Velika moskovska kneževina
Velika moskovska kneževina[2][3], Moskovska Rusija,[4][5] ili Velika Kneževina Moskovska[6][7] (rus. Великое княжество Московское)[8] je bila srednjovekovna ruska država koja je postojala od 1283. godine do 1547. godine sa centrom u Moskvi. Prethodnik Velike moskovske kneževine bila je Kneževina Vladimir-Suzdalj, a naslednik Rusko carstvo.
| Velika moskovska kneževina Velikoe knяžestvo Moskovskoe | |||
|---|---|---|---|
 Teritorije kneževine između 1390. i 1525. godine | |||
| Geografija | |||
| Kontinent | Evropa | ||
| Glavni grad | Moskva | ||
| Društvo | |||
| Službeni jezik | staroruski | ||
| Religija | pravoslavlje | ||
| Politika | |||
| Oblik države | monarhija | ||
| — Knez | |||
| Istorija | |||
| Postojanje | |||
| — Osnivanje | 1283. | ||
| — Ukidanje | 1547. | ||
| — Status | bivša država | ||
| Geografske i druge karakteristike | |||
| Površina | |||
| — ukupno | 3 miliona (1547)[1] km² | ||
| Stanovništvo | 1460. godine 3 miliona 1530. godine 6 miliona | ||
| Valuta | ruska rublja | ||
| Zemlje prethodnice i naslednice | |||
| Prethodnice: | Naslednice: | ||
.svg){kind=small}
| |||
.png)
Država je nastala u vreme vladavine Aleksandra Nevskog iz dinastije Rjurikova, kada je 1263. njegov sin Danijel I postavljen da vlada novostvorenom Velikom kneževinom Moskovskom, koja je bila vazalna država Mongolskog carstva (pod „tatarskim jarmom“), i koja je na kraju apsorbovala svoje matično vojvodstvo Vladimir-Suzdalj do 1320-ih. Kasnije je apsorbovala svoje susede, uključujući Novgorodsku republiku 1478. i Tversku kneževinu 1485. godine, i ostala vazalna država Zlatne horde do 1480. godine, iako je bilo čestih ustanaka i nekoliko uspešnih vojnih kampanja protiv Mongola, kao što je ustanak predvođen Dmitrijem Donskim protiv vladara Zlatne Horde, Mamaja, u Kulikovskoj bici 1380. godine.[9]
Poreklo uredi
Kada su Mongoli napali teritorije Kijevske Rusije, Moskva je bila beznačajna trgovačka stanica u Kneževini Vladimir-Suzdalj. Iako su Mongoli spalili Moskvu u zimu 1238. i opljačkali je 1239, udaljenost Moskve i pošumljena oblast su pružali neku sigurnost od mongolskih napada i okupacije, a brojne reke su pružale pristup Baltičkom i Crnom moru i regionu Kavkaza.
Važniji faktori za razvoj Moskve u ono što će postati Moskovska država je bila činjenica da je njom upravljalo nekoliko knezova koji su bili ambiciozni i odlučni. Prvi vladar Moskovske kneževine Danil I je bio najmlađi sin Aleksandra Nevskog, kneza Vladimir-Suzdalja. Danil je počeo da širi svoju kneževinu osvajanjem gradića Kolomna i osiguranjem nasleđivanja grada Pereslavlj Zaleskog svojoj porodici. Danilov sin Jurij Danilovič je kontrolisao ceo sliv reke Moskve i proširio teritoriju kneževine na zapad zauzevši Možajsk. Zato je napravio savez sa vrhovnim vladarom ruskih knezova, Uzbeg-kanom od Zlatne horde i oženio se njegovom sestrom. Kan mu je dozvolio da uzme titulu velikog kneza Vladimir-Suzdalja, što mu je omogućilo da se meša u poslove Novgorodske republike na severoistoku.
Jurijev naslednik Ivan I (vladao od 1325–1340), je uspeo da sačuva titulu velikog kneza blisko sarađujući sa Mongolima i skupljajući porez od ostalih ruskih kneževina u svoje ime. Ovo je omogućilo Ivanu da se uzdigne nad okolnim knezovima, posebno nad glavnim rivalom Moskve, severnim gradom Tverom, koji se pobunio protiv Zlatne horde 1327. Ustanak je ugušen zajedničkim snagama Mongola i Moskovljana. Ivan I Kalita je imao reputaciju najbogatijeg čoveka u Rusiji, kako kaže njegov nadimak Kalita (na ruskom „kesa za novac“). Ivan je koristio blago da bi kupovao zemlju drugih kneževina i da bi platio izgradnju kamenih crkvava u Kremlju. Godine 1327. pravoslavni mitropolit Petar je premestio svoju rezidenciju iz Kijeva u Vladimir, a zatim u Moskvu, što je dalje podiglo prestiž nove kneževine.
Dmitrij Donski uredi
Ivanovi naslednici su nastavili sa okupljanjem ruskih zemalja da bi povećali broj stanovnika i bogastvo za vreme svoje vladavine. U ovom procesu, njihovi interesi su se sukobili sa narastajućom Velikom kneževinom Litvanijom, čiji su podanici uglavnom bili istočni Sloveni i pravoslavci. Veliki knez Algirdas se bračnim vezama vezao za Tver i poveo je tri ekspedicije na Moskvu (1368, 1370 i 1372) ali je nije mogao osvojiti. Veliki kamen razdora između Moskve i Vilnjusa bio je veliki grad Smolensk.
Godine 1350. državu i vladajuću porodicu je pogodila kuga. Dmitrij Donski je imao 9 godina kada su mu umrli roditelji, a titula velikog kneza je prešla u ruke njegovog daljeg rođaka Dmitrija od Suzdalja. Okružen paganskim Litvancima i muslimanskim nomadima, vladar Moskve je sklopio savez sa Ruskom pravoslavnom crkvom, koja je doživela procvat usled monaških reformi Sergeja Radonješkog.
Dmitrija Donskog je podučavao mitropolit Aleksij, te je on postao zaštitnik pravoslavlja i ujedinio je zaraćene kneževine u svojoj borbi protiv Zlatne horde. Dmitrij Donski je osporio autoritet kana i porazio njegovog zapovednika Mamaja u čuvenoj bici na Kulikovom polju 1380. Iako su političke koristi od bitke poništene invazijom Toktamiša na Rusiju nekoliko godina kasnije, Dmitrij je uspešno odbacio stigmu saradnje sa Tatarima koja je decenijam bila vezana za Moskvu. Godine 1389. Dmitrij je predao presto svom sinu Vasiliju I, bez potrebe da dobije saglasnost od kana.
Vasilij I i Vasilij II uredi
Vasilij I (vladao od 1389. do 1425) je nastavio politiku svog oca. Nakon što je Tamerlan napao Zlatnu hordu, Vasilij I je prestao da plaća danak kanu, ali je bio primoran da sledi više pomirljivu politiku nakon Ediguvog napada na Moskvu 1408. Oženjen jedinom kćerkom litvanskog velikog kneza Vitautasa, Vasilij je pokušao da izbegne otvorene sukobe sa svojim moćnim tastom, čak i kada mu je on preoteo Smolensk. Mirne godine njegove duge vladavine su obeležene nastavkom širenja na istok (pripajanjem Nižnjeg Novgorada i Suzdalja 1392) i na sever (pripajanjem Vologde, Velikog Ustjuga i Velikog Perma 1398)
Reforme svetog Sergeja su bile okidač za kulturnu revoluciju, iskazanu kroz ikone i freske monaha Andreja Rubljeva. Sergejevi sledbenici su osnovali na stotine manastira uključujući i Kirilo-Belojezerski i Solovski, u udaljenim i negostoljubivim predelima. Pored kulturne uloge, ti manastiri su bili veliki zemljoposednici, koji su mogli da kontrolišu ekonomiju obližnjih regija, a ukupno gledajući, oni su bili isturene baze koje su širile uticaj Moskve na obližnje kneževine i republike. Još jedan faktor odgovoran za širenje Velike moskovske kneževine je bila činjenica da je svakog vladara nasleđivao njegov sin, dok su okolne kneževine bile mučene dinastičkim borbama i podeljene u još manje oblasti. Samo su bočni ogranci moskovske dinastije, koju je predstavljano Vladimir od Sepuhova i njegovi naslednici, bili čvrsto vezani uz Moskovsku kneževinu.
Stanje se promenilo sa početskom vladavine naslednika Vasilija I, Vasilija II. Njegov stric Jurij II je počeo da traži presto i krunu. Izbio je žestok sukob koji je harao državom tokom cele njegove vladavine. Nakon Jurijeve smrti 1432, njegove zahteve su nastavili da traže njegovi sinovi Vasilij Kosoj i Dmitrij Šemijaka, koju su vodili Veliki feudalni rat sve do 1450-ih. Iako je bio isteran iz Moskve u nekoliko navrata, zarobljen od strane Oluga Moksamata iz Kazanja i oslepljen 1446, Vasilij II je na kraju uspeo da pobedi svoje neprijatelje i prepusti prestvo svom sinu. Na njegovo insistiranje, domaći episkop je izabran za moskovskog mitropolita, što je dovelo do autokefalnosti Ruske pravoslavne crkve od carigradskog patrijarha 1448.
Ivan III uredi
Širenje Velike kneževine u 14. i 15. veku je pratila unutrašnja konsolidacija. Do 15. veka vladari Velike moskovske kneževine smatrali su celu teritoriju Rusije svojim kolektivnim imanjem. Brojni polu-nezavisni knezovi, potomci Rjurikovića su i dalje tražili neke teritorije, ali je Ivan III Veliki (vladao 1462—1505) primorao slabije knezove da prihvate velikog moskovskog kneza i njegove potomke kao neosporne vladare koji kontrolišu vojna, pravna i spoljašnja pitanja.
Velika moskovska kneževina je dobila pun suverenitet nad značajnim delom etnički ruskih zemalja do 1480. kada se vladavina tatarske Zlatne horde zvanično okončala Velikim stajanjem na reci Ugri i do početka 16. veka sve te zemlje su ujedinjene, uključujući Novgorodsku republiku i Veliku tversku kneževinu. Putem nasleđivanja Ivan III je uspeo da zagospodari važnom Velikom rjazanjskom kneževinom, a knezovi Rostova i Jaroslavlja su se dobrovoljno potčinili Ivanu III. Severozapadni grad Pskov je ostao nezavistan tokom tog perioda, ali ga je kasnije osvojio Ivanov sin Vasilij III (vladao 1505—1533).
Nakon što je konsolidovao jezgro Rusije pod svojom vlašću, Ivan III je postao prvi vladar Velike moskovske kneževine koji je uzeo titulu cara i vladara svih Rusa. Ivan se borio sa moćnim severoistočnim susedom i rivalom Litvanijom za kontrolu nad polunezavisnim bivšim kneževinama Kijevske Rusije u gornjim tokovima reka Dnjepar i Donjec. Uprkos prebegu nekoliko knezova, graničnim sukobima i dugom neodlučenom ratu sa Litvanijom koji se okončao 1503, Ivan III je uspeo da proširi državu na zapad i tri puta je uveća tokom svoje vladavine.
Vladavina careva je zvanično počela sa Ivanom IV Groznim, prvim monarhom koji je bio krunisan kao car Rusije, ali je u praksi počeo sa Ivanom III, koji je završio centralizaciju države (tradicionalno poznato kao „okupljanje ruskih zemalja“) u isto vreme kada je kralj Luj XI to uradio u Francuskoj.
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Taagepera, Rein (septembar 1997). „Expansion and Contraction Patterns of Large Polities: Context for Russia” (PDF). International Studies Quarterly. 41 (3): 498. JSTOR 2600793. doi:10.1111/0020-8833.00053. Arhivirano (PDF) iz originala 2020-07-07. g. Pristupljeno 2021-10-21.
- ^ A Short History of the USSR (na jeziku: engleski). Progress Publishers. 1965.
- ^ Florinsky, Michael T. (1965). Russia: a History and an Interpretation (na jeziku: engleski).
- ^ Dewey, Horace W. (1987). „Political Poruka in Muscovite Rus'”. The Russian Review. 46 (2): 117—133. ISSN 0036-0341. JSTOR 130622. doi:10.2307/130622.
- ^ Isham, Heyward; Pipes, Richard (2016-09-16). Remaking Russia: Voices from within: Voices from within (na jeziku: engleski). Routledge. ISBN 978-1-315-48307-8.
- ^ „Moscow, Grand Principality of”. Encyclopædia Britannica. Chicago: Encyclopædia Britannica. 2012.
- ^ Perrie, Maureen, ur. (2006). The Cambridge History of Russia. 1. Cambridge University Press. str. 751. ISBN 978-0-521-81227-6.
- ^ Introduction into the Latin epigraphy (Vvedenie v latinskuю эpigrafiku) Arhivirano na sajtu Wayback Machine (10. mart 2021).
- ^ Davies, B. Warfare, State and Society on the Black Sea Steppe, 1500–1700. Routledge, 2014, p. 5
Literatura uredi
- Jelačić, Aleksej (1929). Istorija Rusije. Beograd: Srpska književna zadruga.
- Miljukov, Pavel (1939). Istorija Rusije. Beograd: Narodna kultura.
- Chester Dunning, The Russian Empire and the Grand Duchy of Muscovy: A Seventeenth Century French Account
- Romaniello, Matthew (septembar 2006). „Ethnicity as social rank: Governance, law, and empire in Muscovite Russia”. Nationalities Papers. 34 (4): 447—469. S2CID 109929798. doi:10.1080/00905990600842049.
- Marshall Poe, Foreign Descriptions of Muscovy: An Analytic Bibliography of Primary and Secondary Sources, Slavica Publishers, 1995, ISBN 0-89357-262-4
Ovaj članak sadrži materijal u javnom vlasništvu Library of Congress Country Studies sa veb-sajta http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/. - Russia- Meyendorff, John (1981). Byzantium and the Rise of Russia: A Study of Byzantino-Russian Relations in the Fourteenth Century (1st izd.). Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 9780521135337.
- Moss, Walter G (2005). "History of Russia - Volume 1: To 1917", Anthem Press, p. 80
- Lohr, Eric; Poe, Marshall; Hartley, Janet (2004). „Review of The Military and Society in Russia, 1450-1917”. Slavic Review. 63 (1): 182—183. Pristupljeno 2021-02-27.
- Dunning, Chester; Lohr, Eric; Poe, Marshall (2004). „Review of The Military and Society in Russia, 1450-1917”. The Russian Review. 63 (2): 329—330. Pristupljeno 2021-02-27.
- Hacker, Barton C.; Lohr, Eric; Poe, Marshall (2005). „Review of The Military and Society in Russia, 1450-1917”. The Sixteenth Century Journal. 36 (2): 497—498. Pristupljeno 2021-02-27.
- Lohr, Eric; Poe, Marshall; Devries, Kelly; Reese, Roger R. (2004). „Review of The Military and Society in Russia, 1450–1917”. The Journal of Modern History. 76 (4): 1002—1004. Pristupljeno 2021-02-27.
- ANGOLD, MICHAEL; Martin, Janet; Franklin, Simon; Shepard, Jonathan (1998). „Review of Medieval Russia 980–1584. (Cambridge Medieval Textbooks.); The Emergence of Rus 750–1200. (Longman History of Russia.)”. History. 83 (269): 120—123. Pristupljeno 2021-02-27.
- Kaiser, Daniel H.; Martin, Janet (1997). „Review of Medieval Russia, 980-1584”. The Russian Review. 56 (3): 464—465. Pristupljeno 2021-02-27.
