Velika Rumunija
Velika Rumunija (rum. România Mare) je naziv za Kraljevinu Rumuniju u periodu između Prvog svetskog rata i Drugog svetskog rata (1919—1940), kada je obuhvatala Vlašku, Transilvaniju, deo Banata, Bukovinu, Maramureš, Krišanu, Besarabiju i celu Dobrudžu.[1] Rumunija je tada imala površinu od 294.967 km². Današnja Rumunija čini 80% nekadašnje teritorije Velike Rumunije, što je 238.391 km ². Prema popisu stanovništva iz 1930. godine, u Velikoj Rumuniji je živelo 18.052.896 stanovnika od kojih su 71,9% činili Rumuni, 7,9% Sekelji (Mađari), 4% Nemci i ostale nacije.[traži se izvor]
Ujedinjenje Rumunije i Besarabije uredi
Prilikom potpisivanja mira u Bukureštu 1812. godine između Osmanskog carstva i Rusije, Rusija je izdejstvovala da prisvoji sebi istočnu polovinu teritorije Kneževine Moldavije ukljulujući Hotin i Budžak (južna Besarabija). U početku, Rusi su koristili ime „Oblast Moldavije i Besarabije“, dozvoljavajući visok stepen autonomije tih oblasti, ali su 1828. godine suspendovala lokalni administrativni aparat, stvorivši od pomenutih teritorija guberniju poznatu pod imenom Besarabija. Dok je severnoistočni deo Moldavije, pod nazivom Bukovina, na sličan način pripojen Habzburzima, zapadni deo je ostao autonomna kneževina u odnosu na Osmansko carstvo, da bi se 1859. godine ujedinio sa Vlaškom. Nakon potpisivanja mira u Parizu godine 1856, istočni deo Moldavije vraćen je Kneževini Moldaviji, ali je nakon rusko-turskog rata ponovo morao biti vraćen Rusiji.
Prilikom aneksije, rumunska populacija u ovoj regiji bila je dominantna.[2] Kolonizacijom ovog regiona krajem dvadesetoga veka došlo je do velikog porasta učešća ruskog, ukrajinskog i kozačkog stanovništva. Takođe, u isto vreme pridošlo je dosta bugarskih emigranata, što je povećalo populaciju slovenskog življa više od petine od ukupne populacije prema popisu iz 1920.[3] Doseljavanjem raznih nacija poput Gagauza, Jevreja, pa čak i Nemaca, procenat rumunskog življa spao je sa 90% na 64% krajem devetnaestoga veka. Caristička politika u Besarabiji podržavala je denacionalizaciju rumunskog elementa zabranjujući posle šezdesetih godina devetnaestoga veka škole i verske obrede na rumunskom. Međutim, efekat je bio više ekstremno niska pismenost (prema popisu iz 1897. godine 18% za muškarce, a 4% za žene), nego denacionalizacija.[4] Neki rumunski istoričari navode da je jak osećaj frustracije i nezadovoljstva pod ruskom vlašću počeo da se javlja pre početka Prvog svetskog rata.[5]
Besarabija, proglašavajući svoj suverenitet kao Moldavska Demokratska Republika 1917. godine od strane novoformiranog „Saveta zemlje“ (rum. Sfatul Ţării), bila je suočena sa neurednim povlačenjem rasformisane ruske vojske kroz njenu teritoriju. Januara 1918. godine Savet je pozvao rumunsku vojsku da zaštiti provinciju od boljševika.[6][7][8] Nakon proglašenja nezavisnosti od Rusije 24. januara 1918. godine, Savet je glasao za uniju s Rumunijom 9. aprila 1918.: od 138 poslanika, 86 je glasalo za, 3 protiv, a 36 je ostalo uzdržano (većinom su to bili manjina, 36% u to vreme),[9] 13 poslanika se nije pojavilo.
Ujedinjenje Rumunije sa Transilvanijom uredi
Transilvanija se priključila Rumuniji 1. decembra 1918. godine „Proklamacijom o ujedinjenju“ donetoj u Alba Juliji gde je usvojena od strane transilvanskih 25. novembra 1918. Rumuna, i podržana od strane Deputacije transilvanskih Saksonaca (Sasi). Stanovništvo kojem je mađarski bio maternji jezik, koje je tada činilo 32% od ukupnog stanovništva (uključujući i veliku jevrejsku zajednicu), i Nemci iz Banata nisu izabrani u Deputaciji, zbog sumnje da će podržati vladu u Budimpešti.
Uzrok mađarsko-rumunskog rata iz 1919.[10] bio je upravo to proglašenje ujedinjenja Transilvanije sa Rumunijom bez pitanja Mađara. Aprila naredne godine boljševici su došli na vlast u Mađarskoj, obećavši da će povratiti sve izgubljene teritorije, ukljujučujući i Transilvaniju. U rat je bilo angažovano po 120.000 vojnika na obe strane. Uništavanjem Mađarske Sovjetske Republike i rumunskom okupacijom većeg dela Mađarske, uključujući i grad Budimpeštu, završen je ovaj rat avgusta 1919. godine. Rumuni su se povukli iz Mađarske marta 1920. godine.
Ujedinjenje Rumunije sa Maramurešom, Krišanom i Banatom uredi
Ujedinjenje Transilvanije, Maramureša, Krišana i istočnog dela Banata sa Rumunijom je potvrđeno prilikom potpisivanja mira u Trijanonu 1920. godine, gde je Rumuniji priznat suverenitet ovih teritorija, i gde je napravljeno razgraničenje između Kraljevine Mađarske i Kraljevine Rumunije.
Ujedinjenje Rumunije sa Bukovinom i Besarabijom uredi
Ujedinjenje austrougarskog dela Bukovine i Besarabije sa Rumunijom potvrđeno je 1920. godine prilikom potpisivanja mira u Versaju. Rumunija je prethodno stekla Južnu Dobrudžu koju je okupirala od Bugarske za vreme Drugog Balkanskog rata (1913).
Velika Rumunija između dva rata uredi
U okviru nove centralistički uređene države, ojačale su tradicionalne veze između povincija ujedinjenih s maticom (Vlaška), a revalorizacijom prirodnih i ljudskih resursa došlo je do ostvarenja spektakularnog napretka u međuratnom periodu na ekonomskoj i kulturnoj bazi.
Glavna ekonomska grana bila je poljoprivreda, imajući u vidu obradivu površinu od 14,6 miliona hektara, pedoklimatske uslove i strukturu stanovništva koja je uglavnom bila ruralna (79,3% prema popisu iz 1930. godine). Nakon agrarne reforme iz 1921. godine - najveće od niza onih koje su sprovedene u Evropi nakon rata - izvršena je eksproprijacija nad više od 6,3 miliona hektara, i time Velika Rumunija postaje zemlja malih veleposednika.
Struktura ruralne imovine i nedostatak sredstva eksploatacije zemljištva sputavala je razvoj poljoprivrede ove zemlje. Međutim, poljoprivredna proizvodnja podignuta je kao rezultat smanjenja cena proizvoda ručne izrade. U odnosu na 1922. godinu, 1929. godine zabaležen je rast poljoprivrednih proizvoda 140% više.
Poljoprivreda je pogođena u periodu 1929—1933. teškim padom vrednosti agroprodukata, zbog čega su mnogi pali u ogromne dugove. Kao rezultat preduzimanja nekih ohrabrujućih mera, i uz pomoć tehničke opreme, investicije su povećane, te se Rumunija našla na petom mestu u svetu što se tiče agroprodukcije.
U šumarstvu, šumske površine porasle su nakon 1918. godine sa 2,5 miliona hektara na 7,3 miliona. Poljoprivreda i šumarstvo doprineli su povećanju na 30% i 38% nacionalnog dohodka, podržavajući ostale grane privrede.
Kao i poljoprivreda, i industrija je pretrpela mnogo štete zbog rata i velike svetske ekonomske krize. Kao rezultat zaštitnih mera preduzetih od strane države, i uz veliki napor, industrija se razvila, dostigavši 1938. godine najveći stepen ikada. Godine 1937. u funkciji je bilo 3.512 fabrika, koje su imale pogon od 723.000 konjskih snaga, i koje su doprinele da se investicioni kapital sa 51.758 miliona leja poveća na 64.497, zahvaljujući osoblju koje je brojalo 278.889 zaposlenih. U nekim oblastima, počev od hemijske industrije, preko metalurgije, prehrambrene i tekstilne industrije, primećen je spektakularni skok. Mašinsko-inžinjerska industrija dobila je u nekim ostvarenjima stvarno dostignuće, kao što su npr. tehnički parametri motora koji su se proizvodili u Rešici (rum. Reşiţa) ili avioni koje su pravile četiri fabrike u zemlji. U međuratnom periodu Rumunija se našla na prvom mestu u Evropi i šestom mestu u svetu po proizvodnji nafte, a na drugom mestu u Evropi po proizvodnji zlata i metan-gasa. Iako je industrijski doprinos na totalnom društvenom dohodku bio 33%, procenat stanovnika zaposlenog u ovoj oblasti bio je 10,2%. Stepen razvijenosti industrije razlikovao se od regije do regije, ali i od tehničke opreme.
Što se tiče saobraćaja, Rumunija je preduzela mere za prepravljanje i produženje pruga i puteva. Samo između 1936-38. asfaltiralo se oko 1600 km. Zahvaljujući rumunskoj pomorskoj službi i rumunskim rečnim odredima izgrađene su nove luke. Pošta i telegrafsko-telefonska usluga su bile opremljene u ono vreme savremenom opremom.
Rumunija je, što se tiče vazdušnog saobraćaja, prešla od ortaštva sa Francuskom na Međunarodnoj avionskoj kompaniji iz 1920. godine na uspostavljanju prve nacionalne linije Bukurešt-Černauci (rum. București-Cernăuţi) što se desilo 1926. godine.
Nemački anšlus Austrije (12. mart 1938. god.) i kraj čehoslovačke krize koji je prošao osamostaljivanjem Slovačke i padom Češke pod nemačku upravu, propraćeni su u Rumuniji sa zabrinutošću.
Rat koji je nadolazio našao je Rumuniju izolovanu na međunarodnom planu, jer je Mala Antanta prestala da postoji onoga časa kada je čehoslovačka sudetske oblast predata Nemačkoj u Minhenu 29/30. septembra 1938.
Pod pritiskom nemačke ekonomske koncesije, u proleće 1939. godine Rumunija je potpisala sa Nemačkom komercijalni ugovor. U isto vreme zaključen je komercijalni ugovor i sa Francuskom i Engleskom.
Raspad Velike Rumunije uredi
Rumunija je zadržala ove granice do 1940. godine, kada je izgubila Besarabiju i Severnu Bukovinu nakon potpisivanja sporazuma Ribentrop-Molotov 23. avgusta 1939. godine. Nakon druge bečke arbitraže 30. avgusta 1940. godine gubi znatni deo teritorija Severne Transilvanije (uključujući Maramureš i deo Krišane), koja ulazi u sastav Hortijeve Mađarske. Na kraju gubi i Južnu Dobrudžu, koju vraća Bugarskoj, sporazumom u Krajovi.
Tokom Drugog svetskog rata Rumunija je u savezu sa silama Osovine zauzela Besarabiju i bila nagrađena određenim teritorijalnim dobitkom na uštrb Sovjetskog Svaeza (Pridnjestrovlje ili zapadni Edisan ili zapadna Nova Rusija, koje su na kraju rata izgubljene i morale biti vraćene). Posle rata, Rumunija je povratila Transilvaniju izgubljenu Drugom arbitražom u Beču, ali ne i Južnu Dobrudžu, koju je zadržala Bugarska, i delove koje je zauzeo Sovjetski Savez. Godine 1948. sporazumom između Sovjetskog Saveza i okupirane Rumunije, Sovjeti su uspeli da dobiju četiri nenastanjena ostrva, tri u delti Dunava, a jedno u Crnom moru (Zmijsko ostrvo), koje se kasnije među Sovjetima prozvalo „raj za špijune“.
Termin „Velika Rumunija“ i njegova upotreba uredi
Originalni termin „România Mare“, ili Velika Rumunija, koji nosi u sebi iredentistički prizvuk, koristi se u kontekstu kada je reč o reintegraciji teritorija koje navodno dele rumunsku kulturu i jezik. Termin se češće koristio posle sporazuma u Trijanonu, kada je kao rezultat tog sporazuma Transilvanija otcepljena od Mađarske i pripojena Rumuniji. Tako je Kraljevina Rumunija pod kraljem Ferdinandom I Hoencolernom obuhvatila uglavnom sve provincije gde su Rumuni predstavljali većinsko stanovništvo (Transilvanija, Bukovina, Besarabija), u poređenju sa starim kraljevstvom pod Karolom I koje je obuhvatalo Vlašku, Moldaviju i Dobrudžu. Alternativni naziv za „România Mare“ skovan je u isto vreme kad i „România Întregită“, što u prevodu znači „Celovita Rumunija“.
Galerija uredi
-
Rumunija nakon Drugog svetskog rata. -
Lokacija Zmijskog ostrva u Crnom moru. -
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Nistor I. Aspectele geopolitice si culturale din Transnistria. — Anal. Acad. Rom.—Ser. III., 1942.
- ^ „"The first Russian census after the annexation (1816) revealed a province almost solidly Roumanian - of a population of about half a million, 92,5% Moldavian and Ukrainian, 1,5% Lipovans (Russian heterodox), 4,5% Jews, 1,6% other races"”. Arhivirano iz originala 12. 12. 2012. g. Pristupljeno 22. 07. 2010.
- ^ text from a 1927 source: Arhivirano na sajtu Wayback Machine (12. decembar 2012) "Today, the Bessarabian Bulgars form one of the most solid elements in Southern Bessarabia, numbering (with the Gagaoutzi, Turkish-speaking Christians also from the Dobrudja) nearly 150,000. Colonization brought in numerous Great Russian peasants, and the Russian bureaucracy imported Russian office-holders and professional men; according to the Roumanian estimate of 1920, the Great Russians were about 75,000 in number (2,9% ), and the Lipovans and Cossacks 59,000 (2,2% ) ; the Little Russians (Ukrainians) came to 254,000 (9.6%). That, plus about 10,000 Poles, brings the total number of Slavs to 545,000 in a population of 2.631.000, or about one-fifth"
- ^ „Naturally, this system resulted not in acquisition of Russian by the Moldavians, but in their almost complete illiteracy in any language”. Arhivirano iz originala 09. 12. 2012. g. Pristupljeno 22. 07. 2010.
- ^ Cazacu (1912). „A Century of Serfdom”. Arhivirano iz originala 03. 02. 2011. g. Pristupljeno 22. 07. 2010. text: "The Russians are now holding their celebration of a century of material possession of Bessarabia. But her spirit they do not possess, nor shall they ever possess it. In the celebration of the Russians, the Moldavians have no share except that of deep and painful silence. The whole Roumanian people feels this pain, and does not lose hope that Bessarabia, and with her the Roumanian people, will have a chance to celebrate in her turn the day of salvation. It will come. History repeats itself so often, and the historical maxim remains: Babylon was, the Empire of Alexander of Macedon was, the Roman Empire was, the Byzantine Empire was, and the time will come to say of other empires also-they were. Not so long ago was 1855 with the Crimea, and not so long ago was Port Arthur and Tzushima, and-Great is the Lord God of Hosts!-it will be again, surely it will be again!"
- ^ Ion Nistor, Istoria Basarabiei, Cernăuţi, 1923, reprinted Chişinău, Cartea Moldovenească, 1991 and Humanitas, Bucharest. . 1991. ISBN 978-973-28-0283-0. Nedostaje ili je prazan parametar
|title=(pomoć)}- - ^ Charles Upson Clark}-, Bessarabia: Russia and Roumania on the Black Sea Arhivirano na sajtu Wayback Machine (12. januar 2009)
- ^ -{Pantelimon Halippa, Anatolie Moraru, Testament pentru urmaşi, Munich, 1967, reprinted Chişinău, Hyperion. 1991. str. 143.
- ^ Results of the 1897 Russian Census at demoscope.ru: Moldavskiй i rumыnskiй: 469,852; 451067; total population--"Moldavian and Romanian: 920,919 people",
- ^ Draganescu, Constantin (2008) (PDF). Spicuiri din razboiul Romaniei cu Ungaria din anul 1919 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (5. mart 2009) (in Romanian). Revista Document Nr3(41). Pristupljeno 2009-01-25.
Literatura uredi
- Leustean, Lucian N. (septembar 2007). „"For the Glory of Romanians": Orthodoxy and Nationalism in Greater Romania, 1918-1945”. Nationalities Papers. 35 (4): 717—742. doi:10.1080/00905990701475111.
