Bitka na Tari
Bitka na Tari vođena je u poznu jesen 1150. godine, između snaga raškog velikog župana Uroša II potpomognutih pomoćnim odredima kraljevine Mađarske (u kojima je bilo Pečenega i Halisija) predvođenih velikim županom Vakhinom sa jedne i vizantijskom vojskom predvođenom carem Manojlom I Komninom (1143—1180) sa druge strane. Okončana je, posle žestoke borbe[1], pobedom vizantijskih snaga. Ovom bitkom je završen dvogodišnji vizantijsko-srpski rat, jer je odmah nakon nje, Uroš zatražio sklapanje mira sa vizantijskim carem. Prema odredbama mirovnog ugovora, Raška je ponovo postala vazal Vizantije, a veliki župan se obavezao da, uz staru obavezu slanja pomoćnih trupa (2.000 za rat u Evropi i 300 za rat u Aziji) caru, šalje još dodatnih 200 vojnika za ratove u Aziji.
| Bitka na Tari | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Deo srpsko-vizantijskih ratova | |||||||
| |||||||
| Sukobljene strane | |||||||
|
Srbija (Raška) Mađarska | Vizantija | ||||||
| Komandanti i vođe | |||||||
| Uroš II | Manojlo I Komnin | ||||||
| Jačina | |||||||
| nepoznata, ali veća od vizantijske | nepoznata | ||||||
| Žrtve i gubici | |||||||
| nepoznati | nepoznati | ||||||
Povod za sukob uredi
Povod srpsko-vizantijskog sukoba, sredinom XII veka, ležao je u težnji Srba da postignu potpunu nezavisnost od Vizantijem. Sa druge strane mađarsko-vizantijski sukob je počivao na sukobu interesa dve države, jer je Mađarska nastojala da se proširi na Moravsku dolinu, dok je Vizantija želela da povrati vlast nad Sremom. Pored zajedničkog protivnika, Srbe i Mađare su u to doba povezivali rodbinski odnosi dve vladajuće porodice Vukanovića i Arpada[b], ali i odsustvo sukoba interesa[v].
Međunarodna situacija uredi
Na međunarodnom planu, došlo je do novog zaoštravanja odnosa između Normana i Vizantije, ali i stvaranja širih saveza oko njihovog sukoba. Manojlo se povezao sa nemačkim kraljem Konradom III (1138—1152), dok je u savez sa Normanima kasnije ušao francuski kralj Luj VII (1137—1180).Drugi krstaški pohod 1147. godine, u kome su Konrad i Luj uzeli učešće, vezao je ruke vizantijskom caru, kroz čije zemlje su krstaši prolazili i pravili štetu[2], a među njima su se čak javile i ideje o napadu na sam Carigrad[2]. Ovaj pohod se završio potpunim neuspehom, a njegovi glavni dobitnici bili su Seldžuci (protiv kojih je i bio uperen), ali i normanski kralj Rožer II (1130—1154)[2]. On je u jesen iste godine zauzeo Krf, a potom Korint i Tebu. Ovo je predstavljalo udarac vizantijskoj ekonomiji, jer su ova dva grada bili središta proizvodnje svile (Rožer je vizantijske majstore prebacio na Apeninsko poluostrvo) i najbogatiji gradovi u Grčkoj[2]. U narednim godinama, vizantijsko-nemačkom savezu priključila se Mletačka republika, koja je pomogla Manojlu da ponovo zauzme Krf 1149. godine. Savezu oko Rožera II, priključili su se Mađarska i Raška. Rođeni brat raškog velikog župana Uroša II i veoma uticajna ličnost u tadašnjoj Mađarskoj bio je Beloš. On je 1142. godine postao ban, 1145. godine i palatin tj. upravnik dvora, a 1146. godine je uspešno suzbio nemačke napade na Mađarsku[3].
Srpsko-vizantijske borbe tokom 1149. godine uredi
Manojlo se tokom 1149. godine pripremao da otpočne invaziju na normansku Siciliju. Tokom ovih priprema, on je dobio obaveštenja o savezima koji su u Evropi (savez Normana sa Srbima i Mađarima) i Aziji (savez Jakuba Arslana sa ikonijskim sultanom Masudom I (1116—1156)) sklopljeni protiv Vizantije[4], kao i o tome da su Srbi iz Raške, iako nominalno vizantijski vazali, otpočeli sa napadima na druge, „njima susedne zemlje koje su bile pod Romejima (Vizantincima)“[5]. Vizantijski izvori ne daju preciznije podatke o kojim zemljama je reč, ali se smatra da je reč o susednim srpskim oblastima, koje su, kao i Raška, priznavale vrhovnu vlast vizantijskog cara. Najverovatnije se radilo o Travuniji, Gornjoj Zeti i Zahumlju[6]. Vizantijski car je odustao od invaziju na Siciliju i pokrenuo svoje snage ka Raškoj. On je prvo zauzeo Ras, u kome je ostavio vojnu posadu sa svojim srodnikom sevastoipertatom Konstantinom Anđelom na čelu. Manojlo je potom zauzeo oblast Nikavu sa svim utvrđenjima[4], verovatno Gornji Ibar, posle čega došao do Galiča, na zapadnim obroncima Kopaonika, kod sela Sočanice. Posada Galiča je odbila da se preda Manojlu, zbog čega su Vizantinci otpočeli sa opsadom i posle tri dana su na juriš zauzeli utvrđenje[4]. Tokom ovog vremena, Uroš II se nije upuštao u otvorenu borbu, ali su njegove snage stalno napadale vizantijske odrede. Manojlo Komnin je pokušao da uvuče glavninu Uroševih snaga u otvorenu bitku i zarobi ga, ali do toga nije došlo i on je, na kraju, morao da se zadovolji spaljivanjem Uroševog dvora. Vizantijske snage su se posle toga povukle iz Raške, a srpski zarobljenici su raseljeni širom Vizantije[4].
Vizantijski pohod 1150. godine uredi
Pohod na Rašku, otpočeo je krajem leta, okupljanjem vizantijske vojske kod Niša. Razlog za relativno kasno pokretanje ofanzive, bila je Manojlova želja da iskoristi jesenje doba odnosno ogoljenost drveća, koje smanjivalo mogućnosti za eventualne srpske zasede[4]. Istovremeno, on je obavešten da je Srbima iz Mađarske upućena vojna pomoć, zbog čega je deo svoje vojske uputio preko Longomira (Lugomira) ka Savi, da bi presreo mađarske pomoćne odrede i uništio ih pre spajanja dve vojske, dok se on sa drugim delom vojske, uputio ka Ibarskoj dolini.
Deo vojske koji je trebalo da presretne Mađare u tome nije uspeo, zbog čega su se nakon izbijanja na Savu okrenuli i uputili ka Drini, koja je u to doba odvajala Bosnu od ostale Srbije[4]. Tokom daljeg napredovanja, vizantijske snage su imale par manjih okršaja sa Mađarima, koji su se povukli ka Strimonu i dalje ka Tari. Manojlo im je u pomoć uputio snage predvođene protosevastom Jovanom Komninom, dok se sa ostatkom vojske ulogorio, negde na putu ka Sočanici. On je nastojao da utvrdi gde se nalazi Uroš II sa svojim snagama, ali u tome nije uspeo. Tek kada je saznao da će se mađarski pomoćni odredi vrlo brzo spojiti sa srpskom vojskom, Manojlo je pokrenuo vojsku ka Tari.
Bitka na Tari uredi
Početak bitke uredi
Do velike bitke, došlo je krajem jeseni, po velikom snegu koji je otežavao borbu[g], na reci Tari (mišljenja su podeljena oko toga da li je reč o Tari u Srbiji, kod Valjeva[1][3] ili o Tari u Crnoj Gori[6]).
Pošto nije uspeo da spreči spajanje dve vojske, Manojlo je pokušao da lukavstvom iznenadi neprijatelje i pobedi ih. Prema njegovoj naredbi, predveče je u vizantijskom logoru odsvirana truba, kao znak da će vojska i sutradan ostati na istom mestu, dok je istovremeno vojnim zapovednicima naredio da pripreme svoje najbolje vojnike.
Bitka uredi
Idućeg jutra, deo Vizantinaca je napustio logor, sa sakrivenim oružjem i njihov cilj je bio da obmanu protivnika da se radi o manjoj grupici nenaoružanih ljudi, koji su upućeni da pronađu hranu za vojsku, dok je iza njih, na određenoj udaljenosti nastupala vizantijska vojska. Međutim, vrlo brzo su strašno prebledeli[4] vizantijski izviđači su isprekidanim glasom[4] izvestili cara da se susreo sa bezbrojnim mnoštvom dobro naoružanih Dalmata (Srba)[4] i da je na drugoj obali reke veoma brojna vojska postrojena u falange i da u njoj, pored Srba, ima mađarske konjice, Halisija (koji su živeli u Sremu) i Pečenega. On je zbog toga ubrzao glavninu svojih snaga, tako da su se dve vojske uskoro našle jedna naspram druge, sa rekom između njih i mostom, koji su držali Srbi.
Borba nije otpočela odmah, već su dve vojske neko vreme stajale jedna naspram druge, sve dok u jednom trenutku Dalmati odstupiše od mosta i pružiše Romejima (Vizantincima) mogućnost da ih gađaju[4]. Manojlo je iskoristio ovaj trenutak i započeo opšti vizantijski napad.
Osvajanjem mosta, u ranoj fazi borbe, Vizantinci su stekli značajnu stratešku prednost, koja im je omogućila da svoje snage neometano prebace na drugu obalu reke. Njihov prelazak je doveo do raspada srpsko-mađarskih redova i njihovog povlačenja sa bojišta, a bitka se pretvorila u niz manjih okršaja u kojima su Vizantinci pokušavali da sustignu i unište protivnike. U ovim sukobima su zarobljeni srpski prvaci Grdeša (koga pominju i drugi izvori[d]) i Vučina, ali su se i vizantijske snage podelile u manje, međusobno udaljene, grupe, što je omogućilo Srbima da iskoriste prednost terena i unište neke od njih. Odrede predvođene Gifardom i Mihajlom Vranom, Srbi su opkolili koristeći se prednošću koju im je davao teren i veliki sneg, ali ih je od uništenja spasla vojska predvođena samim Manojlom, koja im je došla u pomoć.
Car je, u pratnji svojih srodnika Jovana Duke i Jovana Kantakuzina, nastavio da progoni neprijatelja, sa ciljem da zarobi ili samog velikog župana ili zapovednika mađarskih pomoćnih odreda. Prema navodima vizantijskih hroničara, on je posle nekoliko manjih okršaja uspeo da sustigne mađarskog zapovednika Vakhina, koga je, prema istim izvorima, pobedio u dvoboju i zarobio. Ovime je bitka bila okončana, pošto su Manojlu i njegovi saradnici, ali i sam Vakhin ukazali na to srpsko-mađarska vojska i dalje nije uništena i da je i dalje mnogobrojna. Prema mišljenju akademika Jovanke Kalić[7]:„Čitav opis Manojlovog ličnog učešća u borbi na Tari izgleda preuveličan, pisan sa ciljem da se o carevoj hrabrosti i ratničkim osobinama stvori što snažnija slika“, i dodaje da Kinam u celom svom delu opisuje careva dela na megdanu po utvrđenoj šemi[đ].
Sklapanje mira uredi
U vizantijski logor su posle bitke došli Uroševi izaslanici koji su zatražili mir od vizantijskog cara. Prema njegovom zahtevu, u logor je kasnije došao i sam Uroš II. On je sa Manojlom sklopio mir po kome se Raška ponovo potčinila Vizantiji, a njegove vazalne obaveze su se povećale sa 300 na 500 vojnika za vizantijske ratove u Aziji, dok je na snazi ostala stara obaveza o slanju kontingenta od 2.000 vojnika za ratove po Evropi[4].
Dešavanja posle bitke uredi
Već naredne godine (1151), Manojlo Komnin je pokušao da iskoristi zauzetost kralja Geze II borbama među Rusima i napadne kraljevinu Mađarsku, u znak odmazde za pomoć koju je pružena Raškoj prethodne godine. Vizantijske snage su opustošile Srem i zauzele Zemun, nakon čega su se povukle nazad preko Save. Mađarske snage predvođene Belošem, nisu se upustile u borbu sa Vizantincima, već su pokretom ka Braničevu, napravile varku vizantijskoj vojsci, koja se povukla od same granice kod Beograda, ka gradu, da bi ga zaštitila od mađarskog napada, do koga nije došlo. Izgleda da su u ovom vizantijskom pohodu učestvovali i srpski pomoćni odredi iz Raške. O ovome svedoči Manojlov savremenik Mihajlo Solunski koji navodi da je srećan ishod ovog pohoda za njih bio nesrećan jer desnice svoje i to kopljima naoružane, digoše na prijatelje i saveznike. Iz njegovog govora u čast cara Manojla Komnina, može se zaključiti da Uroš nije poslao caru pomoćne odrede kada je to od njega 1151. godine zatraženo, već je to učinio tek kada se vizantijska vojska umesto prema Mađarskoj, uputila prema Raškoj[7].
Posledice bitke uredi
Vizantijska pobeda (postoji mišljenje da je bitka završena bez pobednika[6]) na Tari nije imala dugoročnih posledica. Iako je Uroš II posle bitke zatražio mir i ponovo postao Manojlov vazal, snaga tog mirovnog ugovora se pokazala već iduće godine, kada je Manojlo krenuo u pohod protiv Mađara. Istoričari smatraju da raški veliki župan nije poslao Manojlu pomoćne odrede na okupljanje vizantijske vojske, već je to učinio tek kada se vizantijska vojska umesto ka Mađarskoj, pokrenula ka Raškoj.
Odnos raških velikih župana prema svojim vazalnim obavezama pre početka rata 1149. godine, Nikita Honijat je opisao rečima:„Jer ovi (Srbi) su, dogod samodržac beše spokojan na vlasti, pravili dobronamerno lice i bili vrlo slatkorečivi pored sasvim suprotnih osećanja u dubini duše“[5]. Taj odnos se nije promenio ni posle toga, jer su raški veliki župani nastavili da uz pomoć, prevashodno Mađara, ali i drugih protivnika Vizantije, pokušavaju da steknu nezavisnost. Ta borba svoj vrhunac dostiže tokom poslednje trećine XII veka, za vladavine Stefana Nemanje ((1166)1168—1196).
Napomene uredi
- ^ Mišljenja istoričara su podeljena oko toga da li je reč o Tari u Srbiji, kod Valjeva ili o Tari u Crnoj Gori.
- ^ Majka tadašnjeg kralja Mađarske, Geze II, bila je Jelena, rođena sestra tadašnjeg raškog velikog župana Uroša II, a na mađarskom dvoru je uticajna ličnost i Gezin vaspitač bio njihov brat, ban Beloš.
- ^ Srbi u Raškoj su svoju ofanzivu usmeravali ili ka drugim srpskim oblastima koje su priznavale vrhovnu vlast Vizantije (1149) ili prema Kosovu i Skoplju (1093, 1094, 1106)
- ^ Prema Jovanu Kinamu, nekoliko vizantijskih zapovednika se pravdalo prirodom zemljišta i debljinom snežnog nanosa zbog lošeg razvoja borbe, u drugoj fazi bitke.
- ^ Smatra se da je župan Grdeša ista ličnost kao i iupanus Gerdessa, koji se, uz Desu, pominje na jednoj povelji, sumnjive autentičnosti, vezanoj za ostrvo Mljet, iz 1151. godine. Takođe se smatra da je on i trebinjski župan Grd, čija je nadgrobna ploča, sa kraja XII veka, pronađena u selu Policama kod Trebinja.
- ^ „Obično car polazi u borbu sa nekoliko svojih pratilaca iz redova dvorskog plemstva, zatim se upušta u traganje za neprijateljem. Pri tome se udaljava od glavnine vojske i sam započinje borbu koja se, posle niza opasnih situacija u kojima se ispoljava careva nadmoćnost, srećno završava. Opis borbe na Tari 1150. godine pokazuje da se Kinam i ovom prilikom držao svoje šeme.“[7]
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ a b Grupa autora (1981). Istorija srpskog naroda I. Beograd.
- ^ a b v g Ostrogorski, Georgije (1993). Istorija Vizantije (II fototipsko izdanje originala 1959). Beograd.
- ^ a b Veselinović, Andrija; Ljušić, Radoš (2001). Srpske dinastije. Novi Sad: Plantoneum. ISBN 86-83639-01-0.
- ^ a b v g d đ e ž z i j Jovan Kinam, „Kratka istorija“
- ^ a b Nikita Honijat, „Hronika“
- ^ a b v Živković, Tibor (2006). Portreti srpskih vladara: IX—XII vek. Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva. ISBN 86-17-13754-1.
- ^ a b v Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije IV (fototipsko izdanje originala iz 1971). Beograd: Vizantološki institut SANU. 2007. ISBN 978-86-83883-10-3.
Literatura uredi
Primarni izvor uredi
- Jovan Kinam, „Kratka istorija“
Naučni radovi uredi
- Ostrogorski, Georgije (1993). Istorija Vizantije (II fototipsko izdanje originala 1959). Beograd.
- Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije IV (fototipsko izdanje originala iz 1971). Beograd: Vizantološki institut SANU. 2007. ISBN 978-86-83883-10-3.
- Grupa autora (1981). Istorija srpskog naroda I. Beograd.
- Veselinović, Andrija; Ljušić, Radoš (2001). Srpske dinastije. Novi Sad: Plantoneum. ISBN 86-83639-01-0.
- Živković, Tibor (2006). Portreti srpskih vladara (IX-XII vek). Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva.