepoglavi.
Mirko Bukovec, 1929. osuđen na 10 godina, bio zatvoren u Lepoglavi i Sremskoj Mitrovici.
Petar Grubor, funkcioner sindikata kožaraca i član KPJ, 1929. osuđen na 12 godina. Bio zatvoren u Lepoglavi i u Sremskoj Mitrovici.
Salomon Levi, član MK KPJ za Zagreb, 1929. osuđen na 10 godina. Bio zatvoren u Sremskoj Mitrovici, Lepoglavi i Mariboru.
Milan Mijalković, profesor matematike u Kragujevcu i član KPJ, 1929. osuđen na 9 godina. Bio zatvoren u Sremskoj Mitrovici.
Ivan Milutinović, funkcioner sindikata kožaraca i drvodeljaca, član rukovodstava „Crvene pomoći“ i član KPJ, 1929. osuđen na 6 godina, a 1934. na još dve godine. Bio zatvoren u Lepoglavi i Sremskoj Mitrovici.
Stanko Paunović Veljko, član SKOJ-a, 1929. osuđen na 12 godina. Bio zatvoren u Sremskoj Mitrovici i Lepoglavi. Pobegao u grupi 32 komunista iz Sremske Mitrovice avgusta 1941. godine.
Milorad Petrović, član OK KPJ za Beograd, 1929. osuđen na 12 godina. Bio zatvoren u Sremskoj Mitrovici i Lepoglavi.
Đuro Pucar Stari, sindikalni funkcioner i član KPJ, 1929. osuđen na 10 godina. Bio zatvoren u Lepoglavi i Sremskoj Mitrovici.
Mihalj Servo, član OK KPJ za Banat, 1929. osuđen na 10 godina. Bio zatvoren u Lepoglavi i Sremskoj Mitrovici.
Trajko Stamenković, član KPJ, 1929. osuđen na 5 godina, a 1935. na još 6 godina. Bio zatvoren u Lepoglavi, Mariboru, Nišu i Sremskoj Mitrovici. Bio je u grupi 32 komunista, koji su avgusta 1941. pobegli iz Sremske Mitrovice.
Jovan Trajković, 1929. osuđen na 12 godina, bio zatvoren u Mariboru, Lepoglavi i u Sremskoj Mitrovici. Bio je u grupi 32 komunista, koji su avgusta 1941. pobegli iz Sremske Mitrovice.
Andrija Hebrang, član KPJ, 1929. osuđen na 12 godina. Bio zatvoren u Sremskoj Mitrovici.
Otokar Keršovani, član PK SKOJ-a za Srbiju, 1930. osuđen na 10 godina. Bio zatvoren u Sremskoj Mitrovici.
Marijan Stilinović, 1930. godine osuđen na 11 godina, bio zatvoren u Sremskoj Mitrovici. Bio je u grupi 32 komunista, koji su u avgusta 1941. pobegli iz Sremske Mitrovice.
Jovan Veselinov, sekretar PK KPJ za Vojvodinu, 1931. osuđen na 15 godina. Bio zatvoren u Lepoglavi i Sremskoj Mitrovici. Predvodio je grupu od 32 komunista, koja je avgusta 1941. pobegla iz Sremske Mitrovice.
Paško Romac, zemljoradnik, 1933. osuđen na 8,5 godina, zbog „komunističke delatnosti“. Bio zatvoren u Skoplju, Nišu i Sremskoj Mitrovici. Bio je u grupi 32 komunista koji su avgusta 1941. pobegli iz Sremske Mitrovice.

Južna Koreja uredi

Pre i tokom Korejskog rata, pripadnici snaga bezbednosti Južne Koreje vršili su niz pokolja protiv ljudi za koje su sumnjali da su komunisti. Jedan od prvih izvršen je tokom ustanka na ostrvu Džedžu, aprila 1948. godine, kada je pobijeno između 14.000 i 60.000 stanovnika ostrva. Tokom Korejskog rata, južnokorejske jedinice su u leto 1950. godine izvršile masakr nad stvarnim i potencijalnim komunistima i njihovim simpatizerima. Procene variraju od 100.000 do 1.200.000 pobijenih ljudi. Dosad je otkriveno još masovnih grobnica žrtava belog terora.

Kina uredi

Čang Kaj Šek je nakon konsolidacije vlasti 1927. godine raskinuo savez Kuomintanga sa komunistima i počeo da ih progoni. Teror je počeo 12. aprila 1927, kada je Čang Kaj Šek naredio masakr komunista u šangajskoj komuni.^[2] Tokom trajanja belog terora, od 1927. do 1949, stradalo je oko milion ljudi, od kojih su većina bili seljaci.^[3]

Mađarska uredi

Beli teror u Mađarskoj vršile su paravojne i vojne jedinice tokom 1919. i 1920. godine, nakon pada Mađarske Sovjetske Republike. Većina izvršilaca terora bili su pod zapovedništvom Mikloša Hortija. Tokom terora su osim progona levičara vršeni i pogromi nad mađarskim Jevrejima. Mađarske jedinice masakrirale su između 600 i 2.000 ljudi.^[4]

Nemačka uredi

Nakon završetka Prvog svetskog rata, u Nemačkoj su izbile radničke pobune i revolucije u većim gradovima. Ubrzo je vlada ratne veterane organizovala u Frajkore, koji su vršili represiju nad revolucionarima i radnicima. Frajkori su ugušili revoluciju u Berlinu i kasnije srušili Bavarsku Sovjetsku Republiku. Posle toga su usledila ubistva velikog broja ljudi. Procenjuje se da je od 1918. do 1921. godine, kao posledica suzbijanja revolucija, u Nemačkoj pobijeno oko 15.000 radnika.^[5]

Rusija uredi

Belogardejci i njihovi saveznici su tokom Ruskog građanskog rata sprovodili nasilje nad stanovništvom, mučili i ubijali ljude za koje su sumnjali da su povezani sa boljševicima, spaljivali cela sela i masakrirali pripadnike Crvene armije.

Mnogi istoričari kao početak belog terora u Rusiji ističu 28. oktobar 1917. godine. Tada su moskovski kadeti zarobili oko 300 vojnika-revolucionara 56. rezervne regimente, naredili im da se postroje kod spomenika Aleksandru II i pobili ih mitraljezima i puškama.

Tajvan uredi

Na Tajvanu, beli teror obuhvata razdoblje trajanja ratnog stanja od 19. maja 1949. do jula 1987. godine. Tokom terora, oko 140.000 ljudi je ubijeno ili mučeno. Sistemskom provođenju belog terora prethodli su „228 incidenata“ 1947. godine, u kojima su jedinice Republike Kine na Tajvanu pobile između 10.000 i 30.000 demokrata i komunista.

Finska uredi

Nakon pobede Bele garde Karla Manerhajma u Finskom građanskom ratu 1918, pokrenut je beli teror protiv radnika i potencijalnih levičara. Prema finskim studijama, tokom terora je u logore poslano oko 80.000 ljudi, gde je njih 11.783 umrlo od gladi i bolesti. Oko 8.500 ljudi je smaknuto. U gradu Lahtiju je tokom jednog dana 200 žena pobijeno eksplozivnim mecima. U Vipuriju, 600 crvenoarmejaca bilo je poređano u tri reda, nakon čega su svi pobijeni mašinkama.^[6]

Španija uredi

Tokom i posle Španskog građanskog rata, Frankovi nacionalisti pobili su između 150.000^[7] i 400.000 ljudi.^[8] Beli teror u Španiji trajao je od 1936. do 1945. godine.

Reference uredi

^ Dimitrov 2008, str. 23.
^ Mayhew, Bradley (2004). Shanghai. Lonely Planet. str. 51. ISBN 978-1-74059-308-3.
^ Meisner, Maurice (2006). Mao Zedong: A Political and Intellectual Portrait. Wiley. str. 46. ISBN 978-0-7456-3106-6.
^ Levy 2005, str. 769.
^ Serge, Victor (1972). Year One of the Russian Revolution. Holt, Rinehart, and Winston. ISBN 978-0-7139-0135-1.
^ Reinterrogating the Classical Marxist Discourses of Revolutionary Democracy By Soma Marik and David McLellan. Pristupljeno 10. 11. 2011.
^ Julían Casanova, Francisco Espinosa, Conxita Mir, Francisco Moreno Gómez. Morir, matar, sobrevivir. La violencia en la dictadura de Franco. Editorial Crítica. Barcelona. (2002). str. 8.
^ Richards, Michael (1998). A Time of Silence: Civil War and the Culture of Repression in Franco's Spain, 1936-1945. Cambridge University Press. str. 11.

Literatura uredi

Mayhew, Bradley (2004). Shanghai. Lonely Planet. str. 51. ISBN 978-1-74059-308-3.
Levy, Richard S. (2005). Antisemitism: A Historical Encyclopedia of Prejudice and Persecution. ABC-CLIO. str. 769. ISBN 978-1-85109-439-4.
Dimitrov, Georgi (2008). The Diary of Georgi Dimitrov, 1933-1949. Yale University Press. str. 23. ISBN 978-0-300-13385-1.
Pregled Istorije Saveza komunista Jugoslavije. „Institut za izučavanje radničkog pokreta“, Beograd 1963. godina.
Hronologija Radničkog pokreta i SKJ 1919-1979 (knjiga prva). „Institut za savremenu istoriju“ Beograd i „Narodna knjiga“ Beograd, 1980. godina.
Istorija Saveza komunista Jugoslavije. Izdavački centar „Komunist“ Beograd, „Narodna knjiga“ Beograd i „Rad“ Beograd, 1985. godina.

[FOOTNOTEDimitrov200823-1] Dimitrov 2008, str. 23.

[2] Mayhew, Bradley (2004). Shanghai. Lonely Planet. str. 51. ISBN 978-1-74059-308-3.

[3] Meisner, Maurice (2006). Mao Zedong: A Political and Intellectual Portrait. Wiley. str. 46. ISBN 978-0-7456-3106-6.

[FOOTNOTELevy2005769-4] Levy 2005, str. 769.

[5] Serge, Victor (1972). Year One of the Russian Revolution. Holt, Rinehart, and Winston. ISBN 978-0-7139-0135-1.

[6] Reinterrogating the Classical Marxist Discourses of Revolutionary Democracy By Soma Marik and David McLellan. Pristupljeno 10. 11. 2011.

[7] Julían Casanova, Francisco Espinosa, Conxita Mir, Francisco Moreno Gómez. Morir, matar, sobrevivir. La violencia en la dictadura de Franco. Editorial Crítica. Barcelona. (2002). str. 8.

[8] Richards, Michael (1998). A Time of Silence: Civil War and the Culture of Repression in Franco's Spain, 1936-1945. Cambridge University Press. str. 11.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]