Bude Budisavljević (general)
Bude plemeniti Budisavljević, Budimir, Budislav (Pećane, 14. septembar 1790 — Gospić, 12. avgust 1862), bio je srpski nacionalni radnik i general-major, plemić, u austrijskoj i (kratko) u francuskoj službi. Potiče iz ugledne ličke familije Budisavljević. Sin mu je bio Aleksandar Leko Budisavljević, autor knjige Pleme Budisavljevića u Gornjoj krajini.
| Bude Budisavljević | |
|---|---|
 Bude Budisavljević | |
| Lični podaci | |
| Puno ime | Budislav plemeniti Budisavljević |
| Datum rođenja | 14. septembar 1790. |
| Mesto rođenja | Pećane, Austrijsko carstvo |
| Datum smrti | 12. avgust 1862. (71 god.) |
| Mesto smrti | Gospić, Austrijsko carstvo |
| Vojna karijera | |
| Čin | general-major (nem. Generalmajor) |
Mladost uredi
Bio je sin graničarskog majora Mijata pl. Budisavljevića (1756—1844) i majke Jelene koja je poticala iz ugledne porodice Knežević iz Mutilića i unuk pametara Jovana, koji je u njemu razvio nacionalna osjećanja. Djed Jovan je rođen 1713. a umro 1844. Jovanova sestra i njegova baka bila je protnica Ružica Banjeglav iz Bunića, kod koje je boravio 1798. dok je tu pohađao Srpsku osnovnu školu (učio ga je Isak Banjeglav). Njemačku školu u Podlapcu pohađa 1799. godine. Na trogodišnje školovanje u vojnu školu u Gospiću prešao je 1801. i 1807. započeo vojnu karijeru kao kadet u gospićkoj Ličkoj regimenti. Čin zastavnika (fenriha) stekao je 1809, koji mu 1810. potvrđuje francuska vojska, u koju je stupio nakon okupacije Karlovačkog generalata.
Rat protiv Rusije uredi
Postao je potporučnik 1810, a potom je u činu poručnika 1812. pošao u rat protiv Rusije i jedva ostao živ prilikom prelaza preko rijeke Berezine, o čemu je ostavio kratko dramatično svjedočenje. Napoleonovim osvajanjima Like, a konačno Bečkim mirom (16. oktobra 1809.) sa 6 graničarskih pukovnija dospjeva pod francusku upravu. Ova vojska je učestvovala u Napoleonovom pohodu na Rusiju 1812. Svaka pukovnija morala je dići na noge po jedan bataljon (dva bataljona činila su jednu pukovniju). Tako su nastale tri pukovnije: prvu su činili Ličani i Otočani, drugu Ogulinci i Slunjani i treću ljudstvo iz Gline i Petrinje. Prva pukovnija je učestvovala u poznatoj bitki kod Borodina. S Napoleonom je general Bude dospjeo do Moskve, a zatim, kada je poraz već bio na vidiku, vraćaju se nazad za Francusku, a Bude potom odlazi u Liku. Tokom tog rata Bude je vodio dnevnik. Na osnovu tih zapisa profesor Milan Budisavljević (1874—1928) objavuje feljton u Srbobranu. U Rusiji je poginulo skoro svih 900 Ličana.
Dalja vojna karijera i kandidatura za srpskog vojvodu uredi
Dalje obrazovanje nastavio je 1813. i 1814. u Magdeburgu u Njemačkoj. Kada se 1815. vratio u austrijsku vojsku, priznat mu je čin oberlajtnanta pa je od 1824. do 1826. bio zapovjednik čete (kumpanije) u Vrepcima u Lici, gdje je obnovio srpsku crkvu. Premješten je u Plaški u Ogulinsku regimentu i aprila 1832. unapređen u čin kapetan - lajtnanta, a decembra 1833. u čin kapetana. Kao zapovjednik Plaščanske kumpanije obnovio je srpsku crkvu u Plaškom. Kada je jula 1839. prekomandovan u štabno mjesto Gospić, stupio je u vezu sa srpskim trgovcima i građanima, uključio se u njihovu nacionalno-preporodnu djelatnost i zbližio se sa pjesnicima Aleksom Andrićem i Nikolom Borojevićem i pukovnikom Kuzmanom Todorovićem, koji je bio komandant Ličke regimente. Kao ugledni oficir, tada u činu kapetana, biran je 1842. za poslanika Srba iz Like na Narodno-crkvenom saboru u Karlovcima na kome je Josif Rajačić izabran za mitropolita. U toku 1843. - 1844. doprinijeo je popravci i živopisanju srpske crkve u Gospiću i u nju uveo harmonično pjenije, odnosno srpsku vokalnu kapelu. U to vrijeme (1843.) stekao je čin majora, 1845. mu umire žena Filipina, a 1846. dobija čin potpukovnika. Postao je prijatelj budućeg srpskog vojvode Stevana Šupljukca i kum budućeg hrvatskog bana Josipa Jelačića. Biran je za poslanika na Majskoj skupštini, ali zbog prečih vojnih obaveza njoj nije prisustvovao, iako je njegovo ime bilo među kandidatima za srpskog vojvodu. Kada se u javnosti pokrenulo pitanje o kandidatima za srpskog vojvodu, beogradske Srbske novine predlagale su i Budu za vojvodu, ukazujući na njegove vrline i vatrenu ljubav prema Srbstvu.
Rat protiv Mađara i problemi u Pančevu uredi
Sa svoja četiri sina pošao je 1848. u rat protiv Mađara kao komandant Trećeg ličkog graničarskog bataljona u sastavu Prvog armijskog korpusa Jelačićeve vojske koja je januara 1849. ušla u Peštu. Marta 1849. unapređen je u čin pukovnika, da bi od maja 1849, kao komandant brigade, učestvovao u operacijama Jelačićeve južne armije na području Srpske vojvodine. Najprije je svojom brigadom vršio blokadu Petrovaradinske tvrđave iz pravca Kamenice, a zatim je juna mjeseca učestvovao u napadu na Novi Sad iz pravca Piroškog puta, razbio odred mađarske vojske, zarobio pet topova i nastavio progon neprijatelja. Njegova brigada učestvovala je u borbama kod Žablja i Đurđeva, a jula je ponovo vraćena na opsadu Petrovaradinske tvrđave. Čin general-majora stekao je 1850. i premješten u Pančevo, gdje je bio izložen klevetama i sumnjama kao oficir srpske narodnosti. [1] [2] O tome je zapisao: [3]
Ja sam poznavao jednog izdajicu Srbina u Zemunu, koji je od špionaže živio, civilista. Taj je svake nedjelje prelazio u Beograd, tamo u konzulatu kovao laži o zavjerama, koje se tobože snuju u sporazumu sa Srbijancima, a to sve je poslje brigada javljala u Temišvar i tu je predšasnik moga oca General Kromberg sebi ružno ime kod Srba stekao... Idem u penzju, ne mogu više trpiti ova bezakonija. Gone me da lažem, a ja ne mogu da lažem ni da opadam moj narod, kad nije istina sve ono što hoće, da im javljam. Neću pod moju starost da kaljam moje pošteno ime i dušu... Zdrav sam, ali nezadovoljan, jer se u spletke ne razumijem - i s toga sam predao molbu za umirovljenje (penzionisanje). U svojoj starosti ne bi rad da vidim ponižen moj dobri glas i ime.
Penzionisanje i smrt uredi
Odlazi u penziju 1852. i vraća se u Gospić sa namjerom da u njemu podigne srpsku školu za Ličku i Otočku regimentu i bližu okolinu. Sa arhimandritom Sergijem Kaćanskim, administratorom Gornjokarlovačkog vladičanstva, uspjeo je da podigne školsku zgradu. Sačuvana je i objavljena prepiska generala Bude sa Kaćanskim. Bio je protivnik ukidanja Vojne krajine i aktivno je učestvovao u razgovorima o prisajedinjenju Vojne krajine civilnoj Hrvatskoj. Sahranjen je u Gospiću. Vijest o smrti objavena je u Narodnim novinama od 22. avgusta 1862. Spomenik generalu bio je postavljen 1870. u Gospiću na centralnom trgu, a uklonjen je poslije Drugog svjetskog rata, jer njegov lik i djelo nisu odgovarali novoj vlasti. Anastas Jovanović je 1851. u Beču uradio litografiju generala Budeta i ona se čuva u Matici srpskoj u Novom Sadu. [4]
Rukopisi 3., 4. i 5. sveske za istoriju Ličke pukovnije na njemačkom jeziku i gotičkom pismu se pripisuju Francu Vaničeku. Rukopisi su zajedno s ostalim rukopisima za povijest Like i Ličke pukovnije bili u posjedu generala i književnika Bude Budisavljević Prijedorskog, a danas se čuvaju u Zbirci rukopisa Hrvatskog državnog arhiva u Zagrebu. Nedostaje 1. i 2. dio, a na naslovnici je Budisavljević napisao ćirilicom: Baš znam, ko mi je ukrao 1. i 2. svesku, jedan gospodin, što me je pohodio.[5] [6]
Reference uredi
- ^ Đukić, Avram (1863). Srbi pukovnici i generali.
- ^ Gavrilović, Slavko (1997). Zapisi o ratovanju oko Petrovaradina 1848.-1849, str. 20 - 24. Beograd: SANU.
- ^ Nikolajević, Dimitrije (1911). Prepiska đenerala Budislava Budisavljevića (1790—1862), str. 12. Sremski Karlovci.
- ^ Budisavljević, Borislav (2018). Atlas 37 grana rodoslova Budisavljevića, str. 53 - 56. Prometej.
- ^ Holjevac, Željko (2017). Franc Vaniček i vojnokrajiška historiografija, Franc Vaniček i zapadna Hrvatska. Slavonski Brod: Hrvatski institut za povijest, podružnica za Slavoniju, Srijem i Baranju. str. 305. ISBN 978-953-6659-44-9.
- ^ HDA, Zbirka rukopisa, br. 623.