Varvari
Varvarin je čovek za koga se smatra da je necivilizovan ili primitivan. To imenovanje se obično primenjuje kao generalizacija koja je zasnovana na popularnom stereotipu.
Varvari mogu biti pripadnici bilo koje nacije za koju neki smatraju da je manje civilizovana ili manje uređena (kao što je plemensko društvo), ali mogu biti i deo određene „primitivne“ kulturne grupe (nomadi) ili društvene klase (banditi) unutar i izvan sopstvene nacije. Alternativno, oni umesto toga mogu biti predmet divljenja i mogu se smatrati plemenitim divljacima. U idiomatskoj ili figurativnoj upotrebi, "varvarin" takođe može biti referenca ya brutalnu, okrutnu, ratobornu i bezosećajnu osobu.
Izraz potiče od grčkog βαρβαρος (barbaros). U staroj Grčkoj, Grci su koristili ovaj izraz za one koji nisu govorili grčki i koji su sledili klasične grčke običaje. U starom Rimu, Rimljani su taj izraz prilagodili i upotrebljavali prema plemenima ne Rimljanima, kao poput Amaziga, Germana, Kelta, Ibera, Tračana, Ilira i Sarmata. U ranom modernom periodu, a i kasnije, vizantijski Grci su ga koristili za Turke na pogrdan način. U drevnoj Kini, pominjanje varvara seže sve do dinastije Šang i prolećnih i jesenjih letopisa. Kulture "Spoljašnje zemlje" ili područja izvan dometa cara bile su generalno označene kao varvarske.
Već su arijevski Indijci koristili riječ iz sanskrita barbarāh (množina) tj. oni koji mucaju za opis naroda koji nije pripadao njihovim. U grčkom jeziku se prvi put pojavljuje kao izraz „oni koji pričaju varvarski (barbarophonoi)“ u Homerovoj „Ilijadi“.
Etimologija uredi
Starogrčki naziv barbaros, „varvarin“, bio je suprotna reč za πολιτης (polites), „građanin“ (od πολις-polis, „grad-država“). Najraniji potvrđeni oblik reči je mikenski grčki 𐀞𐀞𐀫, pa-pa-ro, napisan silabinskim pismom - linearno B. Grci su koristili izraz "varvar" za sve narode koji nisu govorili grčki, uključujući Egipćane, Persijance, Medijce i Feničane, i time isticali njihovu različitost. Prema grčkim piscima, to je bilo zato što je jezik kojim su govorili Grcima zvučao kao besmislica koja se sastoji od zvukova "bar..bar ..". Kao primer se navodi koren reči βαρβαρος, koja je ehomimetička ili onomatopejska reč. U raznim prilikama, Grci su koristili ovaj izraz, posebno Atinjani, da ismevaju druga grčka plemena i države (poput Epirota, Elejanaca, Makedonaca, Beotiđana i govornika Eola), a takođe i sugrađane na pogrdan i politički motivisan način. Pojam je takođe posedovao kulturološku dimenziju u svom značenju. Glagol βαρβαρίζω (barbarízō) na starogrčkom značio je ponašati se ili pričati kao varvarin ili da ima držanje varvarina.
Platon je odbacio grčko-varvarsku podelu kao logički apsurd upravo na takvim osnovama: podela sveta na Grke i ne-Grke nije govorila ništa o drugoj grupi, ali je Platon često koristio izraz varvar u svom sedmom pismu.
U Homerovim delima, pojam se pojavio samo jednom (Ilijada 2.867), u obliku βαρβαροφωνος (barbarophonos, „nerazumljivog govora“), korišćen u Trojanskom ratu od stane Karijca koji su se borili za Troju. Generalno, koncept varvarina se nije pojavio u velikoj meri u literaturi pre 5. veka pre nove ere. Predloženo je da "barbarophonoi" u Ilijadi ne označavaju one koji govore ne-grčki jezik, već jednostavno one koji loše govore grčki.
Do promena u konotacijama ove reči je došlo posle grčko-persijskih ratova u prvoj polovini 5. veka pre nove ere. Ovde je užurbana koalicija Grka pobedila ogromno persijsko carstvo. I zaista, na grčkom, u tom periodu, naziv „varvari“ se često i jasno koristi za Persijance, koji su bili neprijatelji Grka u ovom ratu.
Rimljani su koristili ovaj izraz za necivilizovane ljude, suprotne od Grka ili Rimljana, i postao je uobičajen izraz koji se odnosi na sve strance među Rimljanima posle Avgustovog doba (kao što su, među Grcima, posle persijskih ratova to bili Persijanci), uključujući germanske narode, Persijance, Gale, Feničane i Kartaginjane.
Grčki izraz barbaros bio je etimološki izvor za mnoge reči koje znače "varvar", uključujući i engleski "barbarian", koji je prvi put zabeležen u 16. veku.
Reč barbara- takođe se nalazi u sanskrtu drevne Indije, sa primarnim značenjem „mucanje“ koja predstavlja nekoga sa nepoznatim jezikom. Grčka reč barbaros povezana je sa sanskrtskim barbaras (mucanje). Ovaj indoevropski koren se takođe nalazi u latinskom balbus za „mucanje“ i češki blblati „mucati“.
U aramejskom, staropersijskom i arapskom kontekstu, koren se odnosi na „zbunjeno brbljanje“. Pojavljuje se kao barbary ili u starofrancuskoj barbarie, koja potiče od arapskog barbar, berber, što je drevni arapski izraz za stanovnike Severne Afrike zapadno od Egipta. Arapska reč možda na kraju potiče od grčke reči barbaria.
Značenje uredi
Rečnik daje pet definicija imenice varvar, uključujući zastarelu upotrebu:
- 1. Etimološki - stranac, čiji se jezik i običaji razlikuju od govornikovih.
- 2. Istorijski:
a. Onaj koji nije Grk.
b. Onaj koji živi izvan Rimskog carstva i njegove civilizacije, posebno se odnosio na severne narode koji su ih svrgli.
v. Onaj koji je izvan hrišćanske civilizacije.
g. Sa Italijanima u doba renesanse; Jedan od naroda van Italije.
- 3. Gruba, divlja i necivilizovana osoba.
a. Ponekad se razlikuje od divljaka
- 4. Nekulturna osoba, ili ona koja ne voli književnu kulturu.
- 5. Stanovnik Barbarije. (Bebrerska obala)
U klasičnom grčko-rimskom kontekstu uredi
Grčki stav prema varvarima razvijao se paralelno sa rastom pokretnog ropstva, posebno u Atini. Iako se porobljavanje Grka, zbog neplaćenih dugova, nastavilo u većini grčkih država, Atina je zabranila porobljavanje za vreme Solona, početkom 6. veka pre nove ere. Pod atinskom demokratijom, uspostavljenom 508. godine pre nove ere, ropstvo je počelo da se koristi u razmerama koje do sada nisu bile viđene među Grcima. Ogroman broj robova radio je u veoma brutalnim uslovima u rudnicima srebra u Laureionu, u jugoistočnoj Atiki, nakon otkrića glavne vene rude koja nosi srebro 483. godine pre nove ere, dok su robovi majstori proizvodili industrijsku robu u malim fabrikama.
Osim toga, vlasništvo nad robovima više nije bila privilegija bogatih - sva osim najsiromašnijih atinskih domaćinstava imali su robove kako bi dopunili rad svojih slobodnih članova. Robovi Atine koji su imali varvarsko poreklo dolazili su naročito iz zemalja oko Crnog mora, poput Trakije i Taurice (Krim), dok su Lidijci, Frigijci i Karijani dolazili iz Male Azije. Aristotel je varvare po prirodi okarakterisao kao robove.
Od tog perioda, reči poput barbarophonos, citirane od Homera, ušle su u upotrebu ne samo za zvukove stranog jezika, već i za strance koji su nepravilno govorili grčki. U grčkom jeziku reč logos značila je pojmove "jezik" i "razum", tako da su grčki govornici poistovećivali primitivan govor sa glupošću.
Dalje promene dogodile su se u konotacijama reči barbari/barbaroi u poznoj antici, kada su biskupi i katolici bili imenovani da . . .
Na kraju, taj izraz je pronašao skriveno značenje kroz narodnu etimologiju Kasiodora. On je naveo da je reč varvarin "sačinjena od barba (brada) i rus (ravna zemlja); varvari nisu živeli u gradovima, već su svoja mesta boravka pravili na poljima slično divljim životinjama".
Helenski stereotipi uredi
Od klasičnog porekla nastao je helenski stereotip o varvarstvu: varvari su poput dece, nesposobni da govore ili razumno razmišljaju, kukavički, feminizirani, okrutni, nesposobni da kontrolišu svoje apetite i želje, politički nesposobni da vladaju sobom. Pisci su sa puno oštrine izražavali ove stereotipe - Isokrat je u 4. veku pre nove ere, pozvao na osvajački rat protiv Persije kao Panakeja za grčke probleme.
Međutim, helenski stereotip o varvarima nije u potpunosti dominirao među helenskim stavovima. Na primer, Ksenofont je napisao Kiropediju, pohvalni izmišljeni izveštaj o Kirju Velikom, osnivaču Persijskog carstva, koji je zapravo bio utopijski tekst. U svojoj Anabazi, Ksenofontovi izveštaji o Persijancima i drugim ne Grcima koje je poznavao ili sa kojima se susreo pokazuju malo tragova o stereotipima.
U Platonovoj "Protagori" Prodik iz Keosa naziva varvarskim eolsko narečje kojim je govorio Pitak iz Mitilene.
Aristotel je načinio razliku između Grka i varvara jednom od glavnih tema svoje knjige o politici, i s potvrđivanjem citira Euripida, „Smatra se da bi Grci trebalo da vladaju varvarima“.
Čuveni govornik Demosten je u svojim govorima iznosio pogrdne komentare, koristeći reč „varvarin“.
U Novom Zavetu, sveti Pavle (iz Tarsa) koristi reč varvarin u njenom helenskom značenju za označavanje ne Grka, a koristi je i za onoga ko govori nekim drugim jezikom.
Negde oko stotinu godina nakon Pavla, Lukijan - rodom iz Samosate, u bivšem kraljevstvu Komagena, koje je Rimsko carstvo pripojilo - upotrebio je izraz "varvarin" da bi opisao sebe. Pošto je bio satiričar, to je moglo ukazivati na ironiju. To bi takođe moglo ukazati na poreklo od samosatskog semitskog stanovništva - koje su kasnije helenistički naseljenici koji govore grčki nazvali „varvarima“ i možda su na kraju i sami preuzeli ovaj naziv.
Izraz je zadržao svoju standardnu upotrebu u grčkom jeziku tokom celog srednjeg veka; Vizantijski Grci su ga široko koristili sve do pada Istočnog rimskog carstva (kasnije nazvanog Vizantijsko carstvo) u 15. veku (1453. sa padom glavnog grada Konstantinopolja).
Ciceron je opisao planinsko podrčje unutar Sardinije kao „varvarsku zemlju", sa stanovnicima takođe poznatim pod izrazito pogrdnim terminom latrones mastrucati (lopovi sa grubom vunenom odećom). Oblast, takođe poznata kao Barbagia(na sardinskom Barbàgia ili Barbàza) u svom imenu čuva ovu staru varvarsku oznaku- ali više svesno ne zadržava varvarska udruženja: stanovnici ove oblasti sami koriste ime prirodno i bez uticaja.
Rani moderni period uredi
Italijani su često u Renesansi nazivali varvarom bilo koga ko je živeo van njihove države. Kao primer tu je poslednji deo „Princa" Nikole Makijavelija, "Exhortatio ad Capesendam Italiam in Libertatemque a Barbaris Vinsicandam" ili na engleskom „nagovor da se Italija oslobodi varvara" u kom apeluje na Lorenca Medičija, vojvodu od Urbina da ujedini Italiju i zaustavi invazije varvara vođene drugim evropskim vladaocima, poput Čarlsa VIII i Luka XII, obojica Francuza i Fernando II od Aragona.
Španski kapetan Francisko de Kueljar, koji je plovio španskom Armadom 1588, koristio je termin divljak kako bi opisao Irce.
Marksistička upotreba barbarizma uredi
U njenoj protivratnoj brošuri iz 1916, „Kriza nemačke socijalne demokratije", teoretičarka marksizma Roza Luksemburg piše:
Buržoazija je na raskrsnici, bilo prelaska u socijalizam ili nazadovanja u varvarstvo.
Luksemburg je pripisala to Fridrihu Engelsu, ipak- kako je pokazano od strane Mihaela Lobija - Engels nije koristio termin varvarstvo, već manje frekventnu formulaciju: da celo moderno društvo ne bi propalo, revolucija kao način stvaranja i širenja mora zauzeti mesto. Dokazano je da se Luksemburg setila odlomka iz erfurtskog programa, koji je 1892. napisao Karl Kautski i pogrešno ga pripisao Engelsu:
Kako danas stoje stvari kapitalističko društvo se ne sme nastaviti; moramo ili napredovati ka socijalizmu ili pasti natrag u varvarstvo.
Luksemburg je objasnila šta je mislila pod „povratkom u varvarstvo": „Osvrt oko nas u ovom trenutku pokazuje zapravo šta nazadovanje buržoazije ka varvarstvu znači. Ovaj svetski rat je nazadovanje u varvarstvo. Trijumf imperijalizma vodi ka uništavanju civilizacije. U početku, ovo se sporadično događa tokom modernog rata, ali onda kada počinje period beskonačnih ratova, napreduje ka svojim neizbežnim posledicama.
Danas se suočavamo sa izborom ravnom onom koji je Fridrih Engels predvideo generacijama unazad: bio trijumf Imperijalizma i pad svih civilizacija poput starog Rima, depopulacija, pustošenje, izrođenost- veliko groblje. Ili pobeda socijalizma, što znači svesnu aktivnu borbu međunarodnog proletarijata protiv imperijalizma i njihovog načina ratovanja".
Savremena popularna kultura uredi
Savremena popularna kultura ubraja takve fantazijske varvare poput Konana varvara. U ovakvoj fantaziji, negativne konotacije koje su tradicionalno pripisane varvaru su često izokrenute,,Feniks na maču" (1932) prva „Konan" serija Roberta E. Hauarda, smeštena je ubrzo nakon što je protagonista „Varvarina" nasilno uzeo kraljevstvo Akviloniju od kralja Numedida, koga je zadavio na svom prestolu. Priča je jasno izvrnuta kako bi se impliciralo da je kraljevstvu dobro koristila moć koja je prešla sa dekadentnog i tiranskog monarha naslednika do snažnog i energičnog varvarskog uzurpatora.
U Crnoj Gori je postala poznata po huliganskoj grupi "Varvari 1987",koja navija za FK Budućnost iz Podgorice.
Vidi još uredi
Literatura uredi
- Milosavljević, Monika (2014). „And now, what’s going to happen to us without barbarians?”. Studia Academica Šumenensia: The Empire And Barbarians In South-Eastern Europe In Late Antiquity And Early Middle Ages. Pristupljeno 19. 7. 2019.
- Milosavljević, Monika (2015). Koncept drugosti varvarstva i varvarizacije u srpskoj arheologiji: doktorska disertacija. Beograd: Filozofski fakultet Univerziteta u arheologiji. str. 1-17. Pristupljeno 19. 7. 2019.
- Wu, K. C. (1982). The Chinese Heritage. New York: Crown Publishers. ISBN 0-517-54475-X.
- Beckwith, Christopher I. (2009): Empires of the Silk Road: A History of Central Eurasia from the Bronze Age to the Present. Princeton: Princeton University Press. ISBN 978-0-691-13589-2.
- Fiskesjö, Magnus "The animal other: Re-naming the barbarians in 20th-century China," Social Text 29.4 (2011) (No. 109, Special Issue, "China and the Human"), pp. 57–79. See: http://socialtext.dukejournals.org/content/29/4_109/57.abstract
- Schafer, Edward H. (1985). The Golden Peaches of Samarkand. Berkeley: University of California Press. ISBN 978-0-520-05462-2.