Blagoje Nešković

Blagoje Nešković (Kragujevac, 11. februar 1907 — Beograd, 11. novembar 1984) bio je lekar, učesnik Španskog građanskog rata i Narodnooslobodilačke borbe, društveno-politički i naučni radnik FNR Jugoslavije i NR Srbije.

blagoje nešković
Blagoje Nešković
Lični podaci
Datum rođenja	(1907-02-11)11. februar 1907.
Mesto rođenja	Kragujevac, Kraljevina Srbija
Datum smrti	11. novembar 1984.(1984-11-11) (77 god.)
Mesto smrti	Beograd, SR Srbija, SFR Jugoslavija
Profesija	lekar
Porodica
Supružnik	Nada Dimitrijević-Nešković; Brana Perović-Nešković
Delovanje
Član KPJ od	1935.
Učešće u ratovima	Španski građanski rat Narodnooslobodilačka borba
Služba	Internacionalne brigade NOV i PO Jugoslavije 1937 — 1939. 1941 — 1945.
Čin	general-major u rezervi
U toku NOB	sekretar PK KPJ za Srbiju
Sekretar PK KPJ / CK KP Srbije
Period	septembar 1941 — januar 1949.
Prethodnik	Aleksandar Ranković
Naslednik	Petar Stambolić
Predsednik Vlade NR Srbije
Period	april 1945 — septembar 1948.
Prethodnik	niko
Naslednik	Petar Stambolić
Odlikovanja

Školovanje je započeo u Kragujevcu, a nastavio u Beogradu, gde je potom studirao na Medicinskom fakultetu, koji je završio 1933. godine. Tokom studija pripadao je revolucionarnom studentskom pokretu. Član Saveza komunističke omladine (SKOJ) postao je 1926, a član Komunističke partije (KPJ) 1935. godine.

Godine 1937, zajedno sa prvom suprugom Nadom Dimitrijević, otišao je u Španiju, gde je učestvovao u građanskom ratu. Najpre je radio u vojnoj bolnici u Albaseti, a potom je raspoređen za lekara u bataljonu „Đuro Đaković“ 129. internacionalne brigade. Nakon sloma Španske republike, zajedno sa drugim dobrovoljcima nalazio se u logoru Sen Siprijen u Francuskoj.

Nakon povratka u Jugoslaviju, bio je uhapšen i sproveden u koncentracioni logor u Bileći, gde je boravio do njegovog raspuštanja, krajem 1940. kada se vratio u Beograd. Tada je uključen u Pokrajinski komitet KPJ za Srbiju. Posle okupacije Jugoslavije, jula 1941. od rukovodstva KPJ poslat je u Zagreb gde je vodio istragu o sukobu između CK KP Hrvatske i delegata Kominterne Josipa Kopiniča. Nakon Titovog i Rankovićevog odlaska na slobodnu teritoriju, septembra 1941. postavljen je za sekretara PK KPJ za Srbiju.

Sve do septembra 1943, po ilegalnim imenom Mihajlo, boravio je u okupiranom Beogradu, odakle je rukovodio Pokrajinskim komitetom i Narodnooslobodilačkom borbom u Srbiji. Održavao je veze sa partijskim organizacijama i pokrajinskim komitetima u Vojvodini i Kosovu i Metohiji. Takođe, držao je na vezi ljude iz Specijalne policije, preko kojih je dobijao poverljive informacije. Nakon prelaska u južnu Srbiju, u okolinu Leskovca, formirao je Prvu južnomoravsku brigadu sa kojom je krajem godine prešao u Šumadiju, a potom u Bosnu, gde se povezao sa jedinicama NOV i POJ.

Preko Berana avionom se prebacio na Vis, gde je bilo sedište Vrhovnog štaba NOV i POJ i Politbiroa CK KPJ. Sa Visa se avionom prebacio u okolinu Valjeva, gde se priključio Štabu Prve armijske grupacije NOVJ, pod komandom Peka Dapčevića, sa kojim je ušao u oslobođeni Beograd, oktobra 1944. godine. U toku rata je biran za većnika AVNOJ-a, a novembra 1944. izabran je za člana Predsedništva ASNOS-a.

Nakon oslobođenja bio je jedan je od organizatora Jedinstvenog narodnooslobodilačkog fronta Srbije i sekretar njegovog Izvršnog odbora. Na Osnivačkom kongresu Komunističke partije Srbije, maja 1945. izabran je za sekretara Centralnog komiteta, a ovu funkciju obavljao do januara 1949. godine. Na Petom kongresu KPJ, jula 1948, izabran je za člana Politbiroa CK KPJ. U periodu od aprila 1945. do septembra 1948. nalazio se na funkciji predsednika Vlade Narodne Republike Srbije.

Avgusta 1948. postavljen je na funkciju potpredsednika Vlade FNR Jugoslavije i predsednika Savezne kontrolne komisije, koja je ukinuta januara 1951. godine. Zbog političkog sukoba sa Josipom Brozom Titom, novembra 1952. je razrešen dužnosti, a potom isključen iz Saveza komunista Jugoslavije (SKJ). Nakon povlačenja iz političkog života vratio se medicini i posvetio se naučnom radu. Bio je naučni savetnik i od 1956. upravnik Laboratorije za eksperimentalnu onkologiju Medicinskog fakulteta u Beogradu. Godine 1983. objavio je knjigu Molekularna biologija tumora, za koju je nagrađen Oktobarskom nagradom grada Beograda. Bio je u braku sa naučnicom Branislavom Branom Perović.

Nosilac je Partizanske spomenice 1941. i Ordena narodnog oslobođenja.

Biografija

Rođen je 11. februara 1907. godine u Kragujevcu. Njegovi roditelji Aćim (1873—1951) i Gospava Nešković (1872—1947), rođena Ilić, imali su pored Blagoja još trojicu sinova — Vojislava (1898—1984), Borivoja (1910—1998) i Čedomira (1911—1990), kao i ćerku Desanku (1913—1984). Otac Aćim rođen je u selu Jovanovcu, kod Kragujevca, a njegovi preci su još pre Prvog srpskog ustanka, pod pritiskom Turaka, iz Starog Vlaha prešli u Šumadiju u selo Rakinac. Radio je kao ložač na železnici, a učestvovao je u Prvom svetskom ratu i bio nosilac Albanske spomenice. Porodica je živela u Kragujevcu, gde je Blagoje završio osnovnu školu i šest razreda gimnazije. Nakon preseljenja porodice u Beograd, tu je završio ostale razrede gimnazije i nakon mature 1926. upisao Medicinski fakultet, koji je završio 1933. godine.

Početak partijskog rada

Kako je poticao iz radničke porodice veoma rano se opredelio za radnički pokreti i ideju socijalne pravde. Poseban uticaj na njega imao je ujak Aleksa Ilić, koji je bio stolar i komunista, predratni član Socijaldemokratske partije, a potom Komunističke partije i njen odbornik u Beogradskoj opštini 1920. godine. Još kao učenik viših razreda gimnazije učestvovao je u radničkim demonstracijama i manifestacijama, a nakon upisa na fakultet postao je član Kluba studenata marksista, a iste godine i član ilegalnog Saveza komunističke omladine Jugoslavije (SKOJ). Aktivno je učestvovao u revolucionarnom studentskom pokretu na Univerzitetu u Beogradu, kao i čestim tučama koje su vođene između studenata-komunista i studenata-nacionalista, koji su pripadali profašističkoj organizaciji ORJUNA. Njegovu omladinsku revolucionarnu aktivnost prekinulo je uvođenje Šestojanuarske diktature 1929, ali nije prekidao veze sa partijskom organizacijom. U članstvo Komunističke partije Jugoslavije (KPJ) primljen je 1935. godine.

Nakon diplomiranja, Nešković je od januara do septembra 1934. u Glavnoj vojnoj bolnici u Beogradu odslužio lekarsku pripravničku praksu. Od 1935. radio je kao asistent Medicinskog fakulteta u Sudsko−medicinskom institutu u Beogradu, a 1936. je bio na specijalizaciji interne medicine na Internoj klinici grudnog odeljenja u Beogradu. Tokom studiranja, kao i par godina potom, Nešković je bio u partijskoj organizaciji, čiji je sekretar bio Dragoslav Sandić. Nakon sukoba sa Sandićem, povezao se sa Trajkom Stamenkovićem i zajedno sa njim tokom 1935. radio u ilegalnoj štampariji Pokrajinskog komiteta KPJ za Srbiju, gde je bio zadužen za stvaranje punktova, gde bi se vršio prijem ilegalne pošte i materijala, kao i slanju kurira u unutrašnjost. Ovaj posao obavljao je sve do Stamenkovićevog hapšenja novembra iste godine. Godine 1936. Radovan Vuković ga je uveo u Mesni komitet KPJ za Beograd. Nedugo potom Vuković ga je poslao u Bor sa zadatkom da radi na stvaranju partijske organizacije. Tamo se privremeno zaposlio i održavao vezu sa partijskom ćelijom u Zaječaru, koja je bila veoma slaba. U međuvremenu je došlo do policijske provale u beogradsku partijsku organizaciju, pa je zbog hapšenja rukovodstva kome je bio odgovarao za svoj rad napustio Bor i vratio se u Beograd.

U Španskom građanskom ratu

Krajem 1936. u Španiji izbio je građanski rat između republikanaca i nacionalista predvođenih generalom Frankom. Kako su nacionalisti imali podršku fašističkih zemalja Nemačke i Italije, republikanci su se oslanjali na pomoć Sovjetskog Saveza, kao i dobrovoljaca koji su dolazili iz čitavog sveta. Mnogi antifašisti i levičari odlazili su u Španiju kako bi se borili protiv fašizma, usled čega su stvarane posebne jedinice Internacionalne brigade. Kominterna je pozvala sve demokratske i levičarske snage da se uključe u borbu protiv fašizma, nakon čega je Komunistička partija Jugoslavije uputila poziv jugoslovenskim narodima da se odazovu ovom pozivu. Prateći situaciju u Španiji, kao i ilustrovane publikacije o Internacionalnim brigadama, koje su rasturane preko partijskih organizacija KPJ, Blagoje je odlučio da ode u Španiju. Preko Milovana Đilasa dobio je kontakt Labuda Kusovca u Parizu, koji je u ime Centralnog komiteta KPJ bio zadužen za slanje dobrovoljaca u Španiju. Kako su evropske zemlje, uključujući i Kraljevinu Jugoslaviju, pod pritiskom Nemačke i Italije, branile svojim državljanima da odlaze i učestvuju u građanskom ratu u Španiji, odlazak dobrovoljaca se odvijao ilegalno.

Spomenik Internacionalnim brigadama u Beogradu, na uglu Ulice Internacionalnih brigada i Nebojšine na Vračaru

Jula 1937. Blagoje je otišao u Pariz, gde je uspostavio vezu sa Kusovcem, koji je organizovao njihovo ilegalno prebacivanje preko francusko-španske granice. Želeći da učestvuje u borbama, po dolasku u Španiju nije rekao da je lekar, već je zajedno sa ostalim dobrovoljcima bio upućen na opštu vojnu obuku. Nakon mesec dana obuke, nakon što se saznalo da je po zanimanju lekar bio je premešten na rad u Centralnu kasarnu interbrigadista u Albaseti, gde je bio šef ambulante i zajedno sa još 3-4 bolničara radio na ukazivanju prve pomoći i postavljanju dijagnoza. Krajem godine u Španiju je došla i njegova supruga Nada Dimitrijević, takođe lekarka, koja je najpre bila raspoređena u bolnici u Albaseti, u kojoj je radila kao lekar sve do povlačenja Internacionalnih brigada iz Madridske zone u Kataloniju, krajem marta i početkom aprila 1938. godine. Potom je u Kataloniji radila u bolnicama Internacionalnih brigada u Viku i Saragou.

Januara 1938. bio je postavljen za predsednika Centralne medicinske komisije koja je davala stručnu ocenu zdravstvenog stanja dobrovoljaca i njihove sposobnosti za vojnu službu. Bila je ovo veoma odgovorna funkcija i zajedno sa jednim političkim komesarom baze donosio je sve odluke. Nakon tri meseca provedena na ovom poslu, na ličini zahtev, ali i zahtev boraca iz jugoslovenskog bataljona „Đuro Đaković”, bio je postavljen za lekara u ovom bataljonu, koji se nalazio u sastavu 129. internacionalne brigade. Od marta do oktobra 1938. brigada je učestvovala u bitkama na aragonsko−levantskom frontu. Nalazila se se u centralnoj zoni fronta i povlačila se prema Valensiji, gde je ostala sve do odluke o povlačenju Internacionalnih brigada sa fronta.

Pored obaveza u sanitetu, Nešković je bio i politički sekretar u bataljonu „Đuro Đaković”, dok su komandant i politički komesar bili Ivo Vladić i Marko Orešković. U toku borbi kod Teruela, maja 1938. bio je ranjen, nakon čega je prebačen u bolnicu Internacionalnih brigada u Deniju. Posle ozdravljenja bio je postavljen za upravnika ove bolnice i na toj funkciji se nalazio sve do evakuacije bolnice iz Denija u Barselonu. Oktobra 1938. republikanska vlada je u dogovoru sa Društvom naroda donela odluku o povlačenju internacionalnih dobrovoljaca, u nadi da će se sa španskog ratišta povući i italijanski i nemački vojni aparat, koji je ratovao na strani nacionalista. Nakon raspuštanja Internacionalnih brigada, dobrovoljci su počeli da se vraćaju kućama, ali se tada jedan deo dobrovoljaca (dobrovoljci iz Nemačke, Portugalije, Italije, Mađarske, Poljske i dr) našao u problemu, pošto se nije mogao vratiti u svoje zemlje. Među njima su se našli i dobrovoljci iz Jugoslavije, pošto je Vlada Kraljevine Jugoslavije još početkom 1937. licima koja su otišla kao dobrovoljci u Španiju oduzela državljanstvo.

Boravak u logoru u Francuskoj

Grupa jugoslovenskih dobrovoljaca u logoru Sen Spirijen u Francuskoj

Kako bi organizovala prihvat dobrovoljaca, koji su nakon pobede Frankovih snaga morale da napuste Španiju, Francuska je nekoliko sabirnih logora. Blagoje Nešković je tada sa grupom dobrovoljaca upućen u logor Sen Siprijen, u blizini istoimenog sela, na obali Sredozemnog mora. U logorima se tada nalazilo između sedam i osam hiljada dobrovoljaca, među kojima i 550 dobrovoljaca iz Jugoslavije. Dobrovoljci su se u logorima organizovali i izabrali sopstveno rukovodstvo. Za komandira svih interbrigadista u logoru Sen Siprijen bio je izabran Ljubo Ilić, dok je komandir jugoslovenske grupe dobrovoljaca bio Kosta Nađ. Unutar logora organizovan je politički i kulturni rad, tokom koga su čitane i proučavane teorijske rasprave o savremene teme iz lenjinizma i marksizma. Avgusta 1939. nakon sklapanja sporazuma Cvetković—Maček, javila se nada da će nova Vlada odobriti povratak španskih dobrovoljaca u zemlju, ali se od toga odustalo i umesto kolektivnog povratka, odlučeno je da se odobrava pojedinačni povratak dobrovoljaca koji prethodno potpišu izjavu o kajanju zbog učešća u ratu.

Polovinom aprila 1939. zajedno sa drugim dobrovoljcima bio je prebačen u logor Girs. Tokom boravka u logoru Sen Siprijen, posetio ga je brat Čeda. On je u Parizu uspeo da od francuskih vlasti dobije dozvolu da obiđe logore i dozvolu za puštanje iz logora Blagoja Neškovića i njegove supruge Nade Dimitrijević. Uprkos lošim uslovima Blagoje i Nada su odbili da se vrate u zemlju uz obrazloženje da su kao lekari potrebni u logoru. U Girsu je postojala glavna logorska ambulanta i Blagoje je radio u njoj. Najpre je bio pomoćnik dr Minkova, a nakon njegovog odlaska, radio je kao šef saniteta. Zajedno sa lekarima Gojkom Nikolišem i Đurom Meštrovićem dao je veliki doprinos očuvanju zdravlja jugoslovenskih dobrovoljaca, a zahvaljujući njihovoj brizi niko od njih nije preminuo tokom boravka u logoru. Neposredno pre kapitulacije Francuske, juna 1940. svi dobrovoljci iz Girsa su podeljeni u dve grupe i poslati u logore Verne i Arželes. Nešković je bio u grupi dobrovoljaca koji su upućeni u logor Verne, koji je bio ozloglašen zbog loših uslova. Ovde ga je zatekla nemačka okupacija.

Nakon okupacije Francuske, u strahu od nemačkih represija nad dobrovoljcima, koji su se borili protiv fašizma, Komunistička partija je počela da radi na organizovanju prebacivanja dobrovoljaca u Jugoslaviju. Oktobra 1940. u Marselju je organizovan partijski centar, kojim je rukovodio Lazar Latinović, u saradnji sa generalnim konzulom Jugoslavije Gerasimovićem. Zadatak ovog centra bio je da bude prihvatilište za sve koji su bežali iz logora ili sa pasošem odlazili u Jugoslaviju. Među dobrovoljcima koji su upeli da se vrate u zemlju, bili su Blagoje Nešković i njegova supruga Nada Dimitrijević. Zajedno sa grupom dobrovoljaca, početkom septembra 1940. dobio je od konzulata u Marselju dozvolu za povratak u Jugoslaviju.

Od povratka u Jugoslaviju do početka rata

Sredinom septembra 1940, zajedno sa grupom dobrovoljaca u kojoj su bili Gojko Nikoliš, Đura Mešterović, Ljuba Živković, Žikica Jovanović, Dragoslav Jovanović, Brana Milenković i Nada Dimitrijević, Nešković se u Marselju ukrcao na trgovački parobrod sa kojim je došao do Splita. Ovde su ih sačekali policijski agenti koji su im oduzeli isprave, a potom sproveli u policijski zatvor u Zagrebu gde su držani petnaest dana bez saslušavanja. Odlukom Političkog odseka Redarstvenog ravnateljstva u Zagrebu od 5. oktobra 1940. u logor za političke zatvorenike u Bileći upućeni su Dragoslav Jovanović, Ljubomir Živković, Branislav Milenković i Blagoje Nešković. Policija je tada tragala i za Neškovićevom suprugom Nadom Dimitrijević, ali je ona uspela da umakne i pređe u Beograd, gde je živela ilegalno. U vreme dolaska ove grupe u logor, koji je pod pritiskom javnosti bio u fazi rasformiranja, nalazila su se svega dva zatvorenika. Režim u logoru je tada bio veoma blag i nije bilo maltretiranja zatvorenika. Krajem novembra 1940. kada je logor u Bileći konačno rasformiran, policijski je bio proteran u mesto rođenja — Kragujevac. Ovde se nije dugo zadržao i vratio se u Beograd, gde mu je živela porodica.

Josip Broz Tito generalni sekretar KPJ, 1940.

U zimu 1940/41. kao redovni potporučnik bio je sproveden u Čačak, gde je prema ratnom planu bio formiran puk u koji raspoređen. Ovde se susreo sa suprugom Nadom Dimitrijević koja se povezala sa rukovodiocem tamošnje partijske organizacije Mošom Tomićem, sekretarom Okružnog komiteta KPJ za Čačak. Krajem januara 1941. jedinica u koju je bio raspoređen je rasformirana, nakon čega se vratio u Beograd. Nakon dve nedelje bio je formiran novi puk, ali se Nešković, prateći partijske instrukcije, nije odazvao vojnom pozivu i ostao je ilegalno u Beogradu. Tada se povezao sa članom CK KPJ Ivanom Milutinovićem sa kojim je razgovarao o problemima povratka dobrovoljaca koji su se nalazili u logorima u Francuskoj. Potom je razgovarao sa organizacionim sekretarom CK KPJ Aleksandrom Rankovićem i članom Pokrajinskog komiteta KPJ za Srbiju Momom Markovićem. Nedugo potom na predlog Ivana Milutinovića i Aleksandara Rankovića bio je kooptiran u Biro Pokrajinskog komiteta KPJ za Srbiju. Sekretar ovog komiteta bio je Ranković, a u odsustvu ga je zamenjivao Milovan Đilas. Pored njih, članovi Biro Pokrajinskog komiteta bili su — Cana Babović, Moma Marković, Vukica Mitrović, Vasilije Buha i Ljubinka Milosavljević, kao sekretar Pokrajinskog komiteta SKOJ-a.

Polovinom februara 1941, posredstvom Ive Lole Ribara, upoznao je generalnog sekretara KPJ Josipa Broza Tita, sa kojim je potom učestvovao na pokrajinskom savetovanju KPJ za Srbiju, održanom na Čukarici. Na ovom savetovanju razmatrana je politička situacija i način sprovođenja odluka Pete zemaljske konferencije, kao i pripreme za odbranu zemlje od fašizma. Svi članovi Pokrajinskog komiteta imali su zadatak da održavaju veze sa Mesnim i Rejonskim komitetima u Beogradu, kao i da odlaze na sastanke u partijske ćelije. Nešković je bio zadužen za partijske ćelije poštara i drugih državnih činovnika. Takođe, članovi Pokrajinskog komiteta su odlazili na sastanke sa rukovodstvima Okružnih komiteta širom Srbije. Početkom 1941. prisustvovao je savetovanjima okružnih komiteta u Čačku i Užicu. Početkom marta, neposredno pred martovske događaje, boravio je u Čačku na savetovanju na kome je raspravljano o političkim aktivnostima protiv Vlade Cvetković-Maček i njenoj sve otvorenijoj saradnji sa Silama osovine.

Nakon vesti o pristupanju Kraljevine Jugoslavije Trojnom paktu, 26. marta u Beogradu i drugim gradovima Jugoslavije organizovane su demonstracije protiv Vlade Cvetković-Maček. Nešković je aktivno učestvovao u ovim demonstracijama, organizujući grupu demonstranata na Slaviji, koja je nosila parole protiv fašizma i rata, kao i za savez sa Sovjetskim Savezom. Ove demonstracije nisu bile masovne, ali kako je iste noći izvršen vojni puč od 27. marta i svrgnuta Vlada i Namesništvo na čelu sa knezom Pavlom, u Beogradu i drugim gradovima izbile su masovne manifestacije podrške puču. Pokrajinski komitet nije znao ništa o pripremi vojnog puča, ali su se članovi i aktivisti KPJ odmah priključili manifestantima, a neki poput Ive Lole Ribara, Rade Končara, Milovana Đilasa, Svetozara Vukmanovića, Rifata Burdževića i dr, govorili su na improvizovanim mitinzima. Odmah nakon vojnog puča, generalni sekretar KPJ Josip Broz Tito došao je u Beograd i 29. marta na Čukarici održao sastanak sa članovima Pokrajinskog komiteta KPJ za Srbiju na kojoj je analizirana novonastala situacija.

Aprilski rat i partijska istraga u Zagrebu

Posledice bombardovanja Beograda 1941, u kome je stradala Nada Dimitrijević-Nešković

U bombardovanju Beograda 6. aprila 1941, kojim je započeo napad Sila osovine na Kraljevinu Jugoslaviju, poginula je njegova prva supruga Nada Dimitrijević (1908—1941). Već narednog dana, Nešković je otišao u Čačak u jedinicu u koju je prethodno bio raspoređen. U Čačku je saznao da je njegova jedinica krenula ka Kosovu pa je krenuo u tom pravcu. Stigao je do Kosovske Mitrovice, ali nije mogao da nastavi dalje jer je saobraćajna veza prema Skoplju bila prekinuta. Nakon toga se vratio u Čačak, sa mišlju da se priključi nekoj od jedinica koje su ostale tamo. Kako je u međuvremenu došlo do kapitulacije Jugoslovenske vojske povezao se sa partijskom organizacijom. Oko 20. aprila vratio se u Beograd, gde je odmah počeo sa radom na obnavljanju Mesnog komiteta KPJ. Početkom maja 1941. sastao se sa Ivanom Milutinovićem i Sretenom Žujovićem sa kojima se dogovorio da se odmah počne sa radom na obnavljanju organizacija. Sve do početka ustanka Nešković je najviše bio angažovan na obnavljanju i jačanju partijskih organizacija u Beogradu, kao i oko stvaranja ilegalnih partijskih štamparija.

Ubrzo nakon napada Nemačke na Sovjetski Savez, 22. juna 1941. počeo je ustanak u Jugoslaviji. Ranije stvorene udarne grupe počele su sa dejstvom i vremenom počele da prerastaju u partizanske odrede. U okupiranom Beogradu tada se nalazio generalni sekretar KPJ Josip Broz Tito, kao i drugi članovi Politbiroa i Centralnog komiteta KPJ. Oko 20. jula Nešković se u vili Vladislava Ribnikara sastao sa Titom koji ga je informisao da je od instruktora CK KPJ u Hrvatskoj Vladimira Popovića primio vest da je u Centralnom komitet KP Hrvatske nastala konfuzna situacija, jer je predstavnik Kominterne za Balkan Josip Kopinič, pokušao da sebi podredi CK KPH i odvoji ga od CK KPJ, zaobilazeći postojeće rukovodstvo KP Hrvatske. Kopinič je takođe, uspeo da ostvari uticaj na Mesni komitet KPH za Zagreb i preko njega organizuje neuspelo bekstvo logora Kerestinec, u kome je stradao veliki broj partijskih rukovodilaca. Neškovića je tada od Tita dobio ovlašćenje da zajedno sa Vladimirom Popovićem ode u Zagreb i sredi stanje u KP Hrvatske.

Sa lažnom legitimacijom otputovao je u okupirani Zagreb, gde se povezao sa Popovićem i Edvardom Kardeljom, koji je naknadno određen za člana Komisije. Potom je imao sastanak sa Radom Končarom sa kojim je utvrdio način istrage. Najpre je organizovan sastanak Biroa CK KP Hrvatske na kome je detaljno ispitan slučaj. Nakon toga, organizovao je sastanak sa članovima Mesnog komiteta za Zagreb, koji su potvrdili optužbe na račun delegata Kominterne. Među saslušanima bili su Rade Končar, Pavle Pap, Vladimir Bakarić, Andrija Hebrang, Herta Has, Leo Mates i Vanda Novosel. Razgovor je obavljen i sa Josipom Kopiničem koji je priznao svoju odgovornost u organizovanju neuspelog bekstva. Nakon završene istrage, Nešković se početkom avgusta 1941. vratio u Beograd, gde je o svemu referisao Josipu Brozu Titu.

Preuzimanje dužnosti sekretara PK KPJ za Srbiju

Nakon nemačkog napada na Sovjetski Savez, juna 1941. obrazovan je novi Sekretarijat Pokrajinskog komiteta KPJ za Srbiju u koji su ušli Aleksandar Ranković, Spasenija Babović i Blagoje Nešković. Tom prilikom određeni članovi Pokrajinskog komiteta poslati su na teren kako bi partijskim organizacijama pomogli oko pokretanja oružane borbe. Odmah se počelo i sa akcijama u okupiranom Beogradu. Najpre su ispisivane parole, rasturani leci, kao i paljena neprijateljska štampa, kako bi se sprečila okupatorska propaganda. U vreme Neškovićevog povratka iz Zagreba, avgusta 1941. početne akcije u Beogradu prerasle su krupnije diverzije i sabotaže. Još od napada na SSSR, okupator i kvislinški aparat počeli su otvoreni progon i hapšenje svih lica koji su bili označeni kao komunisti, njihovi simpatizeri i uopšte antifašisti. Zbog čestih nemačkih racija, kao i potera Specijalne policije, čiji su se agenti kolima vozili gradom i nasumično hapsili ljude, koje su na ulici prepoznavali kao komuniste (uglavnom one koje su hapsili pre rata), Nešković je živeo ilegalno. Poučen iskustvom Aleksandra Rankovića, koji je u toku jula bio uhapšen, a potom oslobođen iz ruku okupatora, stalno je nosio pištolj sa sobom i bio spreman, ukoliko se nađe u opasnosti, da pruži otpor. Stanovao je u stanu u Šumatovačkoj ulici na Čuburi, a vezu sa Rankovićem i Titom obavljao je preko specijalnih kurira.

Plakat Srbija se umirit' ne može

Za potrebe Komunističke partije, Nešković je održavao vezu sa predstavnicima građanskih političkih partija — Dragoljubom Jovanovićem, Dušanom Bogdanovićem, Nebojšom Maletićem, Sinišom Stankovićem i dr. Kada je u toku leta 1941. došlo do prvih kontakata između komunista i predstavnika vojnočetničkih odreda Draže Mihailovića, u Beogradu su početkom septembra organizovani pregovori na kojima su sa partizanske strane, pored Neškovića, učestvovali Đuro Strugar i Vojin Nikolić Student, a sa četničke major Velimir Piletić i još dvojica neimenovanih predstavnika. Tokom pregovora četnici su zahtevali da partizani obustave svoje akcije što njihovi predstavnici nisu mogli da prihvate. Kako ovo nije bio uslov za dalju saradnju, pregovori su kasnije nastavljeni na terenu, posebno nakon izlaska rukovodstva KPJ na teren zapadne Srbije, gde su se odigrala i dva sastanka između Draže i Tita. Pored susreta sa predstavnicima četnika Draže Mihailovića, Nešković je zajedno sa Đurom Strugarom i Nenadom Parentom, na Bukulji imao susret sa predstavnicima četnika Koste Pećanca, kome je prisustvovao i general Ljubo Novaković. Tokom ovih razgovora iskazano je opšte nepoverenje između dva pokreta, pa oni kasnije nisu obnavljani. Sve češće i krupnije sabotaže i diverzije, koje su izvodili beogradski ilegalci, uslovile su češće represalije okupatorske i kvislinške policije oličene u čestim blokadama i pretresima čitavih kvartova, tokom kojih su vršena hapšenja svih sumnjivih lica. Ovakvo stanje postalo je sve opasnije za dalji ilegalni boravak istaknutih funkcioner KPJ u Beogradu. Kako je u međuvremenu na teritoriji zapadne Srbije formirana slobodna teritorija, pod kontrolom partizana, odlučeno je da članovi Politbiroa CK KPJ i Glavni štab NOPOJ napuste Beograd i pređu na teren. Neposredno pre njihovog odlaska, polovinom septembra, održan je sastanak Polibiroa CK KPJ na kome je odlučeno da Blagoje Nešković od Rankovića preuzme funkciju sekretara Pokrajinskog komiteta KPJ za Srbiju i da uđe u članstvo Centralnog komiteta KPJ. Takođe, na istom sastanku su u članstvo Pokrajinskog komiteta uključeni Miloš Matijević Mrša i Vukica Mitrović, a za sekretara Mesnog komiteta KPJ za Beograd je imenovan Đuro Strugar.

Organizovanje ilegalne mreže u okupiranom Beogradu

Spomen-ploča na kući u Bulevaru Oslobođenja br 187, u kojoj se nalazila štamparija i sklonište PK KPJ za Srbiju u kome je od avgusta 1941. do septembra 1943. boravio Blagoje Nešković

Nakon odlaska članova rukovodstva KPJ i dela članova Pokrajinskog komiteta iz Beograda, Nešković je kao sekretar PK postao glavna ličnost za organizovanje ilegalnog pokreta u Beogradu i održavanje veza sa rukovodstvom na oslobođenoj teritoriji. Živeo je ilegalno koristeći se raznim lažnim legitimacijama. U partijskom životu koristio se različitim pseudonima od kojih je najpoznatiji Mihailo, a njegov pravi identitet poznavali su samo najbliži partijski saradnici. Održavanje veze sa partijskim organizacijama u Beogradu, kao i sa partijskim organizacijama i partizanskim odredima na terenu odvijalo se prekom specijalnih kurirskih veza. Održavao je vezu sa partijskim organizacijama u centralnoj i južnoj Srbiji, Vojvodini, na Kosovu, Makedoniji i dr. Kurirski zadaci poveravani su najpouzdanijim i najsposobnijim članovima, a vršile su ih uglavnom žene, među kojima su bile — Srbijanka Bukumirović, Milada Rajter, Brana Perović, Slavka Morić, Darinka Pavlović, Zaga Malivuk i dr. Nešković je takođe preuzeo i brigu o radu ilegalnih štamparija Pokrajinskog komiteta na Avalskom drumu i Centralnog komiteta na Banjičkom vencu. Štampariju Pokrajinskog komiteta organizovao je početkom 1941. Svetozar Vukmanović, a njom je rukovodio španski dobrovoljac Vladeta Popović Pinecki. Nakon hapšenja Pineckog, krajem juna 1941. došlo je do zastoja u radu štamparije, zbog čega je Nešković prešao u ovu kuću i u njoj boravio sve do svog odlaska iz Beograda septembra 1943. godine. Štamparija Pokrajinskog komiteta radila je do oktobra 1941, nakon čega je primat dat štampariji CK KPJ na Banjičkom vencu. Glavni zadatak ilegalnih štamparija bio je štampanje Biltena Glavnog štaba NOPOJ, a pored njega je od avgusta 1942. štampan list Glas, organ Jedinstvenog narodnooslobodilačkog fronta Srbije. Pokretanje ovog lista dogovoreno je na sednici Pokrajinskog komiteta juna 1942. na inicijativu Blagoja Neškovića i Mirka Tomića, koji su bili prvi urednici lista.

Partizanska spomenica 1941. u Vojnom muzeju u Beogradu

Nakon prestanka rada ilegalne štamparije kuća na Avalskom drumu korišćena je kao sedište i baza Pokrajinskog komiteta KPJ za Srbiju, sve do oktobra 1943. kada ga je nakon hapšenja otkrio Vasilije Buha. Pored Nešković, ovde su tokom 1942. i 1943. izvesno vreme boravili Mirko Tomić, Dragi Stamenković, Moma Marković, Vasilije Buha i Petar Stambolić. Kako bi uspostavio dobar sistem ilegalnog rada u Beogradu, Nešković je od svojih saradnika zahtevao poštovanje veoma strogih pravila konspiracije — morali su prekinuti sve porodične i prijateljske veze u Beogradu, kretanje na ulici je obavljano sa najvećom pažnjom i predostrožnošću, jedni o drugima nisu znali skoro ništa, a posebno mesta stanovanja i dr. Ovakav sistem savršeno je funkcionisao i uspevao da ostane neotkriven, uprkos čestim policijskim provalama u beogradsku partijsku organizaciju i masovnim hapšenjima. Sve do oktobra 1943. i velike provale, koja je nastala nakon hapšenja Vere Miletić i Vasilija Buhe, niko od njegovih saradnika nije bio uhapšen ili neki od ilegalnih partijskih stanova otkriven. Izuzetak su bile samo Zaga Malivuk, koja je uhapšena nakon prijave svoje stanodavke i Gina Radosavljević, koju je na ulici prepoznao jedan policijski doušnik. Obe su se u policiji dobro držale i ništa nisu odale, tako da su ostali saradnici neometano nastavili sa radom. Njegova lična kurirka bila je Brana Perović, koju je upoznao po dolasku u kuću na Avalskom drumu. Ona je održavala vezu sa nekoliko kurira i dobijala poštu za Pokrajinski komitet. U početku je svu poštu donosila Zaga Malivuk, a nakon njenog hapšenja Gina Radosavljević. Kasnije je kontakt održavan preko Slavke Morić, koja je održavala veze sa beogradskom organizacijom i Milade Rajter, koja je održavala veze sa CK KPJ i organizacijom u Vojvodini. Pored kuće na Avalskom drumu Nešković je povremeno koristio i druge stanove — stan Milade Rajter, stan Đorđa Andrejevića Kuna u Ulici Milovana Milovanovića, kuće u kojoj su bile ilegalne štamparije na Banjičkom vencu i Garibaldijevoj ulici, stan porodice Blagojević u Krajinskoj ulici i dr.

Janko Janković saradnik Blagoja Neškovića iz Specijalne policije

Specijalna policija uporno je tragala za komunističkom ilegalnom štamparijom, a od uhapšenih ilegalaca uspevala je sporadično da dođe do informacija o funkcionisanju partijske tehnike, čime je ozbiljno ugrožavan rad ilegalne štamparije. Najveća provala u beogradsku partijsku organizaciju bila je Martovska provala 1942. kada su uhapšeni Jelena Ćetković, Marko Janković i Petar Ristić, koji je policiji odao imena svojih saradnika, nakon čega su usledila masovna hapšenja. Kako bi uspeo da izbegne policijske potrage, Nešković je stalno menjao i dorađivao način ilegalnog rada svojih saradnika, a kontakt sa određenim ljudima je održavao lično. Najvažnija ličnost sa kojom je imao kontakt bio je Janko Janković, šef kartoteke Specijalne policije. On je nakon početka rata, preko svog rođaka, uspostavio saradnju sa komunistima i davao mi potrebne informacije. Posebno značajni za njih bili su zapisnici sa saslušanja, nakon kojih su imali uvide kako se ko od uhapšenih drži pred policijom i šta je u istrazi otkrio. Takođe, preko Jankovića su otkrivani doušnici u partijskim redovima, koji su radili za policiju. Pored Jankovića, saradnja je bila uspostavljena i sa policijskim agentom Cvetkom Crnjakom, koji je između ostalog imao i zaduženje da Neškovića prati do Leskovca, prilikom njegovog odlaska na slobodnu teritoriju. Oba ova veoma važna partijska saradnika uhapšena su u jesen 1943. u policijskoj provali nakon hapšenja Vasilija Buhe i Vere Miletić, a streljani su aprila 1944. u Marinkovoj bari.

Tokom boravka u Beogradu, Nešković je kao sekretar PK KPJ za Srbiju znatno uticao na rad Mesnog komiteta KPJ za Beograd, kao i na izbor kadrova. Nakon prve policijske provale u beogradsku partijsku organizaciju, u jesen 1941, tokom koje je stradala grupa istaknutih partijskih rukovodilaca — Vukica Mitrović, David Pajić, Miloš Matijević Mrša, Đuro Strugar, početkom formiran 1942. formiran je novi Mesni komitet na čelu sa Jelenom Ćetković. Usled izdaje, usledila je nova Martovska provala tokom koje je uhapšen značajan broj članova KPJ i SKOJ. U leto 1942. obnovljen je rad Mesnog komiteta u koji su ušli Janko Lisjak, Razumenka Zuma Petrović i Đuka Dinić. Iako su se od članova Pokrajinskog komiteta, u Beogradu nalazili Vasilije Buha i Mirko Tomić, Nešković je u svojim rukama zadržao najvažnije poslove, a pre svega vezu sa Centralnim komitetom i Vrhovnim štabom, kao i specijalne veze sa ljudima iz policije. Između Tomića i Nešković postojale su određene nesuglasice oko organizovanja partijske organizacije u Beogradu. Tomić je početkom 1943. preuzeo dužnost rukovodioca beogradske organizacije, ali je ubrzo stradao. Ubrzo nakon Tomića stradalo je još nekoliko istaknutih beogradskih rukovodilaca — Janko Lisjak, Stanislav Sremčević i Đura Gajić. Posle ovoga situacija u beogradskoj organizacija postala je veoma teška. Pohapšeni su ili ubijeni mnogi mesni rukovodioci, a oni koji su postali previše poznati policiji poslati su u partizanske odrede. U cilju sređivanja teškog stanja u Beogradu u leto 1943. iz požarevačkog okruga dovedena je Vera Miletić koja je trebalo da preuzme funkciju sekretara Mesnog komiteta i da sa Vasilijem Buhom radi na objedinjavanju partijskih grupa i stvori uslove za formiranje Narodnooslobodilačkog odbora Beograda, kao i nove kurirske mreže. Početkom oktobra 1943. policija je uspela da uhapsi Buhu i Veru Miletić, koji su u policiji odali Janka Jankovića, kao i druge partijske aktiviste, čime je partijska organizacija u Beogradu bila potpuno razbijena. Kako je Nešković u međuvremenu otišao na slobodnu teritoriju on je bio jedan od retkih koji su uspeli da izbegnu hapšenje. Sve do hapšenja Vasilija Buhe, Specijalna policija je mislila da je Nešković streljan u Kragujevcu tokom nemačke odmazde oktobra 1941. godine. Tek tada su od Buhe saznali da se iza ilegalnog imena Mihajlo nalazio španski dobrovoljac Blagoje Nešković.

Na slobodnoj teritoriji južne Srbije

Prvi Neškovićev izlazak iz okupiranog Beograda dogodio se početkom avgusta 1943. kada je na Bukulji prisustvovao partijskom i vojnom savetovanju Pokrajinskog komiteta KPJ za Srbiju i Glavnog štaba NOV i PO Srbije, kome su prisustvovali predstavnici pet okružnih komiteta, kao i većina članova Pokrajinskog komiteta i Glavnog štaba. Na savetovanju je doneta odluka da stvaranju partizanskih bataljona i brigada, koji za razliku od partizanskih odreda, neće biti vezani za određeni teren, već stalno u pokretu i na taj način u narodu vršiti agitovanje za borbu i mobilizaciju. Tada je doneta i odluka da Nešković kao sekretar PK napusti Beograd i pređe na slobodnu teritoriju južne Srije, gde je trebalo da postane centar Narodnooslobodilačke borbe u Srbiji. Nakon savetovanja i kraćeg boravka u Šumadiji, Nešković u se vratio u Beograd. Tada je sa sobom poveo Veru Miletić, koja je trebalo da preuzme dužnost sekretara Mesnog komiteta KPJ za Beograd. Krajem septembra 1943. definitivno je napustio Beograd i u pratnji Cvetka Crnjaka otišao u Leskovac u čijoj je okolini stupio u partizane.

Spomenik Partizanski kurir ispred CKS „Šumice” u Beogradu

Na teritoriji Puste reke održao je više sastanaka i savetovanja sa Okružnim komitetima Leskovca i Toplice, kao i Štabom Prvog južnomoravskog odreda. Ubrzo potom početkom oktobra 1943. doneta je odluka o formiranju Prve južnomoravske brigade, koja je odmah stupila u borbu protiv bugarskih, nemačkih i četničkih jedinica. Krajem oktobra i početkom novembra 1943, zajedno sa Dragim Stamenkovićem, prisustvovao je Okružnoj partijskoj konferenciji, a potom obišao partijske organizacije u Crnoj Travi i izvršio smotru boraca Drugog južnomoravskog odreda. Kako se broj boraca u ovom odredu stalno povećavao od njega je krajem novembra odlukom Pokrajinskog komiteta formirana Druga južnomoravska brigada. Ubrzo potom od Vrhovnog štaba NOV i POJ dobio je poruku da se poveže sa Prvom šumadijskom brigadom i partijskim rukovodiocima u Šumadiji. Kako se Prva šumadijska brigada svakodnevno suočavala sa borbenim dejstvima postavilo se pitanje da li treba da ostane u Šumadiji ili je treba uputiti na slobodnu teritoriju. Vrhovni štab je poručio da uspostavi vezu sa Drugom proleterskom i Petom krajiškom divizijom, pa je novembra 1943. doneta odluka da se Prva šumadijska i Prva južnomoravska brigada spoje i krenu ka glavnini snaga NOV i POJ. Ubrzo potom stigla je i depeša Vrhovnog štaba koja je potom emitovana preko radija „Slobodna Jugoslavija” — Mihajilo i Alimpije treba odmah s glavnim snagama da krenu u susret Vuku.

Prelazak u Bosnu, boravak na Visu i povratak u Srbiju

Nešković koji se nalazio u Crnoj Travi, smatrao je da je odluka da Prva šumadijska i Prva južnomoravska brigada napuste Srbiju i pređu u Sandžak u susret jedinicama NOV i POJ pogrešna, zbog čega je kasnije na Visu izneo svoj protest članovima Vrhovnog štaba. Kako se Prva šumadijska brigada nalazila u teškom položaju, ona nije sačekala dolazak Prve južnomoravske brigade, već se polovinom novembra 1943. samostalno uputila prema Sandžaku. Politički komesar Glavnog štaba NOV i PO Srbije Moma Marković ostavio je na Rudniku poruku za Neškovića da čim stigne krene za njim pravcem Rudnik—Suvobor—Kosjerić—Jelova gora—Tara—Prijepolje. Krajem novembra Nešković je se Prvom južnomoravskom brigadom krenuo sa Velikog Jastrepca prema Šumadiji. Dolaskom brigade na Rudnik početkom decembra 1943. od Dušana Petrovića Šaneta, sekretara OK KPJ za Kragujevac saznali su da je Prva šumadijska brigada već krenula za Sandžak. Odmah su krenuli za njom pravcem Ravna Reka—Maljen—Divčibare—Seča Reka—Zaglavak—Ponikve—Zaovine na Tari odakle su se prebacili preko Drine u Bosnu, gde su se povezali sa jedinicama Pete krajiške divizije. Prva šumadijska brigada je nešto ranije stigla do Prijepolja i povezala se sa jedinicama Druge proleterske divizije, ali je u bici kod Prijepolja pretrpela znatne gubitke.

Nakon prelaska u Bosnu, Prva južnomoravska brigada je zajedno sa Petom krajiškom divizijom krenula u pravcu Ozrena, gde je ušla u sastav 17. istočnobosanske divizije. U teškim borbama sa okupatorskim snagama u okolini Kladnja poginuo je komandant brigade Predrag Marković Alimpije, a nakon proboja brigada je krenula prema Konjuhu, a u Šekovićima je izvršeno prikupljanje preživelih boraca i njihova reorganizacija u tri bataljona. Nakon kraćeg odmora, brigada je prešla u Vlasenicu, gde joj je savezničkim avionima doturana pomoć. Nezadovoljan stanjem, ali i sukobom sa Momom Markovićem, Nešković je krajem januara 1944. samoinicijativno sa Prvom južnomoravskom brigadom krenuo u pravcu Foče, sa ciljem da pređe u Srbiju i vrati se na teren južne Srbije. Vrhovni štab je upozorio Neškovića da je njegova odluka nepravilna i pozvao ga da od nje odustane. Ubrzo potom u selu Ponikave, kod Čajniča 10. februara 1944. od preostalih boraca Prve južnomoravske i Prve šumadijske brigade formirana je Treća srpska udarna brigada. Na predlog Neškovića, Vrhovni štab je imenovao Štab brigade u sastavu — komandant Radivoje Jovanović Bradonja, politički komesara Sava Radoičić Feđa, zamenik komandanta Nikola Ljubičić i zamenik političkog komesara Đurko Milojković.

Zamisao o povratku brigada u Srbiju Neškovića nije popuštala. Tokom boravka u Štabu Druge proleterske divizije u Sandžaku, sa Ljubodragom Đurićem, Slobodanom Penezićem Krcunom, Ljubom Vučkovićem i Momom Markovićem razmatrao je mogućnosti proboja jedinica NOV i POJ u Srbiju. Tokom ovih sastanaka dolazilo je do neslaganja Markovića i Neškovića po pitanju pravca delovanja jedinica, kao i po pitanju viđenja stanja u Srbiji. Marković je zastupao stav da divizije po prodoru u Srbiju treba da krenu ka Šumadiji, a Nešković da treba ići u Toplicu. Marta 1944. Druga i Peta divizija NOVJ uspele su da se probiju do Ibra, ali su nakon dva meseca teških borbi protiv nemačkih, bugarskih, Nedićevih i četničkih snaga, bile primorane da se povuku u Crnu Goru, gde su u oko Berana i Andrijevice vodile borbe protiv jakih nemačkih snaga. Tokom pokušaja proboja u Srbiju, Nešković je dolazio u sukob sa komandantima divizija i predlagao da oni budu pod komandom Glavnog štaba NOV i PO za Srbiju, ali Vrhovni štab to nije prihvatio. Nakon dolaska u Crnu Goru, zajedno sa drugim članovima PK KPJ za Srbiju boravio je u Kolašinu i preko Vrhovnog štaba i vojne baze NOVJ u Bariju, čiji je komandant bio Milentije Popović, održavao je povremenu radio vezu sa južnom Srbijom. Radovale su ga vesti o razvoju oružane borbe u južnoj Srbiji i formiranju novih partizanskih divizija.

Članovi Glavnog štaba NOV i PO Srbije na Radan planini u leto 1944.

Polovinom juna 1944. pozvan je od strane Centralnog komiteta KPJ, da zajedno sa Momom Markovićem i Ljubinkom Milosavljević, dođe na Vis. Odmah potom, savezničkim avionom se iz Berana prebacio u Bari, gde je sačekao Momu i Ljubinku i sa njima savezničkim brodom došao na ostrvo Vis na kome su se tada nalazili Centralni komitet KPJ i Vrhovni štab NOV i POJ. Po dolasku na Vis, krajem juna 1944, zajedno sa Momom Marković je imao sastanak sa Aleksandrom Rankovićem na kome su raspravljali o stanju partijske organizacije u Srbiji, kao i o problemima u prethodnom periodu. Uprkos određenim kritikama na račun njegovog rada, kao i predloga za smenjivanje, Vrhovni komandant NOV i POJ i generalni sekretar KPJ Josip Broz Tito pozitivno je ocenio njegov izveštaj. Na sednici CK KPJ donete su odluke o dopunjavanju Pokrajinskog komiteta za Srbiju novim članovima i formiranju novog Glavnog štaba za Srbiju za čiji je komandanta imenovan Koča Popović. Tada je analiziran i plan prodora jedinica NOV i POJ u Srbiju, kao i njihova buduća ofanzivna dejstva. Početkom jula 1944. zajedno sa grupom partijskih rukovodilaca iz Srbije, među kojima su bili Koča Popović, Cana Babović, Ljubodrag Đurić, Ratko Sofijanić, Miloje Milojević, Radivoje Jovanović i dr, sa Visa je prešao u Bari, a odatle su avionima prebačeni na teren Puste Reke u južnoj Srbiji.

Nakon dolaska u Srbiju, prebacili su se na Radan. Nešković još neko vreme ostao sa članovima Glavnog štaba na teritoriji Toplice i Jablanice. Zajedno sa jedinicama 21. i 25. srpske divizije, koje su vodile borbe sa nemačkim, četničkim i albanskim snagama, kretao se pravcem Gajtan—Medveđa—Kapit—Lipovica—Oruglica—Milovo. Početkom avgusta 1944. po naređenju Vrhovnog komandanta NOV i POJ poslat je da pomogne Operativnoj grupi divizija, pod komandom Peka Dapčevića koje su uspele da se iz Sandžaka probiju do Kopaonika, ali su tu bile zaustavljene Topličko-jablaničkom operacijom. Zbog ofanzive, Nešković nije uspeo da se poveže sa Dapčevićevim snagama, pa je tokom avgusta, zajedno sa Sretenom Žujovićem i Milentijem Popovićem, koji su po Titovom nalogu došli u Srbiju, radio na pripremama organizovanja Antifašističke skupštine Srbije. Polovinom septembra 1944. u Prokuplju je održana Konferencija Narodnooslobodilačkih odbora iz zaječarskog, niškog, kruševačkog i prokupačkog okruga, kojoj je prisustvovalo preko 500 delegata. Ova Konferencija imala je karaktera manifestacije i pripreme za izbor Antifašističke skupštine Srbije, a završnu reč na Konferenciji je održao Blagoje Nešković. U međuvremenu jedinica NOV i POJ, pod komandom Peka Dapčevića, izvršile su novi prodor u Srbiju. Krećući se u susret sovjetskoj Crvenoj armiji, ove jedinice su 16. septembra oslobodile Valjevo, gde je ubrzo potom došao Nešković. Savezničkim avionom prebacio se iz južne Srbije u selo Divci i odmah došao u Dapčevićev štab, sa kojim se kretao ka Beogradu i učestvovao u borbama za oslobođenje Beograd, oktobra 1944. godine.

Formiranje ASNOS i KP Srbije u oslobođenom Beogradu

Spomen-ploča na Kolarčevom univerzitetu u spomen na zasedanje Velike antifašističke skupštine Srbije, novembra 1944. i Osnivački kongres KP Srbije, maja 1945.

Za vreme borbi za oslobođenje Beograda, Nešković je radio na okupljanju partijskih kadrova koji će nakon oslobođenja raditi na organizovanju života u gradu. U poluoslobođenom gradu 18. oktobra formirao je Mesni komitet KPJ za Beograd, čiji je sekretar bio Dragoslav Mutapović, a odmah po oslobođenju, 20. oktobra 1944. formirana je Komanda grada na čelu sa Ljubodragom Đurićem. Njihovi osnovni zadaci bili su normalizacija života u gradu, organizovanje snabdevanja, smeštaj ranjenika i izbeglica i dr. Ubrzo potom u Beograd su stigli članovi Centralnog komiteta i Vrhovnog štaba NOV i POJ, kao i ostali članovi Pokrajinskog komiteta KPJ za Srbiju. Zajedno sa Aleksandrom Rankovićem, Mijalkom Todorovićem, Pekom Dapčevićem i Ljubodragom Đurićem, Nešković je 25. oktobra na savskom pristaništu dočekao Vrhovnog komandanta NOV i POJ Josipa Broza Tita prilikom njegovog dolaska u Beograd. Glavni Neškovićev zadatak u ovom periodu bila je priprema Velike antifašističke narodnooslobodilačke skupštine Srbije na kojoj je od 9. do 12. novembra 1944. formirana Antifašistička skupština narodnog oslobođenja Srbije (ASNOS). Tokom trajanja zasedanja antifašističke skupštine Srbije, u dvorani Kolarčevog univerziteta, Nešković je imao ulogu predsedavajućeg. Poslednjeg dana zasedanja konstituisan je ASNOS za čijeg je predsednika izabran prof. dr Siniša Stanković, kao i Predsedništvo ASNOS-a čiji je član postao i Nešković. Formiranje ASNOS-a, kao vrhovnog organa narodne vlasti, bio je važan korak u procesu konstituisanja Srbije kao jedne od šest federalnih jedinica Nove Jugoslavije.

Na čelu Vlade Narodne Republike Srbije

Posle oslobođenja jedan je od organizatora JNOF-a Srbije i sekretar njegovog Izvršnog odbora.

Na Osnivačkom kongresu Komunističke partije Srbije, maja 1945. godine izabran je za sekretara Centralnog komiteta i tu funkciju je obavljao do 1948. godine.

Na Petom kongresu KPJ, jula 1948. godine, izabran je za člana Politbiroa Centralnog komiteta KPJ.

U periodu od 1945. do 1948. godine nalazio se na funkciji predsednika Vlade Narodne Republike Srbije.

Potpredsednik Vlade FNRJ i povlačenje iz politike

Godine 1948. postavljen je na funkciju potpredsednika Vlade Federativne Narodne Republike Jugoslavije.

Oktobra 1952. godine Politbiro CK KPJ je imenovao komisiju (u sastavu: Milovan Đilas, Aleksandar Ranković, Spasenija Cana Babović i Dušan Petrović Šane) da ispita slučaj Blagoja Neškovića, koji je optužen da je imao kolebljiv stav prema Sovjetskom Savezu za vreme Rezolucije Informbiroa. Ovo je bio montirani politički proces, u čijoj pozadini je stajalo neslaganje Blagoja Neškovića prvenstveno sa nacionalnom politikom koju je vodio Josip Broz. Blagoje Nešković nije bio pogodna osoba koja bi podržala politiku nacionalnog slabljenja Srbije na uštrb jačanja Jugoslavije. Njegova neslaganja u nacionalnoj politici, negodovanje zbog sprovođenja politike obaveznog otkupa kojim je Srbija bila preterano opterećena, nedostatak „slepe poslušnosti" prema KPJ i bespogovornog prihvatanja kritike, doveli su do razlaza sa Josipom Brozom. Pred Komisijom je revidirana kompletna politička aktivnost Blagoja Neškovića, od studentskih dana do krize Informbiroa, s ciljem da mu se pripiše što više pogrešaka i opravda isključenje iz KPJ i političkog života što se dogodilo 27. novembra 1952. godine, kada je isključen je iz SK Jugoslavije. Imao je čin rezervnog general-majora JNA.

Posle „povlačenja“ iz političkog života posvetio se naučnom radu. Bio je naučni savetnik i upravnik Laboratorije za eksperimentalnu onkologiju Medicinskog fakulteta u Beogradu, profesor na Medicinskom fakultetu i osnivač Društva za borbu protiv raka.

Njegova supruga bila je Branislava Perović-Nešković (1920—2008), partizanka i fizičarka, sa kojom je imao troje dece.

Preminuo je u Beogradu, 11. novembra 1984. godine.

Orden narodnog oslobođenja

Odlikovanja

Nosilac je Partizanske spomenice 1941. i drugih jugoslovenskih odlikovanja. Odlukom Predsedništva Antifašističkog veća narodnog oslobođenja Jugoslavije (AVNOJ), a na predlog Vrhovnog komandanta NOV i POJ maršala Josipa Broza Tita, za zasluge učinjene za oslobođenje naroda, zajedno sa grupom istaknutih ličnosti Narodnooslobodilačkog pokreta iz Srbije, među kojima su bili — Velimir Jakić, Vlada Zečević, Dragojlo Dudić (posthumno), Petar Stambolić, Jovan Veselinov i Voja Leković, 25. septembra 1944. odlikovan je Ordenom narodnog oslobođenja.

Nakon rata, odlukom Prezidijuma Narodne skupštine FNR Jugoslavije, a na predlog predsednika Vlade FNRJ Josipa Broza Tita, za naročite zasluge učinjene našim narodima u toku Narodnooslobodilačke borbe, za učvršćivanje bratstva i jedinstva među našim narodima, kao i za pokazanu hrabrost, zajedno sa grupom istaknutih društveno-političkih radnika, među kojima su bili Moša Pijade, Vlada Zečević, Cana Babović, Moma Marković, Isa Jovanović i dr, 2. juna 1947. odlikovan je Ordenom bratstva i jedinstva prvog reda i Ordenom za hrabrost.

Literatura

• Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu jugoslovenskih naroda, tom II, knjiga I — Bilten Vrhovnog štaba Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije 1941—1945. Beograd: Vojno-istorijski institut Jugoslovenske armije. 1949.  COBISS.SR 58734343
• Ko je ko u Jugoslaviji — jugoslovenski savremenici. Beograd: Hronometar. 1970.  COBISS.SR 4897031
• Žene Srbije u Narodnooslobodilačkoj borbi (PDF). Beograd: Prosveta/Nolit. 1975.  COBISS.SR 162155015
• Marić, Milomir (1987). Deca komunizma. Beograd: Mladost.  COBISS.SR 1024420791
• Leko, Milan (2003). Beogradske ulice i trgovi 1872—2003. Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva.  COBISS.SR 109457932
• Mirković, Ena S. (2016). Blagoje Nešković (1907 – 1984). Politička biografija — doktorska disertacija. Beograd: Univerzitet u Beogradu Filozofski fakultet. 

Spoljašnje veze

• „Feljton Venceslava Glišića: Blagoje Nešković — čovek posebnog kova”. novosti.rs. 26. 7. 2014. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• „Sukob Josipa Broza i Neškovića”. novosti.rs. 27. 12. 2018. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• Dimić, Ljubodrag (22. 2. 2022). „ISTORIJSKI DODATAK — PRVI SRBIN KOJI JE TITU REKAO NE: Prilozi za biografiju Blagoja Neškovića”. Večernje novosti. Pristupljeno 22. 3. 2022. 
• Dimić, Ljubodrag (23. 2. 2022). „ISTORIJSKI DODATAK — ŽIVOT SATKAN OD TAJNI: Blagoje Nešković, od profesionalnog revolucionara do naučnika svetskog glasa”. Večernje novosti. Pristupljeno 22. 3. 2022.