Bitka kod Slunja (1584)
Bitka kod Slunja (1584) bila je deo Austrijsko-turskog rata.[1]
| Bitka kod Slunja (1584) | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Deo Austrijsko-turskog rata | |||||||||
 Ostaci Hrvatske i Slavonije u vreme najvećeg turskog napredovanja (1593) | |||||||||
| |||||||||
| Sukobljene strane | |||||||||
 Kraljevina Hrvatska Habsburška monarhija Vojvodina Štajerska |
 Osmansko carstvo | ||||||||
| Komandanti i vođe | |||||||||
|
Hrvatski ban Toma Bakač-Erdedi vrhovni kapetan Josip Turn | Ferhat-paša Sokolović | ||||||||
| Jačina | |||||||||
|
oko 1.300 konjanika 700 pešaka[1] | oko 8-10.000 akindžija[1] | ||||||||
| Žrtve i gubici | |||||||||
| laki | teški[1] | ||||||||
Uvod uredi
Hrvatska u 16. veku uredi
Nakon ugarskog poraza u bici na Mohaču 1526, kraljevina Ugarska i Hrvatska (kao njen deo) bile su zahvaćene građanskim ratom zbog borbe za krunu između austrijskog nadvojvode Ferdinanda Habsburškog (koga je podržalo plemstvo Hrvatske i Dalmacije) i erdeljskog kneza Jana Zapolje (koga je podržala Slavonija), koji je 1538. okončan podelom Ugarske. Za to vreme, Turci su osvojili veći deo Slavonije i Dalmacije do linije Virovitica-Čazma-Sisak-Skradin-Slunj-Otočac-Karlobag-Starigrad. Turska osvajanja tokom 15. i 16. veka dovela su do promena u sastavu stanovništva Hrvatske i Slavonije: jedan deo beži u susedne zemlje, dok sa turske teritorije u Bosni i Srbiji dolaze prebezi; ovi prebezi postaće osnova dve vojne organizacije u službi Habsburške monarhije: uskoka i Vojne krajine.[2]
Nakon gubitka Virovitice i Čazme 1552, kralj Ferdinand je obrazovao Slavonsku krajinu (između Drave i Save), koja je 1553. dobila stalnu krajišku posadu od 2.791 vojnika o trošku Štajerske i Koruške (sa 3 kapetanije-Koprivnička, Križevačka i Ivanićka) , i Hrvatsku krajinu (od Save do mora) u kojoj je Kranjska izdržavala 1.409 najamnika (sa 5 kapetanija - Sinjska, Bihaćka (do 1594), Ogulinska, Hrastovička (do 1594) i Žumberak). Na kranjskoj teritoriji organizovana je posebna kapetanija za žumberačke uskoke. Odbrana Hrvatske zasnivala se na militarizovanoj Hrvatskoj i Slavonskoj vojnoj krajini sa plaćenim posadama u gradovima (većinom sastavljenim od Nemaca) i neplaćenom narodnom vojskom krajišnika (većinom prebega). 1558. ujedinili su se sabori Hrvatske i Slavonije, podela na dve banovine je ukinuta, a zemlja se od tada zvala Kraljevina Hrvatska, Dalmacija i Slavonija. U to vreme borbom protiv Turaka istakli su se banovi Nikola Zrinski (1542—56) i Petar Erdedi (1557—67) i krajiški vrhovni kapetan Ivan Lenković.[2]
Hrvatska vojska uredi
Hrvatsku vojsku sredinom 16. veka (nakon 1553) činila su 3 dela:
- stajaća, plaćenička vojska u Vojnoj krajini, pod komandom Vrhovnog Kapetana (nem. oberster Feldhauptman), a od 1569. dvojice potpukovnika (nem. Oberstlieutnant) (za Hrvatsku i Slavoniju) koje postavlja lično kralj: 4.200 najamnika (200 oklopnih konjanika-arkebuzira, 1.000 nemačkih i 1.000 domaćih pešaka-haramija o trošku kralja i staleža Kranjske i Štajerske, 600 lakih konjanika (husara) i 400 haramija o trošku bana, i još 1.050 vojnika o trošku Vrhovnog Kapetana-koji je morao biti znatan velikaš). Osim toga, svo stanovništvo Vojne krajine bilo je oslobođeno feudalnih nameta i podeljeno u vojvodstva, koja su u slučaju uzbune davala još 30-40 četa neplaćene narodne vojske-oko 2.000 haramija i 500 husara. Pešaci krajiške vojske nazivali su se haramijama ili uskocima, i bili su većinom naoružani vatrenim oružjem; od 3.000 haramija u Vojnoj krajini u 16. veku, plaćenih prebega (uskoka) bilo je oko 1.000, ostatak su činili domaći ljudi.[3]
- feudalna vojska, tzv. banderije, konjički odredi bana i pojedinih velikaša. Hrvatska je 1492. imala 20 banderija (po 500 ljudi) sa oko 10.000 konjanika. Zbog turskog osvajanja, sredinom 16. veka broj banderija je spao na 12, a njihova veličina na 400 ljudi (200 oklopnika i 200 husara)-ukupno manje od 5.000 konjanika: posle poraza u bici na Krbavskom polju 1493, nijedan velikaš osim biskupa, knezova Zrinskih i Frankopana nije mogao da skupi potpunu banderiju.[4]
- opšti poziv, tzv. opšti, zemaljski ili pučki ustanak (lat. insurrectio, generalis expeditio), na koji se mora lično odazvati svaki plemić i slobodnjak, i opremiti 1 konjanika (sa kopljem, mačem i štitom) na 10 kmetovskih dimnjaka, a na svaki dimnjak po 1-2 puškara ili strelca.[4]
Bitka uredi
Slunj je bio srednjevekovni grad šestougaonog oblika, podignut na brdu pri ušću reke Slunjčice u Koranu. Bio je opasan zidom sa 4 kule. Do ulazne kule nalazio se čardak, preko koga se lestvicama ulazilo u grad. Odbrana gradskih zidova bila je upotpunjena drvenim čardacima, a unutrašnji deo grada odbrambenim hodnikom. Ispred ulaza u grad nalazila se stražarska kula. Ugarsko-hrvatski kralj Bela III poklonio je 1193. područje Slunja krčkim knezovima Frankopanima, a 1561. zbog neposredne turske opasnosti postaje kraljevski grad u sastavu Hrvatske vojne krajine. Preko Slunja vodio je jedan od turskih operacijskih pravaca iz Bosne u područje reke Save ili u Korušku. Turci su 1578. na kraće vreme oosvojili Slunj, uz koji se uskoro razvilo naselje.[1]
U jesen 1584. turske snage iz Bosne pod beglerbegom Ferhad-pašom Sokolovićem, jačine 8-10.000 ljudi, pretežno konjanika, vraćale su se u Bosnu preko Hrvatske, sa velikim plenom i mnoštvom roblja posle pustošenja jugoistočne Kranjske. Vrhovni kapetan Hrvatske krajine Josip Turn i ban Toma Bakač-Erdedi prikupili su 1.300 konjanika i 700 pešaka i 26. oktobra u dolini Močila blizu Slunja iznenadnim bočnim napadom i i udarom s leđa u kratkom boju razbili Turke, oduzeli im sav plen i oslobodili roblje (oko 600).[1]
Posledice uredi
Bila je to jedna od prvih značajnijih pobeda hrvatskih snaga nad Turcima. Po padu Bihaća u turske ruke 1592, Slunj je postao istaknuto uporište Hrvatske krajine na čijem su području često vođene borbe.[1]
Reference uredi
- ^ a b v g d đ e Gažević 1974, str. 719 harvnb greška: više ciljeva (4×): CITEREFGažević1974 (help)
- ^ a b Gažević 1974, str. 510 harvnb greška: više ciljeva (4×): CITEREFGažević1974 (help)
- ^ Gažević, Nikola, ur. (1974). Vojna enciklopedija (tom 10). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 556—557.
- ^ a b Gažević 1974, str. 509–511 harvnb greška: više ciljeva (4×): CITEREFGažević1974 (help)
Literatura uredi
- Gažević, Nikola, ur. (1974). Vojna enciklopedija (tom 10). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 556—557.
- Gažević, Nikola, ur. (1974). Vojna enciklopedija (tom 8). Beograd: Vojnoizdavački zavod.
- Gažević, Nikola, ur. (1974). Vojna enciklopedija (tom 10). Beograd: Vojnoizdavački zavod.