Википедија

Biblioteka Nag Hamadi

Biblioteka Nag Hamadi je zbirka religijskih (uglavnom gnostičkih) spisa pronađenih u mestu Nag Hamadi, u Gornjem Egiptu, 1945. godine. Smatra se da je zbirka nastala u 4. veku, a pojedini tekstovi su mnogo stariji.

Spisi se se međusobno razlikuju po autorstvu, žanru, mestu i vremenu nastanka. Celokupan sadržaj kodeksa je napisan na koptskom jeziku, iako su svi radovi verovatno prevodi sa grčkog.[1] Gotovo nam ništa nije poznato o ljudima koji su preveli rasprave na koptski, prepisali ih i zakopali. Osnovna obeležja zbirke je „otuđenje od čovečanstva u celini, uzdizanje idealnog poretka koji potpuno nadilazi život u smislu u kojem ga poznajemo, kao i način života koji se korenito suprotstavlja uobičajenoj praksi“[2]. Taj način života uključuje odricanje od svih dobara za kojima ljudi obično žude, i žudnju za konačnim oslobođenjem.

Verovatno najpoznatije delo iz Nag Hamadija je Jevanđelje po Tomi. Zbirka Nag Hamadi značajna je i zato što je sačuvala koptske prevode mnogih izgubljenih grčkih dela.

Otkriće uredi

 
Nag Hamadi u Egiptu

Godine 1945. u pećinama Gornjeg Egipta kod mesta Nag Hamadi pronađeni su spisi danas poznati kao „Biblioteka Nag Hamadi“. Iako su odmah izazvali veliku pažnju stručne javnosti, do prvih prevoda s koptskog jezika na kojem su napisani, prošlo je niz godina. Tekstovi su neposredno po otkriću raznim ilegalnim kanalima prodavani na crno tržište, a neki uništeni, da bi tek 1975. godine preživeli spisi bili objedinjeni u Koptskom muzeju u Kairu, čineći zbirku od preko 1000 rukopisnih strana.[3]

Zaminljivo je da se središte Pahomijeve zajednice nalazilo samo nekoliko kilometara od mesta na kome su spisi pronađeni. Bazilika svetog Pahomija se nalazila 8,7 km od mesta na kojem je pronađena biblioteka Nag Hamadi, a manastir u Henoboskionu (gr: Χηνοβόσκιον), gde je Pahomije započeo svoj pustinjački život, samo i 5,3 km od Nag Hamadija.

Skrivanje u posudu i zakopavanje knjižnice Nag Hamadi je možda prethodilo približavanju predstavnika rimskih vlasti, koje su tada postale pravoverno hrišćanske[2].

Sadržaj uredi

Biblioteka Nag Hamadi se sastoji od dvanaest knjiga ili kodeksa. Svaka knjiga, osim desete, sadrži zbirku kraćih dela, pa se može govoriti o ukupno pedeset i dve rasprave. Dvanaest spisa je bilo poznato i pre otkrića, a četrdeset je novootkrivenih tekstova, odnosno trideset relativno celovitih i deset fragmenata.

Veliki broj spisa ne sadrži hrišćanske elemente (Tri Setove stele, Alogen, Marsan, Misao Noreje...). Zbirka uključuje materijal utemeljen na predajama koje ne pripadaju judeo-hrišćanskom nasleđu. Postoje i hermetički tekstovi koji se temelje na egipatskoj predaji, poput Rasprave o Osmom i Devetom, dijaloga između božanstva Hermesa Trismegista i njegova sina Tata.

Spisak dela uredi

Redosled traktata Broj kodeksa Broj traktats u kodeksu Naslov traktata Stranice Abrevijacija Beleška
01 NHC-I
(Jungov kodeks)[4] 		1 Molitva apostola Pavla (2) Pr. Paul Tekst je prepisan na forzacu, dva reda su izgubljena, naslov na grčkom.
02 2 Jakovljev apokrif (poznat i kao Tajna knjiga Jakovljeva) 1–16 Ap. Jas. Naslov se zasniva na sadržaju teksta, koji ima oblik Jakovljeve poslanice adresatu, čije ime se ne pominje. Veliki deo teksta je Isusov dijalog sa neimenovanim apostolima, kombinujući oblik apokalipse i propovedi.
03 3 Jevanđelje Istine 16–43 Gos. Truth Naslov je zasnovan na uvodnim rečima teksta. Nije povezan sa novozavetnim evanđeljima, predstavlja razmišljanje o spasiteljskoj aktivnosti Hrista, čiji je autor nastojao da razjasni suštinu Jevanđelja.
04 4 Rasprava o vaskrsenju 43–50 Treat Res. Traktat u obliku pisma učitelja učeniku, određene oblasti u kojoj adresat raspravlja o vaskrsenju Isusa Hrista.
05 5 Trodelni traktat 51–140 Tri. Trac. Naziv koji su dali proučavaoci biblioteke. U traktatu se razmatraju pogledi valentinijanstva na stvaranje sveta i kosmologiju.
06 NHC-II 1 Jovanov apokrif 1–32 Ap. John Proširena verzija, prva od tri verzije u biblioteci Nag Hammadi. Tekst je otkrivenje u obliku pitanja i odgovora koje je Isus dao apostolu Jovanu.
07 2 Jevanđelje po Tomi 32–51 Gos. Thom. Zbirka Isusovih izreka, tajno predatih apostolima. Neke izreke su poznate iz kanonskih jevanđelja. Grčki papirusi sličnog sadržaja, poznati od početka dvadesetog veka, su Par. Och. 1, Par. Och. 654, Par. Och. 655.
08 3 Jevanđelje po Filipu 51–86 Gos. Phil. Valentinijanski tekst, koji predstavlja zbirku rasuđivanja. Kao i prethodni tekst, ne sadrži sažet narativ. Zbirka prostranih i kratkih razmišljanja o bogoslovsko-etičkim temama.
09 4 Hipostaza arhonata 86–97 Hyp. Arch. Naslov je na kraju teksta. Tekst je posvećen kosmologiji i stvaranju čoveka sa mitološke tačke gledišta.
10 5 Traktat o poreklu sveta (bez naziva) 97–127 Orig. World Naziv koje su dali proučavaoci biblioteke. U traktatu se raspravlja o stvaranju univerzuma i kosmologiji.
11 6 Egzegeza duše 127–137 Exeg. Soul Traktat o grehopadu i vaskrsenju ljudske duše, koji predstavlja tumačenje knjige Postanja 1-6. Jedini komentar Svetog Pisma u biblioteci.
12 7 Knjiga Tomina 138–145 Thom. Cont. Naziv je naveden na kraju teksta. Dijalog vaskrslog Isusa sa apostolom Tomom o znanju i istini, koji je zapisao apostol Matej.
13 NHC-III 1 Jovanov apokrif 1–40 Ap. John Skraćena verzija.
14 2 Sveta knjiga Velikog nevidljivog Duha (Jevanđelje po Egipćanima) 40–69 Gos. Eg. Jedno od dva izdanja teksta sa naslovom na kraju. Delo započinje frazom „Sveta knjiga Velikog nevidljivog Duha”. Njegovo autorstvo se pripisuje biblijskom Setu. Sadrže kosmogoničke i soteriološke teme.
15 3 Blaženi Evgenost 70–90 Eugnostos Jedna od dve verzije teksta. Traktat o gnostičkom uređenju sveta u obliku poruke učitelja (Evgenosta) učenicima.
16 4 Sofija Isusa Hrista 90–119 Soph. Jes. Chr. Otkrivenje u obliku pitanja i odgovora koje je vaskrsli Hristos dao svojim apostolima. Sekundarni tekst u odnosu na prethodni, Isusovi govori doslovno prenose Evgenostovo razmišljanje. Retki slučaj koji jasno pokazuje hristijanizaciju nehrišćanskog.[5]
17 5 Dijalog Spasitelja 120–149 Dial. Sav. Naziv je dat na početku i kraju traktata. Sadržaj se sastoji od Isusovih razgovora sa apostolima i Marijom Magdalinom o putu ka spasenju.
18 NHC-IV 1 Jovanov apokrif 1–49 Ap. John Druga proširena verzija.
19 2 Sveta knjiga Velikog nevidljivog Duha (Jevanđelje po Egipćanima) 50–81 Gos. Eg. Druga kopija teksta.
20 NHC-V 1 Blaženi Evgenost 1–17 Eugnostos Druga kopija teksta.
21 2 Apokalipsa po Pavlu 17–24 Apoc. Paul. Tekst je preuzet iz 2. Pos. Kor. 12:2-4 i govori o putovanju apostola Pavla i njegovim vizijama sa četvrtog neba na deseto nebo.
22 3 Prvo otkrivenje po Jakovu 24–44 1 Ap. Jas. Dijalog o tajnom učenju koje je Isus naučio Jakova prvo pre njegove smrti, a zatim nakon njegovog vaskrsenja.
23 4 Drugo otkrivenje po Jakovu 44–63 2 Ap. Jas. Izvorni naslov se poklapa sa prethodnim tekstom. Kompozicija je složena: uključuje Jakovljeve govore Jevrejima o Isusovoj veličini i kulminira Jakovljevim mučeništvom.
24 5 Otkrivenje po Adamu 63–85 Apoc. Adam Otkrivenje o Potopu i konačnoj sudbini sveta, koje je Adam dobio od Boga i predao svom sinu Sifu.[6]
25 NHC-VI 1 Dela Petrova i dvanaestorice apostola 1–12 Acts Pet. 12 Apost. Jedini tekst „dela” u biblioteci. Priča (u ime apostola Petra) o putovanju apostola u određeni grad i njihovom susretu sa Isusom, koji je preuzeo oblik trgovca draguljima po imenu Litargoel.
26 2 Grom: savršeni um 13–21 Thund. Tekst koji se ne uklapa u žanrske definicije. To je samoproklamacija ženskog (?) božanstva, ekstatično emitovanje, poput proročanstva sivila, pre podređeno zakonima poetskog stvaralaštva. Najbliži analog je literatura premudrosti i aretologija Izide.[7]
27 3 Konačno učenje (Konačni diskurs) 23–35 Auth. Teach. Filozofski tekst o sudbini duše, njenom poreklu, padu i pobedi nad materijalnim svetom kao spasenju. Po ideološkoj ispunjenosti nalazi se između gnosticizma i hermetizma, ne može se dodeliti konkretnom žanru.[8]
28 4 Pojam naše velike moći 36–48 Great Pow. Naslov na kraju dela. Otkrivenje o tri eona: telesnom, koji se završio poplavom, psihičkom, kada se pojavio Spasitelj, i budući, kada dolazi mir.
29 5 Delovi: 588a-589b iz Platonovog dela "Država". 48–51 Plato Rep. Tekst o nepravdi u veoma lošem prevodu.[9]
30 6 Rasprava o osmom i devetom 52–63 Dis. 8–9 Naziv koje su dali proučavaoci biblioteke. Hermetički dijalog u kojem učitelj („otac”) Hermes Trismegist vodi svog učenika („sina”) kroz „osmo” i „deveto” kraljevstavo neba.[5]
31 7 Molitva zahvalnosti 63–65 Pr. Thanks. Hermetička molitva, od ranije poznata i po grčkoj i po latinskoj verziji.
32 8 Asklepije 21-29 65–78 Asklepius Dijalog Hermesa Trismegista sa svojim učenikom Asklepijem. Poglavlja 21-29 izgubljenog grčkog hermetičkog traktata, poznatog po punom latinskom prevodu.
33 NHC-VII 1 Šemova parafraza 1–49 Paraph. Shem Naziv se nalazi na početku traktata. Otkrivenje kosmoloških i soterioloških tema koje su dobili (moguće, ne biblijsko) od Derdekeasa, sina beskonačne svetlosti, tokom mističnog odvajanja njegovog uma od tela.
34 2 Druga rasprava velikoga Sita 49–70 Treat. Seth Naziv se nalazi na kraju traktata. Otkrivenje Isusa Hrista (verovatno poistovećeno sa Sifom), gde pripoveda o svom silasku na zemlju, smrti na krstu i povratku u Pleromu.
35 3 Gnostička apokalipsa po Petru 70–84 Apoc. Petr. Priča o vizijama apostola Petra, čije im je značenje Isus otkrio pod uslovom da ostanu tajna.
36 4 Silvanovo učenje 84–118 Teach. Silv Jedini tekst u biblioteci koji je nesumnjivo hrišćanskog porekla.[10] Etički traktat u obliku uputstava oca svom duhovnom sinu.
37 5 Tri Sitove stele 118–127 Steles Seth Naziv se nalazi na kraju traktata. Kompozicija u obliku himna višim božanskim entitetima. Počinje nazivom „Otkrivenje Dosifeja”, ali se to ime ne pominje nigde drugde u tekstu.
38 NHC-VIII 1 Zostrijan 1–132 Zost. Naslov na kraju rasprave. Otkrivenja koja je Zostrijan dobio od anđela znanja i izveštaj o sledećem usponu heroja po nebeskim carstvima. To je najduži tekst u biblioteci i u veoma lošem je stanju.
39 2 Petrova poslanica Filipu 132–140 Ep. Pet. Phil. Naslov na početku rasprave. Od devet stranica traktata, poruka zauzima samo jednu stranicu. Ostatak je deo apokrifnih dela apostola upućenih vaskrslom Isusu.
40 NHC-IX 1 Melhisedek 1–27 Melch. Naslov na početku rasprave. Niz otkrivenja o Isusu Hristu koje je biblijski Melhisedek primio od anđela.
41 2 Misao Noreje 27–29 Norea Jedan od najkraćih tekstova u biblioteci, sa samo 52 reda. Naslov se zasniva na frazi na kraju teksta. Molitva koju je verovatno napisala žena.[11]
42 3 Svedočanstvo istine 29–74 Testim. Truth. Naziv koje su dali proučavaoci biblioteke. Obraćanje izabranima o suštini istine zajedno sa polemikom protiv crkvenog hrišćanstva.[7]
43 NHC-X 1 Marsanes 1–68 Marsanes Naslov je na kraju teksta. Vizija proroka Marsana tokom njegovog ekstatičnog uspona na nebo i suštine Boga.
44 NHC-XI 1 Tumačenje znanja 1–21 Interp. Know. Naslov na kraju teksta. Propoved hrišćanskog gnostičkog autora o potrebi moralnog usavršavanja.
45 2 Valentinsko izlaganje 22–40 Val. Exp. Pet fragmenata valentinskog traktata o pomazanju (On Anoint), krštenju (On Bap. A & B) i evharistiji (On Euch. A & B).
46 3 Alogen 40–44 Allogenes Naslov na kraju rasprave. Alogenova priča (pod kojom se može smatrati Sit) o Otkrivenju koje je dobio od anđela Joila i o usponu do nebeskih bića.
47 4 Hipsifron 45–69 Hypsiph. Naslov je na početku teksta koji je vrlo loše sačuvan. Knjiga vizija Hipsifrona.
48 NHC-XII 1 Sekstove izreke 15–16, 27–34 Sext Zbirka mudrih izreka.
49 2 Jevanđelje Istine Gos. Truth Druga kopija, od koje je sačuvano samo nekoliko fragmenata, na drugom dijalektu koptskog jezika.
50 3 fragmenti Frm. A total of 10 pages with fragments of 15 texts have survived from the volume, of which only 2 texts have been identified.
51 NHC-XIII 1 Trimorfna protenoja 35–50 Trim. Prot. "Tri oblika prve misli." Traktat, u mnogom sličan Jovanovom apokrifu.
52 2 O poreklu sveta Orig. World Deset uvodnih redova u tekstu.
fragmenti Tom sadrži ukupno 16 visoko fragmentiranih stranica. Identifikovana su dva teksta.

Galerija uredi

  •  
    Jevanđelje po Tomi
  •  
    Jovanov apokrif
  •  
    Dijalog Spasitelja

Izvori uredi

  1. ^ Robinson, James M., The Nag Hammadi Library, HarperCollins. 1988. str. 2.
  2. ^ a b Knjižnica Nag Hammadi, Prvo hrvatsko izdanje, Biblioteka Svjetlost, Predgovor Jamesa Robinsona
  3. ^ Markschies, Gnosis: An Introduction, 49
  4. ^ „The Jung Codex”. Pristupljeno 2018-07-18. 
  5. ^ a b Khosroev 1991, str. 30.
  6. ^ Khosroev 1991, str. 31.
  7. ^ a b Khosroev 1991, str. 34.
  8. ^ Khosroev 1991, str. 149-151.
  9. ^ Khosroev 2016, str. 244.
  10. ^ Khosroev 1991, str. 92.
  11. ^ „Preface to the Thought of Noria (IH,2)”. Gnosticizm.com. 2001. Pristupljeno 2018-07-19. 

Spoljašnje veze uredi

 
Biblioteka Nag Hamadi na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Библиотека_Наг_Хамади&oldid=26823785”