Burnum

Burnum (lat. Burnum Municipium) ili Šupljaja je arheološko nalazište, odnosno stari rimski logor u Dalmaciji, kod sela Ivoševci. Nalazi se na obali rijeke Krke tj. njenog kanjona. Podignut je 33. godine prije n. e. ili nekoliko decenija kasnije. Konačan oblik je dobio 51. i 52. godine, za vrijeme cara Klaudija. Posljednji put se spominje za vrijeme Vizantijsko - Gotskog rata (535 - 555) .

Ostaci Burnuma

Burnum je bio rimski vojni logor i naselje kraj Kistanja. Ostaci logora nalaze se u mjestu Ivoševci, 19 km od Knina.

Ovaj arheološki lokalitet se sastoji od dvije lokacije. Cestom iz Knina prema Zadru, na njenom 19. kilometru, s lijeve strane se nalaze dva luka, vjerojatno portika principia rimskog vojnog logora Burnuma, u naroda zvana Šupljaja ili Šuplja crkva. Principij je bila zgrada zapovjedništva, upravno i religiozno središte rimskog vojnog logora. Smještao se na mjestu gde su se sekle najvažnije logorske saobraćajnice: via principalis i via praetoria. U pozadini lukova otvara se kanjon rijeke Krke u kome se na tom mjestu popriječio masivan prirodni prag od sedre, što na rijeci Krki uzvodno stvara jezero, a nizvodno slap Manojlovac. Drugi lokalitet obuhvata amfiteatar, a nalazi se s desne (zapadne) strane puta, oko 1 km prema jugozapadu.

Prva arheološka istraživanja Burnuma izvršio je Austrijski arheološki institut iz Beča tokom 1912. i 1913. g. na mjestu logorskog principija. Isti institut u saradnji s Arheološkim muzejom u Zadru proveo je 1973. g. reviziju prethodnih istraživanja principija logora i istraživanje vodovoda za Burnum. U novije vrijeme arheološka istraživanja od 2002. godine na prostoru legijskog logora u Burnumu vrše se u saradnji Odela za arheologiju Sveučilišta u Zadru i Bolonji i Gradskog muzeja u Drnišu.

Istorija

U sačuvanim istorijskimi izvorima, ime Burnuma prvi put se javlja kod Plinija Starijeg dok opisuje borbe Rimljana sa autohtonim stanovništvom.

Moguće da je riječ o bitkama koje je oko tih gradina vodio Gaj Oktavijan u svojim pohodima po Iliriku između 35. p. n. e. i 33. p. n. e. ili još verovatnije, o bitkama iz vremena panonsko-ilirskog ustanka od 6. do 9. godine .

Naziv kastelum, kojim Plinije Stariji naziva Burnum, ukazuje na njegov gradinski karakter. Taj Burnum nalazio se na lijevoj obali rijeke Krke, na gradini kod sela Puljana, nasuprot kasnijem rimskom vojnom logoru. Po izgradnji vojnog logora, što nije utvrđeno kada je tačno bilo, dano mu je ime susedne ilirske gradine. Pretpostavlja se da je već iza 33. p. n. e. počelo s privremenim utvrđivanjem zemljanim bedemima i rovova. Do panonsko-ilirskog ustanka (6. - 9. g.), u Burnumu je boravila XX. rimska legija - Valeria Viktria koju je, po premještanju u Germaniju, zamijenila 11. rimska legija - Klaudia. Verovatno su vojnici 11. rimske legije - Klaudia, ne dugo po svom dolasku 9./10. g., započeli izgradnju stalnoga logora. Približno u isto vrijeme datira se i gradnja vodovoda od izvora Glib u Plavnom Polju do Burnuma, dugog 32,6 km i kapaciteta 72 l/s. Možda prikazi građevinskog alata na nadgrobnim spomenicima vojnika 11. rimske legije - Klaudia, nađenim u bližoj ili daljoj okolini, svjedoče upravo o tim građevinskim poduhvatima u izgradnji vojnog logora. Za vreme cara Klaudija 41.-54. g., logor verojatno poprima svoj završni oblik .

Građevinske delatnosti 51./52. g. potvrđuje i jedan pronađeni natpis (CIL III 14987). Za potrebe svih tih opsežnih radova što ih je vojska sprovodila, barem od oko sredine 1. veka deluje vojna ciglana, koja se nalazila u obližnjem selu Smrdeljima. 11. rimska legija - Klaudia (od 42. g. nosi titulu Klaudia pia fidelis ) boravila je u Burnumu do 69. g. kada odlazi u Italiju, zatim 70. g. u Germaniju. Nakon nje u Burnum je nakratko došla 13. rimska legija - Augusta ili neko njeno odeljenje, koje je već 70. g. smenila 4. rimska legija - Flavia felix . Da je i 4. rimska legija - Flavia felix nešto gradila ili obnavljala svedoče u logoru pronađeni delovi opeke sa njenim žigovima. U logoru je ostala do 86. g. kada prelazi u posadu Singidunuma (Beograda).

Nakon odlaska legije 4.Flaviae felix Burnum prestaje biti legijska postaja. Time gubi svoj izrazito vojni karakter jer kao čuvari mira u njemu su boravile samo manje pomoćne jedinice rimske vojske. Postepeno se Burnum kao naselje proširuje izvan logorskih bedema. Civilna naselja redovno su se smeštala oko 2 km od stacionarnog vojnog logora. Burnum je u 1. veku poprilično složena konglomeracija: civitas tj. opština lokalnog stanovništva koja je nastavila život na gradini kod sela Puljana i nakon smeštaja rimske vojske, zatim vojni logor, te canabae - naselje koje se smestilo neposredno uz bedeme logora i civilno naselje u blizini logora. Status municipija (grada) Burnum verojatno dobiva od cara Hadrijana (117-138. g.). Najstariji datirani natpis koji potvrđuje municipalni status Burnuma, što su u čast Hadrijana dali podići dekurioni, članovi municipalnog (gradskog) vijeća, potječe iz 118. godine. Dekurione spominje i jedan natpis što se datira u 127. godine. Pored spomenutih, još dva nedatirana natpisa svjedoče o municipalitetu Burnuma. Gde se tačno nalazilo i koliki je bio opseg civilnog naselja Burnum nije utvrđeno. Četiri žrtvenika pronađena na jednom mestu u selu Ivoševcima, posvećena bogu Jupiteru ne potkrepljuju dovoljno pretpostavku da se u istom selu moglo nalaziti civilno naselje, već samo pretpostavku o položaju Jupiterovog hrama. Ni ostaci amfiteatra koji se nalazi oko 500 m zapadno od pretpostavljenog zapadnog logorskog bedema ne mogu locirati položaj civilnog naselja u njegovu neposrednu okolinu, jer su isti amfiteatar mogle izgraditi vojne trupe pre nego što se razvilo civilno naselje. Poznato je da je vojska gradila amfiteatre u blizini vojnih logora kako bi iz njih mogla štititi spoljašnje delove logorskih bedema, ali i za treninge koje su svakodnevno upražnjavali. S druge strane, ne isključujemo mogućnost da je amfiteatar mogao biti korišćen poslije odlaska legija za zabavu stanovništva kasnijeg municipija.

Poslednji spomen Burnuma nalazimo kod Prokopija dok opisuje sukobe vizantijske i gotske vojske u Dalmaciji, početkom Vizantijsko-gotskog rata (535—555). Prokopije ga na tom mjestu naziva polis, tj. grad (Procopius, Bellum Gothicum, I, 16). Nakon poraza 537. g. u bici negde u okolini Scardone (Skradina), gotska vojska sklonila se u Burnum i pristupila obnovi tada već starih bedema vojnog logora. Iz Burnuma Goti su krenuli još jednom na Salonu (Solin) i opet pretrpjeli poraz. Podatak o obnovi logorskih bedema ukazuje na to da su možda već tada dijelovi bedema bili porušeni pred zahtjevima izgradnje raznih objekata u gradu, što su se mogli javiti od odlaska legija iz provincije Dalmacije.

Nakon toga, Burnum se više ne spominje. Za autohtono stanovništvo provincije Dalmacije uslijedila su teška vremena sutona antike. Barbari koji su odavno provalili granice Rimskog carstva našli su se u susjedstvu. Kako u Burnumu sigurnosti nije bilo, strah i nelagoda postajali su sve veće. Odivv imućnijeg stanovništva ka nekom od obalnih gradova verovatno je započeo puno prije 7. veka, istovremeno sa slabljenjem ekonomske moći grada. Drugi su se sklanjali u neka od obližnjih gradinskih utvrđenja koja su se mogla braniti sa razmjerno malo ljudstva. Ako je itko iz raznih razloga ipak u Burnumu dočekao Avare i njihove saveznike, koji su početkom 7. veka pustošili Dalmaciju, podijelio je sa gradom sudbinu. Život u Burnumu konačno je zamro. Osvit ranog srednjeg vijeka grad nije dočekao. Po oslobađanju od Turaka, u krugovima učenih ljudi, počinje rasti zanimanje za ruševine Burnuma.

Spoljašnje veze

• https://www.np-krka.hr/stranice/rimski-vojni-logor-burnum/97.html Arhivirano na sajtu Wayback Machine (2. jul 2022)