Velika istočna kriza
Velika istočna kriza je počela na osmanskim teritorijama na Balkanu 1875, izbijanjem nekoliko ustanaka i ratova koji su rezultirali miješanjem međunarodnih sila, i završila se Berlinskim sporazumom u julu 1878. godine.
Istorija uredi
Stanje osmanske administracije na Balkanu nastavlja da se pogoršava tokom 19. vijeka kada centralna vlada postepeno gubi kontrolu nad cijelim provincijama. Reforme koje nameću evropske sile dovele su do poboljšanja uslova života hrišćanskog stanovništva, dok je u isto vrijeme dovelo do nezadovoljstva značajnog dijela muslimanskog stanovništva. Bosna i Hercegovina je pretrpjela najmanje dva talasa pobune od strane lokalnog muslimanskog stanovništva. Austrija se konsolidovala poslije previranja u prvoj polovini vijeka i zahtjeva da se rehabilituje njena dugogodišnja politika ekspanzije na račun Osmanskog carstva. U međuvremenu, de iure autonomne, de facto nezavisne kneževine Srbija i Crna Gora, takođe nastojao da prošire svoje teritorije na račun regiona gdje su naseljeni njihovi sunarodnici. Nacionalistička i iredentistička osjećanja bila su jaka i ohrabrene od strane Rusije.
Dana 24. avgusta 1854,[1] za vrijeme Krimskog rata, Osmansko carstvo je uzelo svoje prve inostrane zajmove.[2] Carstvo je ušlo u kredite, djelimično za finansiranje izgradnje železnice i telegrafske linije, a dijelom za finansiranje deficita između prihoda i velikih rashoda u carski dvor, kao što je izgradnja novih palata na Bosforskom moreuzu u Istanbulu.[3] Osmanska mornarica, 1875. godine, je imala 21 bojnih brodova i 173 ratnih brodova drugih vrsta, koji su formirali treću najveću pomorsku flotu na svijetu, poslije onih iz britanske i francuske mornarice. Svi ovi rashodi su stavili veliki pritisak na osmansku riznicu. U međuvremenu, teška suša u Anadoliji 1873. i poplave 1874. izazvale su glad i rasprostranjeno nezadovoljstvo u srcu carstva. Zbog poljoprivredne nestašice došlo je do smanjenja prikupljenog poreza, što je natjeralo vladu pod pritiskom otplate kredita u oktobru 1875, poveća porez u svim njenim pokrajinama, uključujući i Balkan.[3]
Odluka o poveću poreze za plaćanje dugova Osmanskog carstva stranim kreditorima izazvala je bijes u balkanskim provincijama, što je kulminiralo u Velikoj istočnoj krizi i konačno rusko-turski rat (1877—1878) koja je obezbjedio nezavisnost ili autonomiju za hrišćanske narode na balkanskim teritorija carstva, Berlinskim sporazumom u julu 1878. godine.
Istoričar Maroš Meličarek piše da se Velika istočna kriza ne bi mogla okončati bez učešća Srbije kao ključne balkanske države.[4]
Hronologija uredi
Ratovi i sukobi:
- Nevesinjska puška (1875—77)
- Aprilski ustanak (1876)
- Crnogorsko-turski rat (1876—1878)
- Srpsko-turski ratovi (1876—1878)
- Rusko-turski rat (1877—1878)
- Rumunsko-turski rat (1877—1878)
- Kumanovski ustanak (1878)
- Austrougarska okupacija Bosne i Hercegovine (1878)
Sporazumi:
- Sanstefanski sporazum (1878)
- Berlinski sporazum (1878)
Posledice uredi
Ustanci i ratovi bili su katastrofalni za osmansku ekonomiju. U međuvremenu, Francuska je okupirala osmanski Tunis 1881, uz obrazloženje da su iz Tunisa trupe prešle granicu u koloniju Alžira, koja je takođe pripadala Osmanskom carstvu sve do 1830. godine. Godinu dana kasnije, 1882, Britanska imperija je okupirali osmanski Egipat, sa izgovorom pružanja vojne pomoći Osmanlija u zaustavljanju Urabijevog ustanka. Osmanska vlada je ranije dala u zakup Kipar Velikoj Britaniji 1878, u zamenu za britansku podrške na Berlinskom kongresu iste godine. Dobijanje Kipra i Egipta, Britanija dobila važno uporište na istoku Mediterana i kontrolu nad Sueckim kanalom; dok je Francuska povećala svoje posjede u zapadnom mediteranskoj obali severne Afrike dodavanjem Tunisa svojoj imperiji, kao francuskog protektorata.
Austrougarski vojni garnizoni, 1878. godine, bili su stacionirani u Bosanskom vilajetu i Novopazarskom sandžaku. Iskoristivši haotičnog okruženja koja je usledila nakon mladoturske revolucije 1908, Bugarska je proglasila nezavisnost 5. oktobra 1908. Sutradan, Austrougarska je jednostrano anektirala Bosnu 6. oktobra 1908, ali je povukao svoje vojne snage iz Novog Pazara u nadi da će da postigne kompromis sa osmanskom vladom i izbegne rat (Osmansko carstvo je izgubilo Novopazarski sandžak u balkanskim ratovima 1912-1913)
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ „History of the Ottoman public debt”. Arhivirano iz originala 05. 01. 2013. g. Pristupljeno 11. 06. 2016.
- ^ Douglas Arthur Howard: "The History of Turkey", page 71.
- ^ a b Ferguson, Niall (2. 01. 2008). „An Ottoman warning for indebted America”. Financial Times. Pristupljeno 4. 02. 2016.
- ^ Melichárek, Maroš. „Srbské nádeje a sklamania: Jovan Ristić a Berlínsky kongres /Serbia’s Hopes and Disillusions: Jovan Ristić and the Congress of Berlin/”. Od moravských luk k balkánským horám : Václavu Štěpánkovi k šedesátinám (na jeziku: engleski).
Literatura uredi
- Ekmečić, Milorad (1981). „Srpski narod u Turskoj od sredine XIX veka do 1878”. Istorija srpskog naroda. knj. 5, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 447—526.
- Jovanović, Radoman (1981). „Crna Gora 1851-1878”. Istorija srpskog naroda. knj. 5, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 423—446.
- Ljušić, Radoš (2001). Istorija srpske državnosti. 2. Novi Sad: Ogranak SANU.
- Pavlović, Stevan K. (2004). Srbija: Istorija iza imena. Beograd: Clio.
- Popov, Čedomir (1981). „Srbija 1868—1878. godine”. Istorija srpskog naroda. knj. 5, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 303—421.
- Stojančević, Vladimir (1990). Srbija i oslobodilački pokret na Balkanskom poluostrvu u XIX veku. Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva.
- Stojančević, Vladimir (1996). Jugoistočna Srbija u XIX veku (1804-1878). Niš: Prosveta.
- Stojančević, Vladimir (1998). Srpski narod u Staroj Srbiji u Velikoj istočnoj krizi 1876-1878. Beograd: Službeni list SRJ, Balkanološki institut SANU.
- Ćirković, Sima (2004). Srbi među evropskim narodima. Beograd: Equilibrium.
