Brda (oblast)

Za druge upotrebe pogledajte pogledajte stranicu Brda.

Brda (ili Sedmoro brda) je naziv za istorijsku i geografsku oblast u današnjoj Crnoj Gori. Stanovnici ove oblasti se po zavičajnoj pripadnosti nazivaju Brđani. Prema tradicionalnoj plemenskoj podjeli, oblast Brda obuhvata sedam srpskih plemena, u koje spadaju: Bjelopavlići, Bratonožići, Vasojevići, Kuči, Moračani, Piperi, i Rovčani. Regionalna posebnost Brda, u odnosu na susjednu Staru Crnu Goru, ogledala se u zvaničnoj upotrebi dvojnog državnog naziva, koji je od kraja 18. vijeka pa sve do sredine 19. vijeka glasio: Crna Gora i Brda. Regionalne tradicije i osobenosti Brda očuvane su do savremenog doba.

Stara Crna Gora (sa Brdima) na karti iz 1862. godine

Srpski pravoslavni Manastir Morača iz 13. vijeka, jedna od najvećih svetinja u oblasti Brda

Brda, geografija

Vojvoda Marko Miljanov (1833-1901), jedan od najznamenitijih Brađana, iz plemena Kuča

Područja dvaju brdskih plemena: Bjelopavlića (2) i Pipera (3), naspram susjednog područja Stare Crne Gore (1)

Brda danas geografski zahvataju cijeli centralnoistočni, istočni i sjeveroistočni dio današnje države Crne Gore, odnosno više od polovine tzv. geografskog prostora - Brda i površi, u visokoplaninskoj Crnoj Gori.

Granice Brda

Preciznije ovo prostranstvo je ograničeno na jugu pribrežjima planinskih obronaka u samoj sjevernom dijelu zetske ravnice gdje leži grad Podgorica, preko bjelopavlićke ravnice na jugozapadu i ka zapadu, koju skoro cijelu i zahvata, do Ostroga na krajnjem Zapadu, odatle ide istočno od Nikšićke Župe, i Krnova i izlazi preko Lole i Kape Moračke, pod kojom izvire Morača, na Lipovo na sjeverozapadu pod Sinjajevinom čiji istočni dio i obuhvata, presijeca dolinu Tare na sjeveru i preko Biogradske gore i Bjelasice presjeca i rijeku Lim ka sjeveroistoku i preko Hajle do izviše same Metohije na istoku, i jednim dijelom prati granicu sa Srbijom ka jugu odakle se izviše Plava savija ka jugozapadu i presijeca smo Plavsko jezero držeći se južnog podgorja Visitora izlazi na albansku granicu odakle je prati ka jugu gdje ona presijeca rijeku Cijevnu pa onda ide njom do Dinoše opet ka jugozapadu zaobilazeći Ćemovsko polje do rijeke Ribnice gdje se u sjevernim predgrađima zatvara ovaj krug.

Teritorijalni obuhvat i površina Brda

Ovim granicama Brda je obuhvaćeno oko 5% nikšićke , 20% mojkovačke, trećina teritorije plavske opštine, oko 60% teritorije Glavnog grada, preko 80% danilovgradske opštine i u potpunosti sva beranska, kolašinska i andrijevička opština.

U geografskom smislu ova oblast je prostorno-površinski skoro tri puta veća od područja Stare Crne Gore i zahvata teritoriju blizu 3500 km².

Naseljenost Brda

Po procjeni na cjelokupnom ovom području danas živi nešto manje od 100.000 stanovnika što čini da je ono naseljeno nešto ispod crnogorskog prosjeka od 42 st/km², a kreće se takođe po procjeni, malo preko 30 st/km². Takav rezultat je zahvaljujući obuhvatu u velikom opsegu visokoplaninskih pasivnih područja. Prosjek u ovom slučaju vade, sa učešćem preko trećine, sjeverna prigradska naselja Podgorice.

Značajna naseljena mjesta Brda

Na teritoriji Brda leži sjeverni dio grada Podgorice sa naseljima Masline, Zlatica, Zagorič i Rogami, Spuž kao naselje gradskog tipa, gradovi Danilovgrad, Kolašin, Berane, Andrijevica ali i Bioče, Murino i Mateševo kao značajna raskršće i mjesni centri.

Brda, teritorijalno-politički i istorijski osvrt

Porijeklo naziva Brda

Naziv „Brda“ je ušao u upotrebu od XVII vijeka, a do tada su se upotrebljavala druga imena. U X - XI vijeku, jugoistočni dio oblasti Brda potpadao je pod dio Gorske župe. Nakon pada oblasti pod Osmansku vlast, prostor Brda se (iz centra uprave u Skadru) najprije smatra dijelom oblasti „Skenderija“. U nekim izvorima, krajem XVI vijeka, prostor Brda se naziva „dukađinska zemlja“, a krajem XVII vijeka (1692) u mletačkim izvorima: „Brda Donje Albanije“ ili „Brda Albanije“ (ital. Monti de Albania). U imenu „Brda“ Stojan Novaković vidio izmijenjeno i zaboravljeno ime stare srpske oblasti sa župama, nazivane u Barskom rodoslovu Podgorjem.

Pojava i objašnjenje termina Brda u imenu države

Istorijski Brda, tačnije sedam brdskih plemena, su od ujedinjenja Pipera i Bjelopavlića, kao južnih Brđana, sa (starom) Crnom Gorom poslije bitki na Martinićima i Krusima 1796. godine dala i dio zajedničkog imena de facto nezavisne države Crne Gore i Brda. Ovim ujedinjenjem došlo je i do prvog suštinskog, na terenu činjeničkog, osamostaljenja i stvaranja osnova kakvog-takvog održanja ove države čiju baštinu uživa današnje Crna Gora. Ovim osamostaljivanjem od Osmanske carevine krenuo je prvi opipljivi proces istorijskog oslobođenja Srba od njihove vlasti i to sa juga njihove etničke teritorije, da bi kasnije, na istom talasu, bio nastavljen i sa sjevera Karađorđevim ustankom. Crna Gora i Brda se se ubrzo i proširena plemenskim teritorijama 1820. g. Rovčana i Moračana 1820. g. takođe Brđana ali dubljih u planinskoj oblasti ka sjeveru. Ovo ime država, iako međunarodno nepriznata, nosi sve do kraja Veljeg rata i Berlinskog kongresa 1878. g. kada joj zvaničnim međunarodnim proglašenjem ostaje samo njegov prvi dio- Crna Gora.

Zakonitost imena Brda i razlozi nestanka

Upotreba dvojnog naziva (Crna Gora i Brda) korišćena je po Stegi crnogorskoj i brdskoj iz 1796. godine i Zakoniku opštem crnogorskom i brdskom iz 1798. godine, koji su akti donijeti u vrijeme vladike Petra I Petrovića-Njegoša, a takođe i po Zakoniku crnogorskom i brdskom iz 1855. godine, donijetim u vrijeme knjaza Danila I Petrovića-Njegoša. Dvojni naziv je bio čest u domaćoj upotrebi, dok je u međunarodnim odnosima bio uobičajen naziv „Crna Gora“ zbog ruskog uticaja i njihovog pretpostavljanja činjenice da sa Starom Crnom Gorom imaju diplomatske odnose od vremena Petra Prvog Romanova tj. 1711. g. kad je i poslana prva diplomatska misije na Cetinje i ona je zvanično priznala kao nezavisnu državu. U Administrativno-teritorijalnom smislu naziv „Brda“ tj. Brdska nahija napušten je u Crnoj Gori 1866. Poslije značajnog proširenja same slobodne teritorije oslobođenjem još jednog velikog dijela Brđana odnosno Vasojevića ali i dijela okolnih plemenskih oblasti Hercegovine, tj. Župe nikšićke, dijela Drobnjaka i Uskoka po završenom njihovom ustanku i njime izazvanom drugim Omer pašinim napadom 1862. g.

Konačni nestanak teritorijalno-političkog imena Brda

Knjaz Nikola je prestao u unutrašnjoj komunikaciji koristi dvojni naziv tek od 1869. godine. Od 1878. godine, ponovo je u administraciji uvedena jedinstvena Brdska nahija ali samo za teritoriju plemena Bjelopavlića i Pipera. Ipak se u govoru i dalje koristio termin Brda, pa tako Lazar Tomanović 1885. godine piše da su prošle godine (1884) iz Brda prenesene mošti Svetog Arsenija u manastir Kosijerevo. Godine 1910. ova nahija je preimenovana u Brdsku oblast.

Morača sa Rovcima i Kolašinom

Morača sa Rovcima i Kolašinom obuhvatala je starosjedilačka sveštenička bratstva u Donjoj Morači, koja se nisu udruživala u plemena, i doseljenike dobijene posle pada srpskog carstva, uglavnom u drugoj polovini XV vijeka, kada je i Bosna i Hercegovina izgubila samostalnost, a Zeta ostala jedino utočište slobodnog srpstva. Ona su: Bjelopavlići, Piperi, Rovca, Gornja Morača, Vasojevići, Bratonožići i Kuči.

Vidi još

• Stega crnogorska i brdska
• Praviteljstvo suda crnogorskog i brdskog
• Zakonik crnogorski i brdski (1798)
• Zakonik crnogorski i brdski (1855)
• Brđani (Srbi)
• Stara Crna Gora
• Istorija Crne Gore
• Srbi u Crnoj Gori
• Crnogorci (pojam)
• Crnogorci (narod)
• Crnogorska plemena

Literatura

• Denton, William (1877). Montenegro, its people and their history. London: Daldy, Isbister & Company. 
• Durković-Jakšić, Ljubomir (1957). Srbijansko-crnogorska saradnja (1830-1851). Beograd: Naučno delo. 
• Đurđev, Branislav (1984). Postanak i razvitak brdskih, crnogorskih i hercegovačkih plemena: Odabrani radovi (PDF). Titograd: Crnogorska akademija nauka i umjetnosti. 
• Erdeljanović, Jovan (1926). Stara Crna Gora: Etnička prošlost i formiranje crnogorskih plemena. Srpski etnografski zbornik. 39. Beograd: Srpska kraljevska akademija. 
• Jovanović, Radoman (1981). „Crna Gora 1851-1878”. Istorija srpskog naroda. knj. 5, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 423—446. 
• Ljušić, Radoš (2001). Istorija srpske državnosti. 2. Novi Sad: Ogranak SANU. 
• Mikavica, Dejan; Vasin, Goran; Ninković, Nenad (2013). Istorija Srba u Crnoj Gori 1496-1918. Novi Sad: Prometej. 
• Mikavica, Dejan; Vasin, Goran; Ninković, Nenad (2017). Srbi u Crnoj Gori 1496-1918. Nikšić: Institut za srpsku kulturu. 
• Milićević, Jovan (1981). „Crna Gora 1797-1851”. Istorija srpskog naroda. knj. 5, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 159—211. 
• Milićević, Jovan (1986). „Crna Gora prvih decenija XVIII veka”. Istorija srpskog naroda. knj. 4, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 31—38. 
• Milićević, Jovan; Rakočević, Novica (1986). „Crna Gora od 1735-1797”. Istorija srpskog naroda. knj. 4, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 498—530. 
• Pejović, Đoko D. (1981). Crna Gora u doba Petra I i Petra II: Osnivanje države i uslovi njenog razvitka. Beograd: Narodna knjiga. 
• Stamatović, Aleksandar D. (2008). Tri pohare knjaza Danila (na Pipere, Bjelopavliće i Kuče). Podgorica: Srpsko narodno vijeće Crne Gore. 
• Stanojević, Gligor (1975). „Crna Gora u XVIII vijeku”. Istorija Crne Gore. knj. 3, sv. 1. Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. str. 229—499. 
• Stefanović-Karadžić, Vuk (1837). Montenegro und die Montenegriner: Ein Beitrag zur Kenntniss der europäischen Türkei und des serbischen Volkes. Stuttgart und Tübingen: Verlag der J. G. Cotta'schen Buchhandlung. 
• Stefanović-Karadžić, Vuk (1969). „Crna Gora i Crnogorci: Prilog poznavanju evropske Turske i srpskog naroda”. Etnografski spisi: O Crnoj Gori. Beograd: Prosveta. str. 265—354. 
• Todorović, Vesna; Marojević, Nikola, ur. (2015). Sveti Petar Cetinjski: Između molitve i kletve: Sabrana djela. Cetinje: Svetigora. 
• Tomanović, Lazar (2007). Putopisna proza. Gradska biblioteka i čitaonica Herceg Novi.