Bombardovanje Beograda (1944)
Beograd su anglo-američke vazdušne snage tokom Drugog svetskog rata bombardovale 11 puta. Infrastruktura u Beogradu je bombardovana tri puta u aprilu, dva puta u maju, po jednom u junu i julu i četiri puta u septembru 1944.[1][2][3] Najteže žrtve zabeležene su tokom aprilskog bombardovanja 16. i 17. aprila 1944. godine, što se poklopilo sa prvim i drugim danom pravoslavnog Vaskrsa te godine. Glavna jedinica u ovoj akciji bila je američka 15. vazduhoplovna jedinica, sa bazom u Fođi na jugu Italije. Učestvovalo je 600 bombardera, koji su sa 3.000—5.000 metara ispuštali „tepih bombe“. Protivavionska odbrana nije postojala.
| Bombardovanje Beograda (1944) | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Deo Savezničkog bombardovanja Jugoslavije u Drugom svetskom ratu | |||||
 Savezničko bombardovanje Beograda 17. aprila 1944. | |||||
| |||||
| Sukobljene strane | |||||
| Saveznici | Sile Osovine | ||||
| Jačina | |||||
| 600 aviona—bombardera | |||||
| Žrtve i gubici | |||||
| nema | 343 poginulih nemačkih i 96 italijanskih vojnika | ||||
| 2.271—4.000 poginulih i 5.000 povređenih civila | |||||
Bombardovanje je nastavljeno većim intenzitetom 17. aprila, kada je pogođen koncentracioni logor Sajmište. U logoru je poginulo 60 logoraša, a oko 150 je ranjeno.
Više poginulih je bilo tokom 16. aprila. Stanovništvo Beograda je u to vreme verovalo da je bombardovanje uvod u vojnu invaziju saveznika.
Beograd je od strane saveznika ponovo bombardovan 21. aprila, 24. aprila, 18. maja, 6. juna, 8. jula, i 6. septembra 1944.
Posledice uredi
Po nemačkim izvorima poginulo je 1.160 Beograđana, 343 nemačkih i 96 italijanskih vojnika, od toga 250 nemačkih vojnika na glavnoj železničkoj stanici, a u skladištu Banovo Brdo 46 Nemaca i 96 Italijana. Povređeno je preko 5.000 civila. Preliminarni podaci do kojih je došla Jugoslovenska vlada u izbeglištvu govorili su o oko 3.000 žrtava u Beogradu i 1.200 u Zemunu. Arhivska građa u Zemunu govori o 154 poginula i sahranjena čoveka. Po podacima beogradskih groblja, sahranjeno je 453 identifikovana leša, 104 neidentifikovanih muških, 93 ženskih i 28 dece (ukupno 668).
Zvanično objavljeni ciljevi bombardovanja bili su: koloseci Beograd-Sava, Zemunski aerodrom i fabrike aviona Rogožarski i Ikarus. Uništene su u Zemunu fabrike Ikarus, Danubijus, Zmaj, Teleoptik, zemunska železnička stanica i aerodrom, a dosta je oštećena i crkva Svetog Vendelina. U Beogradu je oštećena fabrika Rogožarski i stambeni blokovi oko nje, brodogradilište, rafinerija na Čukarici i deo beogradske železničke stanice. Oštećeni su i mostovi na Savi i Dunavu.
Prilikom vaskršnjeg bombardovanja 1944. godine pogođeno je tadašnje porodilište u Krunskoj ulici (danas Zavod za zaštitu zdravlja studenata). Razaranja su bila najveća u oblasti Bajlonijeve pijace gde je poginulo 200 ljudi od zalutale bombe. Pogođena je Palata Albanija (pogođeno je sklonište u kome su svi izginuli), Terazije, Tehnički i Pravni fakultet, više bolnica, humanitarnih institucija i crkava. U nekim publicističkim radovima se tvrdilo da je na jednoj od neeksplodiranih bombi je bio natpis: „Srećan Uskrs!“. Međutim, kolaboracionistički list Srpski narod iz aprila 1944. ne pominje čestitku ispisanu na bombi, već da je čestitku za Vaskrs uputio šef jugoslovenske sekcije Bi-Bi-Si-ja H. D. Harison.[4]
Prema nemačkim procenama stradalo je oko 4.000 ljudi a prema procenama ambasade SAD 2.271.[5]
U avgustu 1944. u Umetničkom paviljonu na Kalemegdanu je bila otvorena izložba posvećena zaštiti od bombardovanja.[6]
Posledice bombardovanja su bile vidljive na pojedinim zgradama u Beogradu i posle sedam decenija.[7]
Materijalna šteta uredi
Nakon oslobađanja Beograda, ambasada SAD je obavila je procenu štete nastale savezničkim i nemačkim bombardovanjem. Ukupna šteta nastala bombardovanjem iznosila je 220.150.000 dinara (3.992.000 američkih dolara po kursu iz 1939. godine). Od ovog iznosa udeo američkog bombardovanja u stambenoj šteti iznosi 1.222.000, a na stvarima 1.270.000 dolara. Šteta nastala nemačkim bombardovanjem 1941. godine procenjena je na 1.100.000 dolara, pri čemu kod nemačkog dela, najviše štete nad imovinom građana pripisano je direktnoj pljački.[8]
Kontroverze uredi
Američki glavni štab je početkom 1944. odlučio da uništi što veći broj fabrika, komunikacija i naftonosnih polja u Rumuniji, a posebno one instalacije koje su radile za glavnu fabriku Meseršmita u Viner Nojštatu kod Beča. Tokom marta i aprila 1944. bombardovani su ciljevi u Mađarskoj i Rumuniji. Beograd je bio rezervni cilj napada. Loše vremenske prilike nad Rumunijom su doprinele tome da ovaj rezervni cilj bude izabran.
Na Uskrs 1944. BBC je izvestio da su saveznici bombardovali Beograd na zahtev Josipa Broza Tita[9]. Na to je odmah reagovao Bogoljub Jeftić, zamenik jugoslovenske vlade u Forin ofisu i uputio demarš za direktno stavljanje saveznika na jednu stranu u građanskom ratu“, rekao je istoričar Momčilo Pavlović, tadašnji direktor Instituta za savremenu istoriju.
Vojni ataše britanske ambasade u Beogradu Nik Ilić rekao je za Bi-Bi-Si na srpskom da je glavni oficir za vezu ispred partizana Vladimir Velebit, koji je rekao „koje lokacije u Beogradu treba gađati i tako oslabiti Nemce”. "Saveznici jesu bombardovali, ali sve je bilo po planu i dogovoru sa partizanima“, rekao je Ilić[10].
Spomen-groblje žrtava bombardovanja uredi
U okviru kompleksa beogradskog Novog groblja, 1966. godine formirano je Spomen-groblje stradalih u savezničkom bombardovanju Beograda na Vaskrs, 16. aprila 1944. Autorka Spomen-groblja bila je arhitekta Milica Momčilović. Petnaest mermernih ploča nalaze se na jedanaest ozidanih betonskih humki koje podsećaju na rovove u kojima su primarno sahranjivani postradali. Na posebnim pločama ispisana su imena 313 identifikovanih žrtava i podaci o 78 neidentifikovanih žrtava muškaraca, 71 žene i 16 dece.[11]
Filmski žurnal uredi
- UFO žurnal, br. 660, Posledice američkog bombardovanja Beograda na pravoslavni Uskrs, 16. i 17. aprila 1944.
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ dr Momčilo Pavlović: „Istina o savezničkom bombardovanju srpskih gradova 1944. godine - Srbi nisu bili posebno izabrana meta“ (dnevni list Danas, 17-18.04.2004)
- ^ Davis 2010.
- ^ MEDITERRANEAN THEATER OF OPERATIONS (MTO), COMBAT CHRONOLOGY OF THE US ARMY AIR FORCES
- ^ Srpski narod, god. IV, br. 18, Beograd, 22. 4. 1944, str. 1
- ^ Bjelajac 2005, str. 218.
- ^ "Kolo", 19. avgust 1944
- ^ I gradske fasade pamte kuršume iz Drugog svetskog rata („Večernje novosti“, 28. novembar 2013)
- ^ Bjelajac 2005, str. 217–218.
- ^ „Zašto su saveznici bombardovali Beograd 1944. godine”. BBC News na srpskom (na jeziku: srpski). 2021-04-16. Pristupljeno 2023-10-16.
- ^ „Saveznici nas bombardovali na Titov zahtev!”. NOVOSTI (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2023-10-16.
- ^ Novo groblje u Beogradu - vodič. Beograd: JKP "Pogrebne usluge" Beograd. str. 18.
Literatura uredi
- Davis, Richard G. (2010). Bombing the European Axis Powers: A Historical Digest of the Combined Bomber Offensive, 1939 -1945. www.MilitaryBookshop.Companyuk. ISBN 978-1-907521-10-2.
Članci uredi
Spoljašnje veze uredi
- „Na bombama je pisalo srećan Uskrs“, Petar Aleksić, Srpsko nasleđe, istorijske sveske, broj 3, mart 1998.
- Komnen Pijevac (Arhiv Jugoslavije), Prva reagovanja predstavnika Vlade Kraljevine Jugoslavije na anglo-američko bombardovanje Beograda 1944 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (17. decembar 2009)
- Ko je tražio razaranje srpskih gradova, Ivan Miladinović, Politika 21. oktobar 2013.
- Saveznici nas bombardovali na Titov zahtev („Večernje novosti“, 15. april 2014)
- Njihov uskršnji dar, u crno zavijeni Beograd Arhivirano na sajtu Wayback Machine (2. april 2015)
- Komnen Pijevac, Prva reagovanja predstavnika Vlade Kraljevine Jugoslavije na anglo-američko bombardovanje Beograda 1944 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (8. jul 2015)
- Na bombama je pisalo „Srećan Uskrs”: Savezničko bombardovanje Srbije i Crne Gore 1944. ostalo misterija („Večernje novosti”, 17. april 2020)
- "Kolo", 27. april 1944 - fotoreportaža "Bombe na Beograd"
- Beogradski krvavi Uskrs 1944. godine („Politika”, 16. april 2023)
