Википедија

Bor

градско насеље и седиште града Бора и Борског округа у источној Србији
Za druga značenja, pogledajte stranicu Bor (višeznačna odrednica).

Bor je gradsko naselje i sedište istoimene teritorijalne jedinice u Srbiji. Administrativni je centar Borskog upravnog okruga u južnoj i istočnoj Srbiji. Prema popisu iz 2022. bilo je 28.822 stanovnika. Nalazi se u Timočkoj Krajini, u blizini Borskog jezera.

Bor
Bor — kolaž slika (Pogled iz vazduha, Konak kneza Miloša u Brestovačkoj Banji, Dom kulture, Damper u park muzeju, Hotel „Jezero” kod Borskog jezera, Rudarsko-topioničarski basen, Tehnički fakultet)
Administrativni podaci
Država Srbija
Upravni okrugBorski
GradBor
Stanovništvo
Stanovništvo‍
 — 2022.28.822 [1]
 — gustina605,25 st./km2
Aglomeracija (2022.)40.845
Geografske karakteristike
Koordinate44° 04′ 33″ S; 22° 05′ 56″ I / 44.075865° S; 22.098835° I / 44.075865; 22.098835
Vremenska zonaUTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina353 m
Površina47,62 km2
Bor na karti Srbije
Bor
Bor
Bor na karti Srbije
Ostali podaci
GradonačelnikAleksandar Milikić (SNS)
Poštanski broj19210
19211
19212
19216
19218
Pozivni broj030
Registarska oznakaBO
Veb-sajt
bor.rs

Grad je osnovan 1945. godine, a samo naselje negde oko 1800. godine.[2] Planski je naseljavan stručnom radnom snagom u vreme Jugoslavije te je stoga izuzetno šarolikog etničkog sastava. Bor je rudarski i industrijski grad sa razvijenom obojenom metalurgijom. Ima jedan od najvećih rudnika bakra u Evropi — RTB Bor.

Geografija

uredi

U neposrednoj blizini grada su Brestovačke Banja, Borsko jezero i planina Stol. U gradu Bor je jedan od najvećih rudnika bakra u Evropi. Bor ima civilni aerodrom koji trenutno nema aktivne komercijalne letove.[3]

Grad Niš je od Bora preko Zaječara i Knjaževca udaljen 128 km evropskim putem E771, dok je preko Paraćina udaljen 192km evropskim putevima E761 i E75. Beograd je udaljen 272 km putem E761 i E75. Bor je udaljen oko 30 km od Zaječara, 60 km od Negotina, oko 60 km od Majdanpeka i 120 km od Kladova. Najbliži granični prelazi su Đerdap 1 - Gvozdena Kapija kod Kladova sa Rumunijom i Vrška Čuka kod Zaječara sa Bugarskom.

Istorija

uredi

U okviru Rimskog carstva, Bor je bio u sastavu provincije Gornje Mezije, čiji je glavni grad bio Viminacijum (današnji Kostolac). Od četvrtog do šestog veka, grad je bio deo Istočno rimskog carstva (Vizantije). Ova teritorija je zatim promenila mnogo gospodara. Prvo su je osvojili Gepidi, a u njihovom posedu je ostala do bugarskog osvajanja. Zatim je ponovo ušla u sastav Vizantije, a potom i Kraljevine Ugarske.

Naselje Bor je nastalo uz rudnik bakra koji je 1903. godine otvorio Đorđe Vajfert. Od tada Bor počinje naglo da se razvija i raste. U periodu od 1933. do 1940. godine Bor je dobio novo naselje, Nova (Južna) kolonija, podignuta je bolnica i nova škola, a rudnik je prerastao u jedan od najvećih u Evropi. Godine 1931. imao je 4.749 stanovnika[4]. Status grada Bor je dobio tek nakon Drugog svetskog rata, 30. maja 1947. godine kada je imao 11.000 stanovnika. Ovde se nalazi Narodna biblioteka Bor.

Za pronalaženje borskog rudišta su zaslužni Feliks Hofman, Franja Šistek i Đorđe Vajfert. Hofman je krajem 1862. godine počeo tražiti rude po istočnoj Srbiji. Posle četrdeset godina rada na rudarstvu, uspeo je da pronađe borsko rudište. U borskoj crkvi se nalazi freska na kojoj se nalaze tri rudara u klečećem položaju, koji su tvorci rudnika: Feliks Hofman (naučni), Franja Šistek (tehnički) i Đorđe Vajfert (finansijski).

Demografija

uredi

Prema poslednjem popisu iz 2022. godine u Boru je živelo 28.822 stanovnika što je za 5.338 manje (-15,63%) u odnosu na 2011. kada je na popisu bilo 34.160 stanovnika. U naselju živi 23.821 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 43,46 godina (41,93 kod muškaraca i 44,89 kod žena).[1]

Prema podacima popisa iz 2002. u naselju ima 14.044 domaćinstva, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,80.

Ovo naselje je uglavnom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine) ali uz prisustvo velikog broja nacija i nacionalnih manjina.

Demografija[5]
Godina Stanovnika
1948. 11.103
1953. 14.533
1961. 18.816
1971. 29.418
1981. 35.591
1991. 40.668 40.391
2002. 39.387 40.342
2011. 34.160
2022. 28.822
Etnički sastav prema popisu iz 2002.‍[6]
Srbi
  
 32.785 83,23%
Vlasi
  
 2.352 5,97%
Romi
  
 1.216 3,08%
Makedonci
  
 507 1,28%
Jugosloveni
  
 251 0,63%
Crnogorci
  
 192 0,48%
Albanci
  
 105 0,26%
Hrvati
  
 86 0,21%
Bugari
  
 62 0,15%
Slovenci
  
 51 0,12%
Rumuni
  
 47 0,11%
Muslimani
  
 37 0,09%
Mađari
  
 24 0,06%
Nemci
  
 23 0,05%
Bošnjaci
  
 16 0,04%
Rusi
  
 15 0,03%
Slovaci
  
 3 0,00%
Goranci
  
 3 0,00%
Česi
  
 2 0,00%
Ukrajinci
  
 2 0,00%
Rusini
  
 1 0,00%
nepoznato
  
 430 1,09%


Stanovništvo prema polu i starosti[7]
m
ž
? 80
  
  
 75
80+ 121
  
  
 209
75—79 263
  
  
 403
70—74 625
  
  
 732
65—69 832
  
  
 956
60—64 865
  
  
 1.022
55—59 1.055
  
  
 1.053
50—54 1.706
  
  
 1.748
45—49 1.707
  
  
 1.758
40—44 1.718
  
  
 1.644
35—39 1.369
  
  
 1.499
30—34 1.276
  
  
 1.396
25—29 1.383
  
  
 1.396
20—24 1.398
  
  
 1.415
15—19 1.522
  
  
 1.401
10—14 1.409
  
  
 1.205
5—9 1.193
  
  
 1.082
0—4 955
  
  
 916
Prosek : 36,5 38,2
Domaćinstva
Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002.
Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002.
Broj domaćinstava 5.225 5.902 6.956 10.277 11.361 13.392 14.044
Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002.
Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosek
Broj domaćinstava 2.863 3.412 3.158 3.414 808 269 81 21 12 6 2,80
Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu
Pol Ukupno Neoženjen/Neudata Oženjen/Udata Udovac/Udovica Razveden/Razvedena Nepoznato
Muški 15.920 4.912 9.631 580 701 96
Ženski 16.707 3.721 9.629 2.078 1.217 62
UKUPNO 32.627 8.633 19.260 2.658 1.918 158
Stanovništvo po delatnostima koje obavlja
Pol Ukupno Poljoprivreda, lov i šumarstvo Ribarstvo Vađenje rude i kamena Prerađivačka industrija
Muški 8.746 51 1 2.068 3.319
Ženski 6.688 41 0 525 1.843
UKUPNO 15.434 92 1 2.593 5.162
Pol Proizvodnja i snabdevanje Građevinarstvo Trgovina Hoteli i restorani Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški 320 225 472 82 497
Ženski 90 64 878 370 216
UKUPNO 410 289 1.350 452 713
Pol Finansijsko posredovanje Nekretnine Državna uprava i odbrana Obrazovanje Zdravstveni i socijalni rad
Muški 74 468 293 195 190
Ženski 200 441 304 471 859
UKUPNO 274 909 597 666 1.049
Pol Ostale uslužne aktivnosti Privatna domaćinstva Eksteritorijalne organizacije i tela Nepoznato
Muški 154 1 0 336
Ženski 218 1 0 167
UKUPNO 372 2 0 503

Privreda

uredi
 
Damper u park muzeju
 
Površinski kop rudnika u Boru

Godine 1902. u Boru je pronađen rudni mineral kovelin, bogat bakrom. Otkrivanje i dalje istraživanje ležišta finansirao je Đorđe Vajfert, zahvaljujući kome se rudnik ubrzo počeo razvijati.

Privreda Bora i okoline se od osnivanja grada bazirala na rudarstvu i preradi obojenih metala. Koncept privrede tadašnje SFRJ da se ulaže u metalsku i prerađivačku industriju ostavio je trajni pečat na grad Bor i istočnu Srbiju. Izgrađena je topionica kapaciteta od 140 hiljada tona bakra godišnje, podignuta snažna flotacija, a potom su usledila opsežna ulaganja u infrastrukturu: akumulacija veštačkog jezera za potrebe rudarstva i turizma i prateće privredne grane. Priliv radne snage je bio obiman, pa se broj stanovnika stalno povećavao. Rudarsko topioničarski basen Bor (RTB Bor) je dostigao u jednom momentu 22 hiljade zaposlenih. Ekonomski vrhunac grada je bio osamdesetih godina 20. veka kada je postao koncern koji je imao svoja predstavništva u Nemačkoj i Sjedinjenim Američkim Državama. Devedesetih godina 20. veka, sa raspadom SFR Jugoslavije, kombinat bakra dolazi u tešku ekonomsku situaciju u kojoj se nalazi do 2010. godine. Između 2000. i 2010. godine, RTB Bor je obilato pomagan od subvencijama i drugim olakšicama zbog velikog značaja za čitav region. U istom periodu, država je pokušala u dva navrata da privatizuje koncern i nađe partnera koji bi investirao u dalji napredak proizvodnje. Geološka istraživanja su potvrdila da u okolini Bora ima bogatih ležišta bakra i drugih metala što otvara mogućnosti za privredni rast ne samo ovog kraja nego čitave Srbije. Rudarsko-topioničarski basen Bor je krajem 2018. godine zvanično prešao u ruke većinskog vlasnika "Ziđina" iz Kine[8]

Ležište bakra

uredi

Ležište bakra u Boru je jedno od najvećih, kako balkanskih, tako i evropskih ležišta bakra. Od 1902. pa sve do 1959. godine, iz ovog ležišta otkopano je preko 30 miliona tona rude i dobijeno 1,05 miliona tona bakra. Bor je danas jedini rudnik bakra koji je ostao aktivan u bivšoj Jugoslaviji, sa godišnjom proizvodnjom od oko 2 miliona tona rude, odnosno oko 30.000 tona bakra. Osim bakra, iz ovog ležišta se dobija u proseku oko 800kg zlata godišnje.[9]

Ekonomija

uredi

Bor u periodu tranzicije

uredi

Nekada su u gradu poslovale različite fabrike, samostalno ili u okviru RTB Bor grupe, poput:

  • Fabrika soli (RTB) - zatvoreno
  • Fabrika filmova - zatvoreno
  • Fabrika folije - zatvoreno
  • Fabrika upaljača - zatvoreno
  • Fabrika ventila - zatvoreno
  • Fabrika dijamandskih glava za bušilice (RTB)- zatvoreno
  • Fabrika drvne industrije "Jedinstvo" - zatvoreno
  • Centroistok AD Bor - preduzeće svedeno na privredni minimum
  • Fabrika opreme i delova FOID (RTB) - privatizovano
  • Fabrika kvarcnog peska "Peščar" (RTB) - privatizovano
  • Lak žica (RTB) - privatizovano
  • Borprevoz - zatvoreno
  • Preduzeće za visoku i nisku gradnju "Sloga Bor" - zatvroeno
  • Rudarsko topioničarski basen Bor "RTB Bor" - privatizovano Zi-jin majning

Pored ovih, u Boru je poslovalo još privrednih društava koja su u periodu tranzicije ugušena u privatizaciji. Međutim, problem kod stečajnih prostupaka je bio u tome što se svi stečaji mogu smatrati neophodnim. Obzirom da je zemlja bila pod sankcijama i u ratnom stanju celokupnu prethodnu deceniju od 1991-1999. godine a u ekonomskoj krizi i pre toga od 1980-1991, nije se ulagalo u opremu i kadar u ovim preduzećima čime su ona nakon 2000. godine i po okončanju sankcija, te izlaskom na međunarodno tržište izgubila svaku trku sa konkurencijom koja je prethodnih dvadeset godina ulagala u opremu i znanje. Primera radi, neki poslovi su se još uvek radili manuelno, ili na mašinama koje su bile i po pedesed godina stare, dok su se u svetu u fabrikama već pojavili roboti koji su mogli da vrše finije obrade. Takođe, mnoga preduzeća su umesto u opremu i kadrove ulagala u razne nekretnine, poput odmarališta, zgrade i stanove, proslave, donacije sportskim klubovima itd. čime su rasipala novac umesto da investiraju u opremu. Stečajni upravnici su imali zadatak da prodajući tu imovinu i rešavajući se viška zaposlenih dovedu preduzeća na pozitivan saldo i steknu kapital za nove investicije, mada se to nije desilo, i preduzeća su većinski ulaskom u stečaj ubrzo završavala u likvidaciji.

Privreda danas

uredi

Kako u Boru je veliki broj privrednih aktivnosti prisutan, i to u dominantno u domenu rudarstva, u gradsku kasu se svake godine slivaju sve veći prihodi. Tako je za 2023. godinu budžet grada Bora bio 6.4 milijardi dinara dok u 2024. gradska uprava najavila je još veći budžet od 7.8 milijardi dinara.

Poređenje budžeta nekoliko gradova u Srbiji 2023.
Grad Broj stanovnika Budžet(din) Budžet po stanovniku(RSD) Budžet po stanovniku(EUR) godina
Bor 40.845 6.400.000.000[10] 156.689,925 1336,67 2023
Zaječar 48.621 1.990.000.000[11] 40.928,81677 349,15 2023
Niš 249.501 13.307.000.000[12] 53.334,45557 454,97 2023
Beograd 1.681.405 205.500.000.000[13] 122.219,21548 1042,61 2023

Privreda je isključivo okrenuta rudarstvu i ne postoje razvijene prateće grane poput eletkronske, mašinske, hemijske ili IT industrije koje se mogu lako nadovezati na sektor rudarstva obojenih metala. Tako da bez obzira na dobre ekonomske parametre, Bor je u poslednjoj deceniji napustilo skoro 7000 ljudi.

Do nedavno grad nije posedovao ni jedan komercijalni šoping centar, tako da su građani za te potrebe morali da odlaze do Zaječara, Niša, Kragujevca i Beograda. Međutim to se promenilo i Bor dobija prvu šoping zonu 2023. godine.

Prosečna plata

uredi

Bor je drugi grad u Republici Srbiji, odmah iza Beograda, po prosečnoj plati. Prosečna plata 2023. godine bila je 100.855 dinara, odnosno oko 840 evra. [14] Taj prosek najviše vuku plate zaposlenih u kompaniji Zijin Majning i Zijin Koper koje u proseku iznose 120.000 dinara[15], kao i zaposleni u javnom sektoru. Što se tiče privatnog sektora, on je nerazvijen i uglavnom se odnosi na rad u trgovniskim lancima, ugostiteljskim objektima i lokalima igre na sreću, gde su plate uglavnom na minimalcu. Siva ekonomija je veoma prisutna kod privatnih preduzetnika, koji uglavnom svoje radnike prijavljuju na minimalnu zaradu dok se neka vrsta dodatka prima naknadno van računa.

Napomena : Okruzi obojeni ljubičastom bojom na mapi imali su prosečnu bruto mesečnu platu u januaru 2022. godine od 1000 evra i više, plavom u rasponu od 999 do 850 evra, narandžastom u rasponu od 849 do 800 evra, a crvenom – ispod 800 evra.[16]

Saobraćaj

uredi
 
Bor je rešenje saobraćajnih gužvi rešio izgradnjom velikog broja kružnih tokova
 
Spomenik rudaru na kružnom toku na ulazu u grad
 
Kružni tok "1903" simbolizuje godinu otvaranja rudika i izgradnje grada

Bor se ne nalazi ni na jednoj od važnih nacionalnih ili međunaronih putnih pravaca, međutim zbog njegovog značaja kroz grada ili u njegovoj okolini se nalaze razvijeni sistemi saobraćane komunikacije.

Drumski saobraćaj

uredi

Grad ima solidnu mrežu gradskih ulica i puteva. Od značajnijih regionalnih puteva se tu se prolazi put Bor-Zaječar preko Nikoličeva. Takođe Bor se nalazi na putu od Zaječar-Majdanpek koji dalje ide ka Požarevcu. Bor je kod naselja Selište povezan na magistralu Paraćin-Zaječar, Zaječar-Negotin-Kladovo-luka Prahovo, i Zaječar-Knjaževac-Niš.

U gradu su postojale dve autobske stanice, od kojih je trenutno u funkciji samo jedna, lokalnog prevoznika Bortravel. Bortravel takođe rukovodi i grandskim, prigradskim i radničkim prevozom, što Bor čini jedinim gradom u Istočnoj Srbiji sa sistemom jvanog gradskog saobraćaja.

U planu je da do Bora bude izgrađen auto-put Vožd Karađorđe.

Železnički saobraćaj

uredi

Bor se nalazi na pružnom koridoru Zaječar-Bor-Majdanpek-Požarevac-Beograd. Koji je za putnički saobraćaj funkcioniše samo od Zaječara do Majdanpeka. Železnica je u lošem stanju i predstavlja najzapušteniji deo Infrastrukture železnice Srbije. Bor je među poslednjim gradovima koji imaju industrisku železnicu u sklopu rudnika, sa sopstvenim sistemom lokomotiva i vozova.

Pored ovog pravca, preko Zaječara je povezan i prugom do Niša, a od Vražogrnca i prugom do luke Prahovo na Dunavu. Ova pruga ima veliki značaj zbog trgovine bakrom preko luke i industrije đubriva u Prahovu koja se snabdeva sumpornom kiselinom iz Bora.

U gradu postoje dve želničke stanice:

  • Železnička stanica Bor
  • Bor Teretna
 
Aerodrom Bor

Železnička stanica Bor, je van funkcije i bez i jednog zaposlednog. Arhidektonski spada u red najmodernijih stanica Srbiji, čiji su putnici mogli nadzemnim pasažima da dođu na jedan od tri perona. Stanica je 23.07.2023. godine bila zahvaćena požarom, čime je dodatno uništena. Danas je napuštena i nema ni jednog zaposlenog, time je stavljena van fukncije. Nakon nesreće u Novom Sadu, kada je nastrešnica pala i usmrtila 15 osoba, prva stanica u Srbiji koja je službeno zatvorena zbog bezbednosti je Železnička stanica u Boru. [17] Tom odlukom, su građani primorani da umesto na putničku stanicu, u voz ulaze na teretnoj. Ne postoje najave de će putnička stanica ikada biti rekonstruisana i puštena u saobraćaj.

Avio saobraćaj

uredi

U okolini Bora, nalazi se i Aerodrom Bor, koji je manji aerodrom sa betonskom pistom i kontrolnim tornjem. Aerodrom je korišćen isključivo za čarter letove i sportske avione i manifestacije. Aerodrom Bor je pod upravom Aerdoromi Srbije. Grad Bor vodi pregovore sa kineskom kompanijom Ziđin, koju zanima rudno ležište ispod aerdroma, da isti izmesti i izgradi novi.

Mesne zajednice

uredi
 
Borske mesne zajednice

Gradsko naselje Bor čini 12 mesnih zajednica:[18]

  • Mesna zajednica Brezonik (Kozaračka ulica 3)
  • Mesna zajednica Sever (ulica Vojske Jugoslavije 19)
  • Mesna zajednica Stari centar (ulica Božina Jovanovića 3)
  • Mesna zajednica Staro Selište (ulica Albanske Spomenice 13)
  • Mesna zajednica Novo Selište (ulica Njegoševa 5a)
  • Mesna zajednica Bakar (ulica Moša Pijade 76a)
  • Mesna zajednica Rudar (ulica Moša Pijade 76)
  • Mesna zajednica Mladost (ulica Crnovrške brigade 2)
  • Mesna zajednica Napredak (ulica Crnovrške brigade 36)
  • Mesna zajednica Metalurg (ulica Ljube Nešića 23)
  • Mesna zajednica Novi centar (ulica Dobrivoja Radosavljevića Bobija 15)
  • Mesna zajednica Sloga (ulica Đorđa Simeonovića 2)

Obrazovanje i nauka

uredi
 
Zgrada Tehničkog fakulteta
 
Institut za rudarstvo i metalurgiju
 
Hemijska laboratorija Instituta za rudarstvo i metalurgiju Bor

Obrazovanje

uredi

U Boru postoji više osnovnih i srednjih škola, osnovna muzička škola i fakultet.

Osnovne škole:[19]

Osnovna i srednja škola"

Srednje škole:[20]

Fakultet u Boru pripada Beogradskom Univerzitetu:

Nauka

uredi

Otvaranjem Tehničkog fakulteta, Bor postaje studentski grad, u koji dolazi sve veći broj studenata i istraživača.

Pored fakulteta u Boru postoji :

U institutu aktivno radi preko 180 zaposlenih, među kojima ima i doktora nauka, i tehničara.

Sport

uredi
 
Bobana Momčilović Veličković

Kultura i umetnost

uredi
 
Dom kulture u Boru. Sa Trga su uklonjene sve skulpture.
 
Zgrada pozorišta u Boru, muzičke i baletske škole kao i Centra za kultutu
 
Istorijski arhiv Negotin, Odeljenje u Boru

Bor je iako mali grad, u početnim trenucima svog razvoja izuzetno polagao na kulturi. Tako u gradu koji danas jedva prelazi 40.000 stanovnika postoji veliki broj kulturnih ustanova koje su imale za cilj da rudarsku koloniju pretvore u grad. Ove institucije su imale za cilj da od Bora i Borana naprave funkcionalnu zajednicu, što je bio izuzetno zahtevan posao obzirom da u gradu postoji preko 20 nacionalnosti i svaka od njih nosi svoje kulturno nasleđe. Upravljati kulturom u Boru, je zbog velike heterogenosti stanovništva više ličilo na velike svetske metropole nego na male gradove. Trebalo je napraviti nešto što je po svačijem ukusu, a da pritom svi imaju različite ukuse. U gradu postoji velika zajednica pravoslavaca, katolika i muslimana, pa samim tim pored tri vere i tu živi još puno nacija.

Institucije kulture danas u gradu:

Organizacije mladih:

  • Odred izviđača "Radomir Jovanović Čoče"
  • Mladi istraživači
  • Institut za omladinski aktivizam i različitosti
  • Tebrizam
 
Spomenik Franji Šisteku, prvom direktoru rudnika u Boru

Posvećenost grada kulturi se videla na svkom koraku, grad je prepun umetničkih eksponata, od skulptura, instalacija, industrijskih eksponata mašina i kamiona i sl. Parkovi u gradu su pravnjeni smišljeno i namenski, tako da su za zvaki park ili zelenu površinu prvaljene skulpture i spomenici uglavnom od bronze. Bor je među prvim i jedinim gradovima koji je imao i svoj park muzej, koji sa jedne strane grli Dom kulture u Boru.

Bor je postao poslednjih godin prepoznatljiv po svojim slikarskim kolonijama koje se sve češće organizuju u ovom gradu i njegovoj okolini poput Borskog jezera, Brestovačke banje i slično. Ono što ističe ovaj grad jeste spled predivne prirode i totalnog instustriji surovog pustila.Taj kontakt gustih šuma, planinskih potoka sa jalovinom, ili potpuno mrtvom Borskom rekom, dubokim Borskim kopom, ostavljaju veliki utisak na ljude i što inspiriše i umetnike koji dolaze.

Odnos prema kulturi danas

uredi

Propadanje spomenika

uredi
 
Spomenik srpskim i francuskim vojnicima 1912—1918 (Bor)
 
Oštećena tabla sa spomenka palim sprksim i franckim borcima
Spomenik srpskim i francuskim vojnicima 1912—1918
uredi

Prvi spomenik Borani dobijaju nakon Prvog svetskog rata. Inicijativu za spomenik palim srpskim i francuskim borcima, pokrenuo je sveštenik Andreja Đorđević, koji je tražio od borske opštine novca za spomenik. Kako opštinu to nije zanimalo, on je molbu uputio Francuskom društvu borskih rudnika, koje je obzedilo sredstva za spomenik. Deceniju kasnije spomenik je trebalo obnoviti jer je spala boja sa imena stradalih i on ponovo upućuje molbu opštini koju, kao i ranije spomenih ne zanima te nakon toga odlazi opet kod francuza koji finansiraju restauraciju spomenika.

Gotovo vek kasnije, spomenik se nalazi u istom problemu. Imena na njemu su izbledela a spomenik i njegova okolina zapušteni. Bez obzira na veliki budžet koji grad poseduje, u upravi grada se već deceniju loše vodi sektor kulture, i iz godine u godinu nasleđuju se isti problemi.

 
Spomenik mađarskom pesniku Radnoti Miklošu. Stradalom u Borskom logoru tokom Drugog svetskog rata.
Spomenik žrtvama holokausta i žrtava nacizma u Borskom logoru
uredi

Sistem radnih logora u Boru predstavlja najznačajniji kompleks takvih logora na Balkanu. Jedan od najzapaženijih lokaliteta je Novo groblje, na kojem se nalazi masovna grobnica sa ostacima poginulih i stradalih predstavnika različitih etničkih zajednica, uključujući Srbe, Jevreje, Mađare, Valahe, Ruse i druge. Na žalost, grobnica je potpuno zapuštena, a u njenoj blizini nalazi se spomenik žrtvama holokausta, koji je prekriven travom i niskim rastinjem.

 
Streljanje partizana Krajinskog, Majdanpeckog i Pozarevackog partizanskog odreda 29. i 30.10.1941

Drugi značajan spomenik se nalazi u okviru rudnika u Boru, ali je zanemaren i zaboravljen, tako da ga većina građana ne posećuje ili nije svesna njegovog postojanja. Iako Muzej rudarstva i metalurgije u Boru čuva manju kolekciju predmeta povezanih sa Borskim logorom, ova institucija nije u potpunosti angažovana u održavanju i obnovi spomenika.

Zabeleženo je da Bor ne ulaže značajne napore u održavanje kulture sećanja na žrtve, iako je istorija logora bitan deo kolektivne prošlosti ovog grada. Ne postoje tribine, obrazovni programi ili aktivnosti u borskim školama koje bi obrazovale građane o ovom tragičnom delu istorije. Ovakav odnos prema istorijskim spomenicima i kulturnom nasleđu predstavlja izazov za zaštitu i sačuvanje pamćenja o žrtvama sistema radnih logora u Boru,iz tog razloga u javnost u Srbiji jako malo zna o ovom logoru.

Nestanak javnog gradskog kulturnog blaga

uredi

Ispred Doma kulture u Boru, tokom godina, bilo je izloženo različitih bronzanih skulptura koje su danas premeštene ispred ulaza u muzej. Ove izvanredne umetničke tvorbe bile su premeštene nakon što je jedna od njih nezakonito ukradena tokom noći sa centralnog gradskog trga. Zabeleženo je da je veliki broj gradskih skulptura nedostajao ili je bio ukraden u poslednjim decenijama, i to sa javnih lokacija.

Borani se još sećaju nestalih skulptura kao što je "Pevac" ili dve biste koja su krasile treći kilometar kod velikog gradskog sata u parku. Na žalost, odgovorni za ove krađe nikada nisu identifikovani, iako su skulpture bile postavljene na centralnim gradskim lokacijama. Ovaj nedostatak skulptura predstavlja ne samo gubitak za kulturno nasleđe Bora, već i izazov za kulturne organizacije i upravu grada da zaštite i održe javnu umetničku baštinu.

Novi talas urbanizma i gradskog uređenja

uredi

Kako se već decenijama ne vodi računa od kulturnim objekti u Boru otpočinje ulaganje na razne projekte iz oblasti urbanizma i uređenja javnog prostora, tako je ispred Doma kulture u poslednjih deceniju i po, na krovu Doma kulture podignuta je instalacija "Feniks" koji se okreće i svetli i simbolizira grad koji se diže iz pepela. U Boru poslednjih godina je ponovo počelo sa radom i pozorište koje nema stalnu grupu već ugošćuje putujuća pozorišta iz drugih gradova, što poboljšava sveobuhvatnu klutrunu sliku grada.

 
Pogled na poslednju fontanu ispred Doma kulture, na čijoj prednjoj fasadi se vidi veliki nefunkcionalni LED ekran dok na korvu stoji feniks.

Pored toga ovaj talas gradskog uređenja prate i izdvajanja za novogodišnju rasvetu i gradsku uličnu deokraciju koja ne uključuje skulpture kao nekada već prateći trendove svih gradova i Bor dobija znak sa natpisom imena grada "Volim Bor". Ovaj trend govori o potrebi za odgovornim i usmerenim upravljanjem kulturnim i javnim prostorima u Boru.

Pobratimljeni gradovi

uredi

Poznati Borani

uredi

Galerija

uredi
  •  
    Omladinski park i spomenik Vasi Drecunu
  •  
    Vaso Drecun
  •  
    Znak "Srce BOR"
  •  
    Spomenik logorašima u borskih logora - nalazi se u sklopu rudnika, kod ulaznog okna jame.
  •  
    Streljanje partizana Krajinskog, Majdanpečkog i Pozarevačkog partizanskog odreda 29. i 30.10.1941. U pozadini se vidi zgrada Sokolskog doma u Boru, danas trg Oslobođenja ispred robne kuće

Reference

uredi
  1. ^ a b „Starost i pol, podaci po naseljima - Popis stanovništva, domaćinstava i stanova 2022. godine” (PDF). Beograd: Republički zavod za statistiku. 25. 5. 2023. Pristupljeno 28. 5. 2023. 
  2. ^ „Istorijski razvoj | Grad Bor” (na jeziku: srpski). Pristupljeno 25. 5. 2020. 
  3. ^ „Srbija dobija još jedan aerodrom! - Naši u svetu”. Arhivirano iz originala 15. 01. 2020. g. Pristupljeno 09. 02. 2020. 
  4. ^ Mate Ujević, Hrvatska enciklopedija, treći svezak, Zagreb 1942. — strana 70
  5. ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9. 
  6. ^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9. 
  7. ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7. 
  8. ^ „Kineska kompanija preuzima rudnik Bor”. in4s-Kineska kompanija preuzima rudnik Bor. Pristupljeno 19. 5. 2020. 
  9. ^ „Rudarsko-topioničarski basen Bor”. zvanični veb sajt Rudarsko-topioničarskog basena Bor. Arhivirano iz originala 22. 05. 2020. g. Pristupljeno 19. 5. 2020. 
  10. ^ Bor030 (2022-12-16). „Budžet grada Bora za 2023. godinu 6,4 milijardi dinara”. Bor 030 (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2024-01-01. 
  11. ^ media, autor: Za. „Budžet grada Zaječara za 2023. godinu 1,99 milijardi dinara”. ZA media (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2024-01-01. 
  12. ^ https://www.juznevesti.com. „Usvojen budžet Niša za 2023. godinu - za vlast razvojni, za opoziciju prilagođen partiji”. Južne vesti (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2024-01-01. 
  13. ^ „Usvojen budžet grada Beograda za 2023. godinu, ukupno opredeljeno 205,5 milijardi dinara”. Blic.rs (na jeziku: srpski). 2022-12-26. Pristupljeno 2024-01-01. 
  14. ^ „POČETNA | Republički zavod za statistiku Srbije”. www.stat.gov.rs. Pristupljeno 2024-09-19. 
  15. ^ Bor, R. T. V. (2023-01-25). „Prosečna plata u Ziđin Koperu u 2023. godini preko 120.000 dinara”. RADIO TELEVIZIJA BOR (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2024-09-19. 
  16. ^ „prosecne zarade Januara 2022. - Republički zavod za statistiku Srbije”. www.stat.gov.rs. Pristupljeno 1. 1. 2022. 
  17. ^ Bor030 (2024-11-29). „Srbijavoz: Železnička stanica Bor zatvorena za prijem i otpremu putnika, vozovi više neće stajati”. Bor 030 (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2024-12-16. 
  18. ^ „Mesne zajednice”. Pristupljeno 13. 1. 2022.  bor.rs
  19. ^ „Osnovne škole u Boru”. Pristupljeno 14. 1. 2022.  osnovneskole.edukacija.rs
  20. ^ „Državne srednje škole u Boru”. Pristupljeno 14. 1. 2022.  osnovneskole.edukacija.rs
  21. ^ „About us”. IRM Bor (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2024-01-03. 
  22. ^ „Asocijacija rukometnih klubova superlige”. 

Literatura

uredi
  • Jovanović, Božin; Đurđević, Miodrag (2005). Sto godina borskog rudarstva 1903-2003. Bor: Rudarsko-topioničarski basen Bor i Beograd: "Megatrend" univerzitet primenjenih nauka.
  • Radulović, Miroslav (2015). Bor u 500 slika: 1947—2009. Bor: Građanska čitaonica Evropa u Boru

Spoljašnje veze

uredi
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Бор&oldid=28984831”